كۇي اڭىزى
ەكى سالت اتتى ادىردىڭ باسىنا جەلە-جورتىپ شىقتى دا اتتارىنىڭ باسىپ ىركىپ، الاقان استىنان الىستى شولدى. تومەن قاراي كولبەپ بارا جاتقان كەڭ جازىقتىڭ شەتىندە مۇنارتىپ وقشاۋ تۇرعان جالاڭاش تاۋ كورىندى.
اناۋ يپان تاۋى عوي، — دەدى جاس جىگىت قامشىسىمەن نۇسقاپ.
جاس جىگىتتىڭ داۋسى اڭساعانىن كورگەندەي قۋانىشتى شىقتى. ونىڭ استىندا جالىن ورگەن قىلاڭ بەستى، ۇستىندە وڭىرىنە زەر ۇستاعان كوك ماقپال كامزول، تالدىرماش بەلىن قىزىل ۇدەرى بەلبەۋمەن قىناي بۋعان، باسىندا توبەسىن كوك ماقپالمەن تىستاعان قۇندىز بورىك. تەك ەر-تۇرمانى عانا جۇپىنىلاۋ. ءبىر كەزدە كوك ساۋىرلاپ، جەز شەگەنى تىزىلتە قاققان ەرى باسقا بىرەۋدىڭ استىنان اۋىسقان سياقتى، ابدەن توزىپ، بوياۋى وڭىپ جارعاقتانىپ كەتكەن. ەردىڭ ارتىنداعى ۇزىن قىزىل قورجىننان شەكپەن قاپ كيگىزگەن دومبىرانىڭ موينى شىعىپ تۇر. ونىڭ قاسىنداعى كۇرەڭ اتتى — جاسى ەلۋدى القىندىرعان، ادەمى دوڭگەلەك قارا ساقالدى، بيىك دوڭەس مۇرىندى، كىشىلەۋ وتكىر قوڭىر كوزى بيىك قاباعىنىڭ استىندا تەرەڭ ۇيالاعان، قاعىلەز كىسى. بۇل وسى وڭىرگە اتى كەڭ جايىلعان ەستەمەس كۇيشى ەدى. ول ماڭدايىنا توسقان قولىن تۇسىرە بەردى دە، ەتسىز سالالى ساۋساعىمەن قامشىسىنىڭ ۇشىن قاعىپ الدى.
بۇل ماڭداعى اۋىل كوشىپ كەتكەن-اۋ، — دەدى ەستەمەس ويلانعانداي بولىپ.
نەگە؟ اۋىل ىلديدا — يپاننىڭ ەتەگىندەگى قايناردا بولار،— دەدى جاس جىگىت.
قىبىر ەتكەن ءبىر قارا كورىنبەيدى. بۇل اۋىلدىڭ مالى ءارى يپان اسپاي، بەرگى وسى بوزدا جايىلاتىن ەدى عوي.
جاڭا عانا يپاندى كورگەندە بالاپانداي تالپىنىپ سەرگىگەن جاس جىگىت ەندى باسىلىپ قالدى.
يە، مال كورىنبەيدى، — دەدى ول داۋسى سولىپ.
ەستەمەس جاس جىگىتكە ءوڭى جىلىپ، ەسىركەي قارادى.
شارشادىڭ بىلەم، ءا؟ وقاسى جوق، ەل بولماسا دا، قايناردا ات شالدىرىپ، تىڭايىپ الارمىز،— ول ءسال كۇرسىنگەندەي بولدى.— كۇيشىنىڭ ءومىرى وسى. قامشىنى تاستاي بەرىپ، دومبىرا ۇستايسىڭ. دومبىرادان بوساپ كەتسە، قولىڭ تاعى دا تىزگىندە بولادى، سولاي، ورازىمبەت شىراعىم. ال، اتتىڭ تەرىن باسايىق.
ەندى ەكەۋى اسىقپاي اياڭمەن كەلەدى. ەستەمەس قايتادان ءسوز باستادى.
قاراعىم ورازىمبەت، ماعان ەرگەنىڭە جىل بولىپ قالدى. قۇلاعىڭ ساق، قولىڭ جۇيرىك جىگىتسىڭ. ءتۇبى جاقسى كۇيشى سەن بولارسىڭ. ءبىراق كۇيىمدى ۇلگى ەتسەڭ دە، مەنىڭ ءومىرىمدى ۇلگى ەتپە. جاس ەلۋگە كەلدى. مەنىڭ ءومىرىم تۇرلاۋسىز بولىپ بارادى.. قانشا ەل كورسەم دە، جەر كورسەم دە، قايتىپ ورالار ءبىر قازىعىم جوق. جار سۇيمەي، بالا سۇيمەي كەتىپ بارام. ەندى ءبىر اينالعانشا قارتتىق كەلەدى. ناعىز وت باسىنىڭ جىلۋىن اڭسايتىن كەز سوندا بولار.
ەستەمەس اۋىر كۇرسىنىپ قويدى. ورازىمبەت ۇستازىن اياپ كەتتى. قاباعى كىربەڭسىز، كوڭىلى اشىق كورىنگەن ۇستازىن ىشتەي كەمىرگەن زور ۋايىم بار ەكەن.
سىزگە قارتتىق قايدا، ەسكە. ءالى دە بىرەۋدى ايتتىرۋعا بولادى عوي. الپىستاعى تۇلكىباي دا بىلتىر قىز العان جوق پا؟— دەدى ول ۇستازىنىڭ كوڭىلىن اۋلاپ.
ەستەمەس اششى مىرس ەتتى:
اڭعىرتسىڭ-اۋ ءالى. نەمدى كورىپ قۇدا تۇسەم؟ كۇيگە قىز بەرگەن قازاقتى ءالى كورگەنىم جوق.
وسى اڭگىمەدەن ەكەۋىنىڭ دە كوڭىلى جۇدەپ ءۇنسىز كەلە جاتتى. كەنەت سۋالىپ قالعان جىرادا جالعىز نار كورىندى.
جولاۋشىلار ۇيرەنشىكتى مال ەمەس، جاپاندا جالعىز قالعان ادام كورگەندەي الدەنەدەن تىتىركەنىپ، اتتارىنىڭ باسىن تەجەپ، ىركىلىپ قالدى.
ناردىڭ ءتۇرى جۇدەۋ، ءبۇيىرى سولىپ، وركەشى قامشىلار جاعىنا قيسايا باستاعان. تامىرى قۋراعان اعاشتاي سەمىپ، كىشىرەيىپ بارا جاتقان ءىرى تۇلعاسى، كۇيىس قايىرماي، قىبىر ەتپەي تۇرعان ءمۇساپىر بەينەسى، اسىرەسە تەلمىرە قاراعان جاسقا تولى ۇلكەن ءمولدىر كوزى ەكى كۇيشىگە قاتتى اسەر ەتتى.
ورازىمبەت ءۇرپيىپ نارعا قادالىپ قالعان ەستەمەسكە بۇرىلدى.
ەسكە، دۇعا وقىپ جىبەرىڭىزشى. ەلسىز دالادا مال كەيپىندە جىن-شايتان جۇرەدى دەۋشى ەدى.
ءوز ءسوزىنىڭ سوڭىن كومىپ نار بوزداپ قويا بەرگەندە، ورازىمبەت «استاعىپىراللا» دەپ كۇبىرلەپ، كەۋدەسىن ۇستادى. ىشىنەن دۇعا وقىپ تۇر ما، الدە ايۋانمەن ءۇنسىز تىلدەسىپ تۇر ما — ەستەمەس بۇعان بۇرىلعان جوق. نار اياعى جەرگە كىرىپ كەتكەندەي ىرعالا اۋىر قوزعالىپ بۋرىلدى دا تەڭسەلە اياڭداپ كەتە بەردى. تەبە قۇيقانى شىمىرلاتىپ، زارلاپ بوزداپ بارادى.
بوتاسى ولگەن بوز ىنگەن،— دەپ كۇبىرلەدى ەستەمەس اتىن تەبىنىپ قوزعالا بەرىپ. ويىنان ەندى عانا سەرگىپ ورازىمبەتكە بۇرىلدى.— كورمەيسىڭ بە، بوتاسى ولگەن عوي ارۋانانىڭ. زارى قانداي اششى ەدى. تۇيە دەگەن جانۋار بالاسىن ادامنان ارتىق جوقتايدى.
مەن قورقىپ قالدىم،— دەپ ورازىمبەت شىنىن ايتتى.— كيەلى شىعار جانۋار.
ەستەمەس تاعى دا ۇندەمەي قالدى: كوزى وتكىر جىلتىراپ، ءوڭى قۋقىل تارتىپ الىسقا قارايدى. جەلە جورتىپ كەتكىسى كەلگەن ورازىمبەت تە ونىڭ وڭىندەگى قۇبىلىستى تانىپ اتىنىڭ تىزگىنىن تارتتى.
ەستەمەس از ۋاقىت ءۇن شىعارماي ىشتەي ىڭىلداپ، تولقىپ كەلە جاتتى. كەنەت اتىنىڭ شىلبىرىن ورازىمبەتكە تاستاي بەرىپ، قولىن كەيىن سوزىپ، قىزىل قورجىنداعى دومبىراسىن سۋىرىپ الدى.
ەستەمەس دومبىرانىڭ قۇلاعىن بۇراپ كۇيگە كەلتىرىپ الىپ، ماشىقتى اۋەنمەن قاعىپ-قاعىپ جىبەردى. ەپتى ۇزىن ساۋساقتار پەرنەنى جوعارىدان تومەن بىرنەشە قايتارا جۇگىرىپ ءوتتى. ءبىراق مۇنىڭ ءبارى جاتتاندى سارىن ەدى. ازدان كەيىن كۇيشى قولى كۇرمەلىپ قالعانداي ءبىر پەرنەنى باسىپ، جالعىز شەكتى شەرتە بەردى. بەلگىسىز تىڭ اۋەن دۇنيەسىنىڭ تابالدىرىعىنان اتتاپ وتە الماي، قينالعان ءتۇرى بار. ورازىمبەت تە دەمىن ىشىنە تارتىپ، ۇستازىنىڭ ديدارىنا ىنتىعا قاراپ قالعان: جاڭا ءبىر كۇيى سارايىنىڭ ەسىگىن اشقانشا اسىققان سابىرسىزدىق بار وڭىندە. ات جالىنا ەڭكەيىڭكىرەپ بارىپ ەستەمەس ىرعالىپ، كەۋدەسىن كوتەرە بەرىپ، تىڭ كۇيدە باستاپ كەتتى. مايدا ىرعاقتى، جۇمساق اۋەن بوياۋى وڭىپ كەتكەن شۇبەرەكتەي كۇزگى قۋقىل دالانىڭ ۇستىندە قالىقتاي بەردى. ءسال باسەڭدەپ بارىپ دومبىرانىڭ كەۋدەسىنەن ەكى-ۇش ىرعالىپ ارەڭ سۋىرىلىپ كوتەرىلدى دە، ار جاعى مۇڭدى سازعا، مايدا ىرعاققا اۋىستى. كوڭىلى جۇدەۋ بيشارانى جۇمساق الاقانىمەن ماڭدايىن سيپاپ، الىستاعى ءبىر بولماشى ءۇمىتتى نۇسقاعانداي ەلەس بەرەدى. كۇي شىم-شىمداپ ىشكە كىرىپ كوڭىلدى بوساتىپ، قاباق استىندا قاتىپ قالعان جاستى ءجىبىتىپ، ەندى ءبىر كەز مايدا راقات سامالىمەن جەلپىپ سەرگىتكەندەي بولادى.
ورازىمبەت تارامىس دەنەلى، قاتقىل ءوڭدى، ەگدە كىسىدەن ءدال وسىنداي جۇرەك قىلىن شەرتەتىن نازىك كۇي شىعادى دەپ ويلاماپ ەدى. ول ۇستازىنىڭ بەتىنە قاراپ، ونى جاڭا كورگەندەي بولدى. تەرەڭ ءاجىمدى، اشاڭ جۇزىنە جاستىق بالعىن نۇر جۇگىرىپ، كىشىلەۋ وتكىر كوزى دىمقىل تارتىپ ەستەمەس بالقىپ تۇر ەكەن. سالالى ۇزىن ساۋساعى بۋىنسىز بولىپ كەتكەندەي جىبەكتەي مايىسىپ جىپىلداپ بارادى. جاڭاعى ءبىر سەزىمتال مايدا اۋەندى قايتالاپ كەلىپ، ەندى كوتەرىلە بەرگەندە ورگە شىعا الماعانداي تايعاناقتاپ كۇي سازى قايتا شەگىندى. تاعى دا بىر-ەكى رەت تالپىنىپ بارىپ بۋلىعىپ قالدى. ەستەمەس ىزا بولعانداي دومبىرانى قاتتى ءبىر قاقتى دا، بۇرىلىپ ارتىنداعى قورجىنعا سالىپ قويدى. كۇيگە ەلىككەن ورازىمبەت ۇستازىنىڭ قولىنان ۇستاپ الىپ:
ەسكە، ار جاعىن...— دەدى داۋىستاپ.
ەستەمەس ەڭكەيىپ اتىنىڭ تىزگىنىن قولىنا الدى.
اي، شىراعىم-اي، مەنى قينايتىنى دا سول ار جاعى عوي. بۇل ءوزى كوپتەن كوڭىلدى تەربەپ جۇرگەن ءبىر كۇي ەدى. ءدال وسى ارادان اسا الماي-اق قويدىم. قاشان كەمەلىنە كەلتىرگەنشە كۇيدى كوپ الدىنا سالماعان ءجون. حالىقتىڭ قۇلاعىن قاجاعان كۇيشى كۇيدەن ساداعا كەتسىن. قاشاننان ادەتىم: كۇيىمدى ابدەن ناقىشتاپ العانشا جانعا ەستىرمەۋشى ەدىم. ەڭ اياعى قاسىمداعى جولداسىم سەنەن دە بۇگىپ، وسى كۇيدى وڭاشا تولعاپ ءجۇر ەدىم. جاڭاعى ءبىر وقيعانىڭ قوزعاپ جىبەرگەنى عوي. ار جاعىن الىپ كەتەم بە دەپ ەدىم... ءالى دە ءبىر تۇرتكى جەتپەي جاتىر-اۋ.— ەستەمەس كوڭىل تولقۋىن باسا الماي از بوگەلىپ، قايتادان سويلەپ كەتتى.— كۇي دەگەن دە ويدان تۋادى. قولىڭ قانشا جىپىلداعانمەن، كوڭىلىڭ قۋىس بولسا، كۇي شىقپايدى. جاڭاعى جارتى كۇي وسى جاسقا كەلگەنشە ويلانىپ-تولعانىپ، تۇيگەنىم سياقتى كورىنەدى وزىمە. قام كوڭىلدى جۇباتسام دەگەن ءبىر ارمان ەدى.— ەستەمەس اۋىر ءبىر كۇرسىنىپ، ويىنان قالت سەرگىدى.— نارىمىز ۇزاپ كەتتى عوي، كانە، سول ويسىلقارانىڭ سوڭىنان ەرەلىك، ءبىر قاراعا جەتكىزەر،— كۇيشى اتىن تەبىندى.
نار سوڭىنان «اۋدەم» جەر ەرىپ وتىرعان ەكى اتتى يپان تاۋىنان بەرگى ىلديداعى قايناردا جۇپىنى عانا جالعىز قاراشا ءۇيدى كوردى. نار ۇيگە جەتكەندە باسىنا ۇكىلى تاقيا كيگەن، تالدىرماش دەنەلى قىز شىعىپ، بۇيداسىن شەشىپ، ەسىك الدىنداعى قازىققا بايلادى. ەكى اتتى دا ساۋ ەتىپ كەلىپ، «قاربالاس-اۋ» دەپ اتتان ءتۇستى. قىز بالا قايمىقپاي جولاۋشىلاردىڭ قاسىنا كەلىپ، ىزەتپەن ۇيگە شاقىرىپ، ەستەمەستىڭ تىزگىنىڭ الىپ، بەلدەۋگە ءوزى بايلادى.
اكەمنىڭ ۇلى جوق، ايىپ ەتپەڭىزدەر، — دەدى داۋسى سىڭعىرلاپ.
«داۋسىنىڭ اسەمىن-اي، قۇلاقتى قىتىقتاپ بارادى. ءارى ەركىن، ءارى يبالى، مىنەزى دە وڭدى ەكەن»، — دەدى ەستەمەس ىشىنەن.
تۇندىگى بۇركەۋلى قارا كولەڭكە ءۇيدىڭ ىشىندە جالعىز شالدان باسقا ادام جوق ەكەن. ول ورنىنان تۇرىپ قوناقتاردىڭ سالەمىن الىن، ەكى كۇيشىنى تورگە وتىرعىزدى.
جاڭىل-اي، قالقام، تۇندىك اششى، — دەپ داۋىستادى.
ال، جول بولسىن، شىراقتارىم؟
الەي بولسىن. ءبىز ەل ارالاپ جۇرگەن كۇيشى بولامىز. مەنىڭ ەسىمىم — ەستەمەس. مىنا جىگىت — ورازىمبەت كۇيشى.
ءوزىم دە شىرامىتىپ وتىر ەدىم. انا جىلى ەل وسى قايناردا وتىرعاندا ەكى كۇن كۇي تارتىپ قۇلاق قۇرىشىن ءبىر قاندىرىپ كەتىپ ەڭ-اۋ.
وسى كەزدە ۇيگە جاڭىل كىرىپ، تومەنگى جاققا كەلىپ وتىردى. ەستەمەس قاباق استىمەن قىزدىڭ تۇلعاسىن شولىپ ءوتتى. جاسى ون التى — ون جەتىلەر شاماسىندا بولار. قويۋ قارا قاستى، مولدىرەگەن قارا كوزدى، دوڭگەلەك ءجۇزدى، قارا تورىنىڭ سۇلۋى ەكەن. ۇستىندەگى جالاڭ كوك كويلەگى توزعان. شىنتاعىنداعى بىلدىرتپەي سالعان جاماۋىن دا كۇيشى كوزى شالىپ قالدى. «اتتەڭ ۇلدە مەن بۇلدەگە وراسا، جانىپ-اق كەتەر ەدىڭ-اۋ»،— دەپ قويدى ەستەمەس ىشىنەن. شال ارعى ەل، بەرگى ەلدىڭ حابارىن سۇراستىرىپ وتىرعاندا دا كۇيشى پەيىلى ءتۇسىپ، ءسوز اراسىندا قىزعا قاراي بەردى. ءتىپتى ءبۇل ءۇيدىڭ جولاۋشىلارعا سۋسىن ۇسىنىپ، قازان استىنا وت جاعۋدى ۇمىتىپ كەتكەنى دە ەسىنە كەلمەدى.
شال از ۋاقىت تۇيىقتالىپ، تومەن قاراپ وتىردى دا، ءبىر كەزدە باسىن كوتەرىپ الىپ:
ەستەمەس شىراعىم، — دەدى. — ولىمنەن ۇيات كۇشتى. سەن كەلگەندە ءبىر توستاعان سۋسىن تاۋىپ بەرە الماي جەرگە قاراپ وتىرمىز.
جوق، اقساقال، ءسىز قينالماڭىز.
نەگە قينالمايىن، قاراعىم. بيىلعى جۇت ەلدى تيتىقتاتىپ كەتتى عوي. ارقالايتىن دا، اسىرايتىن دا جالعىز نارىمىز اناۋ جاتقان. اۋىل كوشەردە بوشالاپ كەتىپ، بوتاسىز قايتتى. سۋالىپ قالدى. قاڭسىتىپ، تاڭدايدى كەپتىرىپ وتىر،— دەپ شال اۋىر كۇرسىندى. سودان كەيىن قىزىنا بۇرىلدى.— جاڭىل قالقام، قايناردان سۋ اكەلىپ بەر. قوناقتار شولدەگەن شىعار.
جاڭىل ءيىلىپ توستاعانمەن سۋ ۇسىنعاندا، ەستەمەس تاعى دا ۇزاعىراق قارادى. قىز كوزىنە كوزى ءتۇسىپ كەتكەندە، جۇرەگى بۇلك ەتە قالدى. «ساقالدى باسىممەن سابىردان ايىرىلعانىم قالاي» دەپ كەيىدى وزىنە. ءبىراق كوڭىلى قۇرعىرى الدەنەگە تالپىنىپ الىپ بارادى. سوناۋ ءبىر جاستىق شاعى قايتىپ ورالعانداي ەلىگە قۇمارتادى. تالايدان اڭساعانىن كورگەندەي كوز جازعىسى كەلمەيدى. «اتاستىرعان ادامى بولماس، ويتسە شالدى جۇرتقا تاستاپ كەتپەيدى عوي. جانە ۇزاتىلاتىن ۋاقىتى دا جەتكەن عوي» دەپ ويلادى ىشىنەن. كۇيشى وسى كۇنگە دەيىن اۋمالى-توكپەلى حالگە ءتۇسىپ، قىل ۇستىندە تۇرعانداي قالتىرايدى. «كىم بىلەدى، جەر ورتاسىنان اسقاندا ءتاڭىرىنىڭ سارعايتىپ بارىپ بۇيىرتقانى وسى بولار» دەگەن دە ويعا تىرەلىپ، قايتا اۋىتقيدى. كوڭىل اپتىعىن باسۋ ءۇشىن ەستەمەس دومبىراسىن الىپ، اقىرىپ شەرتە بەردى.
ويلانىپ قالعان شال باسىن كوتەرىپ الىپ تاعى دا ءتىل قاتتى.
اپىرىم-اي، وسى مال جارىقتىقتىڭ كۇيگە ەلىگەتىنى بولادى دەۋشى ەدى. ەستەمەس شىراعىم، ونەرىڭدى سالىپ كورسەڭ قايتەدى؟ حاقتاعالا كوز جاسىمىزدى كورسە كىم بىلەدى، قارىمىز ءيىپ كەتەر. سالشى ونەرىڭدى، قاراعىم. قولىمنان كەلسە، نە سۇراساڭ دا بەرەيىن.
نە سۇراسام دا بەرەسىز بە؟— دەپ ەستەمەس جالت ەتىپ جاڭىلعا كوز تاستادى.
بەرەمىن، قاراعىم.
جاڭىل سىتىلىپ ۇيدەن شىعىپ كەتتى.
اقساقال، ءسىز دە ەلدە جوق، قولقا سالىپ وتىرسىز. مەن دە ەلدە جوق قولقا سالايىن. وسى كۇنگە دەيىن جار سۇيمەي كەلە جاتىر ەدىم...
شال ەستەمەستىڭ قولقاسىن ءتۇسىنىپ تومەن قاراپ، ويلانىپ قالدى.
اپىرىم-اي، مىناۋىڭ شىنىندا دا ەلدە جوق قولقا ەكەن،— دەدى ول سالدەن كەيىن،— اي، ءبىراق سەن دە ءبىر ازاماتسىڭ عوي. بالامدى قور قىلماسسىڭ. ءسوزىم — ءسوز. ونەرىڭ جەتسە، تىلەگىڭدى بەردىم، قاراعىم.
وسى كەزدە جاڭىل ەسىكتەن قاراپ:
ەكى كۇيشى، ونەرلەرىڭدى بىردەي سالىڭدار، — دەدى.
مەيلى، بولسىن. كانە، جاڭىل قاراعىم، نارىڭدى تۇرعىزىپ، شەلەگىڭدى توسا بەر،— دەپ، ەستەمەس دومبىراسىن ۇستاپ ورنىنان تۇردى.
جاڭىل ناردى ۇيگە جاقىنىراق اكەلىپ بايلادى. شال تۋلاق الىپ شىعىپ ناردىڭ الدىنا توسەدى. ەستەمەس «كەپكەن شاندىرىڭدى جىبىتە الار ما ەكەم» دەپ سىناعانداي ناردى شولىپ ءوتتى. تۇيەنىڭ ەندىگى ءتۇرى ماناعى كورگەننەن بولەك. بالشىقتان قۇيعانداي دەنەسىندە قىبىر ەتكەن تىرلىك بەلگىسى جوق. باسىن ماناعى كەلگەن جاعىنا بۇرىپ، سوناۋ الىس ادىرعا قۇرعاق، جانسىز كوزىن قاداپ قاتىپ قالعان. «اپىرىم-اي، مىنا جانۋاردى ءجىبىتۋ قيىن بولار» دەپ سەكەم الىپ قالدى ەستەمەس. وسى كەزدە جاڭىل كەلىپ تۇيەنىڭ موينىنان قۇشاقتاپ، باسىنان سيپادى. نار سوندا عانا سەلت ەتكەندەي بولدى. ەستەمەس كوزى تاعى دا جاڭىلعا ءتۇستى. «مال بالاسىنا وسىلاي پەيىلىڭ تۇسكەنى... جاس تا بولساڭ، اسا مەيىربان بولارسىڭ» دەپ ويلاپ، كۇيشىنىڭ ءىشى جىلىپ كەتتى. جاڭىل قارىنداعى شەلەگىن الىپ، تۇيەنىڭ جەلىنىنە توسىپ، ساۋۋعا ىڭعايلاندى. كۇيشىنىڭ ءجىتى كوزى قىزدىڭ ءار قيمىلىن قاپىسىز باعادى. باي اۋىلدا كۇڭ، ساۋىنشى اتالاتىن ەڭبەك ايەلىنىڭ ءار قيمىلىندا جاراسىمدى شيراقتىق، اسەم ەپتىلىك بارىنا سۇيسىنە قارايدى. جاڭىل بۇرىلعاندا بايقادى، قىز ءجۇزىن اي بەتىندەگى مۇنارداي ءبىر مۇڭ شالىپ تۇر ەكەن. ەستەمەس ىشىنەن: «قاسىمدا تۇرساڭ دا، الىستاعى ارمانىم ەكەنسىڭ، كۇي قاناتىمەن قۋىپ كورەيىن» دەپ جاڭىلعا تەلمىرە قاراپ ءسال تۇردى.
كۇيشى جۇگىنە بەرىپ، «يا ءسات» دەپ دومبىرانى قاعىپ-قاعىپ جىبەردى.
جاسى ۇلعايىپ، قيمىلى اۋىرلاپ كەتكەن ۇستازىنىڭ جاس جىگىتتەي قۇلشىنىپ شىعا كەلگەنىنە، ورازىمبەت تاڭىرقاي قارادى. «ءبىر جىلدان بەرى مەن اڭداماعان مىنەزىن وسى بۇگىن كورسەتتى-اۋ» دەپ ويلادى. انشەيىندە جايعاسىپ مالداسىن قۇرىپ، ءتىپتى شىنتاعىنا جاستىڭ قويدىرىپ تارتاتىن كۇيشى، ءقازىر ءبىر تىزەرلەپ تۋلاق ۇستىنە جۇگىنىپ وتىرا كەتىپ، سىلتەي جونەلدى. دومبىرانى قاتتى قاعىپ، ناردى ءبىر ەلەڭ ەتكىزىپ الدى دا، كۇيدى باستاپ كەتتى. العاشقى ىرعاعىنان-اق ورازىمبەت بۇل جول ۇستىندەگى ءوزى تىڭداعان كۇي ەكەنىن تانىپ، «ەسكە-اي، ماناعى تىرەلگەن جەرىڭدە تاعى دا تايىپ قۇلاماساڭ نە قىلسىن» دەپ سەسكەنىپ قالدى. ءبىراق ورازىمبەت بۇل كۇدىگىن تەز ۇمىتتى. ول ەندى العاشقى رەت توسىن كۇي تىڭداعانداي كوز شاراسى ۇلكەيىپ، ەرنى ءتۇرىلىپ ەلتىپ قالعان. كۇيشىنىڭ مىنا تارتىسى بولەك ەدى. ەندى ماناعى مۇڭدى اۋەننىڭ ماعىناسى ارتىپ، اياعى ارمانعا ۇلاسىپ بارادى. جىبەك سازدى ىرعاقتىڭ اراسىندا دومبىرا اڭىرىپ عانا كۇرسىنىپ العانداي بولادى دا، قايتادان سەرگىپ بالاپانداي تالپىنادى. ورازىمبەت لىپىلداعان قانات سۋسىلىن ەستىگەندەي دە بولدى. ءدىرىل قاققان كۇي تاراۋعا مايدا قوڭىر سازدى سارىنعا اۋىستى دا، اقىرىنداپ كوتەرىلە بەردى. كۇيشىنىڭ ساۋساعى دومبىرانىڭ ساعاسىنا تامان كەلىپ بەزەك قاعىپ، كۇي از بۇلقىنىپ جوعارى ورلەدى دە، سۋىرىلىپ بارىپ اسقاقتاپ جۇرە بەردى. كۇيشىنىڭ قينالعان جەردەن ءوتىپ كەتكەنىن سەزىپ ورازىمبەت: «اھ، سابازىڭ، شىڭىراۋدان سۋىرىپ شىعاردى-اۋ»،— دەپ ءسۇيسىندى. الدىنان كەڭ ءورىس، الىس قيان اشىلعانداي ونىڭ دا بويى سەرگىپ قالدى...
ەستەمەس كۇيگە ەلىگىپ وزگە دۇنيەنى ۇمىتىپ كەتتى. تالايدان ءبورى ارقانى قۇرىستاتىپ، كەۋدەنى كەرنەپ، بۋلىقتىرىپ جۇرگەن نارسە ءتۇيىنى شەشىلىپ، قىرتىسى تارالىپ، جانىن سەرگىتىپ اسەم سازدى كۇي بولىپ دۇنيەگە كەلە جاتىر. سارىلتىپ ىزدەگەنى وڭاي تابىلىپ، شيەلەنىسىپ قيناعانى تەز شەشىلىپ، كۇيشى كوڭىلى دە كۇي قاناتىنا ىلەسىپ الىسقا سامعادى. ءسال ءيىلىپ، تالدىرماش تۇلعاسى اسەم مايىسقان قىز بۇلدىراپ الىستاپ، بيىكتەپ كەتەدى. سوناۋ كوكجيەكتەن، ساعىم اراسىنان سىڭعىرلاپ كۇلىپ، ەلىكتىرە شاقىرعانداي بولادى. كۇيشى كوڭىلى سوعان تالپىنادى.
ەستەمەس قيالىنان سەرگىپ نارعا قارادى. ناردىڭ تاقىرداي قاتىپ قالعان قايىس جونى جۇمسارىپ، قان جۇگىرگەندەي. دەنەسىنە تىرشىلىك ءدىرىلى ەنىپ بىر-ەكى رەت قوزعالىپ تەڭسەلگەندەي دە بولدى. جاڭاعى قادالعان قىرقادان باسىپ بەرى بۇرىپ، ۇلكەن كوزى جاسقا تولىپ جاۋدىراپ تۇر ەكەن. كۇيشى وسى كەزدە كۇي ىرعاعىن باياۋلاتىپ كەلىپ، اقىرىن دىرىلدەتىپ كوتەردى دە، بوتاداي بوزداتىپ جىبەردى. انادان ايىرىلعان جاس بوتانىڭ العاشقى زارلى ءۇنى ءۇزىلىپ-ۇزىلىپ شىعادى. ارۋانا وسى تۇستا ءبىر ىڭىراندى. ەستەمەس ونى دا دومبىرانىڭ شەگىنە ءىلىپ اكەتتى. كۇيشى كوزى جاڭىلعا ءتۇستى... قىز ناردىڭ ەمشەگى قىسىپ ۇستاپ، قاتىپ قالىپتى. «اپىر-اۋ، بۇل نەگە ساۋماي تۇر» دەپ ويلادى ەستەمەس. ناردىڭ جەلىنى تىرسيىپ بارادى. ەستەمەس قىزدىڭ ادەيى ساۋماي تۇرعانىن بايقادى. «ەكى كۇيشى، ونەرلەرىڭدى بىردەي سالىڭدار» دەگەن قىز ءسوزىنىڭ استارى ەندى اشىلىپ، ەسىنە قايتا ءتۇستى. ءدىر ەتىپ، ءبىر شوشىنىپ قالعان كۇي الگى تاپقان جايما شۋاق بيىگىنەن تومەندەپ، قايتادان مۇڭلى سازعا اۋىسىپ كۇڭىرەنىپ بارادى. سالدەن كەيىپ جالت ەتكەن ارمانىنان ايرىلىپ قالعانداي كۇي تاعى ءبىر تالپىندى. ەستەمەس جاڭىلعا ەندى ءبىر قاراعاندا، سىعىمداپ قىسقان سۇيرىكتەي اق ساۋساقتىڭ اراسىنان شىم-شىمداپ ءسۇت تامىپ تۇردى. كۇيشىنىڭ دە كوزىنەن جاس تامىپ كەتتى. «زامانىم وتكەن ەكەن عوي» دەپ aھ ۇرىپ جالت بۇرىلدى دا:
ار جاعىن سەن تارت،— دەپ ساڭق ەتىپ، دومبىرانى ورازىمبەتكە تاستاي بەردى.
ورازىمبەت دومبىرانى قاعىپ الىپ جالعاستىرىپ تارتا جونەلگەندە ناردىڭ ءسۇتى دە شەلەككە ساۋىلداپ قۇيىلا بەردى.
ءبىز قايدان بىلەيىك، ەل: «نار يدىرگەن» كۇيى وسىلاي تۋىپتى دەسەدى.
You Might Also Like
-
تاس كەرەڭ تىنىشتىقتا ۇيقىعا مەزگەگەن ارال، قۇددى ءبىر سەرەيىپ قالعانداي، تەڭىز دە ۇيقىعا مۇلگىگەن، — ءتۇر-تۇرپاتى عاجايىپ وسىناۋ ءزىل قارا تاستى الدەكىم ءوزىنىڭ قارۋلى قولىمەن تەڭىزدىڭ كوكىرەگىنە...
-
ءاسانالى ءاشىموۆ — قازاق كينوسىنىڭ جۇلدىزى، اكتەر، كينورەجيسسەر، پروفەسسور. ونىڭ ويناعان رولدەرى حالىقتىڭ جۇرەگىنەن ورىن تاپتى. ولار — «اتاماننىڭ اقىرى» (1970)، «قىز ءجىب...
