InfoHub Logo

قۇرمانعازىنىڭ 175 جىلدىعىنا وراي

الەۋمەت، امبەمىزگە ايان ءبىر گاپ: ءبىز وزىنە-وزى كوپ سۇقتانا قويمايتىن حالىقپىز. قۇدايدىڭ ءوزى بەرگەنىن ءوزىمىز كوپسىنبەيىك دەپ، كەبەجەمىزدىڭ ءتۇبىن قاقپايمىز، كۇبىمىزدىڭ ءتۇبىن سارىقپايمىز، بالامىزدىڭ باسىن، كوگەنىمىزدىڭ بۇرشاعىن سانامايمىز. «اعايىن ءبىر ولىدە، ءبىر تىرىدە»،— دەپ، جان-جاعىمىزدى دا جانىمىز قىسىلعاندا بارىپ، زورعا تۇگەندەيمىز. اقىل قوسارداي ەستىمىز بەن قايرات قوسارداي كۇشتىمىزدى دە باسىمىزعا ءىس تۇسكەندە بارىپ ىزدەيمىز. تابا الساق — سوندا بارىپ قۋانامىز. تابا الماساق — سوندا بارىپ مۇڭايامىز. كوزدەن اياپ، كيمەي جۇرگەن اسىلىمىزدىڭ ءقادىرىن توزىپ كەتكەن سوڭ، سوزدەن اياپ، ايتپاي جۇرگەن ارداعىمىزدىڭ ءقادىرىن داۋرەنى وزىپ كەتكەن سوڭ بارىپ، كەش ءبىلىپ، قاپى سوعىپ جاتامىز. اسىلىمىزعا نازار ءارىنىڭ بارىندا، ارداعىمىزعا نازار ءالىنىڭ بارىندا كەرەك ەكەنىن ۋاقىتىندا اڭعارا بەرمەيمىز. جاقسىلىققا دەگەن ىقىلاس ازايعان جەردە، جاقسى بولسام دەگەن ىجداھات تا ازايادى. ىقىلاس پەن ىجداھات ازايعان سوڭ، ىرىس تا ازايادى. ودان ەلدىڭ نەسىبەسى كەمىپ، ەڭسەسى تۇسەدى. ويتكەنى، قۋانا بىلمەگەنگە قۇت قونبايدى، باعالاي بىلمەگەنگە ب ا ق تۇرمايدى، تابىنا بىلمەيتىن قاۋىمنان پايعامبار قاشادى، باعىنا بىلمەيتىن حالىققا پاتشا قۇتايمايدى. ەل سودان بارىپ ازادى. جەر سودان بارىپ توزادى.

وندايدىڭ بەتى ارمەن... ءبىراق، ءقازىر دە باسىمىزعا ءىس تۇسپەگەنمەن سىن ءتۇسىپ تۇرعان كەزەڭ. قابىرعالى ەل بولام دەگەن حالىق قالعان ادامزاتپەن قاۋىمداسىپ، قاتارعا كىرۋى كەرەك قاتارعا كىرەم دەگەن ەل دە جيىنعا بارا جاتقان جىگىتتەي عوي. جۇرت الدىندا جەر بولىپ قالماۋ ءۇشىن ۇستىندەگى كيىمىنە، استىنداعى اتىنا، سوڭىنداعى نوكەرىنە ايرىقشا ءمان بەرۋگە ءماجبۇر. توسىنعا توسىرقاي قارايتىن كانىگى كوپتىڭ اياق باسقانىڭنان: «داۋلەتىڭ مەن دارمەنىڭ قانداي؟»، اۋىز اشقانىڭنان: «ارعى-بەرگىڭدە كىمىڭ بولىپ، كىمىڭ قويعان؟»— دەگەن ءىش ساۋالدارىنا جاۋاپ ىزدەپ وتىرارى بەلگىلى.

سودان دا ما ەكەن، بۇرىن وزگەدەگى بولماسا، وزىندەگىنى كوزگە ىلە بەرمەيتىن، بەتەنەگە بولماسا، ەتەنەگە ەمەشەگىن ۇزە قويمايتىن ءبىزدىڭ ۇستامدى ءناسىل دە تاۋەلسىزدىك العالى ارعى-بەرگىنى، وتكەن-كەتكەندى باجايلاپ تۇگەندەپ، كۇنى كەشەگە دەيىنگى وپىرايىپ ولقى تۇرعان رۋحاني ءوليمپىمىزدىڭ باسىنداعى قارا-قۇراڭدى ءبىرشاما مولايتىپ تاستاعان ءتۇرى بايقالادى. قۋانارلىق قۇبىلىس. بەتىمىزدەن جارىلقاعاي. ءبىراق وتكەندەگى ابىروي-اتاعىمىز بەن بۇگىندەگى پاراسات-پارقىمىز بىردەي سىنالاتىن مۇنداي شارۋانى مەيلىنشە مۇقيات، مەيلىنشە تالعامپاز اتقارۋىمىز ءجون بولاتىنى تۇسىنىكتى. ايتپەسە، كوزى جوقتاردىڭ دا كوڭىلدەرىن اۋلاۋدىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ جاپپاي ماراپاتقا ۇرىنساق، ءوز جالىمىزدى ءوزىمىز بيىكتەتەمىز دەپ ءجۇرىپ، الاسارتىپ الۋىمىز دا عاجاپ ەمەس.

ەل ەڭسەسىن كوتەرىپ، حالىق قابىرعاسىن جاۋىپ، قاۋىم قاناتىن باتىل جايىپ كەتۋ ءۇشىن كەيدە جوقتان بار، باردان نار جاساۋعا تۋرا كەلسە، تۋرا كەلەتىن دە شىعار. الايدا، تاعدىر مەن تاريح ءبىزدى ونداي مۇشكىل دە مۇسكىن حالدەن الدەقاشان قۇتقارعان. ەشقانداي جاماپ-جاسقاۋسىز-اق باعزى مەن بۇگىن تالايىمىزعا بۇيىرتقان شىن اقىقتارىمىز بەن شىن اقيىقتارىمىزدى تازا تانىپ، تازا باعالاپ شىعا الساق تا، ەشكىمنەن كەندە، ەشكىمنەن قوراش كورىنبەس ەدىك. ونى قازىرگىدەي وڭ-سولىمىزدى تانىپ، وشكەنىمىز جانىپ، ولگەنىمىز ءتىرىلىپ جاتقان تۇستا «تاۋبە» دەي وتىرىپ، زور قاناعاتپەن ايتا الامىز.

ەگەر ءبىز حالىق-قازاقتىڭ دۇنيە جاراتىلىپ، سۋ اققالى بەرگىدەگى نەسىبەسىنە بۇيىرعان اسىل مەن قىمباتىن تۇگەندەسەك، سامساتىپ مويىنعا نە ومىراۋعا تاعار كوپ اشەكەيىنىڭ اراسىنا تىزبەي، سامالاداي مازداتىپ، ماڭدايىنا قادار داراسىنا لايىقتىلاردىڭ، ەگەر ءبىز قاۋىم-قازاقتىڭ دۇنيە جاراتىلىپ، سۋ اققالى بەرگىدەگى بەسىگىنە بۇيىرعان ارۋاقتىسى مەن ارداقتىسىن تۇگەندەسەك، انشەيىن اۋىز تولتىرىپ ايتار ماقتانىشىم، كوڭىل تولتىرىپ ايتار جۇبانىشىم دەپ قانا ساناماي، قۇدايدان سوڭعى قۋاتىم، يمانمەن بىردەي ۇياتىم دەپ ۇلاعات تۇتىپ، كوكىرەگىن توسىپ، ءپىر قىلىپ قۇشار، توبەسىن توسىپ، تۋ قىلىپ تۇتار داناسىنا لايىقتىلاردىڭ ءبىرى عانا ەمەس، بىرەگەيى — بۇگىن كۇللى ۇلتىمىز بولىپ ۇلىقتاپ جاتقان ۇلى قۇرمانعازى بابامىز ەكەنى داۋسىز.

ءشۇباڭىز بولسا، ءبىر ءسات كوزىڭىزدى جۇمىڭىز دا، ءبىر كەزدە قۇرمانعازى ساۋساقتارى وياتقان اۋەن مەن اۋەزگە قۇلاق ءتۇرىڭىز... سان ساعاتتار بويىنا ساناڭىزدى شايقالتىپ، اقىلىڭىزدى ارباپ، سەزىمىڭىزدى سەرگەلدەڭگە ءتۇسىرىپ، تەڭسەلتكەنشە تەبىرەنتىپ، ەڭىرەتكەنشە ەمىرەنتىپ جاتقان مىڭ-ميلليون ءۇن-تولقىندار تابانىڭىزبەن تىك باسىپ جەردە تۇرعانىڭىزدى ۇمىتتىرىپ، كوبىگىن ساپىرعان كەك دولى مۇحيتتىڭ تورىنەن ءبىر-اق شىققانداي ءحال كەشكىزبەسە، بىزگە سەرت. قاپەلىمدە، مىنا دۇنيەگە ءبىز بىلەتىن ءتورت مۇحيتتىڭ ۇستىنە جاڭا مۇحيت، بەسىنشى مۇحيت — كۇي مۇحيتى قوسىلعان با دەپ قالاسىز. ول سۋى بەس قۇرلىقتىڭ ۇشەۋىنىڭ جاعاسىن شايىپ، بۋى بەس قۇرلىقتىڭ بەسەۋىنىڭ دە تورىنە جەتىپ، توڭىن ءجىبىتىپ، مۇزىن ەرىتىپ، ىزعارىن قۋىپ، ىستىعىن جۇمسارتىپ جاتاتىن اتاقتى اتلانتتاي شاراپات تولقىنىنا بولەيدى. ادامدىق بولمىستىڭ ول ەرىتپەس مۇزى، ول تەڭسەلتپەس قۇزى جوق سياقتى. بۇل قۇدىرەت بولماعاندا، نە قۇدىرەت بولادى؟! ءتاڭىرى مەن تابيعاتتىڭ قولىنان شىققان بارشا قۇبىلىس پەن بارشا كورىنىسكە، بارشا قىلىعى مەن بارشا قۇلىعىنا، سولاردىڭ ءبارى سۋداي ساپىرىلىسىپ، بىردە بىر-بىرىمەن اتىسىپ-شابىسىپ، بىردە بىر-بىرىمەن ايمالاسىپ-تابىسىپ جاتقان يۋ-قيۋ دۇنيەنىڭ بار ءسات، بار احۋالىنا كوزىڭمەن كورە المايتىن، قولىڭمەن ۇستاي المايتىن، سىلدىر-سۇيىق، تۇلدىر-تىلسىم، ەڭ ازى سۋ ەكەش سۋعا دا، بۋ ەكەش بۋعا دا ۇقسامايتىن، تەك قۇلاعىڭنىڭ جارعاعى مەن ساناڭنىڭ ساڭلاۋى عانا اڭعارا الاتىن اۋەدەگى الدەبىر بولماشى دىرىلدەر ارقىلى ءدال بالاما، دالكەيىپتەمە تاۋىپ بەرىپ تۇرعان سول ءبىر سيقىر كۇشتى كەرەمەت دەمەگەندە نە دەرسىز؟! ءسوز جەتپەستى بىلگىزىپ، كوز جەتپەستى كورگىزىپ، ۇعىم ۇستاي الماستى ۇقتىرىپ، تۇيسىك قارماي الماستى ءتۇسىندىرىپ تۇرعان بۇل عالاماتقا تامسانباعاندا، نەگە تاڭعالىپ، نەگە تاڭداي قاعامىز؟!

وسىنشا دۇلەي، وسىنشا سيقىردى ءبىر كوكىرەككە سىيعىزىپ، باسقانى قويىپ، جاپپار حاقتىڭ وزىمەن باسەكەگە ءتۇسىپ، ونىڭ باياعىدا ءبىر ورناتقان دۇنيەسىن ساعات سايىن قايتا جاراتىپ، قايتا جاڭعىرتىپ، ءار جاڭعىرتقان سايىن ونى قۇدايدىڭ ءوزى تانىماي قالاتىنداي قىپ قىرىق قۇبىلاتىن قۇرمانعازىعا تابىنباعاندا، كىمگە تابىنامىز؟!

ەگەر ول قۇبا تۇزدەگى قۇلان ءورىستى قازاعىڭ تۇگىلى شارشى الەمنىڭ شارتارابىندا ءار قيلى تاعدىر، ءار قيلى تىرشىلىك كوشىپ، سان الۋان احۋال مەن سان-ساپات تاۋقىمەتتى باستان كەشىرگەن بارشا ادامزاتتىڭ بارلىق ءناسىلىنىڭ ءبارىنىڭ دە قۇلاعىن ۇيىتىپ، ءبارىنىڭ دە باسىنداعى نامىس پەن جىگەردى، ءبارىنىڭ دە ار-ۇجدانىنداعى اسقارالى اقيقات پەن جانىنداعى اسقاق ارمان، جالىن سىردى تۇگەل قامتىپ، تۇگەل جەتكىزە السا، قامتىعاندا دا جۇمىر باستى، جۇلىن ارقاۋى ادامزاتتىڭ الدەقاشان كورگەنى تۇگىلى ءالى كورمەگەنىن دە، تۇسىنگەنى تۇگىلى ءارى تۇيسىنبەگەنىن دە توكپەي-شاشپاي تۇگەل جايىپ سالسا، جەتكىزگەندە دە جۇرەگىڭە شىق ەتە قالاتىن شىنى مايداي شىنايى جەتكىزسە، بۇعان جاعامىزدى ۇستاماعاندا قايدا جاعامىزدى ۇستايمىز؟! بۇعان ماساتتانباعاندا قايدا ماساتتانامىز؟!

ءبىراق، كورمەس تۇيەنى دە كورمەس دەگەن عوي. كەيبىرەۋلەر كەشەگە دەيىن قۇرمانعازىنىڭ ءوزىن ءبىر ىڭعاي، ءبىر اۋەن، جاداعاي دا جايداق سازگەر دەپ تۇسىندىرگىسى كەلدى. باسقامىزدى قويىپ، حالقىمىزدىڭ توقسان تاراۋ كۇيشىلىك ونەرىن قاق جارىپ ەكىگە ءبولىپ، «انا جاقتىڭ كۇيى، مىنا جاقتىڭ كۇيى» دەپ ءارى تارت بەرى تارتقا سالۋدان تايىنباعاندار جارىسا قاتار اعۋعا، جارىسا قاتار تاسۋعا ءتيىستى اسىل ارنالارىمىزدىڭ بىرەۋلەرىن قولدان سارقىلتۋعا، بىرەۋلەرىن قولدان شالقىتۋعا قۇمارلاندى. سوندايدىڭ سالدارىنان ءبىر كەزدە كۇللى قازاق سازىن الەمنىڭ قۇلاعىنا تانىمال ەتكەن اتاقتى ورىنداۋشىلىق مەكتەپتىڭ، دۇنيەجۇزىلىك بايگەنىڭ الدىن بەرمەگەن اتاقتى ونەر ۇجىمىنىڭ ەتەگى ەلپى، جەڭى جەلپى بوپ كەتە جازدادى. رۋحاني ەكولوگيامىزدى ازدىرىپ-توزدىراتىن مۇنداي اپاتتاردى بىرەۋ سىرتتان اكەپ، نە جوعارىدان اكەپ تاڭبايدى، وكىنىشكە وراي، ونەرپاز قاۋىم، ءبىلىمپاز قاۋىم ءالى دە ارىلا الماي كەلە جاتقان ءوزىمىزدى ءوزىمىز وگەيسىتەتىن، وزىمىزدىكىن وزىمىزگە كوپ كورەتىن ەسكى قاسىرەتىمىزدەن — ەتەكتەن تارتپا ءىشتارلىعىمىزدان ءونىپ-وربيدى. ءبىراق، قانداي تايىز نيەت، تارپاڭ پيعىلداردىڭ ايتقانى بولىپ، ايداعانى كەلە بەرۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. ەدىلدىڭ سۋىن شەلەكتەپ شاشىپ، جايىقتىڭ سۋىن وجاۋلاپ توگىپ، تۇگەل سارقىپ شىعۋ قانداي مۇمكىن بولماسا، قۇرمانعازىنىڭ اسقارتاۋداي ابىرويىن قىسىر قاڭقۋمەن الاسارتامىن لەۋ سونداي مۇمكىن ەمەس شارۋا ەدى. ونداي ودىراڭداردان تەك ءبىر ايماق اعايىن بىلەتىن كوزى تىرىسىندە دە قىلا قويماعاندا، بەرىسى ءيسى الاش، ءارىسى ءيسى ادامزات تۇگەل ءبىلىپ بولعان الەۋمەت قۇرمانعازى قاناتىن قومداپ، الەمدىك داڭقتىڭ ماڭگىلىك التىن تۇعىرىنا ءبىرجولا قونىپ العان سوڭ، قايدان قىلا قويسىن؟! قىلبادى دا... قىلبايدى دا... ونداي-ونداي ءتۇتىن پيعىل، تىمىرسىق نيەت توعىشارلار زامانىندا نە دەسە، و دەسىن، ەڭسەگەي تۇلعا ەلىمىز، قارا ورمانداي حالقىمىز — ءيسى قازاق، وبالى نە كەرەك قۇدايدى ۇمىتىپ كەتە جازداعانىمەن، قۇرمانعازىنى ۇمىتىپ كەتە المادى. ءوز قاعىنان ءوزى قارالاي جەرىنىپ، پايعامباردان بەيحابار، ماشايىقتان ماقۇرىم، اللانىڭ ءوزىنىڭ اتى اۋزىمىزعا بىردە ورالىپ، بىردە ورالماي جۇرگەنىندە دە، قۇرمانعازىنىڭ كۇيىنسىز تاڭىمىز اتىپ، كۇنىمىز باتقان جوق دەسەك، اسىرا ايتقان بولماسپىز. ويتكەنى، ونىڭ ارتىندا قالعان تەلەگەي-تەڭىز مول مۇرا ەشقاشان جويىلماۋعا، جوعالماۋعا، قۇبىلسا دا قۇرىماۋعا ءتيىستى ادامدىق بولمىس، ادامدىق تىرشىلىكتىڭ بارشا احۋالىنىڭ ءبارى دە العان دەمىڭمەن، تاسىعان قانىڭمەن اۋەندەس، جۇرەگىڭنىڭ ءلۇپىلى مەن تامىرىڭنىڭ ءدىرىلى ىرعاقتاس اۋەز تاۋىپ بەرە الادى.

وعان كوزىمىزدى جەتكىزگىمىز كەلسە، تاعى دا كۇيگە قۇلاق توسايىقشى.

جانىمىز جادىراپ، جانارىمىز جايناپ، كولدەتە توگىلگەن كول-كوسىر راحات پەن اينالا قورشاپ، اينالا ارباپ تۇرعان سيقىر سۇلۋلىققا ءتانتى بولعاندا، «بالقايماق» بوپ بالقىپ، «ايجان قىز» بوپ قالقىماس پا ەدىك...

جاراتىلىس پەن جارىق دۇنيەنىڭ شالقار كولدەي مەيىر-ىقىلاسىنا ەلتىپ، تاۋبەڭە كەلىپ، وزمىش دۇنيەدەن ورنىڭدى تاۋىپ بەرىپ تۇرعان جازمىش تاعدىردىڭ جازۋىنا وز-وزىڭمەن پەيىل بولعاندا، «الاتاۋ» بولىپ ەمىرەنىپ، «قىزىل قايىڭ» بولىپ تەبىرەنبەس پە ەدىك...

ودان دا گورى مەرەيلەنىپ، مەيماناڭ تاسي باستاعاندا «بالبىراۋىن» بولىپ بالبىراپ، «بايجۇما» بولىپ الابۇرتىپ، «تەرىسقاقپاي» بولىپ تەڭسەلە اينالىپ، ءوز قۇيرىعىن ءوزى تەۋىپ ويناعان ۋىز ءناسىپ قۇلىنداي قۇيقىلجىتا قۇلدىر قاعىپ، قۇيعىتا جونەلمەس پە ەدىڭ؟!..

الاقانى بار تىرشىلىكتىڭ شاپالاعى دا بار. قۋانىشى بار دۇنيەنىڭ وكىنىشى دە بار. قاپىڭ كەتىپ، قامىعا باستاساڭ — «قايران شەشەم» بوپ بەبەۋلەپ، «اقساق كيىك» بوپ الاسۇرماس پا ەدىڭ؟!..

وكىنىشتەن وزەگىڭ ورتەنىپ، شەرمەندىلىكتەن شەكەڭ شىڭىلداي جونەلسە — «بەكەر كەلدىم» دەپ بەزىل قاعىپ، «نەكريچي، نە شۋمي» بوپ وز-وزىڭمەن دولىرماس پا ەدىڭ؟!..

ودان دا قايران تابا الماي، شيرىققان جۇيكە جيدىگەندە — «بوزقاڭعىر» بوپ بوساپ، «بوزشولاق» اتتى بوق دۇنيە بوپ، ءوزىڭدى-وزىڭ كەكەپ-موشقاماس پا ەدىڭ...

ءبىر ءسات قايتادان سالىڭقى دەنەڭ جازىلىپ، سولىڭقى ءجۇزىڭ جىلىنىپ، تۇنەكتەن ساۋلە، تىعىرىقتان جول ىزدەپ ەلەگىزگەندە — «ەرتەڭ كەتەم» دەپ ەلىرىپ، «تۇرمەدەن قاشقان» بوپ توگىلمەس پە ەدىڭ...

تاۋەكەلگە بەل بايلاپ، تالابىڭدى ورگە ايداپ، قايرات جيناۋ ءۇشىن اشۋىڭدى شاقىرىپ، ايبارىڭدى قوزداتقاندا «سارانجاپ» بوپ سەبەلەپ، «تورەمۇرات» بولىپ توپەلەي جونەلمەس پە ەدىڭ...

دەگەنىڭە جەتىپ، داۋرەنىڭ تۋىپ، ايبىنىڭ اسىپ، ايدىنىڭ شالقىعاندا — «سەرپەر» بولىپ سەرپىلىپ، «اداي» بولىپ الاۋلاپ، «سارى ارقا» بوپ جالاۋلاماي، قالاي شىداپ تۇرا الارسىڭ؟!

الىس-جۇلىستان، ساپىرىلىس-سابىلىستان مەزى بوپ، بايىز تاۋىپ، بەكەرشىلىك دۇنيەنىڭ بايىبىنا بويلاعاندا — «باس اقجەلەڭگە» باسىپ بويىڭدى، «يتوگكە» سالىپ ويىڭدى جيىپ، «دەمالىستى» شەرتىپ دەمىڭدى الىپ، «ماناتاۋدى» شەرتىپ ماۋقىڭدى باسار ەدىڭ عوي...

ال ەندى سونىڭ ءبارى دە كوزدەن بۇل-بۇل ۇشىپ، قاسىرەتتىڭ قارا بۇلتى تورلاپ، قارا جامىلىپ، قان جۇتارداي كۇن تۋسا — «اقباي» بولىپ اڭىراپ، «كىسەن اشقان» بولىپ كەمىرىلىپ، «كوبىك شاشقان» بولىپ جەمىرىلۋدەن باسقا نە قالادى؟!

ءجا، قۇرمانعازىنىڭ كوكىرەگىنەن توگىلە اقتارىلىپ جاتقان اۋەن مەن اۋەزدىڭ قىرى مەن سىرىن تۇگەندەپ شىعام دەۋىمىز دە بەكەر اۋرەشىلىك. كۇننىڭ نۇرىنىڭ شۇعىلاسىن ساناپ، جەلدىڭ گۋىلىنىڭ سارىنىن سارالاپ شىعام دەگەندەي ەسەك دامە، ەرسى ماشاقات...

مىناۋ جۇمىر جەردىڭ ۇستىندەگى ميلليونداعان جۇمىرباستىلاردىڭ جۇرەگىنىڭ تۇكپىرىندە جان تەبىرەنتەرلىك قانشا سىر بولسا، قۇرمانعازىنىڭ كۇيلەرىندە دە تاپ سونشا قىر بار. ويتكەنى، ول ءبىر ءوزىنىڭ عۇمىرىندا كۇللى ادامزات بالاسىنىڭ باسىندا بولاتىن تىرىلەي تامۇققا كىرگەننەن باسقا تاۋقىمەتتىڭ ءبارىن دە كورىپ ۇلگەردى، تىرىلەي جۇماققا كىرگەننەن باسقا راحات پەن ءلاززاتتىڭ، ابىروي مەن داڭقتىڭ، ەرلىك پەن ەرلىكتىڭ، مەيىر مەن پەيىلدىڭ ءبارىنىڭ دە ءدامىن تاتىپ ۇلگەردى. سوندىقتان دا، ونىڭ بال بارماقتارىنىڭ استىنان توبە-قۇيقاڭدى شىمىرلاتىپ، قابىرعاڭدى بىر-بىرلەپ قارش-قارش سوككەندەي، ابدەن مۇقالتىپ تا بۇرالتىپ كەتەردەي اۋىر ازا، ءون بويىڭدى ءجيدىتىپ، وزەگىڭدى ءتىلىپ تۇسەر اششى ىزا، شىبىن جانىڭدى قۇرساۋداي قىسىپ، ماتاۋداي مىتىپ جىبەرەردەي تەگەۋرىندى نامىس پەن كەك اسىپ-تاسقان الاپات جىگەر مەن شابىت، شالقار داريا شاتتىق پەن قۋانىش، تەلەگەي-تەڭىز مەيىر مەن پەيىل بەت-بەتىنە الا قاشپاي، ءبىر جۇرەككە سىيىپ، ءبىر جۇيكەنى تەربەتە الارداي شىنايى ۇيلەسىممەن توگىلەدى. قۇرمانعازىنى مىڭ سەڭگىردىڭ باسىن توعىستىرعان اسقار تاۋعا، مىڭ-مىڭ داريانىڭ اياعى بارىپ قۇياتىن الىپ مۇحيتقا ۇقساتىپ تۇرعان دا وسى قاسيەتى. ونىڭ سونشالىقتى جىلىكتەي ءوربىتىپ، جەرىنە جەتكىزە دامىتقان اۋەندىك-اۋەزدىك ءار سالاسى، ءۇيىر-ۇيىر ءار تاقىرىپتىق جەلىسى الەمدىك سازگەرلىك ونەردە ءارقايسىسى ءبىر-بىر مەكتەپ يەلەنىپ، ءارقايسىسى ءبىر-بىر دانىشپاننىڭ اتىن شىعارىپ تۇرعان ورەلى بيىكتەر، ونىكتى ارنالار قۇرمانعازىنىڭ ازالى كۇيلەرى. قۇرمانعازىنىڭ شات-شادىمان كۇيلەرى. قۇرمانعازىنىڭ جىگەر شاقىرار سازدارى، قۇرمانعازىنىڭ سابىر شاقىرار سازدارى. قۇرمانعازىنىڭ وي تۇتاتار اۋەندەرى. قۇرمانعازىنىڭ سەزىم تۇتاتار اۋەندەرى. قاي-قايسىسى دا الەمدىك مۋزىكانىڭ ءوز سارىندارىنداعى شەكتەن شىعىپ، شەننەن وزعان ۇلگىلەرىمەن ەمىن-ەركىن جارىسىپ تا، جاراسىپ تا كەتە الار ەدى. قۇرمانعازى بىردە باحپەن ۇندەسىپ ازا بويىڭدى، قازا قىپ، توبە قۇيقاڭدى شىمىرلاتسا، بىردە بەتحوۆەنشە سىلتەپ داۋىل ساپىرادى، بىردە موسارتشا مولدىرەپ، جۇرەگىڭدى قىدىقتاسا، بىردە پاگانيندەي مىناۋ شىم-شىتىرىق دۇنيەنىڭ ەڭ ءبىر قىم-قۋىت قوزعالىستارىنىڭ ىرعاق-ىزىڭىن ءتىرىلتىپ، دومبىرا ىشەگى تۇگىلى، ادامنىڭ قۇلاعىنا توسىن، بەيتانىس، سونى ۇندەر مەن اۋەندەر وربىتەدى. قاشانعى دۇنيەنىڭ ەڭ ەجەلگى اۋەزدەرىنە ەندى ءتاي-تاي باسقان جاڭا دۇنيەنىڭ ءالى بىرەۋ اڭعارىپ، بىرەۋ اڭعارا قويماعان ەكپىنى مەن سەرپىنى قامشىنىڭ ورىمىندەي ايقۇشاق قاۋىپ، قابىسىپ جاتادى.

مۇنداي كوپ قىرلىلىق پەن كوپسىرلىلىقتىڭ ەڭ باستى سەبەبى قۇدىرەتى كۇشتى تابيعاتتىڭ ءدال وزىندەي پارمەندى تالانتقا كۇللى تاريحتى ەسكە سالار كۇرمەۋى مول كۇردەلى تاعدىر سىيلاعانىندا دەپ بىلەمىز. ەكىنشىدەن، مىڭ سەڭگىرلى، مىڭ وزەكتى قۇرمانعازى بولمىسىنىڭ الگىندەي مول اۋقىمى مەن شىتىرمان ءبىتىمىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ونىڭ ءومىر سۇرگەن داۋىرىنە، سول كوزەڭنىڭ شىرعالاڭ رۋحاني احۋالىنا جۇگىنەمىز.

قۇرمانعازى شىعارماشىلىعىندا كۇللى الەمدىك سازگەرلىكتىڭ ەڭ باستى باستاۋلارىنىڭ ءبارىنىڭ ءجۇرۋى دالادا تۋعان دانىشپاننىڭ بارشا دانىشپان زامانداستارىنىڭ بارىمەن دامدەس، بارىنەن حاباردار بولعاندىعىنان ەمەس. قاجەت دەسەڭىز، ولار دۇنيەدە قۇرمانعازىنىڭ بارىن، قۇرمانعازى ولاردىڭ بارىن اتىمەن بىلمەي كەتتى. ساۋاتتى اباي الەمدىك ادەبيەتتىڭ بەتىن اشىپ كورسە، ساۋاتسىز قۇرمانعازى الەمدىك مۋزىكانىڭ شەتىن دە ەستىپ كورگەن جوق. بۇنىڭ ءبارىن ونىڭ قۇلاعىنا، قازاقشا ايتقاندا «قۇداي سىبىرلادى». دالىرەك ايتقاندا، تاعدىر مەن تاريح «سىبىرلادى». ۇلى كۇيشىنىڭ ءبىر كىسىلىك عۇمىرىندا ونىڭ ەكى قۇرلىق، ەكى ءۇردىس توعىسىندا تىرلىك كەشكەن كوشپەندى حالقى قالعان ادامزاتتىڭ الدەنەشە عاسىردىڭ ىشىندە باسىنان وتكەرگەن بارشا وتكەلەكتەرى مەن تارتقان بارشا تاۋقىمەتتەرىنىڭ ءبارىن وتكەرىپ، ءبارىن تارتىپ شىقتى.

قۇرمانعازىداي ەرەن تالانت، ەرەك زەردەلەر ءبىر عۇمىردا بىرنەشە بۋىننىڭ عۇمىرىن ءوز باسىنان وتكەرىپ، ءوز جۇرەگىمەن سەزە الادى. ءوز كورەشەگىن كورىپ قانا قويماي، بابالار جادىمەن باعزىنى پىسىقتاپ، بالالار قيالىمەن بولاشاقتى بولجاپ ۇلگەرەدى. ءسويتىپ، ءبىر كىسىنىڭ عۇمىرى، ۋاقىت جاعىنان، ءبىر حالىقتىڭ، كەيدە ءتىپتى كۇللى ادامزات ءناسىلىنىڭ بىرنەشە عاسىرلىق تاريحي كەڭىستىگىنە اينالىپ كەتەدى. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە، قۇرمانعازى ەستي قالعان، قۇرمانعازى كورە قالعان تاريحي كەزەڭدە قازاق جۇرتى سوناۋ تالمۋد پەن ءىنجىل زامانىنا قايتا ورالعانداي بولىپ ەدى. «باقاسى قويداي شۋلاعان، بالىعى تايداي تۋلاعان»، «جاتىپ قالعان تۇيەسى جارداي اتان بولاتىن» اتا قونىسىنان اۋا كوشىپ، بارعان جەرىنەن ب ا ق تاپپاي، سور تاۋىپ، ەسكى جۇرتقا ەڭىرەپ قايتىپ، قايدا بارسا دا، سىرتقى ىقپالدىڭ دۇمپۋىنەن قۇتىلا الماي، قاۋىمنىڭ اۋزى ەكى جارىلىپ، بىرەۋلەرى ولىسپەي بەرىسپەۋگە، بىرەۋلەرى وسەر ۇرپاق، كەلەر كۇننىڭ جولىن كەسپەي، زامانانىڭ الدىن الىپ، ىڭعايىنا كوشۋگە ۇندەپ، سەرگەلدەڭ ءحال كەشكەن حالىقتىڭ داندەناي داۋرەنى — قۇرمانعازى كۇيلەرىنىڭ ءارى ءتىن، ءارى توسەگى ەدى. ولاردىڭ قاي-قايسىسىندا دا زار مەن ىزا، مۇڭ مەن جىگەر، ءۇمىت پەن كۇدىك ۇزبەي الىسىپ، ۇزبەي شارپىسىپ جاتاتىندىعى دا سوندىقتان ەدى. اق پەن قارا، ىزگىلىك پەن زۇلىمدىق، بوستاندىق پەن وزبىرلىقتىڭ مىگىرسىز شايقاسىنىڭ ىرعاعىن ءوز تامىرىنىڭ ءدىرىلى، ءوز جۇرەگىنىڭ ءلۇپىلى ەتىپ العان سازگەر يتجىعىس كۇشتەردىڭ بىرەۋىن قولدان باسىم ءتۇسىرىپ، بىرەۋىن قولدان بەسىك تۇسىرمەي، ءتىسى شىقىرلاعان ىزاڭىندا، تىرسەگى مايىسقان زاردىڭ دا جاعىنا شىقپاي، ءبىر جىعىلىپ، ءبىر تۇرسا دا، بەلىن بەرە قويماعان جىگەردىڭ جانىنان تابىلادى. سول ارقىلى تاريح بار جەردە تارتىس، ءومىر بار جەردە كۇرەس، اقيقات بار جەردە ايتىس توقتامايتىنىن ءبىلىپ، تىرشىلىك يەسىنىڭ ەكى كوزىندەي قىمبات ەكى قولعاناتى، ەكى تىرەگى — نامىس پەن جىگەر ەكەنىن زەردەلى زەردەگە جەتكىزىپ-اق باعادى.

بۇل رەتتە ول وزىمەن تۇستاس ادەبيەتپەن، وزىمەن تۇستاس سازگەرلىكپەن ءارى ۇندەسەدى، ءارى ۇندەسپەيدى.

قۇرمانعازى ءداۋىرىنىڭ كوركەم سوزدەگى باسىم سيپاتى — زار زامان تاقىرىبى ەدى. ماحامبەتتىڭ ەرەۋىل جىرلارى اراكىدىك جارىسپا سيپاتقا عانا يە بولعان-دى. ال كۇيزەلىسپەن قوسا ىزدەنىستى، ۇرەيمەن قوسا ءۇمىتتى وزەك ەتكەن اباي ءداستۇرى ءالى ارشىنداپ كەتە الماي جاتقان-دى. ون توعىزىنشى عاسىر ادەبيەتىندە، دەمەك، قوعامدىق ويىندا ۇشەۋى ءۇش تۇستا كەزەڭدىك باعىت، ۇشەۋى ءۇش تۇستا كەزەڭدىك مەكتەپ بولعان بۇل ءۇش سارىن قۇرمانعازى شىعارماشىلىعىندا باستان-اياق قاتار ءوربىپ، قاتار داميدى. ونىڭ ساي-سۇيەگىڭدى سىرقىراتىپ، قابىرعاڭدى قايىستىرار ازالى سوزدەرى زار زامان سىرلارىنىڭ شەرمەندە اۋەنىمەن، جىگەرىڭدى جانىپ، نامىسىڭدى قايرار سەرىپپەلى سەرپەر سازدارى ەرەۋىل ادەبيەتتىڭ وجەت ۋىتىمەن، ۋايىممەن قوسا قۋانىشتى دا بەينەلەيتىن وي-تولعام سازدارى اعارتۋشى كەزەڭ ادەبيەتىنىڭ پاراسات-پايىمىمەن تەرەڭنەن قابىسسا، ال «اداي» مەن «سارىارقانى» اپافەوز شالقىمالارىنىڭ ادەبي بالاماسىن اتىمەن تابا المايسىز. ونىڭ ۇستىنە الگى ءۇش سارىن قۇرمانعازى كۇيلەرىندە كەيدە ءارقايسىسى ءار ارنا بوپ، ءار بولەك اقسا، كەيدە ءبىر شىعارمادا توعىسىپ، ءبىر وي، ءبىر تاقىرىپتى ايدىنداندىرا تۇسەدى. ەگىلتىپ، ەزىلتىپ وتىرعان زارلى ساز كەنەت ىشقىنعان ىزاعا ۇلاسىپ، ارتىنشا-اق الابۇرتقان ادۋىن جىگەرگە جالعاسادى. كەرىسىنشە، جاراتىلىس پەن جارىق دۇنيەنىڭ از-كەم راحاتى مەن ءلاززاتىنا ەلجىرەي ەلتىپ وتىرعان بەيجاي احۋالدىڭ تۇكپىرىندە دە تەرەڭ تەبىرەنىس، اۋىر كۇرسىنىس جاتادى. ال ادۋىنداعان اسقاق ارىننىڭ ارجاعىنان كەنەت ەكى يىقتى جۇلىپ جەردەي ىزا مەن نامىس وت بوپ شارپيدى. تاۋسىلا قامىعىپ، تاۋسىلا قۋاناتىن رۋحاني ماكسيماليزم جىرشىسى قۇرمانعازى، ءبىر قىزىعى، ءبىرجولا كۇيرەۋىكتىككە دە، ءبىرجولا توقمەيىلسۋگە دە ۇرىنبايدى. ەكى ۇداي دۇنيەنىڭ ءارى تارت تا، بەرى تارت ەكى اعىمىنىڭ ەكەۋىنە دە ەلىكپەي، قاتال تاعدىردىڭ قاي سالعانىن دا قايمىقپاي كورىپ الۋعا تاۋەكەل ەتەتىن قايسار رۋحتى قالايشا شەبەر جەتكىزىپ، قالايشا شەبەر دارىتا الاتىنىنا قايران قالماسقا بولمايدى.

بۇل جاعىنان كەلگەندە، ول ءوز زامانىنىڭ كوركەم ويىنداعى ادام تاڭعالارلىقتاي ايرىقشا ءبىتىمدى ەرەك تۇلعا.

راس، ول كەزدە دە الەمدىك سازدىڭ نەبىر سۇلەيلەرىمەن تايتالاس تۇسە الار داۋلەسكەر كۇيشىلەر قازاق توپىراعىندا دا از ەمەس ەدى. ولار ءوز بەيىم، ءوز اۋەنى تۇرعىسىنان كەلگەندە، قۇرمانعازىمەن دە شەندەسە الار ەدى. ولاردىڭ بىرەۋلەرى قۇرمانعازىمەن زارلىلىق جاعىنان، ەكىنشىلەرى — ويشىلدىق جاعىنان، ۇشىنشىلەرى — ويناقىلىق جاعىنان ەمىن-ەركىن جارىسقا تۇسە الاتىنىنا داۋ جوق. ءبىراق، مول اۋقىمدىلىق پەن كوپ قىرلىلىق جاعىنان، ءارى وجەت، ءارى مۇڭدى، ءارى ويناقى، ءارى ويشىل، ءارى سەرى، ءارى پەرى، ءارى دانا، ءارى بالا بولا ءبىلۋى جاعىنان قۇرمانعازىمەن ەشكىم دە دوداعا بىرگە تۇسە الماس ەدى. تەك ءوز باسى مەن ءوز ورتاسىنىڭ عانا نەمەسە ءوز زامانى مەن ءوز قوعامىنىڭ عانا ەمەس، كۇللى ادامدىق، ادامزاتتىق تاعدىر-تالايدىڭ ەڭ جۇلىندى، ەڭ تالما، ەڭ وزەكتى ارناسىندا قۇرمانعازىداي ورتەنە تەبىرەنىپ، ورتەنە تولعانۋ ءبىر ەلدى قويىپ، بار ەلدە تەك ىلۋدە بىرەۋلەردىڭ عانا قولىنان كەلەر دارابوزدىق ەدى. ونىڭ ورنىن بۇلايشا ەرەكشەلەۋ ءولى-تىرىنىڭ ەشقايسىسىنىڭ شامىنا تيمەسە كەرەك. بۇل ارادا نەبىر ىعاي مەن سىعاي سازگەرلەرى بار نەمىس، ورىس، يتاليان تىڭداۋشىلارىنىڭ ءوز ۇلتتىق مۋزىكاسىنان ەڭ الدىمەن بەتحوۆەندى، چايكوۆسكييدى، ۆەرديدى، شوپەندى اتايتىندارى ولارىن قالعان ۇلى وتانداستارىن كەمباعالاندىرۋ دەپ تۇسىنبەيتىندەرى بىزگە دە ونەگە بولۋعا ءتيىستى.

ويتكەنى، ونەردىڭ قاي سالاسىندا دا ۇلتتىق بولمىس پەن ۇلتتىق رۋحتىڭ اركىم ءار قىرىنان قامتىپ، ءار الۋان سيپاتتامالارىن جاساي العان سان الۋان ساڭلاقتارى بولۋمەن قوسا، سول بولمىس، سول ءبىر رۋحتىڭ ەڭ ءبىر تولىق، ەڭ ءبىر جان-جاقتى، ەڭ ءبىر تولايىم تۇلعاسىن قاپىسىز سومداي العان بىرەگەي ساڭلاقتارى دا بولادى. ولار ۇلتتىق ونەردىڭ بەلگىلى ءبىر سالاسىنىڭ ەڭ ەتەنە ۇلگىسىنە، ەڭ تياناق تۇلعاسىنا اينالادى.

ەگەر ءبىز ماسەلەگە وسى قىرىنان كەلسەك ارعى-بەرگىدەگى قازاق ادەبيەتىنىڭ سونداي ەتەنە ۇلگىسى، ورتالىق تۇلعاسى، تياناق تىرەۋى، رۋحاني ىلگەرى باسۋىمىز بەن كەرى كەتۋىمىزدى انىقتاپ بەرەر بىردەن-بىر نىسانا نىشانى دەپ ۇلى ابايدى عانا ايتا الار ەدىك. ال ۇلتىمىزدىڭ ارعى-بەرگى سازگەرلىك ونەرىندەگى ءدال سونداي ەتەنە ۇلگى، ورتالىق تۇلعا، تياناق تىرەك بىردەن-بىر نىسانا نىشان قۇرمانعازى دەسەك، اقيقاتتان الشاق، ادىلەتتەن جاڭساق كەتپەيمىز دەپ بىلەمىز. ول ەكەۋىنىڭ بىرەۋى — ۇلتتىق رۋحىمىزدى ويمەن سۋارىپ، پاراساتىمىزدى قاپىسىز سومداعان سوز-قۇدىرەتىمىز دە، ەكىنشىسى — ۇلتتىق رۋحىمىزدى سوزىممەن سۋارىپ،جىگەرىمىزدى قاپىسىز شىڭداعان كۇي-قۇدىرەتىمىز.

مۇنداي دىڭگەك تۇلعالار تەك ونەرىمىزدىڭ عانا ەمەس، قازىرگىدەي الماعايىپ ءحال كوشىپ جاتقان قاۋىمىمىزدىڭ دا رۋحاني ىزدەنىستەرىندە تەمىرقازىقتاي اداستىرماس نىسانا، الجاستىرماس باعىت-باعدار بولا الار ەدى. اسىرەسە، قانداي بولعانىمىزبەن قوسا، قانداي بولماعىمىزدى دا قايتادان پايىمداپ، قايتادان انىقتاۋدا ۇلتتىق بولمىسىمىز بەن ۇلتتىق رۋحىمىزدى قۇرمانعازى سومداعان كەسەك ءبىتىمنىڭ، ءبىر جاعىنان دايەكتەمەلىك ەكىنشى جاعىنان، ونەگەلىلىك ماڭىزى وتە زور.

ۇلى سازگەر ۇننەن سومداعان ۇلتتىق ءبىتىمىمىز ول زامانداعى وزگەلەر كەسىپ-پىشكەن كەسكىندەمەلەردى بىلاي قويعاندا، بۇل زاماندا كەيدە ءوزىمىز جايلى ءوزىمىز ايتىپ جۇرگەن تۇسپالداردان اتىمەن الشاق جاتىر. قۇرمانعازى بىردە-بىر ءىسىمىز العا باسپاي قويعان كەر زاماننىڭ وزىندە تىلەۋى كەسىلىپ، تىرەگى قىرقىلعان، ءوز ۋايىمىنا ءوزى ۋلانىپ، ءوز دەمىنە ءوزى تۇنشىققان مۇڭلىق قاۋىمنىڭ ەمەس، قاي تاراپتىڭ سۇسىنا دا قايمىقپاي قاراپ، قاي تاراپتىڭ نۇرىنا دا ومىراۋىن اشىپ، ەلدەسپەكپەن ەلدەسۋگە، بەلدەسپەكپەن بەلدەسۋگە پەيىل، قيىننان توسىلىپ، قيادان تايقىمايتىن دارحان دا وجەت، قايسار دا سالقام سالاۋاتتى حالىقتىڭ ساليحالى بەينەسىن جاسادى. مۇنداي اۋەزدىك كەسكىندەمە تەك قازاقتارمەن شەكتەلمەي، كۇللى شىعىس جۇرتتارىنىڭ تۋا بىتكەن ەنجارلىعى، رۋحاني ءال-جۋازدىعى، الەۋمەتتىك بويكۇيازدىگى جايىنداعى ۇيرەنشىكتى قاڭقۋلاردىڭ كۇلىن كاككە ۇشىرادى. قۇرمانعازىداعىداي اسقاق رۋح، سەرگەك سەزىم، تەگەۋرىندى جىگەر مەن نار تاۋەكەل ءار دىبىستان اتويلاپ تۇرعان وت-جالىن سارىندار الەمدىك مۋزىكانىڭ وزىندە نەكەن-ساياق كەزدەسەدى. ءتىپتى سان عاسىرلار جالپاق دۇنيەنى بيلەپ-توستەپ، شالقالاي باسقان شادىمان ەلدەردىڭ مۋزىكاسىندا دا ءدال مۇنداي ەرلىك ءدال مۇنداي اسقاقتىق جوق. ولاي بولۋى زاڭدى دا. ونداي وجەتتىك ونداي اسقاقتىق ازاتتىق اڭساپ، بوستاندىقتى سۋساعان حالىقتارعا كەرەك-تۇعىن.

شەتىن دۇنيەدە شەتىنەپ كەتپەي، وتكەلىكتىڭ وتىندە تۇرعان قاز باسقان مەملەكەت، قاعىلەز قاۋىمدارعا دا سىن كەزەڭ، سىن ساعاتتاردا وسىنداي سەرپىندى سەزىم، قايسار رۋح كەرەك.

ءبىز دە ءقازىر ءدال سونداي احۋالدامىز. ەكى ۇداي دۇنيە. ەكى ۇداي كەزەڭ. ءتاي-تاي باسقان تاۋەلسىزدىك. كەشە بوركىن اسپانعا اتقاندار بۇگىن بۇگەجەكتەپ كۇمىلجي بەرەدى. كەشە داۋرىعىپ، كەۋدەسىن سوققاندار بۇگىن سارى ۋايىمدى سۋداي ساپىرادى. جاڭادان جول ىزدەۋدەن گورى كونە سۇرلەۋلەرگە كوبىرەك سۇيرەلەيدى. اناۋ بىزگە قونبايدى. مىناۋ بىزگە بولمايدى. سوناۋ ءبىزدى سورلاتادى. ايتەۋىر، اۋىزدارىن اشسا، قازاقتىڭ الدىنان قاران سۋدى قاپتاتىپ باعاتىندار كوبەيىپ بارادى. ولارعا ايتقىزساڭىز — ون ميلليون حالىقتىڭ قالعان ادامزاتپەن بىرگە ءوز باعىن ءوزى سىناپ كورگەنىنەن گورى، نە اتامزامانعى، نە كەشەگى قاراعاي بەسىككە قايتا جاتىپ، قايتادان قۇنداقتالعانى قولايلىراق. اۋ، سوندا بۇل قازاققا ءوز كۇنىن ءوزى كورۋ ءۇشىن تاعى نە كەرەك؟ الەم مويىنداعان دەربەستىگى بار. بۇرىن-سوڭدى قولىنا تۇسپەگەن دارەجە-مارتەبە ءتۇستى. بۇرىن-سوڭدى جەتپەگەن سانىنا جەتتى. بۇرىن قاراۋىنا بىردە كوشىپ، بىردە قايتا شىعىپ كەتىپ جۇرگەن جەر-سۋى تۇگەلدەي ءوز بيلىگىندە. قونسا قونىسقا، كوشسە ارىسكە كەندە قىلماعان كەڭ دالاسىنىڭ استى قات-قات قازىنا بولىپ شىقتى. ۇقساتا السا، ىرزىق-نەسىبەسى جەتىلىكتى سياقتى. اۋ، سوندا بۇدان دا قولايلى، بۇدان دا ارتىقشا جاعداي تالاپ ەتەتىندەي ءبىزدىڭ قازاق، نەمەنە، قۇدايدىڭ قۇداسى ما ەدى، الدە قارىن بولەسى مە ەدى؟! جۇرتتىڭ تاۋەكەلى تۇرعانعا ونىڭ تاۋەكەلى نەگە تۇرمايدى؟! قالعان جۇرتتىڭ قولىنان كەلىپ جاتقان ونىڭ قولىنان نەگە كەلمەيدى؟ بىرەۋىمىز ۇرىنشاق، بىرەۋىمىز سۇرامساق، بىرەۋىمىز جىلامساق بولا بەرمەي، ۇلت بولىپ ۇيىپ، تاريحتىڭ قولىمىزعا ءوزى اكەپ بەرىپ وتىرعان مۇسكىندىگىن ءىس قىلىپ شىعارۋ جولىندا بەلدى نەگە بەكەم بۋمايمىز؟! بۇدان جامانىمىزدا دا تويعا بارعان ەل ەمەس پە ەدىك؟! وتپەلى كەزەڭنىڭ وتكىنشى قيىندىقتارىن ايتىپ، ءوز جىگەرىمىزدى ءازىمىز جاسىتىپ، سونشاما نەگە گوي-گويلەي بەرەمىز؟! قىزىل قارىن جاس بالانىڭ قامى ءۇشىن نەبىر كەر زامانداردىڭ كەزىندە وتقا تۇسۋگە دە، سۋعا تۇسۋگە دە پەيىل بولعان كەشەگى قارا شالداردىڭ قاجىر-قايراتى قايدا؟ سولاردىڭ قاشقان ەلدىڭ كەبەجەسىمەن، بوسقان ەلدىڭ كەرەگەسىمەن قالقالاپ، امان ساقتاپ الىپ قالعان ەلدىگى مەن ەسەندىگىن تاۋەلسىزدىك تۋىنىڭ استىندا امان ساقتاپ قالا الماي، بىزگە نە كورىنىپتى؟!

تاريحتىڭ ۇلى سىناعىنىڭ الدىندا تىزەمىز بۇلاي قالتىراسا، بىرەۋىمىز قارالاي سۋ بولعان جىگەرسىز جاسىققا، بىرەۋىمىز قاننەن قاپەرسىز داڭعوي داراقىعا اينالساق، كەشەگى بابالارعا، ەرتەڭگى ۇرپاققا نە بەتىمىزدى ايتامىز؟!..

جوق، نامىس پەن جىگەر بىزگە بۇگىن قاي كەزدەگىدەن دە قاجەتتىرەك. بىرەۋدىڭ سىباعاسىنا كوز الارتۋ ءۇشىن ەمەس، ءوز سىباعامىزدان ايىرىلىپ قالماۋ ءۇشىن كەرەك. ەشكىمنەن بەيقام، ەشكىمنەن بەيدارمەن، ەشكىمنەن بەيقارەكەت، ەشكىمنەن بەيقابىلەت كورىنبەۋ ءۇشىن كەرەك. بابالارىمىز باياعىدا العان ابىروي بىزگە بۇگىن مەدەت بولعانمەن، داۋلەت بولا المايدى. ءوز ابىرويىمىزدى ءوزىمىز تاۋىپ، ءوز ىرزىعىمىزدى ءوزىمىز ايىرۋىمىز كەرەك. ءبىر كەزدە بۇقار بابامىز «بىلەگىنىڭ كۇشى التىن، نايزاسىنىڭ ۇشى التىن» دەپ ماداقتاعان ۇلى كۇيشىنىڭ وتانداستارىنا ەندى كوزسىز ەرلىكپەن ەمەس، ەسەلى ەڭبەكپەن، بىلەكتىڭ كۇشىمەن ەمەس، بىلىكتىڭ كۇشىمەن الاتىن اتاق-ابىروي تيىمدىرەك. وعان، قۇدايعا شۇكىر، ەسىلە اققان ەدىل مەن كوسىلە اققان جايىقتىڭ، باتىستا كولبەگەن اتىراۋ مەن شىعىستا كولبەگەن ارالدىڭ اراسىن الىپ جاتقان ايتۋلى اتا-قونىستىڭ عاسىرلاپ جيعان تابيعي بايلىعى دا، رۋحاني بايلىعى دا مول مۇمكىندىك بەرە الادى. تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ قالعان دۇنيەنىڭ الدىندا الدىمەن كورسەتەر بەت-جۇزدىگى دە — وسى ولكەنىڭ قازىناسى. سول مول داۋلەتتىڭ شەتىنەن ىرزىق ايىرۋشىلار عانا بولىپ قالماي، بىردەن-بىر يگەرۋشىلەرى بولۋ ءۇشىن دە ماحامبەت پەن قۇرمانعازى، قاشاعان مەن مۇرات جىرلاعان نار تاۋەكەل مەن نامىس-جىگەر كەرەك شىعار. كۇيشى بابامىز ءبىر كوزدە «جىگىتتىڭ جۇرگەن جەرى قاندى مايدان، شىققان جوق اتقان اڭىم تەرەڭ سايدان، سان بەيباق مەنەن سوڭ دا قالجا جەر-اۋ، ءدال مۇنداي ۇل تاباتىن قاتىن قايدان؟!»،— دەپ، مىنا بىزدەردىڭ نامىسىمىزدى قايراۋ ءۇشىن ايتىپ كەتكەندەي.

ۇلى بابامىزداي بولا الدىق دەي الماعانمەن، بولا الامىز، بولعىمىز كەلەدى دەۋگە ابدەن قاقىلىمىز.

ۇلى بابالار ءوز زامانىندا ەسەلەرىن جىبەرمەسە، العاش رەت تاۋەلسىزدىك تۋىن كوتەرىپ وتىرعان بۇگىنگى ۇرپاق تا ءوز كەزەڭىندە ەسەلەرىن جىبەرە قويماس. الىپتاردى تاپقان التىن قۇرساق، الىپتار جاتقان التىن بەسىك بۇدان بىلاي دا قۇر تۇرا قويماس. الەمگە فارابي مەن ياساۋيدى، قورقىت پەن ءجۇسىپ بالاساعۇندى، جالايري مەن شوقاندى، اباي مەن قۇرمانعازىنى بەرگەن ناسىلدەن ءالى دە كيە قاشا قويماعان شىعار. سوندا حالقىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعىن جاسايتىن جاڭا بۋىن، جاڭا ۇرپاقتىڭ دا بەسىگىن ەرلىك پەن ەرلىكتىڭ، نامىس پەن جىگەردىڭ اۋەنى تەربەتەر. سان ۇرپاقتىڭ ساناسىن جالىن بولىپ لاۋلاتىپ، وت بولىپ مازداتقان مىڭ كوكىرەك مىڭ كومەي قۇرمانعازى كۇيلەرى ولارعا دا مىناۋ جارىق دۇنيەنىڭ تالاي تىلسىم قۇپياسىن اشىپ، تالاي تۇڭعيىق سىرلارىنا قانىقتىرار. ۇلىلار تەك ۇلىلىققا باۋليدى عوي. ۇلى قۇرمانعازى دا ءبىزدى ۇلى ەل، ۇلاعاتتى قاۋىم بولۋعا ۇندەي بەرمەك.

ەندى...

ەكىنشى شالقىما

1993 جىلعى 15 قىركۇيەكتەگى قازاقتىڭ اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىنداعى سالتاناتتى ماجىلىستە سويلەنگەن ءسوز

قادىرمەن قاۋىم!

كۇنى كەشە عانا ءبارى انىق، ءبارى ايقىن، ءبارى ورنى-ورنىندا تۇرعان ورنىقتى دۇنيەدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانداي ەدىك. سويتسەك، كورمەي جۇرگەنىمىز دە، بىلمەي جۇرگەنىمىز دە كوپ ەكەن. ءتىپتى اشىلماعان جاڭالىق ىزدەپ جەر-كوكتى شارلاۋدىڭ دا ەش قاجەتى بولماي شىقتى. اركىم ءوزى مەن ءوز توڭىرەگىنە بايىپتىراق كوز سالسا، كوپ بەلگىسىزدىكتەر تەڭدەۋىندەي باس قاتىرار وڭكەي ءدۇدامال، كۇدىك-كۇمان كۇمىلجى دۇنيەدە كۇن وتكىزىپ كەلگەنىن اڭعارار ەدى. قاپەلىمدە، مۇنداي شىندىقتى مويىنداۋ — شىرت ۇيقىدان شوشىپ ويانعانىندا وڭشەڭ قورقاۋ ورتاسىندا جاتقانىندا ءبىر-اق كورگەندەي قورقىنىشتى جاعداي ەكەنى دە راس. سودان دا بولار: دۇنيە ءالى دۇربەلەڭ: ادام ابىرجۋلى، قوعام قوبالجۋلى. ءوز تىزگىنىن وسىنداي كەزەڭدە ءوز قولىنا قاۋىم دا ءبىرازعا دەيىن توپان سۋى تۇسىنداعى نۇح پايعامبارىم كەمەسىندەي قالتىلداق ءحال كەشۋگە تۋرا كەلەر ءتۇرى بار. شالقىعان تەلەگەي، شامالىدا باسىلا ما، جوق پا، باسىلسا، وعان مىناۋ ءبىر كەمەدە جان ساقتاعاندار تۇپ-تۇگەل، امان-ەسەن جەتە الا ما، جوق پا، جەتسە، قيىن كۇندە ولار بىر-بىرىنە يلىگىسكەنمەن، قيىندىقتان قۇتىلعاسىن قايتادان شۇيلىگىسىپ كەتە مە، جوق پا — ءبارى بەيماعلۇم، دەمەك، ءبارى دە ۋايىم. تاپ وسىلاي اينالا اتويلاعان ءۇمىت پەن ۇرەي ورتاسىندا شىبىن جاندى شۇبەرەككە ءتۇيىپ، نار تاۋەكەلدەن ايىرىلماي ءجۇرۋ ءۇشىن كەز-كەلگەن ادام، ادەتتە، وزىنە رۋحاني مەدەتتى ەڭ الدىمەن ءوز بويىنان ىزدەيدى. ايتپەسە، قىرىق قۇبىلعان دۇنيەنىڭ اۋانىمەن كەتىپ، قىرىق قۇيقىلجي بەرسە، قۇردىمنىڭ تۇبىنەن ءبىر-اق شىعۋى دا مۇمكىن. قوعام دا ادام سياقتى. تاۋەلسىزدىككە ءتاۋ ەتكەن قاۋىم دا سىن كەزەڭدە مەدەت بولار رۋحاني تىرەكتى ەڭ الدىمەن ءوز بويىنان ىزدەگەنى ءجون بولسا كەرەك. ءبىزدىڭ كەيىنگى جىلدارى باس شالىپ، اتا-باباعا اس بەرۋىمىز، ولار وتكەن جولدى پىسىقتاپ، ولار بىتىرگەن ءىستى جاڭاشا پايىمداۋىمىز — وزگەلەرگە سەس كورسەتكەنىمىز ەمەس، وزىمىزگە دەم بەرگەنىمىز، بۇگىنگى قيىندىقتاردان دۇرىس جول تابۋدى بۇرىنعىلار تاجىريبەسىندە دە تيىسىنشە دەس بەرگەنىمىز سياقتى. بالكىم، باياعىدا زەرە اجەمىزدىڭ ۇلى ابايعا: «وي دا كوپ، ۋايىم دا كوپ، ويلاي بەرسەڭ، وي دا جوق، ۋايىم دا جوق، تويلاي بەرسەڭ»،— دەپ ەسكەرتكەنىن ارا-تۇرا ۇمىتىپ كەتىپ، مۇنداي شارۋالار تۇسىندا ساليحالى ويشىلدىقتان گورى ساۋىق-سايران تويشىلدىققا كوبىرەك دەن قويىپ الىپ جۇرسەك ول دا تۇزەلمەيتىندەي قاتە ەمەس.

ءبىراق، ءدال قازىرگى ءوتىپ جاتقان ايتۋلى وقيعالار مەن تاريحي تۇلعالارعا باعىشتالعان راسىمدەر — حالقىمىزدىڭ رۋحاني تۇلەۋىندەگى، تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ قالىپتاسۋىنداعى ايتا قالارلىقتاي كەزەڭدىك وقيعالار ەكەندىگىنە ەشكىمنىڭ تاراپىنان ەشقانداي كۇمان تۋماسا كەرەك.

ءتىپتى باسقاسىن بىلاي قويعاندا، جاپپاي قىزىلشەكە بوپ جاعالاسىپ-جارماسىپ جاتقان الەۋمەتتىك اۋلەكىلىك پەن الاۋىزدىقتار تۇسىندا ءولىنىڭ ۇرەيىن، ءتىرىنىڭ كوڭىلىن تۇگەندەسىپ، قاۋىم بولىپ قاۋمالاسىپ، باسىمىز قوسىلىپ، بىرگە جۇرگەنىمىزدىڭ ءوزى نەگە تۇرادى!

ءبىز الدەقاشان ءوتىپ كەتتى، ءوشىپ كەتتى دەپ، جەر استىنا تىرىلەي كومىلىپ قالعان ۇلتتىق بولمىسىمىزدى قايتا قاۋزاپ، ءتىرىلتىپ جاتساق، ءبىر كەزدەگى جەر داۋى مەن جەسىر داۋىن، بارىمتا مەن قارىمتانى، الىمجەتتىك پەن ءدۇردارازدىقتى ەمەس، ەلگە ەتكەن ەرلىكتى، قاۋىم ۇستاعان كىسىلىكتى، وركەن وسىرەر ونەگە-قۇرمەتتى، بىر-بىرىمىزگە دەگەن ىقىلاستىق پەن ىنتىماقتاستىقتى ءتىرىلتۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز. بابالارىمىزدىڭ بىزدەن دە بيىك مەرەيگە سول ارقىلى جەتكەنىن، بىزدەن دە قيىن وتكەلەكتەردەن سول ارقىلى وتكەنىن ۇعىنۋعا ۇمتىلىپ وتىرمىز.

قۇدايعا شۇكىر، حالقىمىزدىڭ كوپعاسىرلىق تاريحى مەن كوپقىرلى تاعدىرى ءبىزدىڭ بۇگىنگى تىعىرىقتان كۇيزەلمەي شىعۋعا سەپتىگى تيەتىندەي ونەگە ىستەر مەن ونەگە-تۇلعالاردى مولىنان تاۋىپ بەرە الادى ەكەن. تەك باردى بار قالپىندا، ناردى نار قالپىندا قاراستىرىپ، قالتقىسىز باعالاي بىلسەك بولعانى. ايتپەسە، كەشەگى ماڭقا كەۋدە ماڭگۇرتتىكتىڭ ورنىن بۇگىن كەپ داڭكوكىرەك داڭعويلىق پەن ۇشقارىلىق جايلاسا، تاريحي سانامىز جەتىلە ءتۇسۋدىڭ ورنىنا ودان ارمەن كەتىلە ءتۇسۋى ىقتيمال. وتكەندى تانۋداعى تىڭعىلىقتىلىق پەن تياناقتىلىق ەرتەڭگە جاسار قادامدارىمىزدىڭ جاڭىلىسسىز-جانساقسىز ءدال دە نىق شىعۋىنا جاردەمدەسەرى ءسوزسىز.

ول ءۇشىن ادامعا ادامشا قاراپ، ادامدى ادامشا باعالاپ ۇيرەنگەن ءلازىم. قازىرگى زامانداسىمىزدىڭ ىس-ارەكەتىن تەك ونىڭ ورنىندا ءوزىم بولسام قايتەر ەدىم دەگەن تۇرعىدان قاراستىرساق قانا دۇرىس تۇسىنە الامىز. بابالاردى باعالاعاندا دا سول تۇرعىدان كەلگەن ءجون. ەشكىم دە بۇل دۇنيەگە اياعى سالبىراپ اسپاننان تۇسكەن جوق. ءار قايسىسى ءار اتانىڭ مەيىرىنەن، ءار انانىڭ پەيىلىنەن جارالعانىمەن، ءبارى دە جاندى تۇگىلى جانسىزعا دا ۇستەمدىك ەتەتىن ۋاقىت پەن كەڭىستىككە تاۋەلدى. ەڭ الدىمەن ءوزى ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن ۋاقىت پەن كەڭىستىكتىڭ كوگەنىنە كوگەندەلەدى. ەگەر ءبىز وسى ءبىر ماجبۇرلىكتى دۇرىس پايىمداپ، دۇرىس مويىنداي الساق قانا وزگەلەردىڭ تاعدىرىن، بىتىرگەنى مەن بىتىرمەگەنىن قىلداي قياناتسىز ءادىل باعالاي الماقپىز.

ەگەر بۇگىن اتى ۇلىقتالىپ وتىرعان قۇرمانعازى بابامىزعا دا وسى تۇرعىدان كەلەر بولساق، تاڭعالماي، تامسانباي سويلەۋ ەش مۇمكىن ەمەس.

بۇرىنعى زەرتتەۋشىلەرگە سەنسەك ۇلى كۇيشىنىڭ مۇنداي ەلدەن ەرەك ونەرىن ونىڭ ءوز باسىنان كەشىرگەن ەلدەن ەرەك تاعدىرىنىڭ جاي-جاپسارىمەن تۇسىندىرۋگە بولاتىن سەكىلدى ەدى.

ال كەيىنگى زەرتتەۋشىلەرگە دەس بەرسەك ول بۇرىن ايتىلىپ كەلگەندەي، ۇركىت تە اسپاعان، سارى ارقانى دا باسپاعان، «سامارقاندى دا ساپىرماعان»، الاتاۋدى دا كورمەگەن. سىر بويىن دا كەزبەگەن. جيدەلىدە تۋىپتى. نارىن قۇمدا ءجۇرىپتى. شىعىستا — ورىنبور، ماڭعىستاۋ، ۇستىرتتەن، باتىستا — ەدىل، ساقمار، تەكەدەن ءارى بارماپتى. بىرەۋمەن باتۋ، بىرەۋمەن تاتۋ تۇرىپتى. اۋىزدىعا ءسوزىن، ازۋلىعا ەسەسىن جىبەرە قويماپتى. ۇستالىپتى دا، تۇتىلىپتى دا. قاشىپ-پىسىپ قۇتىلىپتى دا. جاپپاي ەرەۋىل اتقا ەر سالعان ولكەدە تاپ بۇل ونشا تاڭسىق بولا قويماسا كەرەك. قىسقاسى، كۇيشى ءوز تۇسىندا كۇللى قازاق دالاسىندا ەكىنىڭ ءبىرى وتكەن وتكەلەكتەردىڭ بارىنەن ءوتىپتى. ءبىراق، ەل كورمەگەندى كورىپ، ەل باستان كەشپەگەندى كەشكەن ەشتەڭەسى جوق سەكىلدى. ءتىپتى قىر ارقاسىندا جالى دا بولماعان سياقتى. ساقالى دا تاپ بەلىنە تۇسە قويماعان سياقتى.

ءجا، سولاي-اق بولسىن. گاپ، ەكىنىڭ ءبىرى كەشپەگەن تاعدىردا ما ەكەن؟ ەكىنىڭ ءبىرى كەشكەن تاعدىردى كەشە ءجۇرىپ، ەكىنىڭ ءبىرى ۇقپاعاندى ۇعىپ، ەكىنىڭ ءبىرى تىندىرماعاندى تىندىرعان ەلدەن ەرەك دارىن مەن ەلدەن ەرەك سۇڭعىلالىقتا ەمەس پە؟!

بۇل جاعىنان كەلگەندە، قۇرمانعازى تەك سۇڭعىلا ەمەس، تەڭدەسى جوق سۇڭعىلا. ەلدەن الابوتەن ۇزاق عۇمىر سۇرمەسە دە، ەلدەن الابوتەن قىزىق داۋرەن كورمەسە دە، كۇللى ادامزات ءناسىلى باستان كەشكەن، كەشىرمەك احۋالدىڭ ءبارىن قاز-قالپىندا مولدىرەتىپ جەتكىزە العان تەلەگەي تەڭىز مول مۇرا قالدىردى. ادام تۇسىندىرگىشتى، زامان تۇسىندىرگىشتى جاعىنان، ءتىپتى بارشا بولمىس پەن تىرشىلىكتى الاقانىنداعى نارسەدەي جارقىراتىپ جايىپ سالۋى جاعىنان الەمدىك اقىل-ويدىڭ كوم تومدىق كىتاپحاناسىمەن پارمەندەس مۇنداي مول قازىنا ءبىر ادامنىڭ كوكىرەگىنەن شىققانىنا قايران قالماسقا بولمايدى. بالكىم، سودان دا شىعار، ارا-تۇرا: «وسىنشا كۇيدى قۇرمانعازىنىڭ ءبىر ءوزى شىعارا قويدى ما ەكەن، بۇكىل ءبىر ايماقتىڭ تاپقان-تايانعانىن ءبىر كىسىگە تەلىپ جۇرگەن جوقپىز با؟»— دەيتىن سىپسىڭ دا ەستىلىپ قالىپ جاتادى.

ولاي دەيىن دەسەڭىز، قۇرمانعازى — مالدىڭ باسى دا، جاننىڭ باسى دا ەسەپتەۋلى، قاعازعا تۇسكەن قاتتاۋلى كەزەڭنىڭ تۇلەگى، باسقان ءار ءىزى، ايتقان ءار ءسوزى قاداعالانعان ادام. اسقار تاۋداي ابىروي تۇگىلى سوقىر تايىن قيمايتىن اعايىن الگىندەي اڭگىمەنىڭ جانى بولسا، كوزىنىڭ تىرىسىندە-اق بايبالامداپ سالار ەدى عوي. وعان ءوز ورتاسىندا تالاي ءسوز ەرگەنمەن، تاپ مۇنداي ءسوز ەرمەگەن.

ال ەگەر ونىڭ كۇيلەرىن جيناۋشىلار مەن زەرتتەۋشىلەرگە سەنبەسەك بىرىنشىدەن — قۇرمانعازى مۇراسى كورە قالعانداردىڭ كوزدەرى ءتىرى كەزدە-اق جيناقتالىپ ۇلگەرگەن؛ ەكىنشىدەن — مۇنداي ىسپەن ءبىر ەمەس، بىرنەشە كىسى، الدەنەشە ۇلتتىڭ، الدەنەشە ۇرپاقتىڭ وكىلدەرى شۇعىلدانعان؛ ولار ءبىر-بىرىنىڭ ونداي كوزاپارا شيكىلىگىن تاۋىپ السا، الدەقاشان ايتپاس پا ەدى؛ ۇشىنشىدەن — قۇرمانعازى — ءبىر ولكەدەگى ءبىر ساڭلاق ەمەس، ول تۋعان ولكەدە اتتارىن ءدۇيىم جۇرت بىلەتىن داۋلەسكەر كۇيشىلەر مەن سازگەرلەر ودان بۇرىن دا، ونىڭ تۇسىندا دا، ودان كەيىن دە كوپ بولعان؛ ءبىر عانا ءابىلحايىر حان اۋلەتىنەن داۋلەتكەرەي، سەيتەك، مۇحيت، دينا، ناۋشا، لۇقپان، جانتورە، تۇركەشتەر شىقتى؛ ولاردىڭ تاپ ەشكىمگە ەسەلەرىن جىبەرە قويماسى، ايتپاسا دا تۇسىنىكتى سەكىلدى؛ بۇلاردى بىلاي قويعاندا، قۇرمانعازىدان بۇرىن تانىلعان اسان قايعى، قازتۋعان، ابىل، بايجۇما، بالامايساڭ، سوقىر ەسجان، ۇزاق، ماحامبەت، قۇرمانعازىمەن تۇستاس نە كەيىن شىققان بوعدا، قاۋەن، مامەن، سارىمالاي، الىكەي، قۇلشار، ەرعالي، ەسباي، ەسىر، ارال، وسكەنباي، قازانعاپتاردىڭ كۇيلەرى ول كەزدە دە، ءقازىر دە ەشكىمگە تەلىنبەي، ءوز اتتارىمەن اتالىپ-تۇستەلىپ تارتىلىپ كەلەدى؛ تورتىنشىدەن — قۇرمانعازىنىڭ كۇيلەرىن ەل اراسىنا تاراتقان دا، بىزگە جەتكىزگەن دە جوعارىدا اتتارى اتالعان جەدەلدەستەرى مەن سولاردىڭ شاكىرتتەرى عوي؛ ەندەشە ونداي وزدەرى دە شاشالارىنا شاڭ جۇقتىرماس جۇيرىكتەر قۇرمانعازىنىڭ كۇيلەرىندەي ناعىز اقىق كۇيلەردى كىم شىعارعانى اۋەلدەن ءدۇيىم جۇرتقا كەڭىنەن بەلگىلى بولماسا، الدەقاشان سۇيەگى قۋراپ قالعان ايدالاداعى باسقا بىرەۋدىڭ قانجىعاسىنا وپ-وڭاي وڭگەرىپ قويا بەرەر مە ەدى؟!.. ونىڭ ۇستىنە، كۇي دەگەنىڭ كوگەندەگى كوك لاق ەمەس قوي. كىمنىڭ كوكىرەگىنەن تۇلەپ، كىمنىڭ قولىنان شىققانىن ءوزى-اق ايتىپ تۇرماي ما؟!

بۇل جاعىنان كەلگەندە، جانرلارى مەن تاقىرىبى قانشاما ءار الۋان بولعانىمەن، قۇرمانعازى كۇيلەرىنىڭ ءبىر جۇرەك ءبىر كوكىرەكتەن وربىگەنى بەسەنەدەن بەلگىلى بولىپ تۇرادى. ولارداعىداي تاۋ جىعارداي تاۋسىلا شايقالار، تەڭىزدى توڭكەرەردەي تەڭسەلە كۇيزەلەر جۇرەك سارقىلا سىر توگىپ، ساپىرىلىسا مۇڭ توگەر كوكىرەك قاقىراي قامىرىعىپ، شاتىناي شامىرىعاتىن جۇيكە، تاۋدان جوڭكىلگەن سەلدەي بوپ، الابۇرتقان الاپات قۇشتارلىق، نوسەرلەتە سەبەلەيتىن ءنوپىر ءۇن مەن قىردا ويناعان كيىكتىڭ قىرىق قۇيقىلجىعان دۇسىرىندەي قۇبىلمالى ىرعاق تەك قۇرمانعازىعا ءتان. تاپ ونداي جارىق جالعاننىڭ قاي قۇبىلىسى مەن قاي احۋالىن دا، جۇمىر باستى پەندەنىڭ سەزىم تۇگىلى قيالىڭ قارماي الماستاي يۋ-قيۋ قىلىق-قۇلىعىن وپ-وڭاي كۇي تىلىنە كوشىرىپ، كوكىرەگىندە ءسال تۇيسىگى بار كەز كەلگەن كوڭىلى قالاعان ۋاعىندا، قالاعان جاعىنا كوكدونەندەي جەتەلەپ الا قايقايار، قالتقىسىز ۇيىتا الار ءتاڭىرى تالانتتى ۇلتتىق سازگەرلىك تۇگىلى، الەمدىك سازگەرلىكتە باسقا بىرەۋمەن شاتاستىرىپ الۋ ءۇشىن ناعىز ءيىس الماستىڭ ءوزى بولۋىڭ كەرەك شىعار. ونىڭ بۇنداي شارشى توپتا الدىنا جان سالماي دارا كەلەر شاڭقوبىزدىعىن جەدەلدەستەرى دە، تۇستاستارى دا تۇگەل مويىنداعان. كوزدەرىنىڭ تىرىسىندە-اق داۋلەتكەرەيدى «كۇيدىڭ باپاسى (پاپاسى)»، ال قۇرمانعازىنى «كۇيدىڭ اتاسى» اتاندىرىپ جۇرگەن دە سولار-دى. الىستاعى توقا، قوجەكە، تاتتىمبەتتەر بولماسا، جۋىق ماڭداعى دومبىرا ۇستاعاندار باسى داۋلەتكەرەي بوپ، قۇرمانعازىنىڭ الدىنان وتپەگەن. سولاردىڭ ءبارىنىڭ بار كەزىندە دينانىڭ باسقالاردان ەمەس، قۇرمانعازىدان باتا الۋى تەگىننەن-تەگىن بولماسا كەرەك. ەندەشە، قۇرمانعازىدان قالعان شەتىنەن اقىق، شەتىنەن اسىل مول مۇرانىڭ نەگىزگى سەبەبىن باسقا ەشكىمنەن دە، ەشتەڭەدەن دە ەمەس، الاتاۋعا بىتكەن اسقارلىقتاي، اتىراۋعا بىتكەن شالقارلىقتاي، دالاعا بىتكەن دارحاندىقتاي شەكسىز دارىن، شەننەن شىققان تالانتتى ءبىر كىسىگە قيا سالعان قۇدىرەتتى كۇشتى قۇداي-ەكەڭنىڭ قۇرمانعازىعا دەگەندە قولىنىڭ ايرىقشا اشىقتىعى ۇستاپ كەتكەن كوڭىلشەكتىگىنەن كورۋىمىز كەرەك.

تۇپتەپ كەلگەندە، تاڭعالاتىن نارسە بۇل ەمەس. تاڭعالاتىن نارسە باسقا: ءدال قۇرمانعازىداي اسىپ-تاسىپ توگىلىپ، بۇلقان-تالقان سوگىلۋ ءۇشىن اۋەلى شارشىسىنا تولا شالقىپ، ارتىنان سونداي داۋرەننەن ويدا جوقتا ايىرىلىپ، ويران-بوتقاسى شىعا قامىرىعىپ-شامىرىعاتىنداي بايباتشا عۇمىر كەشۋ كەرەك سياقتى. ال ءبىز بىلەتىن كۇيشى ءويتىپ بولىپ-تولىپ تا، شايقاپ-توگىپ تە كورگەن جوق سەكىلدى ەدى. ەندەشە، وعان تاپ مۇنشا تەڭسەلتەر مۇڭ مەن تەپسىنگەن ىزا قايدان ءبىتىپ ءجۇر؟ الدە كەشەگى ءبىر جىلدارى ادەتكە اينالعانداي، سونىڭ ءبارىن سول تۇستاعى الدەبىر الدەكىمسىنگەن اۋلەكى بايشىكەش پەن ونىڭ اۋمەسەر شابارمانىنىڭ قورلىق-زورلىعىنا اپارىپ سايامىز با؟ ولاي ەتەيىن دەسەك، دويىردىڭ بابىن دومبىرادان كەم بىلمەيتىن، قيقار ءتىلىن قىلىشتاي جالاڭداتقان وت اۋىز، وراق ازۋ، ناعىز جاۋباسار قۇرمانعازى ونداي-وندايلارعا قاقساعان قارا شاناققا شاعىنباي-اق، ەسەسىن جىبەرە قويار ءتۇرى جوق سياقتى ەدى. بالكىم ءاۋىل-ۇيدىڭ ءيتىرقىلجىڭىنان تۋىندايتىن ونداي وتكىنشى ىزا ونسىز دا كەۋدە كەرنەپ تۇرعان مۇڭ مەن شەردىڭ لاق ەتىپ اتقارىلۋىنا تۇرتكى بولسا، بولعان دا شىعار، ءبىراق الگىندەي وردالى دەرتتىڭ ءاۋ باستاعى ورنىعۋىنا قوزداپ-قوردالانۋىنا ءتۇپ توركىن، تۇبەگەي سەبەپ بولا الماسا كەرەك-تى. شىنداپ ويلاعاندى شىن شىتىرمانعا سالار شىن قيتۇرقى، مىنە، وسى ارادا جاتقان سياقتى.

جالپى، وسى قۇرمانعازى، قانشاما ەلدەن ەرەك دارىن دەگەنىمىزبەن، ءوزى تۋعان كەزەڭدە تۋماسا، ءوزى ءومىر سۇرگەن ورتادا تىرلىك كەشپەسە دە، ءتىپتى الگى ساۆيچيەۆ ايتقانداي، ەۆروپالىق ءبىلىم العان كۇننىڭ وزىندە دە، تاپ بۇگىن ءبىز بىلەتىن قۇرمانعازىداي ايرىقشا قۇبىلىس، زاماندىلىق تۇلعا بولا الار ما ەدى؟!

ونىڭ سىرىنا، سۋرەتكەر تاعدىرىن تەك باستان كەشكەن كۇيزەلىستەرى مەن جەكە باسىنىڭ بيوپسيحيكالىق سيپاتتامالارى تۇرعىسىنان عانا قاراستىرىپ قويماي، ول تاعدىردى تۇتاس ءبىر الەۋمەتتىك-ەستەتيكالىق قۇبىلىس قىلىپ قالىپتاستىرعان تاريحي كەڭىستىك پەن تاريحي ۋاقىتتى جان-جاقتى زەردەلەتىپ بارىپ قانىعۋعا بولاتىن شىعار. بۇل ارادا: «ەگەر اقىندى شىنداپ تۇسىنگىڭىز كەلسە، تۋعان جەرىن بارىپ كور»،— دەيتىن قاشانعى قاعيدا ويعا ورالادى. بىزدىڭشە، كوز اشقان جەرمەن قوسا كوز جۇمعان جەرىن دە كورگەن ءجون. سوندا عانا ونىڭ تاعدىرىنىڭ حالقىنىڭ تاعدىرىمەن قانشالىقتى قابىسىپ، قانشالىقتى قابىسپايتىنىن كەڭىرەك پايىمداۋعا بولار ەدى. ەگەر سۋرەتكەر ءوز تۇسىنىڭ وزەكتى شىندىعىنا ءدوپ تۇسكەن بولسا، ءسوز جوق، ۇلكەن تالانت. ال ەگەر ول ءوز تۇسىنىڭ احۋالى ارقىلى حالقى مەن كۇللى ادامزات وتكەن وتكەلەكتەردىڭ وزەكتى ارناسىنا تەرەڭدەپ بويلاي السا، سونىڭ ناتيجەسىندە وتەشەكتىڭ جەتەگىندە كەتپەي، كەلەشەككە ىنتالانار رۋحاني دايەك تاۋىپ بەرە السا، ناعىز ۇلى تالانت ەكەنى داۋسىز.

جارىقتىق قۇرمانعازى بابامىزدىڭ شىعارمالارىنىڭ كۇللى ادامزاتتىق ءمان-ماڭىزى مەن ۇلانعايىر تاريحي اۋقىمىنا وعان توپىراق بۇيىرعان مەكەنگە الدەنەشە رەت بارا جۇرە كوزىمىز جەتە تۇسكەندەي بولدى.

وزەگىنەن سۋ، جيەگىنەن ەل ارىلىپ كورمەگەن ەجەلگى ەدىلدىڭ اياعى. اندىزداعان اتىراۋ. سالا-سالانىڭ ارا-اراسى توقىمداي-توقىمداي قارا جەر. نە ارال، نە تۇبەك. سولاردىڭ بىرىندە قويان جونىنداي بۇلتيعان قوڭىر توبەدە جۇپىنى تومپەك جاتىر. قۇلپىتاسىن كورگەندە كوزىڭىز اتىزداي بولادى: اي استىندا باسقا پۇشپاق قالماعانداي، مىناۋ ارىستاننىڭ اۋزىنا، زىمىستاننىڭ تۇبىنە جەتىپ جىعىلۋعا نەگە ىنتىق بولدى ەكەن؟ جازمىشتىڭ جازۋى ما؟ جوق، جازمىشىڭىزعا دا قۇلاق اسقىسى كەلمەي، وسقىرىنعان ورتەكە كوڭىلدىڭ ەڭ اقىرعى قيقارلىعى ما؟!

قاپەلىمدە، جاۋاپ تابا الماي، بوتالاعان كوزىڭىزدى قۇلپىتاستان توڭىرەككە اۋدارساڭىز، قۇرمانعازى كوكىرەگىندەگى تاۋسىلماس قىجىلدىڭ قايدان قوزدايتىنىن، ول ۇستاعان قارا شاناقتىڭ نەگە بوزدايتىنىن اڭعارعانداي بولاسىز... ول ماڭايدىڭ ءار بۇتاسى تاريح پەن تاعدىردىڭ قانشالىقتىڭ تۇراقسىز، قانشالىقتى تۇرلاۋسىز ەكەندىگىنەن سىر شەرتىپ تۇرعانداي. باعزى بابالارىمىز اۋەلى كۇنگەيدەن تەرىسكەيگە قاشقان مۇزعا ىلەسىپ، اڭ قۋالاپ، كەيىن شىعىستان باتىسقا، باتىستان شىعىسقا جاۋعان جاڭبىرعا ىلەسىپ، مال قۋالاپ، ارلى-بەرلى جوڭكىگەن تۇسىنان بەرمەن قارايعى قوس اياقتى ءناسىل قارەكەتتەرىنىڭ قالاي قۇبىلىپ، قالاي بۇلتارعانىن تۇگەلدەي ويمەن سەزىپ شىعۋ ءۇشىن الىسقا ات سابىلتپاي-اق، قوس قۇرلىقتى قوسا ايقارعان وسى اراعا كەلسەڭىز دە جەتكىلىكتى ەكەن. ءتىپتى ەڭ ەجەلگى پايعامبار زاراتۋشترا وسى ماڭايدا تۋىپتى-مىس. كۇنگە تابىنۋدىڭ ورمان مەن دالا، شالعىن مەن شاڭدىق بەتپە-بەت شارپىسقان بۇل ايماقتان شىعۋى تەگىننەن-تەگىن بولماسا كەرەك. زاراتۋشترا ۇمبەتتەرىنىڭ ءبىر پاراسى ەدىلدى كەسىپ ءوتىپ، كۇنگەي اۋنادى. ءبىر پاراسى جايىقتى كەسىپ ءوتىپ، شىعىس اۋىپ، قۇز باسىنا مال جايىپ، مۇز ەتەگىنەن مال سۋارىپ جۇرگەن كوشپەندىلەرگە قوسىلىپ، جارىق پەن جىلۋ يەسى كوكتاڭىرگە تانۋدى شىعاردى. اسپانعا ىزەت تۇسپالى اسانى، جەر مەن كوكتىڭ بىرلىگىنىڭ تۇسپالى اشانى، شاراپات شاپاعىن اسپەتتەيتىن ايكونەنى كوتەرىپ، قايتادان ەدىل-جايىقتى كەسىپ ءوتىپ، باتىستا بالتىققا جەتىپ، كۇنگەيدە بالقاننان اسىپ، التىن دۋلىعالى ريم يمپەراتورىنا ايكونەنى سۇيگىزىپ، اشاعا ماڭدايىن تيگىزىپ، تىزە بۇكتىردى. سوسىن-اق بۇل ولكە جەر كىندىگىنە اينالدى. ءدىن بىتكەن وسىندا جەتۋگە اسىقتى. حازار حاندىعى تۇسىندا 790 جىلى يۋدەي ءدىنى، بولگار حاندىعى تۇسىندا 966 جىل يسلام كەپ ىرگە تەپتى. دنەپر دە ەدىلدەن قالعىسى كەلمەي، يسلامعا تالپىندى. ءبىراق، ولگا پاتشايىم دۇنيە اۋىپ، بالاسى ۆلاديمير 966 جىلى مۇسىلمان ەلشىلىگىنىڭ مەسەلىن قايتارىپ، 998 جىلى ۆيزانتيا ءدىنىن قابىلدادى. ءبىراق، سوناۋ ءادىل (اتتيلا) زامانىنان بەرى بۇل ايماقتا ابدەن ەتەك جايعان ازيالىق داۋىرلەۋ ءبارىبىر توقتامادى. كيىزدەي ۇيىسقان باتۋ قولى ونى تاعى دا ءۇش عاسىرعا ۇزارتىپ بەردى. ءبىراق، اي استىندا ماڭگىلىك نە بار؟ الەمدىك شارۋاشىلىقتىڭ بىردەن-بىر ءنارى جەر ۇستىندەگى قونىس بولعاندا مالىنىڭ باسى وسكەن سالت اتتى شىعىس باسىم تۇسسە، الەمدىك شارۋاشىلىقتىڭ نەگىزگى ءنارى جەر استىنداعى كەنىش بولعاندا جانىنىڭ باسى وسكەن تەمىر دوڭعالاقتى باتىس باسىم ءتۇستى. قازانعا شاپقان تايبۋرىلدىڭ تۇياعىنان تۇسكەن قاسقا جولدىڭ بويىمەن ەندى شىعىسقا زىركىلدەگەن زەڭبىرەكتەر جىلجىدى. قونىسقا ۇمتىلعان شىعىستىق داۋىرلەۋ تۇسىندا الدىڭعى شەپكە اينالىپ، اسىعى ىلعي الشىسىنان ءتۇسىپ كەلگەن بۇل ايماق كەنىش ىزدەپ، كەنەزەسى كەپكەن باتىستىق داۋىرلەۋدىڭ ازۋىنا الدىمەن ىلىكتى. «ەدىلدە تۇرىپ وق اتسا، جايىقتا وعىن جوعالتىپ، جايىقتا تۇرىپ وق اتسا، ەدىلدە وعىن جوعالتىپ» الشاڭداپ قالعان اردا جۇرت ءۇشىن ەركىندەگەن ەر زامان ءوتىپ، كەڭكىلدەيتىن كەر زامان كەلدى. اۋەلى بوسىپ سىر اۋدى. ودان بەزىپ قىر اۋدى. الاتاۋدى اينالدى. سارى ارقادا ساندالدى. ەكى عاسىر سەندەلىپ، ەسكى جۇرتقا ورالدى. ورالسا — ەدىلگە كوشكەن ساقمار سۋ، شورا كەتكەن نارىن قۇم، سيداقتان قالعان قوبان سۋ، تەلاعىس اۋعان بوقساق ساي، قازتۋعان قاشقان دەندەر ءدوڭ، ورمانبەت ەتكەن اڭقاتى، قارت قوجاق قونعان قالدىعايتى، قاراساي ولگەن اقتوبە، اسان بەزگەن قورعانشا — ءبارى-بارى جات قولدا. ەسكى ارناسىنا ۇمتىلعان ەركە دارياداي ەل كوڭىلى قانشا شاپشىعانمەن، كەتكەن داۋرەن كەلمەدى. ءتىپتى ءابىلحايىر، جانىبەك بوكەنباي، ەسەت قولدارى اشتارحانعا تالاي اڭسارلارى اۋىپ، بوزانعا دەيىن سان كەلىپ، كۇركىرەگەن زەڭبىرەكتەرگە داتتەرى شىداماي، سان رەت كەرى قايتتى. حان تىندىرماعاندى تىندىرماق بولعان يساتاي مەن ماحامبەت تە قاندى قانجارعا قارمالدى. باتۋدان قالعان كوك ساراي، بەركەدەن قالعان اق ساراي، قاسقا جولدى قاسىمدى قوسقاندا جەتى بىردەي حان جەرلەنگەن سارايشىق سىرتتا سۋ مەن جەل توناپ، ىشتەن تىشقان مەن سۋىق قول توناپ، الدا تومپەككە اينالدى. كورىنگەن جالدىڭ باسىنداعى كونە ۇيىك اۋعان ب ا ق، اۋناعان تاق، وشكەن داۋرەندى ەسكە سالىپ، كوزدى ورتەپ تۇرعاندا قالايشا قامنان قاپەرسىز تاباق تاۋىسىپ، سابا سارقىپ، جايباراقات جۇرە الماقسىڭ! كوشپەندىلەردىڭ ەكى مىڭ جىلدىق الەمدىك داۋىرلەۋى تۇسىندا ارعىداعى التى تاڭبا الاشتىڭ دا، بەرگىدەگى ءۇش تاڭبا قازاقتىڭ دا باعى اۋماعان بايتاعىنداي بولعان ەدىل-جايىق، اتىراۋ-ارال الابى جانارتاۋ بوپ اتىلىپ، ءبىر جارىم عاسىرداي بۇرقاعى باسىلماي، لاپىلدادى دا جاتتى. قۇرمانعازىدان بۇرىنعى سىرىم، كوكتەمىر، اساۋ، باراق، تىلەنشى، جولامان، ارىنعازى، قارا، اتاقوزى، قاراتايلاردى بىلاي قويعاندا، قۇرمانعازى تۇسىنداعى يساتاي، ماحامبەت، وتەن، تورەمۇرات، مىڭباي، تۇرلان، ەسەت، بەكەت، يسا، دوساندار ەرەۋىلى كەۋدەسىندە جانى باردىڭ دەلەبەسىن قوزدىرادى. يت ءمىنىپ، يرەك قامشىلاعان كۇيكى تىرلىكتىڭ كەز-كەلگەن كەلەڭسىزدىگى ساحارانىڭ قاي پۇشپاعىندا دا كەشەگى داۋرەندى ەسكە سالىپ، زىعىرداندى قايناتتى. قىردا كەنەسارى مەن ناۋرىزباي، سىردا جانعوجا مەن بۇقاربايدى، قاراتاۋ مەن الاتاۋدا تەنتەك پەن بايزاقتى، سۇرانشى مەن ساۋرىقتى، تويشىبەك پەن بايسەيىتتى اتقا قوندىرىپ، ارپالىستىرىپ جۇرگەن دە سول ەدى. ەل ەرەۋىلدەپ جاتقاندا، ءتىل بوگەلە الار ما؟! «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» سول تۇستا جىرلاندى. اۋباكىر، ابىل، شەرنياز، ەسەت، نۇرىم، قالنياز، قاشاعان، ءىزىم، بالا وراز، جاستابان، اقتان، شىنياز «ءۇش قياننان»، «ايتا بەرەر اقىر زاماننىڭ» كەلگەنىنە ەگىلە وتىرىپ، باياعى نوعايلى زامانىنداعى دوسپامبەت، شالكيىز، قازتۋعانداردىڭ كوكەيىنە باسىپ، «ەرتەدە وتكەن ەرلەردىڭ» ارۋاعىن شاقىردى. سىپىرا جىراۋ-داستان مەن اسان قايعى-زار كومەيگە بىرگە ورالدى. دومبىرانىڭ شاناعى دا —ەر-زامان مەن كەر زاماندى سالعاستىرىپ سارنادى.

ساز الەمىنە قۇرمانعازى دەيتىن الەۋمەتتىك-ەستەتيكالىق قۇبىلىستى اكەلگەن تاريحي ۋاقىت، تاريحي ورتا، تاريحي احۋال، مىنە، وسىنداي ەدى. سوندىقتان دا، ول تۇستاعى قوزعان دەلەبە، قايناعان زىعىردان، تاسىعان جىگەر، جاسىعان كوڭىل، ۋداي ىزا ومىردە قانداي لاپىلداپ، قانداي ساپىرىلىسىپ جاتسا، قۇرمانعازى كۇيلەرىندە دە سونداي لاپىلداپ، سونداي ساپىرىلىستى. ون بارماقتىڭ ۇشىنان ءبىر ادامنىڭ ەمەس، كۇللى زاماننىڭ شەرى شەرتىلدى. مۇڭى مۇڭدالدى. ىزاسى قاينادى. اقىلى الاس ۇردى.

جىلدار ءوتتى. ەرلەر ءولدى. جالىن ءساندى. تالاي ارمان كۇيرەدى. تالاي كۇدەر ءۇزىلدى. ال قۇرمانعازى كۇيلەرى ءالى اتتان تۇسكەن جوق. اتويلاپ تۇر. ويتكەنى، كورەگەن تالانت ءوز تۇسىنداعى وتكىنشىدەن ءومىرباقي تيىلمايتىن-توقتالمايتىن كۇرەتامىر دۇرسىلىندەي وزەكتى ءمان-ماعىنانى ءدال تاۋىپ الدى. بۇل رەتتە كۇللى دالالىق كوركەم ويدا وعان ارعىداعى تاريحتان تەك ياسساۋي مەن قورقىت، اسان قايعى مەن بۇقار، بەرگى تاريحتا تەك اباي عانا شەندەسە الادى. ول دا الگى اتى اتالعان ۇلى وتانداستارى سياقتى ءبىر ۇلتتىڭ تەك ءبىر عاسىر ەمەس، الدەنەشە عاسىرلارعا سوزىلعان قىرسىق پەن قياناتقا تولى تاعدىر-تالايىنىڭ، ەشتەڭەنى قالت جىبەرمەگەن، ەشتەڭەنى بەتتەن قالقىماعان، ءبارىنىڭ دە تۇڭعيىعىنا تۇقشيا ۇڭىلگەن ەڭ تولىق، ەڭ ءدال، ەڭ شىنايى زامانالىق كەسكىندەمەسىن جاسادى. تاعدىر ونىڭ تالايىنا ەڭ كۇردەلى، ەڭ قيامەت كەزەڭدى تاپ قىلدى. ءوزىن جاراتقان تۇركى-قىپشاق دۇنيەسىنىڭ ءبارىن داعاراداي قىلعان داۋرەندى كەزەڭمەن قيماي قوشتاستى، ونىڭ ءوزى تۇگىلى ءىزىن وپىرا-جاپىرا كەلگەن جاڭا كەزەڭدى قينالا قارسى الدى. ءبىراق، زاماناقىر كەلسە دە، زامانعايىپ بولماۋى، كۇن سونسە دە، جارىق وشپەۋى، قيانات جەڭسە دە، ادىلەت ولمەۋى، ۇرەي تورلاسا دا، ءۇمىت جوعالماۋى كەرەكتىگىن ۇقتىرا ءبىلدى. كۇيلەرىندە ءبىرى جۇرگەن جەردە ءبىرى جۇرە المايتىنداي زار مەن جىگەر، مۇڭ مەن شاتتىق، ىزا مەن مەيىر قيالعا سىيماستاي ۇيلەسىم تاۋىپ، ۇيىرلەسىپ جاتاتىندىعى دا سوندىقتان. بۇل جاعىنان العاندا، ۇلتتىق كوركەمدىك سانادا وزىنە دەيىنگى سۋرەتكەرلەردىڭ ەشقايسىسىندا مۇنداي مول مولشەردە بولماعان كوپ-قىرلىلىق پەن مول اۋقىمدىلىقتىڭ، قايشىلىققا تولى تاۋقىمەت تاعدىردىڭ قاي كۇردەلى شىندىعىنا دا تايسالماي بارا الاتىن جۇلىن جۇتقان كوزسىز ەرلىك پەن ءسوزسىز شەبەرلىكتىڭ ۇزدىك ۇلگىسىن كورسەتە الدى. وعان دا تەك تاريحقا جۇگىنىپ، داۋسىز كوز جەتكىزۋگە بولادى.

شەكاراسىن — ايداعان مالىنىڭ تۇياعى، استاناسىن جايلاعان كولىنىڭ قۇراعى، بەرەكە-بىرلىگىن — اۋىزەكى ۋادە، ءتارتىبى مەن ءتارىن اۋىزەكى ءۋاج ءوشىپ، داۋلەتى — ءتورت اياعىنا، اۋلەتى — ەكى اياعىنا جالىنعان كوشپەندى قاۋىم ىشىنە الا، ىرگەسىنە شالا تۇسكەن كوزدىڭ بارىندە دە وشارىلا قۇلدىراپ، ويسىراي داعداراتىن زار زامانعا ۇشىراعان دا وتىرعان. ول اۋەلى بىر-بىرىنە قىر كورسەتەتىن، ءبىرىن-بىرى وگەيسىتەتىن قىرعيقاباقتىقتان باستالىپ، كەيىن كولدەنەڭنەن كيلىككەن كوك اتتىنىڭ الىمجەتتىگىمەن اياقتالعان. دەمەك، ءبىزدىڭ اۋەلى قۇلقىمىزدىڭ بۇزىلۋىنا، كەيىن داۋرەنىمىزدىڭ اۋۋىنا مىناۋ اشىق-تەسىك دالاعا سىرتقى ىقپالدىڭ، ەۋرازيا دەپ اتالاتىن ۇلانعايىر كەڭىستىكتەگى ساياسي كۇشتەر اراسالماعىنداعى وزگەرىستەردىڭ اسەرى تىم كۇشتى بولعانىن اڭعارتادى.

ءبىزدىڭ دالا سوڭعى مىڭجىلدىقتا ونداي داۋرەندى ءتورت رەت باستان كەشتى. قىردان قىپشاق، ويدان وعۇزدىڭ باسى قوسىلىپ، قاعاناتى قۇلاعالى تاۋى شاعىلعانداي بولعان تۇركى الەمى ەڭسەسىن ەندى تۇزەي باستاعاندا ەل ءىشىن الگىندەي ارەكەت جايلادى. اعايىن ەكى جارىلدى. اۋىزدار ءار جاققا قيسايدى. وندايعا جول بەرمەيمىز دەپ، يمان ۇياسى مەشىتتە كوپكە ءۋاجى وتپەگەن حازىرەتى ياسساۋي جەر استىنا تىرىلەي سۇڭگىپ كەتتى، بيلىك وردادا بەككە ءۋاجى وتپەگەن قورقىت بارار جەر، باسار تاۋ تابا الماي، ەل اقتاپ كەتتى. بۇل — بىزدەردىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىنگى جەلىسىن ۇزبەي كەلە جاتقان ءداستۇرلى رۋحاني تاريحىمىزداعى ەڭ ءبىرىنشى زار زامان ەدى. ول زاماننان بوتاداي بوزداپ، ارۋاناداي اڭىراعان قوبىز سارىنى قالدى.

قاراتاۋدا ىرىگەن ۇيتقى ەدىل بويىندا قايتا ۇيىستى. باس-اياعى بەس عاسىرعا سوزىلعان دالالىقتاردىڭ جاڭا داۋرەندەۋىنىڭ تۇبىنە ۇرىنارعا قارا تاپپاعانداي تاياۋ شىعىستى ۋىسىندا ۇستاي باستاعان بايازيت پەن ەۋروپاعا ەندەپ كىرە باستاعان توقتامىسقا بارىپ كيلىككەن اقساق تەمىر جەتتى. سول-اق ەكەن، ەكى قۇرلىقتىڭ باسىن ءبىر كەۋدەگە سىيعىزىپ كەلگەن اق ساۋىتتىڭ كوبەسى سەتىنەدى دە جۇرە بەردى. تاريحتىڭ دوڭگەلەگى كەرى اينالدى. اۋەلى حان مەن حان، سوسىن سۇلتاندار مەن بەكتەر، ودان بەكتەر مەن بەكتەر ۇستاسىپ، ىرگەدەگى اتا جاۋلارىن قالاي كۇشەيتىپ العاندارىن وزدەرى بىلمەي قالعان كوشپەندىلەر بىرىنەن سوڭ ءبىرى جات قۇلقىنعا جۇتىلا باستادى. اران اۋىزدان الىسىراق قونىس اۋدارىپ امان قالۋدان باسقا امال تابا الماعان اسان قايعى جەلمايا ءمىنىپ، جەر كەزدى. بۇل — ءبىزدىڭ تىكەلەي بابالارىمىز كەشكەن ەكىنشى زار زامان ەدى. ودان نوعايلىنىڭ نالىمالى سازدارى «ناۋايىلار» مەن ەڭكىلدەگەن «ەل ايىرىلعان» قالدى. بىت-شىت التىن وردانىڭ ەكى سىنىعى مەن موعولستاننىڭ ءبىر سىنىعىنان قوسىلىپ، قاراتاۋ بويىندا ءوز حاندىعىنا ۇيىسقان قازاقتاردىڭ توبەسىنە تاعى دا قيقۋ ءتوندى. ءۇش ارىس اۋەلى قايدان كەلسە، سونداي بىتىراپ، تاعى دا باسىمىز شاتىلدى. بۇل —ءۇشىنشى زار زامان ەدى. ودان «ەلىم-اي»، «قايىن ساۋعان» مەن نەشە سالا، نەشە تارماق «كەرتولعاۋلار» ءوربىدى.

داۋرەنى تاسقاندا كورشىلەردى ىقتىرىپ، دارمەنى باسىلعاندا بوس جاتقان قونىستارعا ىعىسىپ، ايتەۋىر، كەڭ ءجۇرىپ، كەڭ تۇرعانعا ۇيرەنگەن تۇزدىكتەرگە اۋىپ قونا سالار ادىرا قونىستار مەن بورىكپەن باسىپ الار بوس بەلبەۋ كورشىلەر دە قالمادى. وزگەنىكى تۇگىلى ءوز جەر، ءوز سۋىڭ مۇڭ بولدى. اتا-قونىسىڭنىڭ ءشولى سەنىكى دە، كولى — باسقانىكى، شاڭداعى — سەنىكى دە، شالعىنى — باسقانىكى، بەتىندەگى قىلتاناق تۇگى — سەنىكى دە، استىنداعى التىن قويما قازىناسى — باسقانىكى زامان تۋدى.

«قايدا بارساڭ — قورقىتتىڭ كورى»،— دەيتىندەي زامان ەندى كەلدى. دارحان كوڭىل دالالىقتار بۇرىن-سوڭدى تاپ بۇلاي جىگەرى قۇم بولىپ كورمەگەن-دى. اقساۋىتتى، اق نايزالى ات ءۇستى نوياندىق قوي بوعىنداي قورعاسىننىڭ الدىندا دىمى قۇرىدى. ەر ۇستىندە ەرەۋىلدەگەن ەركوڭىل ۇردىستەن ۋاقىتىلى بەزىنبەسە، جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتۋ ءقاۋپى تۋدى. ەر زاماننان ءبىرجولاتا كۇدەر ءۇزىپ، كەر زامانعا ءبىرجولاتا كوندىگۋ كىمگە وڭاي تيگەن ەدى. ءبىراق، تۇقىمىڭمەن تۇزداي قۇرىپ كەتكەندە دە كىمدى مۇقالتاسىڭ؟! ەجەلگى ءريمنىڭ ءبىر كەزدە يۋدەيلەرگە تۋدىرعان زوبالاڭى ەندى تۇزدىكتەرگە ءتوندى. قاۋىمنىڭ ءبىر پاراسى ولىسپەي بەرىسپەۋگە بەل بايلاسا، ءبىر پاراسى كەلەر كۇننىڭ الدىن وراپ، كەيىنگى ۇرپاقتىڭ جولىن قىرىقپاي، ىعىسىن تاۋىپ ءىس قىلۋدى ىڭعايلادى. كۇللى ۇلىسىڭمەن ۇلىتىپ جىبەرەتىندەي ناعىز ۇلكەن زار زامان وسى بولدى. جۇرتتان الابوتەن داۋرەندەۋ تۇگىلى جۇرت بولىپ قالۋدىڭ ءوزى ەكىتالاي ەدى. جەرىڭ، سۋىڭ، بايلىعىڭ، كەنىڭ بىلاي قالىپ، سۇيەككە سىڭگەن ەلدىك ۇردىسىڭە، داستۇر-دابىڭە، ءتىپتى قولقاڭداعى تىلىڭە دەيىن قول سالىندى. جەر بەتىندەگىنىڭ ءبارىن جىم قىلىپ، ازدى دا، كوپتى دە استىنا جىعىپ كەلە جاتقان وسپادار وزبىرلىق زامانىنىڭ لاڭىنا لاعنەت جاۋدىرعاننان باسقا امال قالمادى.

ءدال سونداي ويسىراعان تۇستا سەرىلىكتەن ەمەس، شەرلىلىكتەن قولىنا دومبىرا العان قۇرمانعازى دا اۋەلى ەر-توقىمىن باۋىرىنا الىپ تۋلادى. تىعىرىقتان شىعار جول تابا الماي مۇڭايدى. كۇدەر ءۇزىپ كۇڭىرەندى. سوسىن ءبارىبىر ولگەننىڭ ارتىنان ولمەك جوق، وتكەندى قۋىپ جەتپەك جوق ەكەنىن مويىندادى. ءبىراق، مويىمادى. ءوزىن ءوزى قايرادى. وكسۋدىڭ ورنىنا ورتەنە ىزالانتار وجەتتىكتىڭ كۇيىن تولعادى. جۇلىنىڭدى ءۇزىلتىپ، جۇرەگىڭدى ءمۇجىلتىپ وتىرا، كەنەت نامىسىڭا وت تاستاي، جۇرەگىڭە شوق تاستاي لاپىلدادى. سول ارقىلى قانشا ءبىر قىرعىن كەلسە دە، نامىستى قۇرتىپ الماۋعا، نەشە ءبىر توپان باسسا دا، جىگەردىڭ وتىن ءسوندىرىپ الماۋعا ۇندەدى. ەل قاتارلى ەس جيناي المايتىن قاۋىمنىڭ ەل قاتارلى ەل دە بولا المايتىنىن ۇقتىردى. ەجەلگىنى سول قالپىندا ورالتامىز دەپ ويلاۋ — ەسىرىكتىك. ءبىراق وتكەندە قانداي ەل بولساڭ، ەرتەڭ دە سونداي ىرگەلى ەل بولا الاتىندىعىڭنان كۇدەر ءۇزۋ — ەزدىك. قۇرمانعازى كۇيلەرى ەسىرىكتىككە دە، ەزدىككە دە بىردەي قارسى. سوندىقتان جىلاتادى دا، جۇباتادى دا، شامىڭا ءتيىپ، شابىتىڭدى قايرايدى دا... سول ارقىلى ءوز تىلەۋىڭدى ءوزىڭ كەسۋدەن، ءوز ءۇمىتىڭدى ءوزىڭ ۇزۋدەن، ءوز ۋايىمىڭا ءوزىڭ ۋلانىپ، ءوز دەمىڭە ءوزىڭ تۇنشىعۋدان ساقتايدى. ءوزىنىڭ وسالدىعىن جەڭە العان حالىق وزگەنىڭ وزبىرلىعىن دا جەڭە الادى. قۇرمانعازىنىڭ سوناۋ كەرى كەتكەن كەر زاماننىڭ وزىندە جەر بولىپ جەتەكتەلىپ بارا جاتقان ۇلتتىق سانانى جەلپىنتىپ، قايراتىنا قايتا مىنگىزەردەي داۋىلپاز كۇيلەر شالقىتاتىنى دا سودان.

ءسويتىپ، كوپ ءتىندى، كوپ ءتۇيىندى قۇرمانعازى كۇيلەرى بىزگە قانداي بولعانىمىزبەن قوسا، قانداي بولماعىمىزدى دا ايقىنداپ بەردى. قازىرگىدەي الماعايىپ كەزەڭدە ۇلى كۇيشىنىڭ ءبىز ءۇشىن باعا جەتپەس رۋحاني مەدەت بولا العاندىعى دا وسىدان. نامىس پەن جىگەردىڭ جەكە ادام تاعدىرىن قانداي تۇرلاۋلاندىرىپ بەرە السا، جالپاق قاۋىمنىڭ دا تاريحى قارەكەتىن تاپ سولاي تۇلعالاندىرىپ، وركەشتەندىرىپ بەرە الاتىنداي جاسامپاز كۇشىن جارقىراتىپ جايىپ سالا بىلەتىندىگىندە. تالاي نارسە تاپشى، تالاي قاسيەت قات بولىپ تۇرعان قازىرگى كەزەڭدە دە تاۋەكەلدەن تايعىزباس، تاعدىر تالقىسىنان مويىتپاس نامىس قايراپ، جىگەر شىڭدايتىن ومىرشەڭ ونەر وتە-موتە قاجەت-اق. الايدا، ونىڭ ورنىنا تاريح تالقىسىنىڭ ءبارىن تەك تار زامان عانا دەپ ۇعىپ، وڭدى-سولدى گوي-گويلەي جونەلەر كۇيرەۋىكتىك كۇشەيىپ بارا جاتقانى بايقالادى. ءيا، تاعى دا تار جەرگە كەلگەنىمىز راس. تۇرمىستىڭ تاۋقىمەتى كوبەيىپ بارا جاتقانى داۋسىز. ءبىراق، بۇرىن دا ىلعي جۇماقتا جۇرمەگەنىمىز بەلگىلى عوي. تالاي جەردە اشتان ءولىپ، كوشتەن قالىپ ەدىك قوي. سولارعا دا شىداپ، سارى ۋايىم ساپىرماي، سابىر ساقتاپ ەدىك قوي. ونىڭ قاسىندا ءقازىر كوڭىلگە مەدەت بار ەمەس پە؟! ەندى ەركىندىك كورەمىز بە، جوق پا دەپ ەتەكتەرى تولا ەڭىرەپ وتكەن بابالاردىڭ تالاي ۇرپاعىنىڭ كوز جاسىن ءتاڭىرىم بۇگىن كورىپ، ەل قاتارلى ەس جيىپ، ەل قاتارلى ەل بولىپ كەتۋگە قام جاساۋعا مۇمكىندىك الىپ وتىرساق، تاريح پەن تاعدىردان بۇدان ارتىق تاعى قانداي تارتۋ-تارالعى دامەتە الامىز؟! بۇل — بۇگىنگى جەر باسىپ جۇرگەن ۇرپاقتىڭ باسىنا قونعان ايرىقشا ابىروي عوي. سونداي بارشامىزدىڭ باسىمىزعا ورناپ تۇرعان ورتاق باققا قۋانىپ، ونى اقىرىنا دەيىن ءىس قىلىپ شىعارۋ جولىندا نە قيىندىققا توزە ءبىلۋ — جەكە العاندا، ءارقايسىمىزدىڭ ادامگەرشىلىگىمىز بەن ازاماتتىعىمىز، جالپى العاندا، ەلىمىزدىڭ ەلدىگى سىنالار جاۋاپتى ءىس. تەك وسىعان تاۋەكەل تۇرا بىلگەن ەل عانا تاۋەلسىزدىكتى دەگەنىنە جەتكىزە الادى. ايتپەسە، ءبىزدىڭ عاسىردا مۇنداي داۋرەنگە جەتپەگەن حالىق از. سونىڭ ءبارى دە بىردەن كۇرپ ەتە قالعان جوق. تەك توزە بىلگەندەرى عانا اياعىنان تىك تۇرىپ كەتتى. توزە الماعاندارى، باياعى تاز قالپىنا قايتا ءتۇستى. كوبىنە-كوپ جاس تاۋەلسىزدىك پەن دەموكراتياعا العاشقى 10—15 جىل اسا سىن. ويتكەنى، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋال بىردەن ورنىعا قويمايدى. قوعامنىڭ مۇددەلەستىك جىكتەلۋى كۇشەيەدى. سول ەكى ورتادا ۇرپاق اۋىسىپ، ساياسي بەلسەندىلىك توبى جاڭارادى. جاس مەملەكەتكە سىرتقى قىسىم دا از بولمايدى. وعان ىشتەگى جىكشىلدىك پەن جىگەرسىزدىك قوسىلسا، تاۋەلسىزدىكتىڭ تاعدىرى قانداي بولماعى ايتپاي-اق بەلگىلى. كەشەگى توتاليتاريزم ميداي ارالاستىرىپ كەتكەن قىرىق قۇراق قوعامعا جاڭا جاعدايدا تەك تابان جۇرت قانا ۇيتقى بولا الادى. ەگەر ول ءا دەگەننەن جالىنا قول اپارتپاي اۋەكىلىككە ۇرىنسا، نە جاڭا مۇمكىندىكتەرگە ۋاقىتىلى يكەمدەلمەي، ورالىمسىزدىق پەن جىگەرسىزدىك كورسەتسە، نە تاريحي جاۋاپكەرشىلىكتەن تۋىندايتىن ءوزارا ىنتىماق پەن ىقپالداستىقتى توپتىق، تاپتىق وركوكىرەككە جەم ەتسە، تاۋەلسىزدىكتى تارك ەتىپ العان ەلدەردىڭ كەبىن قۇشادى. امال نە، كەشەگى توتاليتاريزم تۇسىنداعى تۇنشىعىپ قالىپ، ەندى الابۇرتا ويانعان البىرت الەۋمەتتىك بۇلا بەلسەندىلىگىمىز باستان كوشىپ وتىرعان كەزەڭنىڭ ونداي تالما تۇستارىن ەسكەرمەي، كەيدە جاس تاۋەلسىزدىكتى بىردەن القىمنان الاتىن مىنەز بايقاتىپ قالىپ جاتادى. كوبىمىز ەڭ اۋەلى ەلىمىزدى ەل قىلىپ الۋدىڭ ورنىنا ەڭ اۋەلى «مەن بولىپ الايىن، مەن كورىنىپ قالايىن» دەۋدى كوبىرەك كۇيتتەپ جۇرگەن سياقتىمىز. قولىمىزدان كەلەتىنىمىز دە، كەلمەيتىنىمىز دە ساياسي باققۇمارلىققا بوي الدىرىپ بارا جاتقان سەكىلدىمىز. سونىڭ جەلىگىنەن، تارىداي شاشىلىپ كەتكەن باسىمىزدى جيىپ الۋدىڭ جولدارىن قاراستىرۋدىڭ ورنىنا بۇرىنعى ءبولىنۋىمىز از بولعانداي، ءبىر ۋىس جۇرتىمىزدى ەندى دالادا تۋعاندار مەن قالادا تۋعاندارعا، اناۋشا وقىعاندار مەن مىناۋشا وقىعاندار، وقىعاننان تۋعاندار مەن وقىماعاننان تۋعاندارعا، بۇرىن تويىنعاندار مەن ءقازىر تويىنعاندارعا جىكتەپ-جىلىكتەيتىن قيسىندار شىعارا باستادىق. ەگەر ءارقايسىمىز ءوز باسىمىزداعى ونداي-ونداي ازعانتاي ايىرماشىلىقتى بىلايعىلاردان ۇستەم تۇرعىزار ارتىقشىلىققا اينالدىرامىز دەپ، رۋحاني ماسىقتىققا بوي الدىرساق، وندا جاس تاۋەلسىزدىگىمىز بەن دەموكراتيامىزدىڭ بۇعاناسىن بەكىتىپ، قابىرعاسىن قاتىرا ما دەگەن كەزەكتى سايلاۋلارىمىز باياعىداعى توتەننەن سوقتىققان بوتەندەردىڭ سويقانىنان كەم سويقان، كەم سوققى بولىپ شىقپاۋى مۇمكىن. سونداي-اق، بىرەۋ ءبىلىپ، بىرەۋ بىلمەي، بىرەۋ ءتۇسىنىپ، بىرەۋ تۇسىنبەي جاتقان قازىرگى وتپەلى كەزەڭ قاربالاسىن پايدالانىپ، اۋزىمىز جەتكەنشە اساپ، قولىمىز جەتكەنشە قارماپ قالاتىن رۋحاني پاسىقتىققا بوي الدىرساق، ول ونسىز دا شاشىراڭقى قاتارىمىزدى ودان سايىن شاشا تۇسپەسە، قوسا تۇسپەيتىنى داۋسىز. ال ەندى ءوز تاۋەلسىزدىگىمىزدى ءوزىمىز كوپسىنىپ، اناۋ قولدان كەلمەيدى، مىناۋ بويعا سىيمايدى، اندا بارساق — اربا سىنادى، مىندا كەلسەك — وگىز ولەدى دەپ، رۋحاني جاسىقتىققا جەڭىستىك بەرسەك تاريحتىڭ ءوزى اۋىزعا سالىپ بەرىپ وتىرعان استى ءارى قاراي تالماپ جۇتا الماعان سۋ مۇرىن سۇمەلەكتىڭ ءوزى بولىپ شىعار ەدىك.

بۇل تۇرعىدان كەلگەندە، بۇرىن دا ايتقانبىز، ءقازىر دە ايتامىز: ءولىپ-تالىپ قولىمىز زورعا جەتىپ وتىرعان تاۋەلسىزدىكتىڭ ءقادىرىن بىلمەي، ءويتىپ شولجاڭدايتىنداي ءبىزدىڭ قازاق قۇدىرەتى كۇشتى قۇدايدىڭ نە تۋعان قۇداسى، نە قارىن بولەسى ەمەس. مىناۋ جارىق دۇنيەدەگى ءوز ءتۇتىنىن ءوزى تۇتەتىپ جاتقان قالعان حالىقتان نەنى كورسە، سونى كورۋى ءتيىس، نەنى بىلسە، سونى ءبىلۋى ءتيىس. ايتپەسە، اۋەلى وزگە ەلدەر نە ىستەپ جاتسا، سونى ىستەپ ۇيرەنبەسە، ەلگە يە بولا المايدى؛ ءوز نەسىبەسىنە بىتكەن ب ا ق پەن داۋلەتتى ءوزى يگەرىپ ۇيرەنبەسە، جەرگە يە بولا المايدى. ونسىز ءوز ىرىسىن ءوزى تەۋىپ، ءوز باعىن ءوزى تارك ەتەدى. ويتكەنى: باعالاي بىلمەگەنگە ب ا ق تۇرمايدى، قۋانا بىلمەگەنگە قۇت قونبايدى؛ تابىنا بىلمەگەن قاۋىمعا پايعامبار بىتپەيدى، باعىنا بىلمەگەن قاۋىمعا باسشى تۇتپەيدى؛ بىرلىك سودان ازىپ، بەرەكە سودان توزادى. ول ەكەۋى جوق جەردە تاۋەلسىزدىكتىڭ تاسى ورگە دومالايدى. ال ەگەر تاۋەلسىزدىگىمىزدى تارك ەتەر بولساق، وندا ءبىزدىڭ كەشەگىلەردىڭ كيەسى ۇرىپ، ەرتەڭگىلەردىڭ قارعىسى اتادى. تاريحتىڭ قولى ونسىز دا تاراڭ. قايتا-قايتا جەلەپ-جەبەي بەرمەسى حاق. بولساق — وسى جولى بولامىز. بولماساق — وسى جولى ءبىرجولاتا بورداي توزامىز. جوقتان وزگەگە كۇيگەلەكتەنىپ، كۇڭىرەنە دە بەرمەي، ءالى ارناسىنا ءتۇسىپ بولماعان اۋناقشىما زاماننىڭ اۋانىنا كوزسىز ەرىپ، اۋسارلىققا دا ۇرىنباي، جان-جاعىمىزبەن جاقسى، ءوز ىشىمىزدە جاراستىقتى بولىپ، ءوز ابىرويىمىزدى ءوزىمىز ۇستەپ، ءوز ىرزىعىمىزدى ءوزىمىز كوبەيتىپ، ءوز مەرەيىمىزدى ءوزىمىز تاسىتا الساق قانا بولىپ-تولامىز. اۋەلى ەل بولا الساق قانا — ءبارى بولادى. ەل بولىپ الماي تۇرىپ، ەشكىمنىڭ دە جۇلدىزى جانبايدى. سوندىقتان وتپەلى كوزەڭنىڭ وتكىنشى اۋىرتپالىعىنا شىداي الماي، كەشەگى سۇرلەۋلەرگە قاراي كەجەگەلەرى تارتىپ تۇراتىن پيعىلداردىڭ بارىنەن اۋلاق بولۋىمىز كەرەك... ايتپەسە... تاۋەلسىزدىكتىڭ جولى ونسىز دا تار. ونسىز دا تايعاق. ءبىزدىڭ بوتا تىرسەك تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جولىن تارىلتار ور ونسىز دا قازىلىپ قويىلعان. ول — كەشەگى وتارشىل ەكونوميكالىق بايلانىستاردىڭ اياق-قولىمىزدان بىردەي اندىعان تۇساۋى مەن ماتاۋى. وزگەگە قاراي اۋىز اشىپ قالعان ءوز دارمەنسىزدىگىمىز. ءبىراق ودان ءبىر كۇندە ارىلا المايمىز. بار تۇزاقتى ءبىر-اق جۇلقىپ ۇزە المايمىز. ەگەر سونىڭ بارىنەن «ءبىر-اق سەكىرىپ تۇسەمىز، ءبىر-اق قارعىپ شىعامىز» دەسەك، وندا دا قازۋلى تۇرعان ارانعا ءوزىمىز بارىپ قۇلايمىز. ويتپەس ءۇشىن شىداي ءبىلۋ كەرەك. شىداي بىلسەك — بولامىز. شىداي الماي، شي شىعارىپ الساق — ءوز اۋىز ومىرتقامىزدى ءوزىمىز ءۇزىپ، بورداي توزامىز. ونىڭ ءبارى دە نامىس پەن جىگەرگە بايلانىستى. بىزدەرگە قازىرگى قيىن وتكەلەكتەردىڭ بارىنەن امان-ەسەن ءوتۋ ءۇشىن قۇرمانعازى كۇيلەرىندەگىدەي لاپىلداپ تۇرعان نامىس پەن جىگەر كەرەك.

جاقسىدان شاراپات دەگەن دە سول... ءدۇيىم جۇرتىڭا تار جەردە تاياۋ، تايعاق جەردە تىرەۋ بولا العاننان اسقان قانداي شاراپات بولۋشى ەدى؟!.

جۇمىر باستى پەندەلەر، مىنا بىزدەر، مىناۋ جارىق دۇنيەگە بۇيرىقتى نەسىبەمىزدى تەرىپ جەپ، ءدام تاۋسىلعان كۇنى ءوز ءجونىمىزدى ءوزىمىز تابۋ ءۇشىن كەلەمىز...

ال كوزى باردا ءوزى، كوزى جوقتا ونەرى قاۋىمىنىڭ باسىنا سۇيەسىن، قولتىعىنا دەمەسىن بولاتىن ۇلىلار دۇنيە تۇرعانشا تۇرۋ ءۇشىن تۋادى.

قۇرمانعازى دا سولاي... دۇنيە تۇرعانشا تۇرادى...

ىقىلاستارىڭىزعا اللا رازى بولسىن!

---