كيەلى ساندار سويلەيدى
«كيەلى ساندار سويلەيدى «ينتەلەكتۋالدىق سايىسى (سلايدىمەن)
ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ سالت – ساناسى مەن اتا - باباسىنان كەلە جاتقان ءداستۇرىن ءوز بويىنداعى ەرەكشە قاسيەتتەرىن تالانتى مەن دارىندىلىعىن، وزگەلەردەن ەرەكشە تابيعي قابىلەتى ارقىلى بيىكتەردەن كورىنۋ. قاسيەتتى ساندار ارقىلى تاربيە بەرگەن سالت - ءداستۇرىن سول قالپىندا ساقتاپ قالۋ. سونىمەن قاتار بۇل كيەلى ساندار جاي ساندار تەورياسىنا قاتىسى بار ەڭ ماڭىزدى، قىزىقتى جانە تۇسىنىكتى ناتيجەلەردى جيناقتاۋ. كوپتەگەن شەشىلمەگەن پروبلەمالاردى اتاپ كورسەتۋ. بالانىڭ ءاربىر سان ارقىلى وي تولعانىسىن تۋدىرۋ، بىلىمگە قۇشتارلىقتى وياتۋ.
ارمىسىڭدار، بۇگىنگى «كيەلى ساندار سويلەيدى» اتتى سايىسىمىزعا جينالعان قاۋىم! بۇگىنگى ءبىزدىڭ سايىسقا قوش كەلدىڭىزدەر!
مىنەكەي زالدا تىنىشتىق،
ەستىلمەيدى دىبىس تۇك.
مۇندا ءبىز دە قوشتايمىز،
كەشىككەندەردى توسپايمىز.
عىلىمداردىڭ عىلىمى
ماتەماتيكا عىلىمي جايىندا
«كيەلى ساندار سويلەيدى» اتتى سايىسىمىزدى باستايمىز.
ەگەر ساندار تۋرالى تەرەڭىرەك زەرتتەپ، وقىپ ۇيرەنسە، وندا ءاربىر ادام ماتەماتيكانىڭ قانشالىقتى قابىلەتتىگىن تولىق تۇسىنەر ەدى.
ساندار مەن ولارعا قولدانىلاتىن امالداردىڭ قاسيەتتەرى زەرتتەلەتىن ماتەماتيكانىڭ ءبولىمى ساندار تەورياسى دەپ اتالادى.
ساندار تەورياسىن قۇرۋدىڭ باستاماسىن ەجەلگى گرەك وقىمىستىلارى پيفاگور، ەۆكليد، ەراتوسفەن جانە ت. ب جاساعان ەدى. ساندار تەورياسىنىڭ كەيبىر ماسەلەلەرى وتە جەڭىل تۇجىرىمدالادى - ولاردى بەسىنشى سىنىپتىڭ كەز - كەلگەن وقۋشىسى تۇسىنە الادى. ءبىراق، بۇل ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ اسا كۇردەلىلىگى سونداي، وعان جۇزدەگەن جىل ۋاقىت كەتەدى، ال كەيبىر ماسەلەلەرگە وسى كۇنگە دەيىن جاۋاپ جوق.
سان بەرگەن، سانا بەرگەن، سانات بەرگەن،
ينسان دەپ سانالىعى ول ات بەرگەن،
جاراتىپ بارشا الەمدى جالعىز نۇردان
جاۋھاري نۇر ساۋلەسىن تارات دەگەن.-
دەي كەلە، بۇگىنگى سايىسىمىزدى باستايمىز.
قاتىسۋشىلاردى تانىستىرۋ. جەرەبە سۋىرۋ ارقىلى توپتار اتتارىن جانە رەتتىك ءنومىرىن تاڭدايدى.
ءادىل قازىلاردى تانىستىرۋ.
ءبىرىنشى كەزەڭ
«كىم جىلدام؟»
قاراپ تۇرماي بايگەگە ەرىڭىز
شاكىرتتەرگە ءادىل شەشىم بەرىڭىز
جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار شىعارار
بايگە، بايگە، بايگەلەردى كورىڭىز
دەي كەلە ءبىز كەلەسى كەزەڭ «كىم جىلدام؟» كەزەڭىنەن باستايىق
1. تۇستەردى تاڭداۋ ارقىلى شىققان ساننىڭ كوبەيتۋ كەستەسىن ورىنداۋ.
2. توپ دۇرىس جاۋاپ بەرگەن ءار سۇراققا 1 ۇپاي يەلەنەدى.
3. ۋاقىت شەكتەۋلى. جاۋاپقا 1 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى، ودان كەيىنگى جاۋاپتار قابىلدانبايدى.
ەكىنشى كەزەڭ
«ماقال – ماتەل - ءسوز مايەگى»
ءبىرىنشى تۋردا جيناعان ۇپاي ەكىنشى تۋردا ساقتالادى.
1. رەتتىك نومەرى بىرىنشە توپ رەتتىك نومەرى ەكىنشىگە، ول ءۇشىنشى توپقا، ءارى قاراي جالعاستىرىپ كەزەك - كەزەك سانعا بايلانىستى ماقال - ماتەل ايتىلادى.
2. ءبىر ايتىلعان ماقال قايتالانبايدى.
3. ءار ايتىلعان ماقالعا ون بالدان قوسىلىپ وتىرادى
4. جاۋاپ اۋىزشا بەرىلەدى.
ءۇشىنشى كەزەڭ
«پوليگلوت»
جۇمباقتار - جارىسى
كەلدى كەزەك جۇمباقتى شەشۋگە
جاۋاپتارىن بەرۋگە ءۇش تىلدەردە
قازاق. ورىس، اعىلشىندى بىلسەڭىز
جاقسى باعا شاكىرت ساعان نەسىبە
1. جاسىرىلعان جۇمباقتاردىڭ جاۋابىن قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنە اۋدارۋ كەرەك.
2. ەكىنشى تۋردا جينالعان ۇپاي ەسەپتەلەدى. ءار دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي.
ءتورتىنشى كەزەڭ
كيەلى ساننىڭ قۇپياسى
1. الدىڭعى ۇپايلار ساقتالادى.
2. قاتىسۋشى توپتارعا تاقتادان ۇپاي تاڭداۋ مۇمكىندىگى بەرىلەدى. ولاردىڭ ءارقايسىسىندا كۇردەلىلىگى بويىنشا باعالاناتىن سۇراق جاسىرىلۋى. وعان سايكەس 10؛ 20؛ 30؛ 40 بالل بەرىلەدى.
3. قاتىسۋشىلار كەزەك بويىنشا سۇراق باعاسىن تاڭدايدى. تاڭدالاتىن سۇراق سانى - 4، اركىم ءوزى تاڭداعان سۇراعىنا جاۋاپ بەرەدى. ويلانۋعا 10 سەكۋند ۋاقىت بەرىلەدى.
4. سۇراقتاردى توپتار كەزەك بويىنشا تاڭدايدى جانە سول كەزەكپەن جاۋاپ بەرەدى.
5. دۇرىس جاۋاپ بەرگەن جاعدايدا ويىنشى سۇراق باعالانعان مولشەردە ۇپايعا يە بولادى.
6. دۇرىس جاۋاپ بەرمەگەن جاعدايدا، ونىڭ قارسىلاستارى ءوز كەزەگىندە قول كوتەرۋ ارقىلى دۇرىس جاۋاپ بەرۋگە تالپىنىس بەرەدى.
7. ەگەر ەكىنشى توپ دۇرىس جاۋاپ بەرە الماسا، جاۋاپ بەرۋ قۇقىعى ءۇشىنشى توپقا وتەدى. ول ەكىنشى توپ ءتارىزدى ويلانباي جاۋاپ بەرۋگە مىندەتتى.
8. كەز كەلگەن جاعدايدا سۇراقتا كورسەتىلگەن ۇپاي دۇرىس جاۋاپ بەرگەن ويىنشىعا وتەدى.
بەسىنشى كەزەڭ
ساننىڭ سىرى...
ءۇي تاپسىرماسى.
1. ءار توپقا بەرىلگەن ءۇي تاپسىرماسى وزدەرىنىڭ قالاۋى بويىنشا جاسالادى.
رەفەرات، رەبۋس، ءسوزجۇمباق، تاعى باسقا تۇردە.
2. بارلىق ۇپاي ساندارى قوسىلادى.
التىنشى كەزەڭ
تاپقىر بولساڭ تاۋىپ كور!
ماڭگى باقي ەستە قالار
عاجايىپ ءبىر سايىس بولسىن
بىلىمدىرەك شاكىرت وزار
قيىنىراق سۇراق بولسىن
1. رەتتىك ءنومىرى ءبىرىنشى توپ رەتتىك نومەرى ەكىنشىگە، ول ءۇشىنشى توپقا، ءارى قاراي جالعاستىرىپ كەزەك - كەزەك سۇراق قويىلادى.
2. ءبىر قويىلعان سۇراق قايتالانبايدى.
3. ءار دۇرىس جاۋاپقا ون بالدان قوسىلىپ وتىرادى.
4. جاۋاپ اۋىزشا بەرىلەدى.
ماتەماتيكا عىلىم سالاسىندا سان ۇعىمى ەرەكشە ورىن الاتىنى بەلگىلى. ساننىڭ شىعۋ تاريحى، ءاربىر توعىز، جەتى، ءۇش، ءبىر ساندارى قازاق حالقىندا ەرەكشە قاسيەتتى ۇعىم ەكەنىن بىلدىك. سانامىزعا كيەلى ساندار بار ەكەنىن جەكە قالىپتاستىرادى. ساندار ەرەكشەلىگى، قاسيەت شىعۋ تاريحىن تولىق زەرتتەدىم دەپ ەسەپتەيمىن. ءالى دە سانداردىڭ اشىلماعان قۇپيا سىرى، جۇمباق قاسيەتى بار دەپ ۇعامىن. كەلەشەك ۇرپاققا قازاق حالقى ءۇشىن كيەلى جەتى، توعىز، ءۇش ساندارىنىڭ قۇپياسىن جەتكىزۋ. ساندار ۇعىمىنىڭ قۇپياسىن اشقان ۇلى عالىمدار ەڭبەگى ناسيحاتتالدى دەگەن ويمەن سايىسىمىزدى اياقتايمىز.
ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ سالت – ساناسى مەن اتا - باباسىنان كەلە جاتقان ءداستۇرىن ءوز بويىنداعى ەرەكشە قاسيەتتەرىن تالانتى مەن دارىندىلىعىن، وزگەلەردەن ەرەكشە تابيعي قابىلەتى ارقىلى بيىكتەردەن كورىنۋ. قاسيەتتى ساندار ارقىلى تاربيە بەرگەن سالت - ءداستۇرىن سول قالپىندا ساقتاپ قالۋ. سونىمەن قاتار بۇل كيەلى ساندار جاي ساندار تەورياسىنا قاتىسى بار ەڭ ماڭىزدى، قىزىقتى جانە تۇسىنىكتى ناتيجەلەردى جيناقتاۋ. كوپتەگەن شەشىلمەگەن پروبلەمالاردى اتاپ كورسەتۋ. بالانىڭ ءاربىر سان ارقىلى وي تولعانىسىن تۋدىرۋ، بىلىمگە قۇشتارلىقتى وياتۋ.
ارمىسىڭدار، بۇگىنگى «كيەلى ساندار سويلەيدى» اتتى سايىسىمىزعا جينالعان قاۋىم! بۇگىنگى ءبىزدىڭ سايىسقا قوش كەلدىڭىزدەر!
مىنەكەي زالدا تىنىشتىق،
ەستىلمەيدى دىبىس تۇك.
مۇندا ءبىز دە قوشتايمىز،
كەشىككەندەردى توسپايمىز.
عىلىمداردىڭ عىلىمى
ماتەماتيكا عىلىمي جايىندا
«كيەلى ساندار سويلەيدى» اتتى سايىسىمىزدى باستايمىز.
ەگەر ساندار تۋرالى تەرەڭىرەك زەرتتەپ، وقىپ ۇيرەنسە، وندا ءاربىر ادام ماتەماتيكانىڭ قانشالىقتى قابىلەتتىگىن تولىق تۇسىنەر ەدى.
ساندار مەن ولارعا قولدانىلاتىن امالداردىڭ قاسيەتتەرى زەرتتەلەتىن ماتەماتيكانىڭ ءبولىمى ساندار تەورياسى دەپ اتالادى.
ساندار تەورياسىن قۇرۋدىڭ باستاماسىن ەجەلگى گرەك وقىمىستىلارى پيفاگور، ەۆكليد، ەراتوسفەن جانە ت. ب جاساعان ەدى. ساندار تەورياسىنىڭ كەيبىر ماسەلەلەرى وتە جەڭىل تۇجىرىمدالادى - ولاردى بەسىنشى سىنىپتىڭ كەز - كەلگەن وقۋشىسى تۇسىنە الادى. ءبىراق، بۇل ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ اسا كۇردەلىلىگى سونداي، وعان جۇزدەگەن جىل ۋاقىت كەتەدى، ال كەيبىر ماسەلەلەرگە وسى كۇنگە دەيىن جاۋاپ جوق.
سان بەرگەن، سانا بەرگەن، سانات بەرگەن،
ينسان دەپ سانالىعى ول ات بەرگەن،
جاراتىپ بارشا الەمدى جالعىز نۇردان
جاۋھاري نۇر ساۋلەسىن تارات دەگەن.-
دەي كەلە، بۇگىنگى سايىسىمىزدى باستايمىز.
قاتىسۋشىلاردى تانىستىرۋ. جەرەبە سۋىرۋ ارقىلى توپتار اتتارىن جانە رەتتىك ءنومىرىن تاڭدايدى.
ءادىل قازىلاردى تانىستىرۋ.
ءبىرىنشى كەزەڭ
«كىم جىلدام؟»
قاراپ تۇرماي بايگەگە ەرىڭىز
شاكىرتتەرگە ءادىل شەشىم بەرىڭىز
جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار شىعارار
بايگە، بايگە، بايگەلەردى كورىڭىز
دەي كەلە ءبىز كەلەسى كەزەڭ «كىم جىلدام؟» كەزەڭىنەن باستايىق
1. تۇستەردى تاڭداۋ ارقىلى شىققان ساننىڭ كوبەيتۋ كەستەسىن ورىنداۋ.
2. توپ دۇرىس جاۋاپ بەرگەن ءار سۇراققا 1 ۇپاي يەلەنەدى.
3. ۋاقىت شەكتەۋلى. جاۋاپقا 1 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى، ودان كەيىنگى جاۋاپتار قابىلدانبايدى.
ەكىنشى كەزەڭ
«ماقال – ماتەل - ءسوز مايەگى»
ءبىرىنشى تۋردا جيناعان ۇپاي ەكىنشى تۋردا ساقتالادى.
1. رەتتىك نومەرى بىرىنشە توپ رەتتىك نومەرى ەكىنشىگە، ول ءۇشىنشى توپقا، ءارى قاراي جالعاستىرىپ كەزەك - كەزەك سانعا بايلانىستى ماقال - ماتەل ايتىلادى.
2. ءبىر ايتىلعان ماقال قايتالانبايدى.
3. ءار ايتىلعان ماقالعا ون بالدان قوسىلىپ وتىرادى
4. جاۋاپ اۋىزشا بەرىلەدى.
ءۇشىنشى كەزەڭ
«پوليگلوت»
جۇمباقتار - جارىسى
كەلدى كەزەك جۇمباقتى شەشۋگە
جاۋاپتارىن بەرۋگە ءۇش تىلدەردە
قازاق. ورىس، اعىلشىندى بىلسەڭىز
جاقسى باعا شاكىرت ساعان نەسىبە
1. جاسىرىلعان جۇمباقتاردىڭ جاۋابىن قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنە اۋدارۋ كەرەك.
2. ەكىنشى تۋردا جينالعان ۇپاي ەسەپتەلەدى. ءار دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي.
ءتورتىنشى كەزەڭ
كيەلى ساننىڭ قۇپياسى
1. الدىڭعى ۇپايلار ساقتالادى.
2. قاتىسۋشى توپتارعا تاقتادان ۇپاي تاڭداۋ مۇمكىندىگى بەرىلەدى. ولاردىڭ ءارقايسىسىندا كۇردەلىلىگى بويىنشا باعالاناتىن سۇراق جاسىرىلۋى. وعان سايكەس 10؛ 20؛ 30؛ 40 بالل بەرىلەدى.
3. قاتىسۋشىلار كەزەك بويىنشا سۇراق باعاسىن تاڭدايدى. تاڭدالاتىن سۇراق سانى - 4، اركىم ءوزى تاڭداعان سۇراعىنا جاۋاپ بەرەدى. ويلانۋعا 10 سەكۋند ۋاقىت بەرىلەدى.
4. سۇراقتاردى توپتار كەزەك بويىنشا تاڭدايدى جانە سول كەزەكپەن جاۋاپ بەرەدى.
5. دۇرىس جاۋاپ بەرگەن جاعدايدا ويىنشى سۇراق باعالانعان مولشەردە ۇپايعا يە بولادى.
6. دۇرىس جاۋاپ بەرمەگەن جاعدايدا، ونىڭ قارسىلاستارى ءوز كەزەگىندە قول كوتەرۋ ارقىلى دۇرىس جاۋاپ بەرۋگە تالپىنىس بەرەدى.
7. ەگەر ەكىنشى توپ دۇرىس جاۋاپ بەرە الماسا، جاۋاپ بەرۋ قۇقىعى ءۇشىنشى توپقا وتەدى. ول ەكىنشى توپ ءتارىزدى ويلانباي جاۋاپ بەرۋگە مىندەتتى.
8. كەز كەلگەن جاعدايدا سۇراقتا كورسەتىلگەن ۇپاي دۇرىس جاۋاپ بەرگەن ويىنشىعا وتەدى.
بەسىنشى كەزەڭ
ساننىڭ سىرى...
ءۇي تاپسىرماسى.
1. ءار توپقا بەرىلگەن ءۇي تاپسىرماسى وزدەرىنىڭ قالاۋى بويىنشا جاسالادى.
رەفەرات، رەبۋس، ءسوزجۇمباق، تاعى باسقا تۇردە.
2. بارلىق ۇپاي ساندارى قوسىلادى.
التىنشى كەزەڭ
تاپقىر بولساڭ تاۋىپ كور!
ماڭگى باقي ەستە قالار
عاجايىپ ءبىر سايىس بولسىن
بىلىمدىرەك شاكىرت وزار
قيىنىراق سۇراق بولسىن
1. رەتتىك ءنومىرى ءبىرىنشى توپ رەتتىك نومەرى ەكىنشىگە، ول ءۇشىنشى توپقا، ءارى قاراي جالعاستىرىپ كەزەك - كەزەك سۇراق قويىلادى.
2. ءبىر قويىلعان سۇراق قايتالانبايدى.
3. ءار دۇرىس جاۋاپقا ون بالدان قوسىلىپ وتىرادى.
4. جاۋاپ اۋىزشا بەرىلەدى.
ماتەماتيكا عىلىم سالاسىندا سان ۇعىمى ەرەكشە ورىن الاتىنى بەلگىلى. ساننىڭ شىعۋ تاريحى، ءاربىر توعىز، جەتى، ءۇش، ءبىر ساندارى قازاق حالقىندا ەرەكشە قاسيەتتى ۇعىم ەكەنىن بىلدىك. سانامىزعا كيەلى ساندار بار ەكەنىن جەكە قالىپتاستىرادى. ساندار ەرەكشەلىگى، قاسيەت شىعۋ تاريحىن تولىق زەرتتەدىم دەپ ەسەپتەيمىن. ءالى دە سانداردىڭ اشىلماعان قۇپيا سىرى، جۇمباق قاسيەتى بار دەپ ۇعامىن. كەلەشەك ۇرپاققا قازاق حالقى ءۇشىن كيەلى جەتى، توعىز، ءۇش ساندارىنىڭ قۇپياسىن جەتكىزۋ. ساندار ۇعىمىنىڭ قۇپياسىن اشقان ۇلى عالىمدار ەڭبەگى ناسيحاتتالدى دەگەن ويمەن سايىسىمىزدى اياقتايمىز.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جەر – شار ءتارىزدى دەنە. گلوبۋس – جەردىڭ ءدال ۇلگىسى
