كيللەر ساۋىسقان
(كوزجەندەت)
بۇلا تىرلىك اتاۋلىعا باز كەشىرگەن بۇلاڭ قۇيرىق ساۋىسقان ەكەن...
بۇل بولسا — سول ساۋىسقان سانا بيلىك ەتكەن پەندە ەكەن. قۋ قۇلقىننىڭ ق ۇلى بوپ، قۋ ءناپسىنىڭ تۇتقىنى بوپ كۇن كەشىپ كەلىپتى. ساۋىسقان ساڭعىعان ساڭعىرىق سەزىم سالعىرتسىپ، ساۋىسقان سورعان ساڭعىرىق سانا كەۋىپ قالعانداي.
ال الا مويناق، قۇبا قۇيرىق ساۋىسقان ولى-تىرىگە سايات قۇرعالى قاي زامان؟! ءولى ولەكسەنى دە، ءتىرى تىرسەكتىنى دە جۇمىرىنا جۇق قۇرلى كورگەن ەمەس.
ءداپ بۇگىن دە اۋلاداعى مولاق شوركە بەتىندە سىڭار ساۋىسقان شىقىلىقتاپ وتىر. بوتەگەسى بوس. مولاق بەتىن امالسىز تۇعىر ەتكەن ءتۇز قۇسى سەكەڭ-سەكەڭ جورتاقتاپ، قىسقا موينىن سوزا جۇتىنىپ، ۇزىن قۇيرىعى شوقاڭ-شوقاڭ قاعادى. ءۇي ىرگەسىندە كولەڭكەلەي وتىرعان يەسى قارا شالعا قوس جانارى قانجارداي قادالۋلى.
اقيقاتىندا، قالبيعان قارا شالعا ەمەس، يەسىنىڭ الدىندا جاتقان قاقپىش باستارعا كوزىن ساتقان. ءبىراق سىرعاق ساۋىسقاننىڭ قۋ باس اتاۋلىنىڭ قاباعىنان قاراۋىل قاراعالى، كوزۇياسىنان جىلى-جۇمساق قاربىتقالى دا كوپ بولدى... بالاپان كەزىنەن باۋلىنعان بەيمازا قۇس قوي.
* * *
كۇن قاقتاعان قارا شالدىڭ قاتۋلى قاباعىنىڭ استىندا جاتقان ەكى باس تا ەسسىز. ەكەۋى دە شيكى، قاندى باس. ءبىرى — اربيعان وراق ءمۇيىز ارقاردىكى. ەندى ءبىرى – قۇلاعى ەدىرەيگەن كوك بورىنىكى. سويىلماعان. بىتەۋ كۇيى. كوك جەلكەلەرىنەن بالتامەن شابىلعانى كورىنىپ تۇر. ءبورىنىڭ قاسقا ماڭدايىنان قاراكوك قىلشىق پىشاقتىڭ قىرىنداي كوتەرىلە كەلىپ، شابىلعان كوك جەلكەسىنەن شورت كەسىلگەن.
ەكى باس تا قاڭسىپ، تىستەنگەن قاسقا تىستەرى اقسيىپ، قۇيقا تەرىلەرى تۇز سىڭگەننەن قاقپىشتانا كەۋىپ قالىپتى. جانارلارى جوق. ارقاردىڭ جازىقسىز ءجاۋدىرى، ءبورىنىڭ كوك جالىنى عايىپ بولىپ، ورىندارىندا ۇڭىرەيگەن قوس ۇڭگىر قاراۋىتادى. ەت جۇرەكتى سەلت ەتكىزەر سەستى باستار جانارى كوڭىلگە ۇرەي كولەڭكەسىن تۇسىرەدى. وعان ءبىراق قارا شال قىڭق ەتەر ەمەس، ەتى ءولىپ كەتكەن سياقتى.
قارا شال ەسىك الدىنا شىعىپ، قورعاسىنداي اۋىر باستاردى جەرگە ءدۇرس ەتكىزىپ تاستاي سالعاندا، اناداي جەردە تىك تۇرعان جالپاق بەت شوركە ۇستىندەگى ساۋىسقان شىقىلىقتاپ-شىقىلىقتاپ جىبەرگەن ەدى باعانا... ول ءقازىر قارنى اشقانىن ءبىلدىرىپ، اششى-اششى شىقىلىق قاعىپ، مولاق تۇعىرى ۇستىندە جورعالاپ-جورعالاپ كەتەدى. جۇرەگىن جالعار تالعاجۋ اڭساپ، بوس بوتەگەسى بۇلتىلداپ، يەسىنە ەسسىز ءبىر كوزقاراسپەن ەمىنە ءتۇسىپ، قيىق قاناتتارىن قوزعاپ، قىرانداي قومداپ-قومداپ قويادى. قوس باسقا سىپسىڭ ەتىپ ۇشىپ-اق كەلگىسى كەلەدى، ءبىراق سيراعىنان ساقينالانىپ سالىنعان بالاق باۋعا ۇشتالعان شىعىرشىقتى شولاق باۋلى ىرگە باۋ ەشقايدا جىبەرە قويماسىن بىلەدى. بىلەدى دە بۇلتىڭ قۇس قارا شالعا مۇڭ شاعا، اشۋ شاقىرا اششى ءۇن قاتادى. ال شال دا ءبىر قارا تاستاي بولىپ العان. كەشەدەن بەرى قۇسقا دەگەن ىشىندە قان قاتىپتى... الا قانات بولسا اشتىقتان وزەگى تالا وتتەنىپ، باسقا جەتە الماي توپقانات كۇيگە ءتۇسىپ وتىر. كولەڭكەگە تىزە بۇككەن يەسى بولسا ىستىقتان تەرىن ءسۇرتىپ، شاشىن تىقىرلاپ الىپ تاستاعان تاقىر باسىن جۇقا ورامالمەن جاۋىپ العان.
ساۋىسقان سورلىنىڭ مۇنداي ازىناعان اشتىققا ۇرىناتىن كەزدەرى الدا ەدى. كوبىنەسە قارا كۇز بەن قىستا بولاتىن. ءقازىر شىلىڭگىر شىلدە. قارنى توق، ساڭعىتاتىنى سەمىز تۇعىن. قارا شال دا التى اي جاز بۇدان ەشتەڭەنى اياي قويمايتىن. جەگەنى كوز ەدى: قويدىڭ كوزى، ءيتتىڭ كوزى، تاۋىقتىڭ كوزى... ايتەۋىر، كوزدى اتاۋلىنىڭ جانارىن قىلعىتاتىن دا وتىراتىن. توبان اياق، شابان قانات بولىپ قالماسىن دەپ، يەسى كەشقۇرىم التى قۇلاش الا شىجىممەن ۇشىرىپ-ۇشىرىپ تا الاتىن. ساۋىسقان دا باۋىرىمەن جەر سىزىپ، قاناتىن جازىپ قالاتىن.
اناۋ توبەدەي تەڭكيگەن ارقار باسى مەن توڭكەرىلگەن توستاعانداي بوپ جاتقان ءبورى باسى ساۋىسقاننىڭ اس ىشەر، جەم باسار جەماياعى ەدى. جەماياققا سالىناتىن كوز اتاۋلىنى شايناماي قىلعىتاتىن. كەيدە قىزىل ەت پەن ونى-مۇنى جىلى-جۇمساقتى دا، ءتىپتى ءشولىن باسار سۋدى دا سول قۋ باستاردىڭ كوز ۇياسىنان قانىپ ىشەتىن ىرىستى دۇنيە ەدى عوي... كەشەدەن بەرى كوزىنەن بۇل-بۇل ۇشىپ، ساڭىرىعىن باسا الماي-اق قويدى.
سۇڭعىلا ساۋىسقان شىقىلىقتى قويىپ ىقىلىق اتا مازاسىزداندى. يەسى ءبىراق سەلت ەتەر ءتۇرى جوق. كولەڭكەدە ءتۇزسىڭدى كەبۋ باستارعا قادالىپ، وتكەنىنە وي جىبەرىپ، قولىنداعى قىزىل ەتتى جاپىراقتاپ تۋراپ وتىر. ارلان ءبورىنىڭ باس سۇيەگىنىڭ ۇڭىرەيگەن كوزۇياسىنا قىزىل ەتتى ساۋساعىمەن تىعىنداپ-تىعىنداپ قويادى.
سۇعاناق ساۋىسقان بولسا يەسىنىڭ نە ىستەپ، نە قويىپ وتىرعانىن جازباي تانيتىندىقتان شوركە تۇعىر ۇستىندە سۋداي جورعالايدى. قۇستىڭ ساڭعۋىنان اقجاعال تارتقان تۇعىر ماڭىندا ءىرىلى-ۋاقتى سۇيەكتەر شاشىلىپ جاتىر. ولاردى ساۋىسقان پىشاقپەن قىرعانداي ءمۇجىپ تاستاسا دا، قىراننىڭ قيعاعىنداي ەزۋ شاپپاسى جوق جەمتىك سوعار قۇس نە سىندىرىپ ۋاتا الماپتى، نە جەمساۋىنا بىتەۋدەي جۇتا الماپتى. دايىن اسقا ۇيرەنگەن سۇرقيا سايقال عوي... ءبورى مەن بوكەن باستى جەماياققا كوزىن ساتىپ، دۇركىن-دۇركىن شىقىلىقتاپ، دايىن جەمدى قاشان جەمساۋىما تىعىندايسىڭ دەگەندەي قوقيلانىپ تا قويادى.
شال ءبىراق اسىعار ەمەس. اسىعىپ قايدا بارادى؟!
الماتىنىڭ تاپ ىرگەسىندەگى دۋمان اۋىلىنا ول كۇنى كەشە عانا كوشىپ كەلگەن. قارتايعان شاعىندا كوشەيىن دەپ كوشتى مە؟! ءحانتاڭىرىنىڭ تورىنەن امالسىز كەلدى. ول ۇزاق حيكايا... ونىڭ ۇستىنە جالعىز ۇلى قايرات ءۇشىن، ودان كورگەن ەكى نەمەرەسى ءۇشىن. كەلىننىڭ اياعى تاعى دا اۋىر ەكەن. ول كەلىسىمەن ەمحاناعا ءتۇستى. مەكتەپكە بارىپ جۇرگەن قوس نەمەرەسىنە قاراۋىل بوپ بۇل قالعان.
كەشە تۇندە كەلىنىنىڭ امان-ەسەن جانى قالىپ بوسانىپتى. ءبىراق ءسابي كوزسىز تۋىپتى. كوزسىز، قاسسىز تۋعان نارەستەنىڭ بەت-جۇزى جىپ-جىلماعاي كورىنەدى. دارىگەرلەر مۇنىڭ ۇلىنا “ءجۇز جىلدا ءبىر ۇشىراساتىن جۇمباق قۇبىلىس” دەپتى.
ۇلى ءتۇن ورتاسى اۋا ۇيگە كەلىپ:
— تاتە، ەندى قايتتىك؟! — دەپ كەمسەڭدەي بەرىپ ەدى، بۇل:
— ءتايت، ارى! — دەپ تىيىپ تاستادى. — قايتۋشى ەدىك، ىشكە سىيعان ءسابي سىرتىمىزعا دا سىيادى. ءوي، بوسبەلبەۋ! كەلىن كورمەسىن مىنا ءتۇرىڭدى...
— وعان ءالى بالامدى كورسەتپەپتى دە...
— كەت ساندالماي! دالادا جاتقان ادام جوق. “ىشتەن شىققان شۇبار جىلان” بولسا دا ۇيگە الىپ كەلىڭدەر!
قاراش ءبىر-اق كەسكەن...
ەرىكسىز كەمپىرىن ەسىنە العان. قانشا بالا تاپسا دا ءتاڭىرى تۇرعىزبادى عوي، ءولى تۋعان جىلبىسقالاردىڭ سوڭىنان امان قالعان “ءولىم سارقىتى” وسى جالعىز ۇل ەدى. كەمپىرىنىڭ مىنا سۇمدىقتى ەستىمەي ەرتەرەك كەتكەنى دە ءجون بوپتى... بۇل جايدىڭ كۋاگەرى بولسا، قارا شالىن كىنالارى كۇمانسىز. “سەن! سەن، كىنالى!..” دەر ەدى جارىقتىق، باياعى ءبىر اشىنۋ مەن تورىعۋعا باسىپ.
ءيا، ول تاعى دا تاڭىرىنە جالىنىپ، بۇل جولى دا بۇنى سىلەيتە قارعاپ-سىلەر ەدى. بارىنە جارىق دۇنيە كۋا! اناۋ الشاڭداعان الا قانات سۋماقاي كۋا! كىنالى بولسا دا، كۇنالى بولسا دا سول سۋسىل قانات ساۋىسقان سەبەپكەر...
ال اشقاراق ساۋىسقان بولسا قوس بىردەي جەماياق جۇمىر باسقا جۇتىنا قاراپ، “قاندى كومەي بەرى تارت” دەپ شىقىلىقتاپ وتىر.
* * *
قياڭقى قاراش قىستىعۋلى...
قىستىقتىرعان دا ساۋىسقان بيلىك قۇرعان سايات دۇنيە، ادام عۇمىر كەشكەن ساياق ءومىر. ساعىمداي الداعان قيلى قوعام... قوعامدى كۇيلەگەن پەندەلەر. ودان دا ءبىراق وپا جوق. بولماسا — سۇرقيا ساۋىسقانمەن ساندالىپ نەسى بار؟!
ول ۋاقتا قاراش جاس ەدى... جاستىق جەلىگۋ مەن ەلىگۋگە ماس ەدى. وتىزعا ەندى ىلىككەن ەرەن جىگىت ەرەن قابىرعادان الاي تاۋلارىنا دەيىن جىلقى بارىمتالاپ، ءبىر ءوڭىردىڭ جەل كوتەرەر جالدىلارىن بوگدە جۇرتتىڭ بۇلاۋلاعان بايسۇلىكتەرىنە ايىرباستاپ، تالاي لاڭ قۋعىن ءسارىنى باستان كەشىپ جۇرگەن-دى. جالعىز جورتقان جولباسار قاراقشىلىقتى ءناسىپ ەتكەن-دى. تۇنەمەلگە ءتۇس قاتىرىپ، تاڭدى تاڭعا ۇرىپ، قايران ءبىر قاتال كەزبەلىكتى كورگەن ەدى.
كورسەتكەن دە ناعاشى جۇرتى جايلايتىن الايلىق قازاقتارمەن كورشىلەس كوسمان دەگەن جاتجۇرتتىق بىرەۋ ەدى. الپىستى القىمداپ قالسا دا ات بەلىنەن تۇسپەگەن جاتقا جورتىپ ءجۇرىپ جولىعىسقان-دى. تاۋ اراسىندا، تۇزدەگى مال-جانسىز قيان قاقپالار مەن قار-مۇزدى اقكەمەر اسۋ بەلدەردە بەت كورىسىپ، جەتەكتەگى جۇيرىكتەردى تىزگىننەن عانا ءىلىپ الىسىپ، ءارقايسىسى ءوز جونىمەن كەتە باراتىن.
تاۋ شاتقالىن تۇتقان تۇمان، جالتاڭ جوندى جۇندەي تۇتكەن بوران بۇعان سەرىك بولدى. قىزىعىنان بەينەتى باسىم، قۋانىشىنان ازابى مول جول قانشا قاجىتسا دا، جىلقىداي قىمبات تۇلىك قاجىردى قايراپ، جان تۇكپىرىندەگى ءناپسىسى سويقان ءبىر سۇڭعىلا سۇمدىقپەن شاباقتاپ، جەلىك ءبىتىرىپ، قاتال قايرات پەن قۇمار قايسارلىق تۋدىراتىن. جايىنداي ءبىر جالماۋىزدىق سەزىم باس كوتەرىپ، الىپ-ۇشتىرىپ اكەتەتىن.
ە-ە-ەھ، سونداي ءبىر سايران داۋرەندى سۇرگەن ەدى!..
ساياق ساپار كوسمان ەكەۋىن جاتجۇرتتىق قانجىعالاس قىلىپ، تاۋ ىشىندە تاۋلىق تاعدىرلاس ەتىپتى. قازاق پەن قىرعىز قاپتالداس جاتقان الىپ الاتاۋدىڭ اڭتاناپ سوقپاقتارىن، اۋعان مەن باداحشاندىق تاجىكتەر تاۋتەكەدەي مەكەندەگەن ءپاميردىڭ اقجولاق سەڭگىرلەرىن تالماي جورتقان قوس قاراقشى بولىپ ەدى.
بۇل ەكەۋى دە ءبىر-اق نارسەدەن ۇركەتىن-دى. ول — وكىمەت... قۇرىعى ۇزىن سول نەمەدەن باسقا ءقاۋىپ جوق-تى. ءتۇزدىڭ اڭ-قۇسىمەن بىرگە كۇن كەشكەن تۇزدىكتەر تۇعىن. قۋ جاندارىن قۋ ءناپسىنىڭ ق ۇلى ەتكەن قوس قاراقشى وزگەگە ارام قىلىق كورسەتىپ، لاس ءىس ىستەپ جۇرسە دە، شىبىن جاندارى ەكەۋارا شىلبىرلاۋلى بولعاندىقتان بىر-بىرىنە ادال ەدى.
كوسمان ەرتە مە، كەش پە ءبىر تۇتىلارىن بىلەتىن. بۇل دا ۇزاققا بارماسىن سەزەتىن. ەكەۋى دە ءبىراق، ول جايىندا جاق اشىسپايتىن. قايتا اش بورىدەي قاسارىسا، قارىسا جورتاتىن-دى. ونداي وسپادار ويدان قاشىپ، بارىمتا مەن سىرىمتا سۋجۇقپاس ساياقتۇردىڭ ءىسى دەپ قارايتىن.
دەسە دە، جىل وتە كەلە الايلىق كوسمان حانتاڭىرىلىك قاراقشى قاراشقا جەمباسار جاتاعىن كورسەتكەن. بۇل سوندا عانا ساۋىسقاننىڭ الاپات سۇمدىعى مەن كوسماننىڭ زۇلىم قۋلىعىنا قايران قالىپ، جانى تۇرشىگە شوشىنعان. شوشىنا تۇرىپ اڭسارى اۋعان. ءوز بويىندا دا ءبىر قوماعاي ءناپسى ويانىپ، قورقاۋ سەزىمگە دەن قويدىرعان.
الايدىڭ اقتاڭداق سەڭگىرلەرى سەرى كۇي كەشىپ، اق قار مەن كوك مۇز عانا ورانىپ جاتاتىن وركەشتى دولانقارا وڭىرىندەگى ادام تۇگىلى اڭ-قۇس، جان-جانۋار دا ۇمىتىپ قالعان قۇلجات قولاتىن مەكەندەگەن كوسمان ەشكى باققان باقتاشى بولىپ شىققان. ايەلى پاميرلىك جاس كەلىنشەك تە، ال ءوزىنىڭ ءزاۋزاتى بەلگىسىز جات ەكەن. ۇرپاقسىز. قۇداي ۇرپاق قيماسا كەرەك.
ءوزى دە نە قازاق، نە قىرعىز ەمەس، نە تاجىك، نە باداحشاندىق، نە اۋعاندىق، ءتىپتى پارسىلىق تا ەمەس، – الدەبىر ەجەلگى ۇلتتىڭ، بالكىم، ۇلىستىڭ وكىلى... وسى ولكەگە اتالارى الدەقايدان اۋىپ كەلگەن كەلىمسەك كورىنەدى دەيتىن ەل. جۇرت جالعىز-جارىم جان ساۋعالاعان جات پەندەنى ورىس جەرىنەن قاڭعىپ كەلگەن “سىبىرلىك”، جۇڭگو جاعىنان قاشقان “حانسۋلىق”، يران دالاسىنان بەزىنگەن “پارسىلىق” ەكەن دەسىپ سان-ساپالاق ساققا دا جۇگىرتەتىن-دى... ال اقيقاتىندا كوسماننىڭ سايدا سايعاقسىز، قۇمدا ءىزسىز بىرەۋ ەكەنى عانا بەلگىلى ەدى. ادام ەكەنى انىق، كىم ەكەنى جۇمباق؟!
قاراش ەكەۋى الايدىڭ سۇر تاسىنان ورىلگەن جاتاعان تام مەن قورا-قوپسىنىڭ الدىنا كەلىپ توقتاعاندا، جاس كەلىنشەگى ۇيدەن الا ساۋىسقاندى يىعىنا قوندىرا شىعىپ، بۇلارعا يىلە سالەم سالىپ ەدى. ات ۇستىنەن جەڭىل تۇسكەن كوسمان ايەلدىڭ يىعىنداعى الا قاناتتى ءوز بىلەگىنە قوندىرىپ، بارماقتاي قارا باسىنان سىمپيعان كەز قۇيرىعىنا شەيىن سيپاپ، الدەنە دەپ شاقىردى. ساۋىسقان بولسا يەسىنە ەركەلەپ، شىقىلىق قاعىپ، باسىن يە كەلىپ كوسماننىڭ تۇيىلگەن جۇدىرىعىنا ۇيكەلەدى.
قۇستىڭ قوس سيراعىندا بالاق باۋ مەن ساقينالى ۇزىن شىجىم ىلگەكتەۋلى ەكەن. يەسى شىجىمنان تارتىپ قالىپ، قولىمەن سەرپە ساۋىسقاندى ۇشىردى. اق باۋىر، الا قانات قۇس اينالا ۇشىپ شابىتتاعان ساتتە ۇيگە سىپ ەتىپ ەنىپ كەتكەن ايەل الدەبىر ءجۇندى باستى الىپ شىقتى.
باس — تەڭبىل بارىستىڭ باسى. قاراش پاميرلىك بارىستىڭ باسى دەپ ويلاعان... ەپتى ايەل قولى بارىس باسىن اراسىنا سىرعاۋىل تارتىلعان قوس دىڭگەكتىڭ قاسىنا اپارىپ قويدى. مۇنى بايقاپ قالعان جەمتىك تاۋىسار ساق قۇس شۇيىلە بەردى، ءبىراق اۋلاقتا تۇرعان كوسمان شىجىمنان تارتىپ، بارىس باسىنا جەتكىزبەي قويدى.
قاراش سوندا عانا بايقادى: كەرىلگەن سىرعاۋىل استى تولعان قۇس ساڭعىرىعى مەن مال-جان، اڭ-قۇس سۇيەك-ساياعى، ءجۇن-جۇرقاسى... ساۋىسقان تەگىن شۇيمەگەنىن بۇل دا ءتۇسىندى. سويتكەنشە ايەل ۇيدەن اس قالدىعى سالۋلى ىدىستى الىپ شىعىپ، بارىستىڭ جانارسىز كوزۇياسىنا اكەپ توكتى. سوندا عانا يەسى قۇستى شىجىمىنان ايىرىپ، بالاق باۋىمەن جەماياق بارىس باسىنا جىبەردى. قورقاۋ قۇس جەڭىل ۇشىپ كەلىپ كوزۇياسىنداعى استى توقىلداقتاي شوقي باستادى.
قاراش تۇڭعىش رەت وزىنە تاڭعاجايىپ جاڭالىق اشىپ ەدى. سونىمەن بىرگە ۇرەيگە دە بوي الدىرعان. بارىس باسىنىڭ كوزۇياسىنان كوز جالماعان جەندەتتى دە قاپىسىز تانىعان... “كوزجەندەت” دەگەن وي ساناسىن قارىپ وتكەن. جانارسىز، جانسىز باستى اشقاراقتانا شوقىعان قۇستىڭ الاپات قيمىلىنا شوشىنا قاراپ، اڭتارىلا اڭسارى دا اۋعان-دى.
وسى ءبىر وسپادار قيمىل مەن اۋمەسەر ارەكەت ءوز كوزىن شوقىپ العانداي ماڭگىلىك سانا سارايىندا تاڭبالانىپ قالدى...
و-و-وھ، ءدۇر دۇنيە!
كوسماننىڭ ءقاۋپى دۇرىس شىققان. ەكەۋى دە قىرعىزداردىڭ قولىنا ءتۇسىپ، قارابالتادا جەتى جىلعا كەسىلىپ، ءبىرى سىبىرگە، ءبىرى سولتۇستىكتەگى كومىر قازۋعا كەتە باردى ەمەس پە؟! اللا دەگەن ادامدى يت جاندى ەتىپ جاراتقان عوي! جەتى جىلدى جامباسقا وڭگەرىپ حانتاڭىرىگە ورالدى. ورالعان دا وتباسىن قۇرعان. قويشى بولعىسى كەلمەدى، جىلقىنى بۇعان قاراتۋعا قورىقتى، سيىردى عانا سەسكەنبەستەن قيدى.
قىس قاراشتىڭ سازىندا قىستاپ، جاز قارقارانىڭ بيىكتەرىن جايلاپ ءجۇرىپ ءومىرىن وتكىزىپتى. ۋاقىت سىناپتاي سىرعىپتى. جىلجىعان ۋاقىتپەن زامان دا زاۋالداي تەز قۇبىلعان.
انا ءبىر كەزەڭدە ورىستىڭ وركەۋدە مەملەكەتى ءشىلدىڭ بوعىنداي شىل-شىپىرى شىعا كۇيرەدى. قازاق جۇرتى دا باعزى قارا شاڭىراعىن كوتەردى. سول تۇستا جالعىز ۇل قالا ساعالاپ كەتتى دە، كەمپىرى ەكەۋى بوساعانى كۇزەتىپ قالدى. كەمپىرى دە كوپ ۇزاماي دۇنيەدەن كوشىپ تىندى.
ال بۇل بولسا شوشايىپ جالعىز قالدى جۇرتتا. سوندا جان-سەرىگى باعزىدان اينالسوقتاپ ادام ماڭىنان ۇزامايتىن ساۋىسقان بولىپ شىقتى... ساۋىسقان عانا ادال سەرىك ەكەن. ەكەۋى تاعى جۇرت باسىندا جالعىز قالعان. ەرىككەن ەمەس – زەرىككەن قاراش باياعى كوسمان قاراقشىنىڭ اتا كاسىبىن ەلەگىزي ەسىنە تۇسىرگەن... سۋماڭ تۇمسىق ساۋىسقان عانا جالعىزدىعىن سەزدىرمەگەن ەدى.
جەبەلەپ ۇشقان جەندەت ساۋىسقان قۇساپ جەتپىستىڭ دە جەلكەسىنە شىعىپ ەدى. سوندا دا ساۋىسقانمەن ساياتشىلىق قۇرۋىن توقتاتقان ەمەس. كوزجەندەت تە اڭ مەن جانۋاردىڭ جازىقسىز جانارىن ويۋىن قويعان جوق. كۇنى كەشە كوك ءبورىنىڭ كوزىن ويمادى ما؟! باسىن جويمادى ما كوزجەندەت... قايران كوزجەندەتكە وكپە جوق. يەسى ءۇشىن ارقار مەن تۇلكى تۇگىلى ءبورى مەن بارىسقا دا ءتۇسىپ بەردى عوي!
الماستاي العىر كوزجەندەت قوي. ونى قالاي كوزى قيىپ جىبەرەدى؟ قايدا جىبەرەدى؟ توماعاسىز جەندەت قايدا تۇسپەيدى؟! نەنى المايدى؟! كىمنىڭ كوزىن قۇرتپايدى؟! كىمنىڭ جولىن توسپايدى؟!
قارا شال اش ساۋىسقانعا تاعى قارادى. كوزجەندەت بولسا شىقىلىق قاعىپ، جىلت-جىلت ەتكەن جانارى تۇيرەڭدەپ، مولاق بەتىندە جەلماياشا جورعالاپ، جانىن قويارعا جەر تاپپاي جۇتىنىپ-جۇتىنىپ قويادى...
ال يەسىنىڭ الدىنداعى جەماياققا اينالعان شيكى باستار سۇعاناق سۇرقاناتقا قاراي جىلجىر ءتۇرى جوق.
* * *
سۇڭعىلا ساۋىسقان ءۇشىن ءار قۋ باستىڭ ءوز حيكاياسى بار: تۇڭعيىق تاعدىر-تالايى بار...
اناۋ ءبورى باسىن كوزجەندەت ىلەنىڭ بويىندا ءمۇجىدى. كۇن بۇلىڭعىر بولاتىن. قوڭىر كۇزدىڭ قوڭىر بۇلتى بۇركەپ، اسپان الاسارىپ سالا بەرگەن-دى. تەرىسكەيدەن جەلەمىك سوققان. كۇن بەسىنگە اۋىپ قالعان ەدى.
كوك اتتىڭ ۇستىندە تەكىرەڭدەپ كەلە جاتقان يەسى كوككە ءبىر قاراپ، باتىسقا كوز قيىعىن وقتا-تەكتە تاستاپ قويىپ، ساۋىسقانىن ىڭعايلاپ، الدىعا وقتىن-وقتىن ەمىنە تۇسەتىن. قۇسى دا بالداق ۇستىندە شوقاڭداپ، بيالايلى بايلاۋدان سىتىلىپ كەتە الماسىن ءبىلىپ، سەكەڭ-سەكەڭ ەتەتىن.
سۇڭعىلا قۇس شارىن شاتقالى اتامەكەنى ەكەنىن سەزىپ تە كەلە جاتقان-دى. قارا شال بەس جىلداي بۇرىن قىزىل قانات بالاپان كەزىندە شىرىلداتىپ تۇرىپ اعاش باسىنان الىپ ەدى... ەندى، مىنە، تۇتقىن جەندەت سايات قۇرىپ، شارىننىڭ ىلەگە قۇيار سالماسى توسكەيىندەگى قالىڭ شىلىك اراسىندا كەلەدى.
ۇيادان ساياتشى شال قولىنا تۇسىرگەلى دە كوزجەندەت قۇستىڭ قاندى تۇمسىعى تۇزدە لاڭدى سالىپ-اق باقتى. جىرتقىشتىعى جولبارىسشا، العىرلىعى اق سۇڭقارشا الىمدى قۇسقا اينالعان. قوياننىڭ كوجەگىنە بالاپان كەزىنەن باۋلىپ سالعان يەسى تۇلكى مەن تاۋتەكەنىڭ كوز الماسىن جەگەنشە جەرىنتپەي-اق باپتادى. بابى اسىپ، باعى جاندى. ەسەسىن جىبەرگەن جەرى جوق. جارىق دۇنيەنى جارا تانىعان جازىقسىز جانارلار سۋماڭ ساۋىسقاننىڭ جەمىنە اينالدى. سىرعاقتاي ۇشىپ كەلىپ جۇمىر باسقا جۇتىنا قونعاندا، قانداي دا ءبىر اڭ الا ساۋىسقاننان ءقاۋىپ كۇتىپ ۇلگەرمەيتىن.
الا ساۋىسقاننىڭ سايقال امالى مەن جەز تۇمسىق جىلدامدىعى جازىقسىز جاناردى ەكى-اق شوقىپ اعىزىپ، ءوزى ءبىر جاققا جالت بەرىپ، ۇشا جونەلگەندە، بەيشارا جەمتىگى قاراڭعى قاپاسقا قامالىپ، قۋ باسىن سىلكىلەپ، قۋ تىزەسىن سوققىلاپ قالا بەرۋشى ەدى. ءبىر-اق ساتتە اڭداۋسىز اڭ مەن جانۋاردىڭ باسىنا زاۋال ورناتىپ، ءوزى عانا بۇل دۇنيەدە جاساي الاتىن شەبەرلىگىنە ءتانتى بولعان كۇيمەن شەتكە قاراي شىعانداپ شىعا كەلەتىن. ال اڭ بولسىن، جانۋار بولسىن قاماۋكوز كۇيىن كەشىپ قالا بەرەتىن.
سول ءبىر ءسات قاماۋكوزگە قاراي قاندىقول يەسى دە ۇمتىلۋشى ەدى. ۇلان تۇزدە قاندىقول اڭشى، قاماۋكوز اڭ، قاندىتۇمسىق ساۋىسقان – ۇشەۋى وڭاشا ءبىر قالاتىن-دى. قاماۋكوز اۋلاعان كوزجەندەت تە بارىن سالىپ باعاتىن-دى. جارىق دۇنيە جالپ ەتىپ سونگەن جۇمباق جانارلار جۇتقىنشاعىنان ءوتىپ-اق كەتتى عوي. ءوتىپ كەتتى... ساۋىسقان كوزىن ويماعان، ساۋىسقان باسىن جويماعان نە بار بۇلا تۇزدە: قۇز توسكەيىندەگى تاۋتەكە، قۇم ىشىندەگى قاراقۇيرىق، بۇراڭ بەل تۇلكى، بۇلاڭ ساۋىر بۇلان... — ءبارى دە قاماۋكوز تۇتقىن بولعان.
تاعى ءبىر ءتۇز قاماۋكوزىن ءىلىپ تۇسكىسى كەپ كوزجەندەت ساۋىسقان بۇگىندە سىمپيعان قالپى سىر بەرەر ەمەس. شارىن ءىشى دە جاي كۇندە ۋلاپ-شۋلاپ جاتۋشى ەدى، بۇگىن تىم-تىرىس. بۇلىڭعىر اسپان استى دا تۇنجىراڭقى. اۋادا ىلە بەتىنەن كەلگەن دىمقىل ىزعار بار.
شارىننىڭ ءسامبى تال-توعايى ارالاس وسكەن شىلىك اراسىنان پىر-پىرلاپ ۇشقان قىرعاۋىلعا بۇل جولى يەسى ساۋىسقاندى سالمادى. ساۋىسقان دا اسا ۇمتىلا قويمادى. سابىر سارقىپ، شىلىك ءىشىن ءجىتى قاراپ، بيالايلى بالداق ۇستىندە ءتاس-تۇيىن وتىر.
ساۋىسقان مەن يەسى شوق شىلىكتى اينالا بەرىپ، ارقان شالىم جەردەن سولپەڭدەي جورتا جونەلگەن ءبورىنىڭ ۇستىنەن ءتۇستى. ابدەن زار كۇيىنە كەلتىرىپ باپتاعان اش ساۋىسقاندى يەسى وقىس ۇشىردى.
سىپتىعىرلانا سىمپيعان كوزجەندەت قۇس قاناتىن قاعا شىقىلىق ەتىپ، قيالاي ۇشا جونەلدى. كەرىسكەدەي كەلگەن كوكشۋلان ءبورى بولسا اڭشىدان ايىلىن دا جيماستان بوكەن جەلىسپەن جورتا بەردى. ساۋىسقان دا قيالاي ۇشىپ، اڭنىڭ تەرىسكەي قاپتالىنان سۋىل-سۋسىلسىز ۇشقان. جاس كوكجال بولسا الا قانات قۇستى ەلەگەن دە جوق. اڭشى يەسى دە “قاندى باسىڭ بەرى تارت!..” دەپ، سەرتتى كۇيمەن سەرمەلسىز ىلەسكەن.
ساۋىسقان قانشا قاماۋكوز الىپ، جەندەتتىككە جەتەقابىل ايلالى بولسا دا، بۇل جولى قۇبا بورىدەن سەسكەنۋلى ەدى. بۇرىن بورىگە تۇسپەگەن جاستىعى جانە بار، ءبىراق اشپا-جالاپ اشتىق پەن كورسەقىزار جاۋىزدىق جىرتقىشتىعىن قوزدىرا تۇسكەن.
كوك ءبورى كۇنگەي جاعىنداعى اتتىعا موينىن بۇرعىشتاپ قاراي بەرگەن وڭتايلى ءبىر ساتتە سۋسىلداق ساۋىسقان دا باسىنا بۇرە قونعان. ايلاكەر تۇلكىنىڭ دە تۇيمەدەي كوزىن اعىزىپ جىبەرگەن ماشىقتى قيمىل اڭعال دا اساۋ جۇرەكتى ءبورى اڭدايمىن دەگەنشە جانارىن زور جىلدامدىقپەن شوقىپ تا ۇلگەرگەن ەدى. اينالاسى ءۇش-تورت سەكونتتىڭ ىشىندە بولعان الاپات قيمىل دالانىڭ اڭعال كوكجالىن شوڭقيتىپ كەتكەن.
باسىن بوس قاپشا سىلكىلەپ، بەي-بەرەكەت ىرىلداي جۇگىرىپ، الدىڭعى سيراقتارىمەن جانار ورنىن قورعاشتاي سيپالاپ، شىر كوبەلەك اينالعان اڭدى يەسى مىرس-مىرس كۇلىپ، ات ۇستىنەن ەش قينالىسسىز قاق سويىلمەن ۇرىپ الىپ ەدى-اۋ... قاماۋكوز ءبورى قاپيادا قۇربان بولعان.
ال اناۋ جاتقان ارقار باسىن ساۋىسقان بارتوعايدىڭ باسىنداعى بيىكتەن قۇلاتقان. ول جولى كوزجەندەت قۇسقا قاماۋكوز قۇلجا تىپتەن وڭاي ولجا بولعان.
اي ءمۇيىز قۇلجا ءۇيىرىن بيىكتىڭ تەرىسكەيىنە جايىلتىپ، ءوزى وقشىرايىپ جارتاس جيەگىندە سەكپىل بۇتاداي سەكيە قالىپتى. ونى الىستان بايقاعان يەسى كوزجەندەتىن بارلاتا ات ۇستىنەن كوتەرىپ، “وۋپ، وۋپ!..” دەپ شاقىرىپ الىپ، شوقى اڭعارىنان شۇيىلتە كەپ سىلكىپ سالعان-دى.
كوزقاماۋ جەمىن الىستان شالعان الا قانات ايانىپ قالماسقا بەكىنىپ، ارىنداي ۇشىپ، تاۋ جەبەلەي قانات قاققان. بيىكتى ەندەي كوتەرىلىپ، قيا جارتاس جيەگىندە قامسىز، مەنمۇندالاپ ماڭعاز تۇرعان قۇلجانىڭ قىر ارقاسىن جونداي كەلىپ، اي ءمۇيىزدىڭ اراسىنا قىستىرىلا قونعان. قونار-قونباستان قارا كوزىن قانجوسا ەتىپ اعىزا قىلعىتىپ، شوشىنا تىك سەكىرگەن قۇلجا سەرپىنىنەن سەرپىلە ۇشىپ كەتكەن ەدى.
قامسىز قۇلجا ءبىر-اق ساتتە ساۋسوقىر كۇيگە ءتۇسىپ، قيا بەتتەن ەكى-اق سەكىرىپ، ەتەككە قاراي قاڭباقتاي قۇلاعان. موينى قايىرىلىپ، مەرت بولعان. كوكتەمنەن بەرى قارا شال يەسى جەماياققا اينالدىرعان وسى قوس قۋ باستىڭ كوزۇياسىنان اس بەرىپ، قاباعىنان قاراۋىل قاراتىپ قويدى عوي بۇل قانىشەر قۇلقىنعا.
قۋ مولاقتىڭ ۇستىندە توزاقى قۇس تىقىرشىپ، تايپالعان جول جورعامەن تاعى اياڭدادى. قۋ تاقىر مولاق بەتى ميداي دالا سەكىلدى ساققۇلاق ساۋىسقانعا... سودان دا سابىرسىز كۇي كەشۋلى قانتۇمسىق.
* * *
قاڭتارۋلى قاراش قاپالى...
ال الماعايىپ دۇنيە الماسىپ كەلە بەرەدى. ادام دا ارعى-بەرگى اشكوزدىگىن تەز ۇمىتىپ، ۇيقى باسقان قاباعىن وقىس قاعىپ، اندا-ساندا الباستى باسقانداي ايقايلاي وياناتىنىن ايتساڭشى! قاڭتارۋلى ادام قىرانداي قانات قاققىسى كەلەتىنىن قايتەرسىڭ؟!
الايلىق قاراقشى كوسماننان العان بارىمتانىڭ الالى جىلقىسى تارباعاتايلىق وشمان بارىمتاشىعا وسى الاتاۋلىق قاراش ارقىلى اسىپ، سوناۋ ءسىبىر وڭىرىنە قىزىلجار ارقىلى جەر تاڭداماستان تالاي مارتە جىم-جىلاس جۇتىلىپ كەتتى عوي. تاقىمدى تالدىرار، تەرلىكتى كەپتىرتپەس سالت جۇرىستەرگە ات بەلى شىداماسا اۋىستىرىپ ءمىنىپ، قۋ جاندى قۇمار ويىنىنداي قىزۋ سەزىمگە بيلەتىپ، قۇلا تۇزدە قارا مالتانى سىلەكەيمەن ەزىپ، ەلسىز جوندا سىر بەرمەس جەلماياشا جورتتى. ودان دا ءبىراق ءمۇيىز شىقپادى.
اقىرى كەلىپ الماتىنىڭ تۇبىندە، الا ساۋىسقانعا جەم تاستاپ، ءوزى دە ءبىر قۋ مولاققا اينالىپ، جانارسىز تۋعان ۇرپاعىن كۇتىپ، “قۇدايدىڭ بۇل دا ءبىر قىساسى” دەپ مويىنسۇنىپ وتىر.
عايىپتان پايدا بولعان سوقىر ءسابي مەن سۇم تۇمسىق ساۋىسقان ءداپ بۇگىن كوكەيىندەگى كوپ ويىنا قوزعاۋ سالدى...
سوقىر ءسابي — سوقىر ادام. سوقىر ادام جارىق دۇنيە ەسىگىن اشىپتى. سوقىر ۇرپاق قيلى قوعامعا كەلىپتى. ۇرپاق سوقىر بولسا – قوعام دا سوقىر. سوقىر... سوقىرلار... سوقىرلىق نە ىستەتپەيدى؟!
ال سوقىر قوعام... سوقىر ادام جايلاعان دۇنيەدەن نە كۇتۋگە بولادى؟ مۇگەدەك ادام دا ءبىر ءمۇساپىر. مۇگەدەك قوعام دا ءبىر كىساپىر. كىساپىر قوعام نە ىستەمەيدى... نە دەگىزبەيدى؟!
قارا شالدىڭ ءبىراق وندا شارۋاسى قانشا؟ مۇنىڭ ءوزى دە ءبىر ءمۇساپىر، ءوزى دە ءبىر كىساپىر ەمەس پە ءبىراق... لاقسا پەندە عوي. كارى قويدىڭ جاسىنداي عانا جاسى قالىپتى. ەندى كىمگە تۇتقا، نەگە توپسا بولا الماق؟!
بۇل الدىندا جاتقان مىناۋ كەسىلگەن باسقا عانا جاۋاپتى! ول ءولى باستاردىڭ دا كوزىنە قۇم قۇيىلعان... سوقىر باستار. كىندىگىنەن تاراعان سوقىر ءسابي مەن سوقىر قوعام ءبىراق بۇعان تاۋەلسىز. ويتكەنى ول — تاۋەلسىز ءتاڭىرىنىڭ ۇلى ءىسى. ول بۇلا دۇنيە تەكتى ءتاڭىرىنىڭ عانا قولىندا عوي.
تەك تاڭىرىگە باعىنىشسىز تەكسىز قوعام عانا. ال تەكسىز قوعام اتاۋلى پەندەنىڭ قولىندا... ونى قۇرعان دا كەسىر ادام عوي. ال كەسىر پەندە قايدا بۇرسا، قايدا بۇرىلسا – قوعام دا داۋىل تيگەن قوعاداي جاپىرىلادى، بوراندا اداسقان قويداي ۇيلىعا ىعادى. سول پەندەنىڭ عانا پاتشا كوڭىل يەلىگىندە ءيىلىپ وتەدى ەكەن.
ال ساۋداسى بىتكەن قۋ باسقا قارتايعان شاعىندا بۇل يە. بۇل ەمەس-اۋ، سوقىر باستارعا دا ساۋىسقان يەلىك ەتەدى. ويتكەنى ول باستارسىز ساۋىسقاننىڭ دا ساعاتى ساناۋلى... سۇم نەمە سوقىر باستىڭ شىن قوجاسى. سوقىر عانا ەمەس، ءالى كوزىنە قۇم قۇيىلماعان قاماۋباس اتاۋلىنىڭ يەسى وسى الا شۇبار ساۋىسقان. ءوزى دە ءقازىر جاي ساۋىسقان ەمەس، جەمىن جەر جىگىنەن تانيتىن ءمادى ساۋىسقان بولىپ العان.
وسى ءبىر ورقاشار ويلار قاراش شالدى قىل شىلبىرمەن ماتاعانداي شىر اينالىپ، شىقپاي-اق قويدى.
كۇن ءتۇس اۋىپ كەتتى...
مولاق شوركە بەتىندە شىرعالانعان شانشۋ قۇس شىقىلىقتاپ قويدى. قاراش قۋ باسقا قادالعان شۇڭەت كوزىن كوتەرىپ، اقشۋلان قاس استىنان وتى قايتپاعان جانارىمەن تەسىلدى. “ءزانتالاق، جەندەت!..” دەپ كۇبىرلەدى. ونىڭ كۇبىرىنە ساققۇلاق ساۋىسقان شىقىلىقتاي ءۇن قاتتى. جەمساۋى جۇتاپ وتىرعان تاجال قۇس ەشتەڭەدەن تايىنباسىن ءبىلدىرىپ-بىلدىرىپ قويادى.
قاراش وسى ءبىر وپاسىز عۇمىردا تالاي قىراعى كوز، قاندى تۇمسىق ساۋىسقاندى اسىراپ، باعىپ، باۋلىپ، تالاي قانسوقتا ساياتقا سالعان. ولار دا مۇنىڭ بەتىن قايتارىپ، كوڭىلىن قالدىرعان جەرى جوق. جالماۋىزداي جالماڭداپ، جەزتىرناقتاي بىزدەڭدەپ تالاي تاعى اڭ مەن جان-جانۋاردىڭ كوزىن ويىپ، ميىن كوز الماسى قۋىسىنان سورىپ الدى. ءتىپتى، كەيبىر قولعا تۇسپەي كەتكەن جەمى جاپاندا كورسوقىر كۇيدە قالىپ، قاماۋكوز اتانىپ، تەنتىرەپ ءجۇرىپ وپات بولدى. سىڭار كوزبەن كەتكەننىڭ سوقىر الماسى ورنىنا قاماۋ ەت بىتكەن-دى.
كوسمان قاراقشى: “سەندەر ساۋىسقانمەن اڭشىلىق قۇرا المايسىڭدار. وعان تەك-تاعايلارىڭ جىبەرمەيدى، تىم تەكتىسىڭدەر، نامىسقويسىڭدار. بۇل – ءبىزدىڭ ءداستۇر... مۇنىمەن ءبىز اڭ تۇگىل ادامنىڭ دا كوزىن ويىپ، ميىن سورىپ الامىز! – دەپ زىلدەنەتىن. – ۇلى بابالارىڭ “قاماۋكوز – سۇمدىق ءىس، وبال-ساۋابى اۋىر” دەپ تىيىم سالعان” دەيتىن-دى.
سول سۇمنىڭ ايتقانى اقيقات بولدى-اۋ! مۇنىڭ مۇندار قىلىعىنان مۇڭسىز ۇرپاعى قاماۋكوز، ءتىپتى قاماۋباس بوپ تۋىپتى. ءتاڭىرى جەر بەتىندەگى ءوزى سەكىلدى پايعامبار مەن قۇدايدى ويلامايتىن قۋقۇلقىن پەندەسىنە ۇرپاعىنىڭ جانارىن جالماپ قويا بەرىپتى. جۇدىرىقتاي باس جىپ-جىلماعاي جۇمىق بەت بوپ دۇنيەگە كەلىپتى.
قۇداي-اۋ، مۇنىڭ نەمەرەسى عانا قاماۋكوز ەمەس، ءوزى دە قاماۋكوز ءومىر ءسۇرىپتى-اۋ! قاماۋباس تىرلىك كەشىپ، جەر بەتىندە ادامنان وتكەن حيكمەتشى جوق ەكەنىن دالەلدەپتى. مىناۋ دۇنيەنىڭ ءوزى قاماۋباس، كوكىرەگى قاماۋكوز ەكەن.
تاپ ءقازىر ءوزىنىڭ زەڭگەن ءزىل باسى دا ساۋىسقاننىڭ جەمى... كوزىن شەل قاپتاپ، تانىمىن تۇمان تۇتىپ تۇرعان جوق پا؟ ساۋىسقان ساۋسوقىر قىلعان جارىق دۇنيە بۇل ءۇشىن تاس-تۇنەك. كوزىن ءبىر-اق ساتتە كور قاراڭعىلىق جاۋىپ قالعان اڭنان مۇنىڭ ايىرماسى قانشا؟! بۇكىل بولاشاعى بۇلىڭعىر تارتىپ قالعان جوق پا؟!
قاراشتىڭ تۇلا بويىنان كۇش-قايراتى كەمىپ، ەرىك-جىگەرى مۇقالىپ سالا بەردى. ماڭايىن قارا كولەڭكە كۇرگەيلەدى. كەنەت قولبالا ساۋىسقانى شىقىلىق قاقتى. قارا شال وقىس ەسىن جيىپ الدى.
اربا اينالار اۋلانىڭ تەمىر قاقپاسى اشىلىپ، ۇلى اق كورپەگە وراپ العان قاماۋكوز نەمەرەسىن كوتەرىپ كەلەدى ەكەن. قاراش ورنىنان تۇرۋعا يشارات جاسادى. قارا شال ءبىراق ەكى ۇمتىلىپ، ورنىنان تۇرا المادى. كوزىنەن جاس پارلاپ قويا بەردى.
مولاق بەتىندە الا تاڭنان قاراۋىلداعان اشوزەك ساۋىسقان عانا اشقاراقتانا شىقىلىقتادى...
2008 جىل، قاڭتار.
You Might Also Like
-
ماحمۇد قاشقاري (ءحى عاسىر) — تۇركى عالىمى، ايگىلى «ديۋاني لۇعات ات تۇرك» («تۇركى سوزدەرىنىڭ جيناعى») اتتى ەڭبەكتىڭ اۆتورى. تولىق اتى ءجونى ماحمۇت يبن ءال حۇسەين يبن مۇحام...
-
سارسەبەك جاتاقحاناعا قۋناڭ قاعىپ، كۇلىمسىرەگەن جۇزبەن كىرىپ كەلدى. شىرايىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان كوڭىلدىلىك بار. ماگازيننەن جاپ-جاڭا اپپاق اق جەيدە ساتىپ اكەلگەن ەكەن. ونىسىنىڭ وراۋىن جازدى دا &la...
