InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماكروەكونوميكا ارالاس قۇرمالاس سويلەم
وقۋ توبى: 2 كۋرس
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ماكروەكونوميكا مەن ارالاس قۇرمالاس سويلەم جايلى ستۋدەنتتەردىڭ بىلىمدىلىگىن ارتتىرۋ
تاربيەلىك: ءىلتيپاتتىلىققا، ىزدەنىمپازدىلىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ
دامىتۋشىلىق: جازۋ سويلەۋ، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ءدارىس
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەسۋ، لەكسيا ەلەمەنتتەرى، سۇراق - جاۋاپ، پىسىقتاۋ، بەكىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ءسوزجۇمباق، ينتەربەلسەندى تاقتا، ۇلەستىرمەلى كارتوچكالار، ۆەنن دياگرامما.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ەكونوميكا نەگىزدەرى، ماتەماتيكا

ساباق بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ا) ستۋدەنتتەرمەن سالەمدەسۋ
ءا) ستۋدەنتتەردى ءتىزىم بويىنشا بەلگىلەۋ
ب) ءدارىسحانانىڭ جانە ستۋدەنتتەردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ
ۆ) ستۋدەنتتەرگە ساباقتىڭ ماقساتىن بايانداۋ

ءىى ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
1. جەكەشەلەندىرۋ پروسەسى ساياسي - ەكونوميكالىق ءۇردىس رەتىندە ءۇش نەگىزگى اسپەكتىلەردىڭ ءبىرى؟
2. گرامماتيكا ءىشىن - ارا ەكى سالاعا بولىنەدى، ءبىر ءتۇرىن اتا؟
3. تاۋارلار مەن قىزمەت كورسەتۋ نارىعىنداعى وندىرۋشىلەر، ساتىپ الۋشىلار جانە ساتۋشىلار اراسىنداعى ءوزارا ارەكەتتى نە زەرتتەيدى؟
4. سويلەم مۇشەسى سويلەم قۇراي الۋ قاسيەتىنە بايلانىستى قانداي تۇرگە بولىنەدى؟
5.”ءۇي شارۋاشىلىعىن باسقارۋ ونەرى” دەگەندى بىلدىرەتىن كونە گرەك ءسوزى؟
6. رەسۋرستاردىڭ شەكتەۋلىگى – ادامداردىڭ قاجەتتىلىگىن قاناعاتتاندىراتىن قانداي پرينسيپ؟
7. ەكى يا وداندا كوپ سوزدەن نەمەسە ءسوز تىركەسىنەن بولعان مۇشە؟
8. سويلەمنىڭ قۇرامىندا تۇرسا دا، باسقا مۇشەلەرمەن گرامماتيكالىق بايلانىسقا تۇسپەيتىن مۇشە؟
9. ادامزات قوعامىنىڭ تاريحىندا قوعامدىق ءوندىرىس ەكى ءتۇرلى فورماعا بولىنەدى، ءبىر ءتۇرىن اتا؟
10. وقشاۋ ءسوزدىڭ ءتۇرىن اتاڭىز؟
11. سويلەمنىڭ نەلەرى اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي باستاۋىش، بايانداۋىش، تولىقتاۋىش، انىقتاۋىش جانە پىسىقتاۋىش بولىپ 5-كەبولىنەدى؟
12. قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ ءبىر سالاسىن اتاڭىز؟
13. ءسوز تىركەسى تۋرالى، سويلەم تۋرالى عىلىم؟
14 ءتىل ءبىلىمىنىڭ ءسوز تاپتارىن، ءسوزدىڭ وزگەرۋى مەن سويلەم قۇرىلىسىن زەرتتەيتىن سالانى اتاڭىز؟

ءىىى جاڭا ساباق
ماكروەكونوميكا(گرەكشە μακρός — ۇزىن، ۇلكەن، οἶκος — ءۇي جانە Nόμος — زاڭ) — ەكونوميكالىق تەوريانىڭ ەكونوميكانى تۇتاستاي زەردەلەيتىن ءبولىمى. ماكروەكونوميكا ەكونوميكالىق سيكلدىك كەزەڭدەر مەن ەكونوميكالىق ورلەۋ، جۇمىسپەن قامتىلۋ، ينفلياسيا ماسەلەلەرىن، جالپى ەكونوميكا اۋقىمىنداعى باسقا دا ماسەلەلەردى، سونداي - اق ۇلتتىق ەكونوميكالاردىڭ قارىم - قاتىناسىن زەرتتەيدى. ەكونوميستەر، ادەتتە، ەكونوميكاداعى ۇدەرىستەردىڭ ءبارىن — جيىنتىق ءوندىرىستى، باعانىڭ جالپى دەڭگەيىن، ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىن، سىرتقى ساۋدانى، جۇمىسسىزدىقتى، مەملەكەتتىك سەكتوردىڭ جۇمىس ىستەۋىن، ت. ب. زەردەلەۋدى “ماكروەكونوميكالىق تەوريا” دەپ اتايدى. قازىرگى زامانعى ەكونوميكالىق تەوريانى ەرەكشە زەردەلەۋ ءىسى 20 عاسىردىڭ 1 - جارتىسىندا باستالدى جانە ول امەريكالىق ەكونوميست دج. م. كەينستىڭ (1883 — 1946) ەسىمىمەن، ونىڭ “جۇمىسپەن قامتۋدىڭ، پايىزدىڭ جانە اقشانىڭ جالپى تەورياسى” (1936) دەگەن كىتابىمەن بايلانىستى بولدى. نارىقتىق ەكونوميكاعا كوزقاراستىڭ جاڭا جۇيەسى باياندالعان بۇل ەڭبەك 20 عاسىرداعى ەكونوميكا عىلىمىنىڭ بەتبۇرىستى كەزەڭىمەن تۇسپا - تۇس كەلدى جانە ماكروتالداۋدىڭ دامۋىنا قۋاتتى سەرپىن بەردى. ماكروەكونوميكا ودان ءارى كەينستىك يدەيالاردى تەرەڭدەتۋ باعىتىندا دا، ولاردى نارىقتىق ەكونوميكا تۋرالى كلاسسيكالىق تۇسىنىكتەر نەگىزىندە قايتا قاراۋ جولىمەن دە ءوربىدى.
ماكروەكونوميكا وندىرۋشىلەر مەن تۇتىنۋشىلاردىڭ ءىس - ارەكەتتەرىنىڭ موتيۆاسياسىن زەرتتەيدى، سونىمەن قاتار، ول باسەكەلىكتىڭ ءار ءتۇرلى بولعان جاعدايىنداعى سولاردىڭ (وندىرۋشىلەر مەن تۇتىنۋشىلاردىڭ) تاۋار نارىعىنداعى جونە ءوندىرىس فاكتورلارى نارىعىنداعى ءوزارا اسەر ەتۋ مەحانيزمىن زەرتتەيدى. ماكروەكونوميكا ەكونوميكانىڭ تۇتاس بولىپ قىزمەت ەتۋىن زەرتتەيتىن، ەكونوميكالىق تەوريانىڭ بولشەگى، تارماعى بولىپ تابىلادى.
ماكروەكونوميكالىق دارەجەدە زەرتتەلەتىن نەگىزگى ماسەلەلەر:
1. ۇلتتىق ءونىم جانە ۇلتتىق تابىستىڭ مولشەرى مەن قۇرىلىمىن انىقتاۋ؛
2. ۇلتتىق ەكونوميكا ماسشتابىندا جۇمىسپەن قامتۋدى رەتتەيتىن فاكتورلاردى ايقىنداۋ؛
3. ينفلياسيانىڭ تابيعاتىن تالداۋ؛
4. ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ مەحانيزمى مەن فاكتورلارىن زەرتتەۋ؛

ارالاس قۇرمالاس سويلەم — قۇرمالاس سويلەمنىڭ ءبىر ءتۇرى. كەمى ءۇش جاي سويلەمنەن قۇرالادى. ولار ءوزارا سينتاكسيستىك بايلانىستىڭ ەرەكشە ءتۇرى — ارالاس بايلانىس ارقىلى قۇرمالاسقان. مىسالى: جالما - جان وت جاعىلىپ ەدى، ءۇي ەڭسەسى كوتەرىلىپ، تۋىرلىقتىڭ ويۋلارى كوزگە شالىندى (ع.مۇسىرەپوۆ). بۇل — تياناقتى - تياناقسىز - تياناقتى تۇلعالى ارالاس قۇرمالاس سويلەم. ارالاس قۇرمالاس سويلەم ەندى بىردە تياناقسىز - تياناقتى - تياناقتى تۇلعالى بولىپ كەلىپ، ءار سىڭارىنىڭ وزىندىك باسىڭقى سىڭارى بولادى. مۇندا العاشقى تياناقسىز تۇلعالى سىڭار وزىنەن كەيىنگى سىڭاردىڭ باعىنىڭقىسى سيپاتىندا جۇمسالادى، ال ەكىنشى سىڭار تياناقتى تۇلعالى بولا تۇرا، كەلەسى سىڭاردىڭ باعىنىڭقى بولىگى بولىپ تابىلادى. ءۇشىنشى سىڭار ورتاڭعى سىڭارعا باسىڭقى سيپاتتا تۇرسا دا، ءبىرىنشى سىڭارمەن ماعىنالىق بايلانىسقا تۇسپەيدى. مىسالى: كوك قالىڭ بولعانمەن، جەردە ءالى سىز بار، قار سۋىن بويىنا تارتىپ، دەگدي قويماعان - دى (ءا. نۇرپەيىسوۆ). ارالاس قۇرمالاس سويلەمنىڭ ايتىلۋ ىرعاعى دا كەڭ. وندا سالالاسقا ءتان تياناقتى، ساباقتاسقا ءتان تياناقسىز ۇلاسپالى ىرعاق ورىن اۋىسىپ، بىردە تياناقتى - تياناقسىز، بىردە تياناقسىز - تياناقتى تۇردە كەلەدى. ارالاس قۇرمالاس سويلەمنىڭ ماعىنالىق توپتاستىرىلۋىندا وزگەشەلىك بار. ءبىرىنشى توپ قاتارىن ءبىرىڭعاي قاتىناستاعى تۇرلەر قۇرادى دا، ەكىنشى توپ قاتارىن ءارىڭعاي قاتىناستاعى تۇرلەر تۇزەدى. ال بۇل ەكەۋىنىڭ ماعىنالىق جىگىن تانىتۋدا ءبىر - بىرىنەن وزگەشەلىك جوق، قويىلعان تالاپ ءبىر. ونىڭ ۇستىنە ماعىنالىق قاتىناستاردىڭ بەلگىلەنۋى جەكە سىڭارلاردىڭ تۇلعالانۋىنا تاۋەلدى ەمەس. ەڭ الدىمەن العاشقى ەكى سىڭار ارالىعىنداعى، سوڭىنان سوڭعى ەكى سىڭار ارالىعىنداعى ماعىنالىق قاتىناس ايقىندالادى. وسى ماعىنالىق قاتىناستاردىڭ سايكەس كەلىپ، ءبىر اتاۋمەن اتالۋى ونىڭ ءبىرىڭعاي قاتىناستاعى سويلەم ەكەنىن كورسەتەدى. ونىڭ ىڭعايلاس ءماندى، سەبەپ ءماندى، شارت ءماندى، سالىستىرما ءماندى، تۇسىندىرمە ءماندى، مەزگىل ءماندى تۇرلەرى بار. ال سويلەمدەگى العاشقى ەكى سىڭار ارالىعىنداعى جانە سوڭعى ەكى سىڭار ارالىعىنداعى ماعىنالىق قاتىناستار ەكى ءتۇرلى بولعان جاعدايدا ءارىڭعاي قاتىناستاعى ارالاس قۇرمالاس سويلەم بولىپ قوساقتالعان تۇردە بەلگىلەنەدى