ماقسات وي ايتۋ ما، ويلاندىرۋ ما؟
وي!.. وي!.. وي!.. ولەڭ قالاي دا ويلى بولسىن! تاباندى قان جوسا قىلاتىن شوڭگە مەن شەڭگەلدەن ءتۇبiتتەي جۇمساق وي تابا بiل، اسقار الاتاۋدىڭ تۇيمەدەي تاسىنان اسقار الاتاۋدىڭ ءوزiندەي وي iزدە، اسپاندا قاپتاپ كوشكەن قارا بۇلتتاردىڭ دەرتiپ تۇرعان جەلiنiنەن وي ساۋ!.. وي!.. وي!.. وي!.. ويسىز ولەڭ جوق! ويسىز ولەڭ تۇل!
بۇل اقىنعا قويىپ وتىرعان مەنiڭ تالابىم، مەنiڭ ءسوزiم ەمەس. بۇل — قازاق پوەزياسىندا ۇلكەن بەتبۇرىستار جىلى بولعان، قۇلاعىمىزدا ءالi كۇنگە دەيiن جاڭعىرىپ تۇرعان الپىسىنشى جىلدار تالابى، الپىسىنشى جىلدار داۋسى. شىنىندا دا ءوزiمiز كۋا بولعان سول جىلداردىڭ اقىنعا قويار تالاپ-تiلەگiنiڭ ەڭ باستىسى وي بولاتىن. پوەزيانىڭ كوكەيكەستi ماسەلەلەرiن قوزعاپ جاتاتىن رەداكسيالارداعى تالقىلاۋلاردا دا، ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسۋ كەشتەرiندە دە، اقىن دەمەي، سىنشى دەمەي قاتىساتىن تارتىستى ماقالالاردا دا، كەز كەلگەن جەردە وتە بەرەتiن ورەلi، ورەسiز ايتىستاردا دا تiرەلەر بiر-اق ءتۇبiرلi قازىق بولدى. ول — ولەڭ ويلى بولۋى كەرەك! ولەڭگە قويىلار بۇل تالاپ، بۇل مiندەت تروتۋارعا تارى سەبەتiن الدەقانداي بiرەۋلەردiڭ جالاڭ ايقاي، جاداعاي داقپىرتىنان ەمەس، ولەڭ توپىراعىنىڭ ءوزiنەن ءونiپ شىققان تابيعي قۇبىلىس ەدi. پوەزيادا كوپiرتiپ كوپ سويلەيتiن جالاڭ بايانداۋلاردى العا تارتقان تۇرپايى سوسيولوگيانىڭ شاڭ-توزاڭىنان مۇلدە ارىلۋ ءۇشiن وسىنداي ءۇردiس سiلكiنiس قاجەت بولاتىن. ول سiلكiنiستi ۋاقىتتىڭ ءوزi ساحناعا الىپ شىقتى. مۇنداي پروسەسس جالعىز قازاق پوەزياسىندا عانا ەمەس، بۇكiل وداق كولەمiندە ءوتiپ جاتتى. سوندىقتان جۇرتتىڭ ءبارi دە /تالانتسىزى دا/ جاپا-تارماعاي ولەڭدە وي ايتۋعا، ويلى ولەڭ جازۋعا كوشتi. تiپتi، پوەزيادا باعىت-باعدارى بار كەيبiر اقىندارىمىزدىڭ ءوزi دە، بويىنداعى تالانت تابيعاتىمەن ساناسپاستان، كوزدi جۇمىپ جiبەرiپ، وسى جولعا ءتۇسiپ جاتتى. ويتكەنi ول جىلدار اينالاسىنداعى قۇبىلىستى تاناۋىن جەلگە توسەپ «يiسكەپ» بiلەتiن ينتۋيسيانىڭ، ەموسيالىق پوەزيانىڭ ەكiنشi پلانعا ءتۇسiپ، اناليتيكالىق، فيلوسوفيالىق، قازiرگi ءتۇسiنiكپەن ايتساق، ينتەلەكتۋالدى پوەزيانىڭ بەل الىپ وركەندەگەن كەزi بولاتىن. سوندىقتان اقىن نە ايتسا دا سونى اياقتاۋعا، ءۇش نۇكتەنi قويىپ جiبەرiپ، سوڭعى ەكi جولعا ويىن ءتۇيiپ تاستاۋعا، قاناتتى پەگاستى «جەرگە قوندىرۋعا» تيiستi، تiپتi، مiندەتتi ەدi. شىنىندا دا مۇنداي ءۇردiس سiلكiنiس، سونى سەرپiلiس ولەڭدi توماعا تۇيىقتىقتان، جەڭiل جەلسوزدiلiكتەن تازارتىپ، ونى ءومiرiمەن نەعۇرلىم قويان-قولتىق جاقىن ارالاستىرۋعا، ونىڭ قوعام الدىنداعى جاۋاپكەرشiلiگiن ارتتىرۋعا، الەۋمەتتiك جۇگiن سالماقتاندىرۋعا ۇلكەن ىقپال ەتكەنiن بۇل كۇندە بiز ماقتان تۇتا ەسكە الامىز. بiراق سول جىلداردا ماسەلەنiڭ ەكiنشi جاعى، ەڭ ءتۇيiندi جاعى كوبiنە كوپ ۇمىت قالا بەرەتiن-دi. ول سول قاپتاعان «فيلوسوفيالىق ويلى» ولەڭدەر وقىرمان قاۋىمدى تولقىتىپ جاتىر ما، ەڭ باستىسى، ويلاندىرۋدا ما دەگەن سۇراقتار ەدi. شىنىن ايتۋ كەرەك، ولەڭگە مۇنداي تالاپ قويۋ اندا-ساندا، ءسوز اراسىندا بولماسا، ارنايى اڭگiمەگە ارقاۋ بولا بەرمەيتiن. سودان با، ۇيقاس، ىرعاعىن بىلاي قويعاندا، دالەلدi موتيۆيروۆكاسى بار قوساقتالعان قوس جولمەن وي تۇيەتiن «ءتورت اياعىنان تiك تۇرعان» ولەڭدەردiڭ iشكi پوەتيكالىق قۋاتىنا نازار سالۋ، كوڭiل ءبولۋ تىم بوساڭسىپ كەتتi. ال مۇنداي كوزقاراس جىلۋسىز، ءقان-سولi جوق تاقپاق ريتوريكالاردىڭ، اقىلگوي ولەڭدەردiڭ ءورiس الىپ، قاۋلاپ ءوسۋiنە جول اشىپ بەردi.
شىن تالانتتى ويشىل اقىنداردىڭ تۆورچەستۆولارىن قالقان ەتكەن ولەڭ جازعىشتار ەندi ەشقانداي توسقاۋىلسىز الگiندەي «فيلوسوفيالىق ويشىل» ولەڭدەردi قارشا بوراتتى. سودان بارىپ ماشينالانعان ماشىق، مەحانيكالاندىرىلعان شتامپ پايدا بولادى. ارينە، بۇگiندە ءبارi دە ورنى-ورنىنا كەلگەن بولسا، بۇل ايتىلعانداردى وتكەن شاق ەنشiسiنە قالدىرىپ، اۋىزعا الماي-اق، اتتاپ وتە شىعۋعا بولار ەدi. امال نە، وكiنiشكە وراي، ولاي ەمەس. ءالi كۇنگە دەيiن «ويلى» ولەڭدەردiڭ جۇلدىزى جوعارى، ءالi كۇنگە دەيiن «ويلى» ولەڭدەردiڭ جولى بولعىش. سول «ويلى» ودەڭدەر جۇرتتى ويلاندىرا ما، — ونىمەن ەشكiمنiڭ شارۋاسى جوق. بۇرىندا ولار «فيلوسوفيالى» دەگەن ءسوزدiڭ كۇپiسiنە ورانىپ جان ساقتاسا، ەندi «ينتەللەكتۋالدى» دەگەن ءسوزدiڭ تاساسىنا تىعىلاتىن بولدى. بۇگiندە iشكi ەموسيا، سەزiم اعىسى بولماسا، ينتەللەكتۋالدى پوەزيانىڭ قۇنى كوك تيىن ەكەندiگiن، اقىن ينتەللەكتiسi بولماسا، ەموسيالىق پوەزيانىڭ دا قۇر جىلتىراق سوزدەر جيىنتىعى بوپ قالاتىنىن، قۇدايعا شۇكiر، بiرازىمىز بiلەمiز. بiلە تۇرا، كەڭشiلiك جاسايمىز.
بiز ءۇشiن قازاق پوەزياسىندا ابايدان وتكەن ينتەللەكتi، اباي پوەزياسىنان وتكەن ينتەللەكتۋالدى پوەزيا جوق. بiراق ودان سالقىن اقىلمەن جازىلعان بiر جولدى، بiر ءسوزدi كەزدەستiرە المايسىز. ءبارi دە ۇلكەن ەموسيالىق سەزiممەن،ۇلكەن جۇرەكپەن جازىلعان. اقىن ەموسياسى ءسوزدiڭ بەتiندە ەمەس، iشكi استارىندا، تەرەڭدە جاتادى. ول اقىلمەن ەمەس، جۇرەكپەن ويلايدى. ونىڭ «ويلى قۇلاق»، «ويلى جۇرەك»، «ويلى كوز» دەگەن تiركەستەرi دە تەكتەن تەك ەمەس. ونىڭ ون ءتورتiنشi قارا ءسوزiندە: «تiل جۇرەكتiڭ ايتقانىنان كونسە، جالعان شىقپايدى»، — دەۋi دە سوندىقتان. ەندi ابايدىڭ مىنا شۋماعىن وقىڭىز:
اقىلمەن ويلاپ بiلگەن ءسوز
بويىڭا جۇقپاس، سىرعانار.
ىنتالى جۇرەك سەزگەن ءسوز
بار تامىردى قۋالار.
كوردiڭiز بە، ءسوزدi اقىلمەن ەمەس، جۇرەكپەن سەزiنە بiلۋ كەرەك. جۇرەكپەن سەزiنەر ءسوز، ارينە، جۇرەكپەن جازىلۋى تيiس. اباي سولاي ەتكەن دە. ول ءوز ءسوزiن «جۇرەكتiڭ ايتقانىنا كوندiرە» بiلگەن. بۇل — ۇلى رۋحاني ەرلiك. مۇنداي ەرلiك كەز كەلگەن اقىننىڭ پەشەنەسiنە جازىلا بەرمەيدi. سوندىقتان بۇل جەردە بiزدiڭ ايتپاعىمىز، ينتەللەكتۋالدى پوەزيانى كiل سالقىن ويدىڭ جيىنتىعى دەپ قاراماي، ونىڭ تابيعاتىن تەرەڭ ءتۇسiنە بiلۋiمiز كەرەك. سوندا عانا ونىڭ تونىن جامىلىپ جۇرگەن «ويلى» ولەڭسىماقتاردىڭ بەت-پەردەسiن اشىپ، اشكەرەلەۋگە ابدەن بولادى.
مانادان بەرi بiز ولەڭ دە جۇرتتى ويلاندىرۋى كەرەك دەپ جاتىرمىز. سوندا قالاي ويلاندىرۋ كەرەك؟ وي ايتىپ ويلاندىرۋ كەرەك پە، الدە وي ايتپاي-اق ويلاندىرۋعا بولا ما؟ ءسوز جوق، وي ايتىپ، وي ايتپاي دا ويلاندىرۋعا بولادى. بۇل اقىننىڭ تالانتىنىڭ تابيعاتىنا، ونىڭ دۇنيەتانىمىنا، ودان قالا بەردi، الىپ وتىرعان تاقىرىبىنا بايلانىستى. كەزiندە دۇنيەجۇزiن ارالاپ كەتكەن پابلو نەرۋدانىڭ مىنا جولدارىن وقىپ كورiڭiزشi:
... ي پو ۋليسام كروۆ دەتەي
تەكلا پروستو، كاك كروۆ دەتەي.
ءون بويىڭىزدى توك سوققانداي دiر ەتە ءتۇستiڭiز. جان ءتۇرشiكتiرەر ۇرەيلi سۋرەت. اقىن وبرازبەن سويلەمەي-اق، عالامات وبراز جاساعان. ايتپەسە، اعىپ جاتقان بالا قانىن نەگە تەڭەۋگە بولادى؟ بالا قانى تەك بالا قانىمەن عانا تەڭەسە السا كەرەك. اقىن ەشقانداي جاڭالىق اشپاي-اق، جاڭالىق اشىپ وتىر. بۇل — پوەتيكالىق جاڭالىق!؟
اقىن ارتىق ەشتەڭە دە ايتپاعان. بار بولعانى بولمىستى عانا كورسەتiپ بەردi. بiراق جۇرەككە تۇسەر وي سالماعى قانداي! ەندi مۇقاعالي ماقاتايەۆتى وقىپ كورەيiك:
وكiنiشتi...
مىنا قۇرعىر سىرقاتتىڭ بەتi كۇشتi.
جۇرەگiم كوتەرiلiس جاساپ جاتىر،
بۇزباق بولىپ كەۋدەمدە بەكiنiستi.
وكiنiشتi...
و، جۇرەك!
مەنiڭ التىن قازىعىم-اۋ!
قايتەيiن، قاجىدىڭ-اۋ.
... قىتىقتاعان باۋىردىڭ «نازى» مىناۋ.
قاجىدىڭ-اۋ، بايعۇسىم، قاجىدىڭ-اۋ!
نە iستەمەكپiن؟
جانىم-اي، ساعان شيپا iستەمەك كiم؟ !
جارالعاندا ءبۇتiن ەم، ءۇش بولەكپiن:
جۇرەگiم — افريكا، باۋىرىم — كيپر،
ميىم — مۇزدى مۇحيتتاي...
نە iستەمەكپiن؟...
بiراق ءورiلiپ، بiراق قۇيىلعان تۇتاس ولەڭ. جەكە جولىن، جەكە شۋماعىن ءبولiپ الىپ قاراستىرۋعا كەلمەيدi. ونى ولەڭ تابيعاتى، ولەڭ ارحيتەكتونيكاسى كوتەرمەيدi. ويتكەنi اقىن ايتىلار ءسوزiن بiر-اق اقتارعان. ولەڭنiڭ الدەنەشە جەرiنە قويىلعان ءۇش نۇكتەلەر اقىننىڭ ايتىلماي كەتكەن سوزدەرi ەمەس، ونىڭ وزەگiن ورتەپ شىققان قاسiرەت كۇرسiنiستەرi. بۇل — ولەڭ مەتافورا بولعاندا، دا وبرازدى مەتافورا. بۇل ولەڭدە ناعىز ازامات اقىننىڭ بۇكiل بولمىس-بiتiمi جاتىر. جۇرەگiن افريكاعا، باۋىرىن كيپرگە، ميىن مۇزدى مۇحيتقا تەڭەۋ بەلگiلi بiر ۇعىمداردىڭ سىرتقى ۇقساستىقتارىن ءدال باسقان ءسوز بەينەلiلiگiن عانا ەمەس، بەلگiلi بiر ۇعىمداردىڭ iشكi دراماسى مەن تراگەدياسىن اشقان اقىن ويىنىڭ ماسشتابتىلىعىن، اقىن ويىنىڭ iرiلiگiن كورسەتەدi. بۇل ولەڭنەن اقىننىڭ جەكە باسىنىڭ دەرتتi دەمi عانا ەمەس، افريكا قاسiرەتi، كيپر تراگەدياسى، مۇزدى مۇحيتتىڭ كوردەي سۋىق لەبi ۇرادى. اقىن، باسىنا تۇسكەن ءوز قاسiرەتiن دۇنيە قاسiرەتiنەن بولەك قويا الماپتى. دۇنيەگە الپىس ەكi تامىرىمەن سiڭiپ كەتكەن اقىن عانا وسىلاي سويلەسە كەرەك.
ەندi وسى ولەڭنەن (بiزدiڭ ءتۇسiنiگiمiزدەگi!) وي كوردiڭiز بە؟ جوق! بiراق اقىن وي ايتپاي-اق وقۋشىسىن تۇڭعيىق ويعا باتىرىپ وتىر.
ءار اقىننىڭ ءوزiنە ءتان تالانت تابيعاتى، ءوزiنە ءتان دۇنيەتانىمى بولعانىمەن، ءوزi عانا ەنشiلەپ، ءوزi عانا وتاۋ ءۇي عىپ تiگiپ العان تاقىرىبى بولمايدى. تاقىرىپ — جۇرتتىڭ ءبارiنە ورتاق. اڭگiمە ونى قالاي يگەرۋدە، قاي قىرىنان كەلۋدە بولسا، وندا ءسوز باسقا. بۇل رەتتە شىن تالانت ءۇشiن قايىم زاماننان بەرi كەلە جاتقان ماڭگiلiك تاقىرىپتار دا، بۇگiنگi تاڭدا عىلىمي-تەحنيكالىق ريەۆوليۋسيا ءداۋiرiندە دۇنيەگە كەلiپ جاتقان تاقىرىپتار دا — ءبارiء-بارi دە اشىلماي جاتقان قۇپيا جۇمباق، يگەرiلمەي جاتقان تىڭ القاپ. قانداي تاقىرىپقا بولسىن تەك وسى نيەتپەن بارعان تالانت قانا ولەڭدەگi ءوز ءسوزiن ايتا الادى. ال بەلگiلi بiر تاقىرىپتى ايتىلا-ايتىلا جاۋىر بولعان تاقىرىپ دەۋ تالانت ءورiسiنiڭ تارلىعىن نەمەسە تالانتتان مۇلدە جۇردايىلىقتى كورسەتسە كەرەك. قانداي عۇلاما تالانت بولسىن بەلگiلi بiر تاقىرىپتى اقي-تاقي جازىپ كەتكەن ەمەس. ەگەر تاۋىسىپ كەتكەن دەيتiن بولساق، وندا باياعىدا-اق ماحاببات تۋرالى جازۋدى توقتاتقان بولار ەك.
سونداي-اق ناۋقاندىق تاقىرىپ دەگەن دە تاقىرىپ بولمايدى. ناۋقاندىق ولەڭدەر عانا بولۋى مۇمكiن. ەگەر بiز ناۋقاندىق دەگەن ءسوزدi وتكiنشi دەپ ۇعىناتىن بولسا، وندا ماڭگiلiك تاقىرىپتى جىرلايتىن ولەڭدەردiڭ كوبiسi-اق ناۋقاندىق ولەڭدەر بوپ شىعار ەدi. ويتكەنi ول ولەڭدەر بۇگiن بار دا، ەرتەڭ جوق.
بiز مۇنى نە ءۇشiن ايتىپ وتىرمىز؟ كەيiنگi كەزدە تاقىرىپتى بۇتارلاپ بۇزىپ، جiلiكتەپ ءبولۋ بەل الىپ بارادى. مۇنىڭ تەوريالىق ءمانi بولعانمەن، پراكتيكالىق تيگiزەر زاردابىن دا ەستەن يشىعارماعان ءجون. ويتكەنi تالانتتى بەلگiلi بiر تاقىرىپتىڭ تار اياسىندا قاراستىرۋ اۆتورعا دا، ادەبيەتكە دە ابىروي اپەرە بەرمەيدi. جاڭالىقتى تاقىرىپ جاڭالىعىنان ەمەس، كوتەرەر ماسەلەسiنەن، ايتىلار ويىنان، كوركەمدiك شەشiمiنەن iزدەگەن دۇرىس. جاڭالىق — ءارi-بەرiدەن كەيiن تالانتتىڭ ءوزiن ءوزi ۇڭگۋi تەرەڭدە جاتقان جاڭا قاباتتارىن اشۋى. سونداي ءوزiن ءوزi اشىپ، ءوزiن ءوزi قوپارىپ، ءوزiن ءوزi تەرەڭدەتiپ كەلە جاتقان اقىننىڭ بiرi — ساعي جيەنبايەۆ. ول، جۇرتتىڭ ءبارi سابىلىپ، سارساڭعا ءتۇسiپ، «وي» iزدەپ كەتكەندە دە ءوزiنiڭ تالانت تابيعاتىنا زورلىق جاسامادى، دiتiنە بەرiك بوپ قالدى. ول قانشا جىلدار بويى قازاق پوەزياسىندا تەك ءوزiنە عانا ءتان ۇنمەن، تەك ءوزiنە عانا ءتان تiلمەن جىرلاپ كەلەدi. ارينە، ساعي تۋرالى ايتىلعان ءسوز از ەمەس. سول ايتىلعانداردى اقتارىپ قاراپ وتىرساڭىز، كوبiنە-كوپ ساعيدى سۇلۋ جىردىڭ «سۇلتانى» رەتiندە قاراستىراتىنى. سوندىقتان بۇل جەردە باسىن اشىپ الار بiر ماسەلەگە توقتالا كەتەيiك، بiز ولەڭ تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا، «سۇلۋ جىر» دەگەن تiركەستi، كەيدە بەتi جىلتىر سازى بولعانمەن، استارىندا ايتارى جوق ولەڭدەرگە قولداناتىنىمىز بار. ەگەر «سۇلۋ جىر» دەگەن ۇعىمدى بۇل جەردە وسى تۇرعىدان قابىلدار بولساق، وندا ول تىم ءۇستiرت، جاداعاي ءتۇسiنiك. شىنىندا دا، ساعي ولەڭدەرi سىرناي ءۇنiندەي سىرباز، بوزتورعاي ءۇنiندەي سازدى. بiراق ول ءۇن، ول ساز ءار جەردەن تەرiپ الىنعان ادەمi سوزدەردiڭ دىبىس ۇندەستiكتەرiنەن ەمەس، اقىندىق تەرەڭ تەبiرەنiستەن، اقىندىق بولمىستان شىعىپ جاتادى.
راس، ساعي العاشقى ولەڭدەرiندە سىلدىراپ تۇرعان سىرتقى ۇيلەسiمگە تىم ءۇيiرسەك بولاتىن. ونىڭ ولەڭدەرiنە «سۇلۋ جىر» دەگەن تiركەس سول كەزدە تانىلعان-دى. سول تiركەستiڭ سىننان سىنعا كوشiرiلiپ، بiرiنiڭ اۋزىنا بiرi تۇكiرiپ قويعانداي، سىنشىدان سىنشىعا ءوتiپ، كۇنi بۇگiنگە دەيiن قالماي كەلە جاتقانى تاڭ قالدىرادى. ويتكەنi بۇگiنگi ساعي پوەزياسى — كەشەگi ەلۋiنشi جىلداردىڭ اياعى، الپىسىنشى جىلداردىڭ باسىنداعى ساعي پوەزياسى ەمەس، ودان مۇلدە باسقا. وركەندi، ورەلi پوەزيا. ساعيدا:
اسپاندى كەنەت تارىلتىپ،
اۋىلدى جەرگە بۇقتىرىپ،
استان دا كەستەن سابىلتىپ،
جارق ەتiپ... وتە شىقتى بۇلت،
— دەپ شالت قيمىل، شابىتتى جولدارمەن باستالاتىن ولەڭ بار. بايانداۋ مانەرiمەن جازىلعان بۇل ولەڭنiڭ ءارi قاراي وقىعان سايىن بوياۋى دا قويۋلانا تۇسەدi. اۋىل شەتiندە «ورماننان كەلگەن وكiلدەي بوپ» تۇراتىن جالعىز تەرەككە جاسىن ءتۇستi. كۇل-تالقانى شىعىپ، سالبىراپ اسىلىپ قالعان بۇتاقتار... شاشىلىپ قالعان تەمiرقانات بالاپاندار...
شىر ەتە قالدى بiرەۋi،
بiرەۋi سوعان قوسىلدى.
بiرەۋi شوپكە سۇيەنiپ،
قايتالاپ جاتتى وسى ءۇندi.
اكەتتi جەل دە ەسiرiپ،
بارادى جۇرەك سۋىلداپ —
بالاپان قۇسقا قوسىلىپ،
دالانىڭ ءوزi شىرىلداپ...
تراگەديانىڭ ۇلكەن-كiشiسi بار ما ەكەن؟ مۇمكiن، بار شىعار. دەسەك تە، قۇيتاقانداي بالاپان قۇسقا قوسىلىپ الىپ دالانىڭ شىرىلداعان جان داۋسىن بۇكiل بولمىس-بiتiمiڭiزبەن، جۇرەگiڭiزبەن تىڭداپ كورiڭiزشi. قۇيقاڭىز شىمىرلايدى. ءدال وسى ولەڭ، تiپتi، اياقتالماي دا تۇر. بiراق اقىنعا ولەڭدi اياقتاۋ مiندەت پە؟ تiپتi دە مiندەت ەمەس. اقىن بۇل جەردە «دالا شىرىلداپ تۇر» نەمەسە «دالا شىرىلداپ جاتىر» دەپ ايتپاعان، «دالانىڭ ءوزi شىرىلداپ...» دەپ تۇنشىعا بiتiرگەن. اقىننىڭ كوزiنە جاس ءۇيiرiلiپ، كومەيiنە تاس تىعىلعانداي. بالاپانعا تابيعاتپەن تۋىستىق، باۋىرلاستىق وسىنداي-اق بولاتىن شىعار. جالپى، قازiرگi ساعي پوەزياسى — iشكi ديناميكالىق قۋاتتان، ديناميكا-درامالىق كونفليكتiدەن تۇراتىن ءوز داۋسى، ءوز ەرەكشەلiگi بار، بۇگiننەن ەرتەڭگە بەت العان پوەزيا. ونىڭ پوەزياسى ءوز وقۋشىسىن تەبiرەنتiپ، تولعانتىپ، ويلاندىرىپ كەلەدi.
جۇمەكەن ءناجiمەدەنوۆ — ساعي جيەنبايەۆتان پوەزياداعى قولتاڭباسى مۇلدە باسقا، مۇلدە وزگە پلانداعى اقىن. ول پوەزيا ەسiگiن وي ايتىپ اتتادى. سول العاشقى ولەڭدەرiندەگi ويدىڭ ءوزi قالاي دا وي ايتايىن دەگەن نيەتتەن ەمەس، اقىننىڭ تابيعي جاراتىلىسىنان، بولمىس-بiتiمiنەن، وبرازدى ويلاۋ جۇيەسiنەن، اقىن ينتەللەكتiسiنەن شىعىپ جاتاتىن. بۇدان ون التى جىل بۇرىن دۋالى اۋىزدى اقساقال اقىنىمىز ءابدiلدا جۇمەكەن پوەزياسىن تالداي كەلiپ: «ول ادامنىڭ، جاراتىلىستىڭ سىرتقى قالپىنان گورi، فيلوسوفيالىق تابيعاتىن اشقاندى، ادام مەن جاراتىلىستىڭ بيiك كەلiسiمiن تەرەڭiرەك سيپاتتاعاندى ۇناتادى»، — دەگەن بولاتىن. سول ءسوز بۇگiن دە ءوز كۇشiندە.
ج.ءناجiمەدەنوۆ پوەزياسى — كوككە كوتەرiلiپ، شالقىپ كەتەتiن پوەزيا ەمەس، ادام جانىنىڭ تەرەڭ قاباتتارىنا ءتۇسiپ، ونىڭ كۇيiنiشi مەن ءسۇيiنiشiن، قۋانىشى مەن قايعىسىن، دابىرا ايقايسىز-اق، ءۇنسiز ۇعىنىپ، ءۇنسiز بويىنا سiڭiرە بiلگەن پوەزيا. ونىڭ ولەڭدەرiنiڭ كوپ جۇرتقا تىم بۇيىعى، تىم جۇمباق، تىم كۇڭگiرت بوپ كورiنەتiنi دە سوندىقتان. ول ءومiر قۇبىلىستارىنا بiرەر شۋماق تابۋ ءۇشiن ەمەس، سول ءومiر قۇبىلىستارىنىڭ ديالەكتيكاسىن تانۋ ءۇشiن ءۇڭiلەدi. تiپتi، ونىڭ ولەڭدەرiندەگi مۋزىكانىڭ ءوزi — ويلى مۋزىكا. ول بiر ولەڭiنiڭ ءوزiندە بەللگiلi بiر زاتتى ءار قىرىنان كەلiپ قاراستىرا الادى. بۇل رەتتە جۇمەكەن ءناجiمەدەنوۆ تالانتى — قازاق پوەزياسىندا سيرەك كەزدەسەتiن قۇبىلىس.
— تۋعان جەرiڭ قاي جەر؟ — دەدi جاڭا اقىن.
— ول جەردە دە اسپان مەن كۇن بولاتىن.
— تۋعان جەرiڭ قاي جەر؟ — دەدi بiر كەلiنشەك كۇلەگەش.
— قارا جەر! — دەپ جاۋاپ بەردiم. — سۋ ەمەس.
— ونجىلدىقتى قايدا وقىدىڭ؟ — دەدi ەر بiر.
— مەكتەپتە! — دەپ تولقىدىم مەن،
وقىتقان ءوز iسiنە ۇستالار...
— اۋا رايى قانداي ەدi و جەردiڭ؟
— جاۋاتۇعىن جازدا — جاڭبىر، قىستا — قار،
بۇلتتار ماڭىپ جاتاتۇعىن بيiكتە،
بار ەدi وندا بۇرالقى يت تە، كيiك تە.
ءشوپتiڭ باسى سىبدىرلايتىن جەل ەسسە...
— بارلىق جەردە ءدال وسىنداي ەمەس پە؟!
— مiنە، — دەدiم، — ەندi دۇرىس ۇقتىڭىز،
قايدا دا بار ويلى جiگiت، مىقتى قىز.
وتاننىڭ قاي جەرiنە دە كۇن مەن اۋا تارايدى،
قاي توبەنiڭ اسپانى دا ارايلى،
قاي توبە دە تۋعان جەر دەپ ماقتانۋعا جارايدى.
ولەڭ اقىننىڭ قويىلعان سۇراققا مىسقىل كەكەسiنمەن، قىتىمىر قيقارلىقپەن جاۋاپ بەرۋiمەن باستالادى. نەگە؟ «تۋعان جەرiڭ قاي جەر» دەگەننiڭ نە سوكەتتiگi بار؟ بiراق اقىن قويىلعان سۇراقتىڭ جات پيعىلدان، جiكشiل ۇعىمنان شىققانىن تاپ باسىپ، ءدال تاۋىپ تۇر. ولاي بولاتىن بولسا، سۇراقتارعا قايتارىلعان جاۋاپتارداعى اقىن قيقارلىعىنىڭ استارىندا اقىن رەنiشi، اقىن ىزاسى دا جاتىر. تەك سوڭعى ديالوگتا عانا اقىن ءسوزi كiلت وزگەرiپ، ساليقالى دا سالماقتى اۋەنگە ۇلاسىپ، ازاماتتىق ويعا كەلiپ تiرەلەدi. ولەڭ بiتتi، بiراق ول ءوز وقۋشىسىن ويعا قالدىرىپ بارىپ بiتتi.
شاۋ بۇركiت قونىپ شاتقالعا
شارت سىندى اقىر قۋ تولعاي.
اتىراۋ تاسىپ جاتقاندا،
استاۋعا جاتتى سۋ تولماي.
ىلعالدىڭ ءبارi سارقىلىپ،
شاڭىتىپ تۇردى بۇل شiلدە.
اپ-اششى سۋىن بار قۇدىق
تاۋىسىپ تىندى بiر تۇندە.
اڭدىسۋ ەندi باستالدى،
حابار كۇت كوكتiڭ ءوزiنەن.
شىڭىراۋ جاتىر اسپاندى
سىعالاپ سىڭار كوزiمەن.
بۇل، نەگە ەكەنi بەلگiسiز، جۇرت اۋزىنا كوپ تۇسە بەرمەيتiن، ال بiراق باسپا ءسوز بەتتەرiندە ورىندى ورىنسىز ماقتالىپ جاتاتىن اقىنداردىڭ كوبiنەن-اق يىق تiرەسiپ قاتار تۇرۋعا حاقىلى دۇيسەنبەك قاناتبايەۆتىڭ ولەڭi. ول بار-جوعى ءۇش-اق شۋماق ولەڭمەن تالماپ جۇتارلىق تامشى سۋسىز قالعان ءشول دالانىڭ تۇتاس كارتيناسىن كوز الدىڭا اپ كەلەدi. سوڭعى ەكi جولعا تاعى بiر ءۇڭiلiڭiزشi. شىڭىراۋدىڭ ءوزi ءنار تiلەپ، اسپانعا تەلمiرiپ قالعان! بiزدە تاندىرى كەپكەن ءشول دالانىڭ تالاي-تالاي كارتيناسى جازىلىپ، تالاي-تالاي سۋرەتi سالىنعان. بiراق بۇل سۋرەت — ءوزiنشە، تەك دۇيسەنبەكشە سالىنعان سۋرەت. بۇل سۋرەت ءشول دالانىڭ ستيحياسىن كوز الدىنا ەلەستەتە الاتىن كەز كەلگەن وقىرماندى بەيتاراپ قالدىرماسى حاق. ال بiزدiڭ قايتا اينالىپ سوعىپ ايتىپ وتىرعان ويلاندىرۋ دەگەنiمiزدiڭ ءوزi وقىرمان قاۋىمدى بەيتاراپ قالدىرماۋ ەمەس پە!؟ كوردiڭiز بە، مازمۇن جۇگiن ارقالاي بiلگەن بiر دەتال، بiر سۋرەت ءوز وقىرمانىن ويلاندىرا الادى ەكەن.
بiز مانادان بەرi وي ايتىپ تا، وي ايتپاي دا ويلاندىرىپ، تولعاندىرىپ كەلە جاتقان بiر توپ اقىنداردىڭ ءارتۇرلi حاراكتەردەگi بiر-بiر ولەڭiنە عانا توقتالىپ ءوتتiك. ونداعى ماقساتىمىز ماقالامىزدىڭ باسىنا قويىلعان تاقىرىپقا ءوزiمiزشە جاۋاپ iزدەۋ بولاتىن. ارينە، بۇلاردان باسقا، وقىرمان قاۋىم دەمiمەن دەمi، جۇرەك ءلۇپiلiمەن جۇرەك ءلۇپiلi بiر، ولاردىڭ قۇرمەتi مەن iلتيپاتىنا لايىقتى اقىندار بiزدە قانشاما. ولاردىڭ ءبارiن بۇل جەردە تiزiپ كورسەتۋ مۇمكiن دە ەمەس، مiندەت تە ەمەس. ال بiراق ماقالامىزدىڭ باس جاعىندا ايتىپ وتكەندەي، «ويلى»، «فيلوسوفيالىق»، اقىلدى ولەڭ جازاتىندار ولاردان دا كوپ دەسەك، قاتەلەسپەگەن بولار ەك. ارينە، ولاردى «قۇراما كوماندا» مۇشەلەرiندەي تiزiپ كورسەتۋدiڭ تiپتi قاجەتi جوق.
قازiرگi قازاق پوەزياسى جاڭا ەسiمدەرمەن مولىعا، تولىعا تۇسۋدە. ولار پوەزياداعى ءوز داۋسىن، ءوز قولتاڭباسىن ايقىنداپ تا الدى. سولاردىڭ iشiندە ءوز تۇستارىم كۇلاش احمەتوۆا، جاراسقان ءابدiراشيەۆ، كەڭشiلiك مىرزابەكوۆ، يرانبەك ورازبايەۆ، جۇماتاي جاقىپبايەۆ، نارماحان بەگالييەۆ، يسرايل ساپاربايەۆ، ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆتەر وزدەرiنiڭ داۋسىز تالانتتار ەكەنiن دالەلدەپ بەردi. ولاردىڭ قازiر قاي-قايسىسى دا وقىرمان جۇرەگiنە جاقىن، وقىرمان جۇرەگi دiلگiر بولىپ وتىرعان ولەڭدەر جازۋ ءۇستiندە ەكەنiن ەشكiم دە جوققا شىعارا المايدى. امال نە، كوپتەگەن قالامداس تۇستارىمىزدىڭ قالاي دا وي ايتايىن دەگەن شەكتەۋلi شەڭبەر اياسىندا قالىپ، كونە سۇرلەۋدi شيىرلاپ جۇرگەنiن جاسىرا المايمىز. سوندىقتان ءوز تۇستارىمىزدىڭ بۇگiنگi تاڭداعى جەتiستiكتەرi مەن كەمشiلiكتەرi تۋرالى ءسوز دە الداعى اڭگiمەلەردiڭ ارقاۋى بولار دەپ ويلايمىز.
ءسوز سوڭىندا ماقالا باسىنا قويىلعان سۇراققا تاعى بiر ورالايىقشى. سونىمەن، ولەڭ ماقساتى وي ايتۋ ما، ويلاندىرۋ ما؟ ارينە، ويلاندىرۋ.
You Might Also Like
-
ادام تاربيەلەۋ — ۇلى مiندەت. ۇلى مiندەت قاشاننان ۇلى كۇرەسپەن عانا جۇزەگە اسىرىلادى. ءاسiرەسە، بۇگiنگi زاماندا استىرتىن ارەكەت پەن جاسىرىن قيمىلدىڭ نەبiر ايلا-شارالارىن ابدەن مەڭگەرiپ العان قۋ...
