InfoHub Logo

الماتىدان ەرتەڭگى ساعات وندا شىققان جولاۋشى تاسيتىن قاراشى گاز-51 ماشينا نارىنقولعا بەت الىپ زۋلاپ كەلەدى. "كورتوعايعا كىرە اسفالت ءبىتىپ، تاس جول باستالدى. جۇگىنىڭ جەڭىلدىگىنەن بە، ماشينا شورشاقتاي بەرەدى. ماشينادا بار بولعانى ءتورت-اق ادامبىز. ەكىقابات جاپ-جاس ورىس ايەلى، ەكى ستۋدەنت، رەداكسيانىڭ شۇعىل تاپسىرماسىمەن كەلە جاتقان مەن.

قىس. كەگەنگە كەلسەك، الاي-دۇلەي بوران ەكەن. اسحاناعا ءبىراز ايالداپ، ساعات ءتورتتىڭ شاماسىندا جۇرمەكشى بولدىق.

— باللونىڭنىڭ بەدەرى ءبىتىپتى، ونىڭ ۇستىنە ەبىڭ دە جوق ەكەن. بايقا، تاكسيشى! مارۋسيا بۇگىن اشۋلى، ءوشىن الىپ جۇرمەسىن. اياعى اۋىر ايەل بار ەكەن. ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز سۇيرەلەپ ءبىز ازەرگە استىق — دەگەن شوپىرلاردىڭ ەسكەرتپەسىنە ءبىزدىڭ شوپىرىمىز قۇلاق اسپادى.

— مارۋسكامەن بۇرىننان تانىسپىن، بىردەمە عىپ كەلىسە جاتارمىز، — دەپ، ول جولعا شىقتى.

قار ارالاس بوران ۇيتقىپ تۇر. مىنە، "مارۋسيانىڭ تاۋى" دەپ اتالاتىن جۇمباق اسۋعا دا جاقىندادىق. بوران جولعا قار ۇرلەپ تاستاپتى. ماشينا ىشقىنا تارتىپ، ىڭىرسىپ كەلەدى. شوپىر ءبىر جىلدامدىقتان ءبىر جىلدامدىققا اۋىستىرىپ تىنىم تاپپايدى.

اسۋدىڭ ورتان بەلىنە كەلگەندە، ماشينا قاقالدى دا قالدى. بىزدەر جەرگە ءتۇسىپ، دالباسالاپ، يتەرىپ كومەكتەسكەن بولىپ ەدىك، ونىمىزدان ناتيجە شىعار بولمادى. كۇن كەشكىرىپ بارادى، بوران ءالى تولاستار ەمەس. ءارى جاق بەرى جاقتا قىلت ەتكەن قارا كورىنبەيدى. مىسى قۇرىعان شوپىر امالسىزدان كەرى قايتپاقشى بولىپ ماشينانى شەگىندىرىپ ەدى، ءبىر دە بەدەرى قالماعان جالاڭاش باللون سىرعاناپ باردى دا، جول شەتىندەگى ومبىعا ءتۇسىپ، شوڭقيىپ وتىردى دا قالدى. وعان دا شۇكىر، ايتپەگەندە ماشينا اۋدارىلىپ، سايعا ءتۇسىپ، بىت-شىتى شىعاتىن ەدى.

ماسەلە قيىنعا اينالدى. وسى بوراندا كەگەنگە قاراي كەرى جاياۋ بارۋعا مۇمكىن ەمەس. اياعى اۋىر ايەلدى قايتتىك؟! ىزا كەرنەگەن شوپىر: "تفۋ! ۆوت تەبە... مارۋسكا!" — دەپ، ماشينانى شىر اينالىپ ءجۇر. ىستەر ايلاسى جوق

ىمىرت جابىلايىن دەدى. نە ىستەۋ كەرەك؟ كەنەت ۇلىعان بوراننىڭ اراسىنان قوي قايتارعان شوپان ءۇنى ساڭق ەتە ءتۇستى. قايدان شىققانىن اڭعارماي دا قالدىق. الدەن ۋاقىتتان كەيىن ءبىز تۇرعان جولدىڭ وڭ جاقتاعى قىرقاسى ۇستىنە قارايىپ ءبىر سالت اتتى شىقتى. ەكى ستۋدەنت — ۇشەۋمىز قوسىلا ايعايعا باستىق. قاس-قاباعىن قار جاپقان شوپان قاسىمىزعا كەلدى.

جاعدايىمىزدىڭ جايسىزدىعىنا كوزى جەتكەن ول اناۋ تۇرعان قىرقانىڭ استىندا قىستاۋى بار ەكەندىگىن، قويدىڭ شۇبىرىندىسىنا ءتۇسىپ تۋرا جۇرسەك، ۇيگە اپاراتىندىعىن ايتىپ، كىدىرمەي قايتىپ كەتتى. مالى يەسىز كورىنەدى.

ءبىراز كۇتتىك تە، شوپىردان باسقامىز شوپان ۇيىنە تارتتىق. بار كيىمدى شوپىرعا قالدىردىق. ول ماشينانى يەسىز تاستاعىسى كەلمەدى.

قىستاۋدا ءۇپ ەتكەن جەل جوق. قي ءيىسى اڭقىپ تۇر. بىر-ەكى يت ابالاپ بىزگە قارسى ءجۇرىپ ەدى، شوپان جەكىرىپ تاستادى. يتتەر كىناسىن مويىنداعانداي، قۇيرىقتارىن بۇلعاپ، تىم-تىرىس بولا قالىستى.

قويىن جاڭا قورالاپ بولعان شوپان ءبىزدى ۇيگە ەرتىپ كىردى. شوپان ءۇيى جىپ-جىلى. تەمىر پەشتىڭ ۇستىندەگى مىس شاۋگىم سىزىلتىپ ءان ساپ تۇر. بۇرىشتا، وشاقتاعى قارا قازاندا، اس قايناپ جاتىر. كيمەشەگىنىڭ قۇيرىعى ارقاسىن تۇگەل جاپقان ەتجەندى شەشەي ءتور الدىنداعى جۇكتەن تەكەمەت الىپ ەدەنگە توسەدى دە، تورلەتىڭىزدەر دەگەندەي يشارات ءبىلدىرىپ، ءوزى ءسال ەڭكەيىپ، كەيىن شەگىندى. بەلاعاشتا اسپالى شام ءىلۋلى.

— بيىلعى قىستىڭ نىشانى جامان، — دەپ، شوپان ىشىگىن شەشىپ بوساعاعا ءىلدى دە، باسىنداعى تۇلكى تىماعىن الىپ، ەسىكتى اشىپ تۇرىپ، كىرە بەرىستەگى بولمەگە سىلكىپ-سىلكىپ جىبەردى. شارۋاسىن جايعاپ، پەشتىڭ تۇبىنە كەلىپ وتىرىپ، قىزدىرىنا باستادى. سول قولىنىڭ ساۋساقتارى جوق دوپ-دومالاق. دومالاق جۇدىرىعىن ساۋ قولىمەن سىعىمداپ جىلىتىپ وتىر. قاباعى تۇكسيگەن، وراق مۇرىن، سەلدىر ساقال، ەڭگەزەردەي ادام ەكەن. بويى جىلىپ، ءبىر ەسىنەپ الدى دا:

— جول بولسىن، ازاماتتار؟ قاي جاققا بەت الىپ باراسىڭدار؟ — دەدى.

ءبىز ءجونىمىزدى ايتتىق.

— ءبىر تاۋلىكتەن اسىپ بارادى، كۇن اشىلار ەمەس. اسىرەسە بۇگىن تىم قاعىنىپ كەتتى. مانا، تۇسكە جۋىق ون ماشينا ءبىرىن ءبىرى سۇيرەپ، قار كۇرەپ ازەر دەگەندە اسىپ ەدى، سەندەردىڭ نەگە سەنىپ وسى بوراندا اسۋعا كەلگەندەرىڭە تاڭدانىپ وتىرمىن. قاشان جول تازالايتىن تراكتور كەلگەنشە تۇرعاندارىڭ تۇرعان. شوپىرلارىڭ قايسىسىڭ؟

— ول ماشيناسىن يەسىز تاستاعىسى كەلمەدى، — دەدىم مەن.

— ءبالى، ماشيناسىن قاسقىر جەي مە ونىڭ؟! ولارىڭ ءۇسىپ ولەيىن دەگەن ەكەن. ەندى جول اشىلعانشا ەشقانداي قاتىناس جوق. وداندا بىرەۋىڭ اتقا مىنىڭدەر دە ەرتىپ كەلىڭدەر، بوستان-بوسقا ءولىپ قالار.

شوپاننىڭ اقىلىن ءجون كوردىك، ستۋدەنتتەردىڭ بىرەۋى اتقا ءمىنىپ، شوپىرعا كەتتى.

شاي كەلدى. ءوزى دە ازەر تۇرعان بولۋ كەرەك، كىدىرمەي شوپىر دا كەپ قالدى. ول ەسىكتەن كىرە: "ۆوت، مارۋسكا نەپۋتيەۆايا، يزمەنيلا، وتومستيلا مەنيا"، — دەپ، بەلگىسىز مارۋسيانى جازعىرا كەلدى. ىلعي ورىسشا سويلەگىسى كەپ تۇراتىن قۋقىل ستۋدەنت بارىمىزدەن بۇرىپ:

— زا چتو ونا تەبيا؟.. — دەپ شوپىرعا قارادى.

— زا تو، چتو كوگدا-تو موي درۋزيا ەە، نا ەتوم پەريەۆالە... — دەپ، ورىس ايەلىنە ءبىر قارادى دا، الاقانىمەن اۋزىن باسا قويدى. ول مارۋسيا تاۋى تۋرالى بۇرىننان ايتىلىپ كەلە جاتقان بادىك قاۋەسەتتى قايتالاماق بولعانىن ءبارىمىز دە تۇسىندىك. ونىڭ ۇزىن ىرعاسى بىلاي ەدى.

سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ العاشقى جىلدارى بولسا كەرەك، قىس ايلارىنىڭ بىرىندە جاڭادان ۇيىمداسىپ جاتقان كولحوزدارعا بەس-التى ماشينا اۋىلشارۋاشىلىق سايماندارىن اكەلە جاتىپ، وسى اسۋدا ءبىر كۇن ايالداپ قالىپتى-مىس. شوپىرلاردا ازىق-تۇلىك، اراق كول-كوسىر بولعان كورىنەدى، ىشىپ-جەپ، قاشان جۇرت كەپ جول تازارتقانشا جاتا بەرەدى. ارالارىندا مارۋسيا اتتى ورىس كەلىنشەگى بولىپتى-مىس. ماسايىپ العان شوپىرلار مارۋسياعا بىلگەنىن ىستەپ، اقىرى ءۇسىپ ءولدى دەگەن سىلتاۋمەن اسۋعا جەرلەپتى-مىس. سودان بەرى، اسىرەسە قىستا، اسۋدا بوراندى كۇن بولا قالسا، شوپىرلار: "مارۋسكا اشۋلانىپ قالىپتى، ءوشىن الىپ جاتىر"، — دەيتىن كورىنەدى. سودان باستاپ وسى تاۋ مارۋسيانىڭ تاۋى دەپ اتالىپ كەتىپتى-مىس. تاعى سول سياقتى اركىم ءار ساققا جۇگىرتىپ، ءار ءتۇرلى جاڭعىرتىپ ايتقانىن مەن بۇرىن دا تالاي ەستىگەن ەدىم.

ءبىزدىڭ شوپىر دا سونى قايتالاعىسى كەلىپ ەدى، ارامىزداعى ورىس ايەلىنەن يمەندى بىلەم، اۇزىن جابا قويدى. بۇل قاۋەسەت شوپانعا دا بەلگىلى بولۋى كەرەك، ءبىراق ول تيتتەي دە ەزۋ تارتقان جوق. كەرىسىنشە، ءوزارا جىمىڭداسقان ستۋدەنتتەر مەن شوپىرعا قاراپ: "ءجا، بالالار، ورىپسىز ىرجاقتاماڭدار! سۋىقتان كەلدىڭدەر، ونان دا ءشاي الىڭدار، — دەپ، رەنجىگەن كەيىپ ءبىلدىردى. شوپىرعا قاراپ: — نە زناەش، زريا نە بولتاي!" — دەپ زەكىپ تاستادى. ونىڭ ورىس تىلىنەن حابارى مول ەكەنىن ءتۇيىپ قالدىق شوپىر شوپاندى سويلەتكىسى كەلدى مە: "اتى چتو، زناەش چتو لي؟" — دەپ ەدى، شوپان: "يا نە تولكو زنايۋ، ا بىل سۆيدەتەلەم"، — دەپ قالسىن، ورىس ءتىلىن بارىنشا ءوز اكسەنتىمەن سويلەپ.

ەلەڭ ەتە تۇستىك. شوپان ساۋساقسىز دوپ-دومالاق سول قولىنىڭ جۇدىرىعىمەن ماڭدايىن ءبىر سيپاپ:

— بۇل تاۋدىڭ تاريحى ءدال سەندەردىڭ ەستىگەندەرىڭدەي ەمەس، بالالار. باسقادان ەستىگەن قاۋەسەتكە ورىنسىز سەنە بەرۋ — داراقىلىق — دەدى شوپان.

— تى، ستارينا، داۆاي پو-رۋسسكيي راسسكازىۆاي، — دەگەن شوپىردىڭ ەسكەرتپەسىنە ول: "ەي، باتىر، قويا تۇرشى"، — دەپ، قولىن ءبىر-اق سىلتەپ، ۇزىنسونار اڭگىمە باستادى. ءبىراز تىڭداپ، شوپىر جىگىت ۇيىقتاپ كەتتى.

اكەمنىڭ وزىمەن بىرگە تۋعان جاناشىر جاقىنى جوق بولاتىن. تەرىن سىعىپ ءجۇرىپ تاپقان ازىن-اۋلاق شارۋاسىن رەتىمەن ۇستاپ، ەشكىمگە الاسى-بەرەسىسىز ءوز كۇنىن ءوزى كورگەن ادام ەدى. ءبىر جىلى قىستا ەلگە جۇت كەلىپ، قولدا بار ۋاق جاندى سويىپ الدىق تا، ال ءبىر بيە، ءبىر سيىرىمىز، قانشاما تىرتىسقانىمىزبەن، كوكتەم شىعا كوتەرەمگە شالدىعىپ، اقىرى ءولىپ تىندى. اتالاس دەگەن اۋقاتتى اعايىندارىمىز، قولدان شارۋا كەتكەن سوڭ، سىرت اينالىپ سالا بەردى. اعايىنداردان كوڭىلى قالعان اكەم شەشەم ەكەۋمىزدى ەرتىپ، قونىس اۋدارىپ، قاقپاقتاعى كازاك ورىستارعا بارىپ جالشىلىققا ورنالاستى.

شاحوۆ تيموفەي بىزگە جامان قارامادى. ىشەر اسقا تارىقتىرعان جوق. سوۆەت وكىمەتى ورناعانشا، كوپ جىل بويى سوندا تۇردىق. سوندا ءجۇرىپ بالدىر-بۇلدىر ورىس ءتىلىن دە ۇيرەندىم. جاڭا وكىمەت ورناعاننان كەيىن قوجايىنىمىز ءبىر تۇندە زىم-زيا عايىپ بولدى. قايدا، قالاي كەتكەنىن بىلمەيمىن. ايتەۋىر، ەسىمدە قالعانى، قامباسىن ورتەپ، قوراداعى ءنان وگىزدەرىن ءولتىرىپ جولعا ءتۇسىپتى.

كىمنىڭ ەل، كىمنىڭ جاۋ ەكەنىن بىلمەيتىن الاساپىران ۋاقىت. ءبىزدىڭ اۋىل شەكارامەن شەكتەس بولدى دا، ارلى-بەرلى ساپىرىلىسىپ ءوتىپ جاتقان جۇرگىنشىلەردى ءجيى كورەتىنبىز. بالەندى ءپاندى توناپ، تۇگەندى ءولتىرىپ، بالەن اۋىلدى شاۋىپ كەتىپتى دەگەندەردى ءجيى ەستيتىنبىز. ءارتۇرلى ەلەمەنتتەر بولىپ جاتقان قاربالاس كەز.

ءبىر كۇنى اكەم: "ەسىڭ باردا ەلىڭ تاپ دەمەكشى، قاتىن، بولمايدى. قالاي-قالاي ەمەس، ولسەك تە ەل شەتىنە بارىپ ولەيىك. قان قۇيىپ، قارا جامىلىپ كەتپەگەن ەدىك قوي، ءايدا، تارتتىق اۋىلعا"، — دەدى.

ەلگە كەلدىك. مۇندا دا باس-اياعى جوق ءبىر دۇربەلەڭ. بىرەۋلەر قاشىپ كەتىپ، بىرەۋلەر بوسىپ كەلىپ جاتىر ەكەن. ايتسە دە جاڭا وكىمەت ساي-سايدى، تۇبەك-تۇبەكتى قۋالاپ قانىس ەتىپ، بىتىراپ كەتكەن قازاقتىڭ ءبىر جەرگە باسىن قۇراپ-اق قالعان ەكەن. ءتىپتى جيىرما-وتىز ءتۇتىنى بار اۋىلدارعا "ىنتىماق"، "بىرلىك"، "تەگىستىك" دەپ ات قايىپ تا ۇلگىرىپتى. ءبىز دە "ىنتىماق" دەپ اتالاتىن اتالاس اعايىندارىمىز تۇرعان اۋىلعا بارىپ قاراشا ءۇيىمىزدى تىكتىك. اۋىلدا كۇڭدە ءبىر جاڭالىق. كۇندە جينالىس. كۇندە ءبىر وكىل.

ءبىر كۇنى مەنى كەلىپ جاتقان كوپ وكىلدىڭ بىرەۋى شاقىرىپ الىپ: "سەن باتىراقتىڭ بالاسى ەكەنسىڭ، وسى اۋىلداعى كومسومولداردىڭ ءبىرى بولاسىڭ، — دەدى دە، ەسكىلىكتىڭ قالدىقتارىمەن قازاقشىلىقتى تاستاماي، ارتەلگە كىرمەي جۇرگەندەرمەن قالاي كۇرەسەتىنىدىمدى ءتۇسىڭدىردى. — بىلەتىندى كەيىن الاسىڭ كەدەي تاپتىڭ جاستارىن كومسومولعا تارت"، — دەدى.

ءتۇن ەدى. اكە-شەشەمە ەشنارسە ايتقانىم جوق ۇيگە كەلىپ قيسايا كەتتىم.

نە ىستەرىمدى، نەدەن باستارىمدى بىلمەي، تاڭ اتقانشا دوڭبەكشىپ، تاڭ الدىندا قاتتى ۇيىقتاپ كەتكەن ەكەم:

— قۇتتى بولسىن. بالاڭ وكىمەت بولىپتى دەپ ەسىتتىك، — دەپ دابىرلاسىپ جاتقان اۋىل ءۇيدىڭ ايەلدەرىنىڭ داۋىسىنان ويانىپ كەتتىم. دەگەنمەن بۇركەنە ءتۇسىپ، جاتا بەردىم. الدەن ۋاقىتتان كەيىن دالادا شارۋاسىن رەتتەپ، كۇرك-كۇرك جوتەلىپ جۇرگەن اكەم كىرىپ: "ءتايت، ءارى! وكىمەتى نەسى؟! پەرى سوققان با؟!" — دەدى. كورشىمىز توقبەرگەن كاريانىڭ پىسىق كەمپىرى بىردەمە دەپ تۇسىندىرمەك بولىپ ەدى: "ساپىلداما، ەي، سەن قاتىپ! وكىمەت سەنىڭ ويىنشىعىڭ با!.. ءسۇرىنىپ ءجۇرىپ وكىمەتتى قايتەدى ەكەن، — دەدى دە، — تۇر، ەي، وكىمەت!" — دەپ، قۇيرىعىما اياعىنىڭ ۇشىمەن نۇقىپ قالدى.

قيپالاقتاپ وتىرىپ كيىندىم دە، سىرتقا شىقتىم.

وكىلگە بەرگەن ۋادەم بويىنشا، قىزىل وتاۋ جاققا اياڭدادىم. بارسام، اۋىلدىڭ بار بەلسەندىلەرى سوندا وتىر ەكەن. وكىل ولارعا مەنىڭ لاۋازىمىمدى تانىستىرىپ جاتىر. ءشوپ شابۋعا كولىكتىڭ تاپشىلىعى ءسوز بولدى دا، بەلسەندىلەر ارتەلگە كىرمەي وتىرعان جەكەمەنشىكتەردەن كولىك الۋعا ءبولىندى. مەنىڭ ۇلەسىمە دە بىر-ەكى ءۇي ءتيدى.

ساقانىڭ ۇيىنە جاقىنداعانىمدا، ەسىكتىڭ الدىندا كۇيبەڭدەپ ءبىر نارسە ىستەپ جۇرگەن قالىپ شەشەيدى كوردىم دە، قاقپانىڭ سىرتىندا توقتاي قالدىم. مەنى بايقاپ قالعان قالىپ شەشەي ماعان وجىرايا ءبىر قاراپ، ەتەگىن سول قولىمەن قىمتاي ۇستاپ، ەسىگىنە ۇمتىلدى.

— شەشە، مولدەكەڭ ۇيدە مە؟ (ساقانى اۋىلدىڭ ءبارى مولدەكە دەيتىن).

— نەعىلايىن دەپ ەدىڭ؟ ۇيدە.

— ارتەلدىڭ ءشوبىن شابۋعا كولىك جەتپەي جاتىر.

— جەتپەسە، نەعىل دەيسىڭ، مولدەكەڭدى ارباعا جەگەيىن دەپ پە ەدىڭ؟ ءارى ءجۇر، ءارى! تەكسىز نەمە! ارتىلىڭمەن ءادىرا قالعىر.

تاعى بىردەڭەلەردى ايتىپ، دولىلانىپ ۇيىنە قاراي ۇمتىلدى.

— شەشە، مەنى وكىل جىبەردى. ءبارىبىر كولىكتەرىڭىزدى الامىز، — دەۋىم مۇڭ ەكەن، قالىپ شەشەي ەتەگىندەگى شوپشەگىن شاشىپ جىبەرىپ، مەن تۇرعان قاشاعا قاراي دالباڭداپ تۋرا ۇمتىلدى.

— ءما! ءما، الدىڭ مىناۋىمدى! — دەپ، ساۋساعىنىڭ اراسىنان قوس بارماعىن بىردەي شىعارىپ، تۇمسىعىما تاقاپ جاتىر. كەمپىر قويار بولماعاننان كەيىن، ىزا كەرنەپ، كوكىرەگىنەن ءسال يتەرىپ جىبەردىم. سول-اق ەكەن قالىپ شەشەي جۇرەسىنەن وتىرا كەتتى دە، جۇدىرىعىمەن جەردى ءتۇيىپ:

— ويباي، مولدەكە، ويباي! ويباي، بالاقتاعى ءبيتتى باسكقا سەكىرتىپ... — دەپ، توپىراقتى ۋىستاپ شاشىپ جاتىر. قولىندا جۇلىعىن جاماپ وتىرعان ءماسىسى، بەلىندە كىسەسى، باسىندا تەر سىڭگەن جەڭىل تاقياسى، بۇتىندا تىزەسى العا ۇمتىلعان مايلى تەرى شالبارى بار، جوتاسى ءسال ەڭكىشتەۋ، ايىر ساقال ساقا قاريا اۋلاعا شىعىپ:

— ءاي، انت ۇرعان! كىمدى جوقتاپ وتىرسىڭ؟ — دەپ كەمپىرىنە جەكىرىپ تاستادى.

— ويباي، مولدەكە-اي، بالاقتاعى بيت... — دەي بەرگەندە، مولدەكەڭ قالىپ شەشەيدىڭ يىعىنان جۇلقا تارتىپ تۇرعىزىپ، جەلكەسىنەن ءبىر ءتۇيىپ جىبەردى. دولى شەشەي جىم بولىپ، ەستىلەر-ەستىلمەس بىردەڭەلەردى مىڭگىرلەپ، شاشىلعان شوپشەگىن ەتەگىنە قايتا تەرۋگە كىرىستى.

مولدەكەڭمەن اكەم قۇرداس ادامدار ەدى. ءبىراق داۋلەتى تاسىپ، شالقىپ تۇرعان مولدەكەڭ مەنىڭ اكەمدەي قۇرداسى بارىنا نامىستاناتىن سياقتى بولىپ كورىنەتىن ماعان. ەل سىيلاعان مولدەكەڭدى مەنىڭ اكەم دە "مولدەكە، مولدەكە" دەۋدەن ارىگە بارا المايتىن. ال مولدەكەڭ بولسا، جيىن تويلاردا: "ەي، ساسىق! ءوي، مەشەل!" — دەپ قالجىڭداعانسىپ، اسا تاياعىمەن اكەمنىڭ بۇيىرىنەن ءتۇرتىپ، قىرعىز ورمە قامشىسىمەن تارتىپ كەتەتىن. جينالعان جاعىمپاز جۇرت: "جارىقتىقتاردىڭ ءازىلى دە جاقسى"، — دەپ ءماز بولىساتىن. تاباق تارتىلعاندا مولدەكەڭ اكەمنىڭ قولتىعىنا كىرگەن ماعان: "ءما، قۇلدىڭ بالاسى"، — دەپ قۇلاق ۇسىناتىن. مەن الۋدان قورقىپ بۇعا تۇسەتىنمىن. جول-جونەكەي كەزدەسە قالسا. دا: "مەشەل. اكەڭ قايدا ەي، قۇلدىڭ بالاسى؟" — دەيتىن.

زاماننىڭ اۋمالى-توكپەلى كەزىندە مولدەكەڭ تۋىستارىن، مال-دۇنيەسىن الدەقايدا اتتاندىرىپ ساپ، ءوزى شاعىن شارۋاسىمەن عانا دۇنيەنىڭ ءتۇبىن باعىپ وتىرعان شاعى ەدى بۇل. مىنەكي، سول مولدەكەڭمەن بەتپە-بەت تۇرمىن.

— ال، مىرزا، ازامات بولعانىڭدى كورىپ تۇرمىن. شەشەڭدى ۇرىپ جىعۋعا جاراپ قالعان كورىنەسىڭ. ماقۇل، ماقۇل..

ومىرىندە اشىلىپ ءبىر كۇلمەيتىن مولدەكەڭنىڭ كەكەسىندى بولسا دا ءسال ەزۋ تارتقانىن اڭعارىپ، جۇرەگىم ورنىنا ءتۇستى. مولدەكەڭ قاقپانى اشىپ، ۇيگە ەرتىپ كىردى.

الگىندە عانا مەنىمەن جانجالداسىپ، اشىعى ءالى باسىلماي جۇرگەن كەمپىرىنە ماعان سۋسىن اكەلۋدى تاپسىردى. قالىپ شەشەي سىرلى اياقپەن ءبىرىڭدى قۇرت قاتقان ارپا كوجەنى الدىما سالق ەتكىزىپ قويدى دا، بوساعاداعى سىرماقتى الىپ بىر-ەكى سىلكىپ، قايتا توسەپ، دالاعا شىعىپ كەتتى.

ءجاي-جاپساردى مەنەن سۇراپ قانىققان مولدەكەڭ: "ال، بۇيىمىڭدى ايت ەندى"، — دەدى.

كولىك ماسەلەسىن ايتقانىم سول ەكەن، مانادان بەرگى جايدارى، موماقان مولدەكەڭ ءسىڭىرلى ساۋساقتارىمەن جاعامنان مىتىپ ۇستادى دا، قىنىنان كەزدىگىن سۋىرىپ، كەڭىردەگىمە تاقاپ:

— شالىپ جىبەرەيىن بە، ءيتتىڭ كۇشىگى! — دەپ القىمىمدى ەزىپ-ەزىپ قالدى. قارتتىڭ قولى ءالى قايراتتى ەكەن.

— اتاتاي، مەن ەمەس. اتىڭنىڭ كەرەگى جوق. مەنى وكىل جىبەرىپ ەدى... — دەپ جالبارىندىم. قيت ەتسەم، سۇر كەزدىك قيىپ جىبەرەتىندەي كورىندى.

— وكىلىڭمەن قوسىپ ەنەڭدى... بار! ەكىنشى بۇل ماڭعا جۋۋشى بولما، ءيتتىڭ كۇشىگى! — دەپ ەسىكتەن ءبىر-اق اتتى. الگىندە ىشكەن كوجە كەڭىردەگىمە كەپ لوقسىپ-لوقسىپ جىبەردىم.

وكىلگە بارىپ شاعىنۋدى ار كوردىم دە، تۋرا ۇيگە تارتتىم. بولعان وقيعانى، مولدەكەڭنەن كورگەن ءجابىر-جالامدى اكەمە جاسىرماي ايتتىم.

— ءوي، جاسىق تۋعان شىرىك! سەنىڭ وكىمەت بولعان نەڭدى الدى. تۇر ءارى سۇمىرەيمەي! – دەپ، مەنى ەرتىپ مولدەكەڭدىكىنە بەتتەدى.

اكەم بارا-اق مامادا بايلاۋلى تۇرعان بۋرىلعا جارماستى. قالىپ شەشەي ۇيگە ءبىر كىرىپ، ءبىر شىعىپ قارعىسىن جاۋدىرىپ ءجۇر. اكەم ەكەۋمىز بۋرىل بەستىنى قاقپادان اتىپ شىققانىمىزدا عانا مولدەكەڭ ەسىك الدىندا تۇرىپ:

— قۇدايدان جەتسىن، دوڭىز، ساعان! وكىمەت بوپ ەمىسە تۇرساڭ تۇردىڭ، تۇرماساڭ، ءىسىم سەنىمەن بولسىن سوندا! — دەدى.

— مال دەپ، مال تۇبىڭە جەتىپ وتىرعانىن بىلەمىسىڭ، سەن ءزانتالاق. اق پاتشاڭ كەلىپ اجىراتىپ العانشا، بۋرىلدى ارباعا جەگە تۇرامىز. شىداماساڭ، جارىلىپ ءول! شاماڭ كەلسە، الىپ كور قانە، — دەدى دە، اكەم تارتا بەردى. نەگە ەكەنىن، مولدەكەڭ اكەمە بەتتەي المادى. بۋرىلدى اپارىپ ارتەلگە تاپسىردىم.

بىرنەشە كۇننەن كەيىن مولدەكەڭنىڭ ءۇي ءىشى ءبىر تۇندە عايىپ بولدى.

بۋرىل بەستىنىڭ ىلاڭى وڭاي بولمادى. ونى سوڭىرا ەستىرسىڭدەر. اڭگىمە مارۋسيا تۋرالى ەدى عوي، ەندى سوعان ورالايىن. بۇل ءبىر ايتسا تاۋسىلمايتىن، ۇزىنسونار اڭگىمە. بارىنشا توق ەتەرىن ايتۋعا تىرىسارمىن.

— ال، كومسومول مىنا شۇيكە باسپەن سويلەسەيىكشى، — دەدى بىردە ارتەلدىڭ باستىعى بيزەكەڭ جەرگىلىكتى شەبەر دومبايلاپ جاساپ سالعان ۇزىن ساكىنىڭ ۇستىندە وتىرعان، قولىندا تەمىر قوبديشاسى بار، بەتىن كۇن قاقتاپ كۇرەڭىتكەن قارا كوزدى قىزدى يەگىمەن نۇسقاپ، — دوقتىر كورىنەدى، شەشەكتى ەمدەيتىن، (سول جىلى اۋىلعا شەشەك كەلىپ، بالالاردى باۋداي قىرقىپ جاتقان).

مانادان جىميىپ ءۇنسىز وتىرعان قىز:

— اعاي، مەن شۇيكەباس ەمەسپىن. مەنىڭ اتىم مارۋسيا، — دەپ قالسىن. ۇستەل باسىندا ايىلىن جيماي وتىرعان بيزەكەڭ دەرەۋ ەڭسەسىن كوتەرىپ الىپ:

— ءوي، اينالايىن، مەن سەنى...

— ءيا، مەن ورىسپىن. ورىس كورمەپ پە ەدىڭىز؟ نەگە شۇيكەباس دەيسىز؟

بيزەكەڭ ابدەن ساستى، ايتسە دە:

— قوي، بالام، رەنجىمە... كەشىر... مانادان بەرى نەگە وسىلاي دەمەيسىڭ؟ مەن سياقتى تۇلەيگە ءاۋ باستان-اق قازاقشالاي بەرمەيسىڭ بە؟ ال ەندى جاعدايىڭدى باياندا، قاراعىم، — دەدى.

مارۋسيا ەسىكتىدەگى اتام زاماننان بەرى تۇراتىن شارۋانىڭ قىزى ەكەن. الماتىداعى ءبىر جىلدىق دارىگەرلىك كۋرستى ءبىتىرىپ، گۋبەرنيالىق كومسومول كوميتەتىنىڭ تاپسىرماسىمەن بىرەر جىلعا وسىندا كەلىپتى.

مارۋسياعا ەم-دومىن جاساۋ وڭايعا تۇسپەدى. اۋىلدىق سوۆەتتىڭ پرەدسەداتەلى، ارتەلدىڭ باستىعى، تاعى سونداي اۋىل بەلسەندىلەرى كومەككە كەلىپ قانا بۇل شارۋا جونگە كەلتىرىلدى. سابيلەردى قالايدا اجال اۇزىنان الىپ قالۋعا مارۋسيا بارىپ سالىپ باقتى.

كۇندەر ءوتىپ جاتتى. الدە باسىمىزعا اۋىر كۇن تۇسكەندە ورىس اراسىنا بارىپ جان ساقتاعانىمىزدان با، الدە مارۋسيانىڭ قازاق ءتىلىن انا تىلىندەي بىلەتىندىگى سەبەپ بولدى ما، ول ءبىزدىڭ ءۇيدى جاتسىنبادى. ءجيى-جيى كەلىپ تۋردى. ءبىراز ۋاقىت ءبىزدىڭ ۇيدە تۇردى دا. ءبىراق ۇيىمىزدەگى بۇلدىرشىندەي جىپ-جيناقى، تاپ-تازا قىز الدىندا مەنىڭ جاعدايىم مۇشكىل بولدى. مەنىڭ ەبەدەيسىز ءجۇرىس-تۇرىسىما، قيمىل-قىلىعىما ول ىلعي قاراپ تۇراتىنداي بولىپ كورىنەتىن ماعان. ونىڭ الدىندا ءوزىمدى قورسىناتىن ەدىم. Ac ىشكەندە دە بۇرىشىمداي اپىرىپ-جاپىراتىن قوماعايلىعىمدى تىيۋعا تۋرا كەلدى. قىسقاسى، قىز الدىندا ءوزىم قىز بولىپ مازام كەتتى. اسىرەسە كيىمىمنەن قورلاناتىندىعىمدى سۇراماڭىز. بۇتىمدا ساۋىس-ساۋىس سىرمالى شالبار، جالاڭاش ەتىمدە قارا ساتەننەن شەشەم تىككەن، تەردەن جىلتىراپ كەتكەن جەيدە. ءبارى دە ەشنارسە ەمەس-اۋ، جىلقىنىڭ پۇشپاق تەرىسىنەن اكەم جاساپ بەرگەن شوقايدىڭ قورلىعىنىڭ وتكەنى-اي. كيىز بايپاقتىڭ سىرتىنان كيگەن شوقاي ىسسى كۇندە اياعىمدى تەرلەتىپ، ءبىرتۇرلى كۇلىمسى ءيىس شىعارۋشى ەدى. كوبىنەسە جاتار الدىندا، قاشان مارۋسيا جايعاسىپ العانشا، ۇيگە ءبىر كىرىپ، ءبىر شىعىپ، ول ۇيقىعا كەتتى-اۋ دەگەن كەزدە قۇمانداعى سۋدى سىرتقا اپارىپ، اياعىمدى ءشايىپ جالاڭاياق ۇيگە ەنىپ، قىمسىنا قيسايا كەتەمىن.

وزگەنىڭ قاتارىندا ءوزىڭنىڭ جاداۋ ءحالىڭدى جاسىراتىن بىردە-بىر سۇيەنىشتىڭ جوقتىعى نامىسىڭا قادالعان تىكەنەك ەكەن. ادام ءوزىنىن؛ مۇقتاجدىعىن وزىنەن ىلگەرى تۇرعان وزگەنىڭ الدىندا عانا سەزىنە مە دەيمىن. باردى قاناعات تۇتىپ، جوققا جول ىزدەمەيتىن ءبىزدىڭ وتباسى ەندى عانا، جاقسىنىڭ جارشىسىنداي بولعان سو ءبىر قىز الدىندا ءوز تۇرمىسىنىڭ كۇيكىلىگىنە كوزى جەتكەندەي. ول بار جەردە انشەيىندەگى اشۋشاڭ اكەم دە اۋزىن باعىپ، جۋاسي قالادى. Ac ءىشىپ وتىرعاندا انام بايعۇس تا مارۋسياعا ءبىر، ماعان ءبىر ۇرلانا قاراپ، ءجيى ۇھىلەپ، وزەگىنەن جالىن اتادى. ءسىرا، اپ-ادەمى، تاپ-تازا كيىنگەن قىزدىڭ قاتارىنداعى مەنىڭ ءمۇساپىر ۇسقىنىمدى كورىپ، ىشتەي تىنادى عوي دەيمىن. ال مارۋسيا بولسا، ول قۋ قىز، ءبىزدىڭ وسىناۋ جاعدايىمىزدى سەزىپ، قالايدا ءبىزدى ىڭعايسىزداندىرمايىن دەگەندەي، ءوزىن بارىنشا قاراپايىم، بارىنشا كىشىپەيىل ۇستاۋعا تىرىسادى. استى ءوزى ءتۇسىرىپ، ءتىپتى جۇرە كەلە شەشەمنىڭ كيمەشەك كويلەگىن جۋىپ، مايلى ىشەكشە اينالدىرادى. ال مەن ءوز كوڭىلىمدە ول قىزعا دەگەن ءبىر قۇپيا ءسۇيسىنىس قۇرمەت بارىپ ەشكىمگە سەزدىرگىم كەلمەيتىن. شىركىن، مارۋسيا تابيعاتى بولەك جان ەدى!

قىس ءتۇستى. وزدەرىڭ دە كورىپ وتىرسىڭدار، بۇل ماڭنىڭ قايسى قىس ەمەس، ناعىز جەتى اعايىندى جۇت. ءبىر كۇنى اۋىلدىق سوۆەتتىڭ پرەدسەداتەلى كەلىپ:

— كومسومول مىنا مارۋسيا دارى-دارمەك ءبىتىپ قالدى دەيدى. سارىجازعا اپارىپ، كامەنداتۋرادان دارى-دارمەك الىپ قايتسىن. شاناڭدى جەك تە، بارىپ قايتىڭدار، – دەدى.

اۋىلداعى قوندىلاۋ ات بۋرىلعا شانا جەكتىك تە، كەگەن باسىپ، سارىجازعا اتتاندىق. وسى جىلىقولاتتان مىنا تۇرعان سارىجازعا تىكە تارتۋدىڭ ىڭعايى كەلمەدى. سۋىقتان شاناعىنان شىققان قاراسۋدا سەڭ ءجۇرىپ، وتكەل بەرمەيتىن بولدى. كەگەننىڭ كوپىرى ارقىلى بارۋعا تۋرا كەلدى.

يت ارقاسى قياندى باسىپ، قيىر اينالىپ، سارىجازعا ەل ورىنعا وتىرا كەلدىك. جولدا ات شالدىرىپ، ايانداپ دەگەندەي. ەرتەسىندە مىناداي ءبىر قىزىق بولدى. قاشاندا قاز-قاتار بايلاۋدا تۇرعان، جونىنان شىبىن دومالاپ تۇسكەندەي سولداتتاردىڭ اتىنا قاراپ قىزىقتاپ تۇر ەدىم:

— ساعي، Caعي! — دەگەن مارۋسيانىڭ داۋسىن ەستىدىم. ول جەڭىل جۇگىرىپ كەلدى دە، ءبىر كەڭسەگە ەرتىپ باردى.

كەڭسە ىشىندەگى ورتا جاستاعى جىپ-جىڭىشكە اسكەري ادام اياق-باسىما ءبىر قاراپ، بىرەۋدى شاقىرتىپ الدى. ونىڭ قولىندا ءبىر ۋىس كىلتى بار، مەنى ەرتىپ الدى دا، تەرەزەسىز ءۇيدىڭ ەسىگىن اشىپ، كىر دەگەندەي يشارات ءبىلدىردى. جۇرەكسىنىپ، تىكسىنىپ قالدىم.

— قورىقپا، جىگىت، كىر، كىر، — دەدى، كىردىم. ول دا كىردى. تەڭىمەن جاتقان كيىمدەردىڭ اراسىنان بىرىنەن شولاق اق تون، بىرىنەن قابۋلى شالبار، بىرىنەن سىرت جەيدە، قويشى، ايتەۋىر، نەسىن ايتاسىڭ، ەڭ اياعى ءىش كيىمگە دەيىن الىپ، — ەندى كيىن! — دەمەسى بار ما.

اتام كورسەتپەگەن مۇنداي جاقسىلىققا تاڭدانعانىممەن، اقىرى كيىنىپ ۇلگىردىم. اياعىمنان باسىما دەيىن سۋ جاڭا. الگى ادام مەنىڭ شوقپىتتارىمدى اياعىمەن ىسىردى دا، وڭاشا بۇرىشقا ءۇيىپ قويدى. كوكتەن تۇسكەندەي اياعىمدى ازەر باسىپ، كومانديردىڭ كەڭسەسىنە قايتا ورالدىم. مارۋسيا ورنىنان اتىپ تۇرىپ: "وح، تى، وكازىۆاەتسيا كاكوي ساعيجان!" — دەپ بالاشا ءماز بوپ، بەلدىگىمدى تۇزەپ، تۇماعىمدى دۇرىستاپ، و جاعىما ءبىر، بۇ جاعىما ءبىر شىعىپ سەكىرىپ ءجۇر. كوماندير تەمەكىسىن بۇرقىراتىپ باسىن شايقاپ، كۇلىمسىرەپ وتىر. "انا كىسىگە راحمەت ايت"، – دەپ، مارۋسيا قۇلاعىما سىبىر ەتتى. "راحمەت، سپاسيبا"، – دەۋگە ءتىلىم ازەر كەلدى قۋانعانىمنان.

مارۋسيا قولىنداعى دارى-دارمەگى تاۋسىلعاندا اندا-ساندا اۋدانعا بارىپ قايتىپ تۇراتىن. سونداي ءبىر ساپارىندا اۋىلداعى ساپار كومسومول ەكەۋىن وسى اسۋدا باندىلار ۇستاپ الىپ ءولتىرىپ كەتتى. ەكەۋىنىڭ دەنەسىن قىرعىزسايدان كەلە جاتقان جولاۋشىلار اۋىلعا اكەپ تاپسىرىپتى.

ال وسى تاۋ — مارقۇم مارۋسياعا قازاق تابيعاتىنىڭ تارتقان ماڭگى سىيى. ەل-جۇرتتىڭ قويعان ەسكەرتكىشى. بۇل تاۋ — مارۋسيانىڭ تاۋى. جاقسى ءومىردىڭ العاشقى قارلىعاشىنىڭ ماڭگىلىك مەكەنى. قاسيەتتى ەسىمدى قادىرلەي ءبىلۋ كەرەك. ونى بىلاپىت سوزبەن بىلعاماسا بولار.

بۇل وقيعادان سوڭ، بىرنەشە جىلدان كەيىن، كولحوزدىڭ ءبىر قورا قويىن الدىم دا، وسى تاۋدان قىستاۋ سالدىردىم. سول قىستاۋ–وسى. تۇڭعىشىم وسى كولحوزدا مال دارىگەرى، نەمەرەم بار.

— جازۋشى بالام، ەسكى كوزدەردىڭ قاتارى سيرەپ بارادى...

بۇل اڭگىمەنى ءبىر سەندەرگە ەمەس، وسى ءومىرىمنىڭ ىشىندە مىڭ ادامعا ايتقان شىعارمىن دەيىم، امال نە، بۇ جۇرت باياعى ءبىر بادىك قاۋەسەتتى ءالى قايتالاي بەرەتىن كورىنەدى. جازعىڭ كەلسە، وسىنى جاز. حالىق ءبىلسىن. الدەكىمدەردىڭ تاراتقان بەيپىل اۋىز قاۋەسەتىنە سەنبەسىن. مارۋسيا تاۋىنىڭ تاريحى وسى، – دەپ، قارت ورنىنان تۇردى. ءبارىمىز سىرتقا شىقتىق.

اسپان اشىق بوران تىنىپتى. ءتۇن شىڭىلتىر ەكەن، اياز لەبى كۇيدىرىپ تۇر. قويشىنىڭ ماڭ توبەتتەرى اپپاق قىراۋعا ورانىپ، تۇمسىقتارىن توسىنە تىققان قالپىندا مىڭق ەتەر ەمەس.

ساعي قارت ىقتاسىندا بايلاۋلى تۇرعان اتىنا قورا ۇستىندە بىردەڭەلەردى ايتىپ، ءشوپ تاستاپ ءجۇر.

— كاريا، الگى باندالاردىڭ جاعدايى نە بولدى؟ — دەپ سۇرادىم اتتىڭ قاسىنا بارىپ، توبەدەگى ساعيعا قاراپ.

— ە، ولار ءتيىستى جازاسىن العان. شەكاراشىلار قاشقىنداردى ۇستاپ اكەلىپ، حالىق ولارعا قاتال ۇكىمىن شىعارعان، — دەي سالدى.

ەرتەسىندە تراكتور ءتۇس اۋا كەلدى. وعان دەيىن ءبىزدى ساعي كاريا اسۋدىڭ سولتۇستىك بيىك جوتاسىنداعى جالعىز قابىرگە ەرتىپ اپاردى. ءقابىردى قورشاعان تەمىر شارباقتان بولەك دانەڭە كورە المادىق. شارباقتى اق قارعا شانشي سالعان سياقتى، ءسىرا، ءقابىر الدەقاشان جەر بولىپ كەتسە كەرەك.

— تۋعان، ولگەن جىلىن جازدىرىپ ءبىر قۇلپىتاس ورناتۋىمىز عوي، — دەپ ەدىم، كاريا قابىردەن كوز الماي:

— يە، سول تاسىڭدى قويشى، بالام. جۇرت نە دەسە و دەسىن، ايتەۋىر، وسى تاۋ مارۋسيانىڭ تاۋى دەپ ماڭگى اتالاتىنىنا مەن سەنەمىن. بۇدان ارتىق ەسكەرتكىشتىڭ كەرەگى نە؟ — دەدى.

تراكتور ماشينامىزدى كەزەڭگە شىعاردى، ءبىز كاريامەن قوش ايتىسىپ كەتە باردىق. اۋدەم جەر ۇزاعاننان كەيىن، ماشينا تەرەزەسىنەن ارتىما قاراسام، كاريا ءقابىر باسىنان ءالى كەتپەگەن ەكەن...

---