InfoHub Logo

شىعىس قازاقستان وبلىسى، كۇرشىم اۋدانى
«قاراشىلىك نەگىزگى ورتا مەكتەبى» كمم
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى: توقتار ايجان

وقىتۋ ءۇشىن جانە وقىتۋدى باعالاۋ. بۇل ءار ساباقتىڭ باسىنان سوڭىنا دەيىن جۇرەتىن ۇدەرىس. باعالاۋ ۇدەرىسى وقۋشىلار «مەن نە ءۇشىن وقيمىن؟» - دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، وزدەرىنىڭ ءاربىر قادامىن، جەتىستىگىن ءفورماتيۆتى باعالايدى. وسىلاي وقۋعا دەگەن ىنتاسى، قىزىعۋشىلىعى، پانگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، مۇعالىمگە دەگەن سەنىمى پايدا بولادى. وقۋشى العا جىلجۋى ءۇشىن ءوزىنىڭ دەڭگەيىن ناقتى ءتۇسىنۋى ءتيىس. بۇندا نەگىزىنەن باعالاۋدىڭ ەكى ءتۇرى كورسەتىلگەن: وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ (ءفورماتيۆتى) جانە وقۋ ءۇشىن باعالاۋ (جيىنتىق). تاعى باسقا باعالاۋدىڭ ىشكى، سىرتقى جانە ءمۇعالىمنىڭ باعالاۋى سياقتى تۇرلەرى كورسەتىلگەن. وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ – بۇل ءبىلىم الۋشىلار وزدەرىنىڭ وقۋدىڭ قانداي ساتىسىندا تۇرعانىن، قانداي باعىتتا دامۋ كەرەك جانە قاجەتتى دەڭگەيگە قالاي جەتۋ كەرەكتىگى ايتىلعان. ساباقتاردى جوسپارلاۋدا وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋدى، وقۋشىلار وزدەرىن-وزدەرى، سىنىپتاستار ءبىرىن-بىر، كرييتەريالدى باعالاۋ ارقىلى جۇرگىزىلىۋىن قاداعالاپ ءوزىن-وزى باعالاۋ ناتيجەسىن باعالاۋ ءمۇعالىم باقىلاۋى ارقىلى جيىنتىق باعا رەتىندە وقۋ جۋرنالانا باعا قويادى. وقۋدى باعالاۋدىڭ ماقساتى، كەرىسىنشە، وقۋشى قازىرگى ۋاقىتتا نە وقىپ بىلگەنىن جيناقتاۋ بولىپ تابىلادى. ال وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ وقۋشىلارعا قورىتىندى نەمەسە ءفورماتيفتى باعالاۋ ناتيجەسىندە جيىنتىق باعانى قويادى. ال ىشكى باعالاۋ: ساراپتىق جۇمىس، باقىلاۋ جۇمىسى، ديكتانت، مازمۇنداما، وزىندىك جۇمىس، ماتىنمەن جۇمىس. سىرتقى باعالاۋ: تەست، انكەتا، وليمپيادا، ۇبت، عىلىمي جوبا، ت.ب. ءمۇعالىمنىڭ باعالاۋى: ماداقتاۋ، ىنتالاندىرۋ، فيشكالار، جۇلدىزشالار، سمايليكتەر، جانە  ت.ب ارقىلى جۇزەگە اسادى. ءمۇعالىمنىڭ باعالاۋى، ياعني ماداقتاۋ، ىنتالاندىرۋ وقۋشىلاردىڭ كوڭىل كۇيىن كوتەرىپ، وزدەرىندە سەنىمدىلىكتى تۋدىرادى. بۇگىنگى تاڭدا باعالاۋ بارىسىندا كريتەرييلىك جانە ءوزىن-وزى باعالاۋ جۇيەسىن قولدانۋدى وزەكتى دەپ سانايمىز. ءفورماتيۆتى باعالاۋ اتا-انالار، ءمۇعالىم جانە وقۋشىلارعا اشىق، تۇسىنىكتى جانە ناقتى بولادى. ءوزىن-وزى باعالاۋمەن قاتار وقۋشىلاردىڭ ءبىر-بىرىن باعالاۋدى جۇرگىزۋگە بولادى. وقۋشى ءوزىن-وزى باعالاعان كەزدە وزدەرى ناتيجەگە مۇددەلى بولادى. سونىمەن قاتار ءمۇعالىم وقۋشىعا باعا قويعان كەزدە، ول باعانى نە ءۇشىن قويعانىن، جاۋابىنىڭ قانشالىقتى دارەجەدە بولعاندىعىن اشىق ايتىپ كەتۋ كەرەك، سەبەبى ساباقتان كەيىن وقۋشىدا قويىلعان باعاعا كۇمان پايدا بولۋى مۇمكىن. ال باعاعا تالداۋ جاسالعاننان كەيىن وقۋشى، نە ءۇشىن وسى باعانى العاندىعىن تۇسىنەتىن بولادى جانە ءار ءتۇرلى كوزقاراستار پايدا بولمايدى.

وقۋشىلاردى باعالاۋداعى نەگىزگى ماقسات: وقۋشىلاردىڭ وقۋ بىلىمگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرا وتىرىپ، ءاربىر وقۋشىنىڭ وقۋداعى كۇتىلەتىن ناتيجەگە قول جەتكىزۋدەگى جەتكەن تابىستارىن جان-جاقتى جانە ءادىل باعالاي ءبىلۋى.

مىندەتتەرى:

- ماتەريالىن مەڭگەرتە وتىرىپ، مالىمەتتەردى وزدىگىنشە جيناۋعا يتەرمەلەۋ، قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ،تۇرتكى بولۋ،زەردەلەۋ.
- جەكە تۇلعانىڭ ينتەلەكتۋالدىق دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ، اكت-نى پايدالانا وتىرىپ، ىزدەنىمپازدىققا، شىعارماشىلىققا اكەلۋ.
- ءاربىر وقۋشىنىڭ ناتيجەگە جەتۋگە دەگەن تالپىنىسىن دامىتۋ، كوپشىلىك ورتاسىندا ءوز ويىن ەمىن-ەركىن جەتكىزۋگە اكەلۋ.

ساباعىمدا جيى قولدانعان ادىس-تاسىلدەرىمنىڭ بىرنەشەۋىنە توقتالسام: «ورمەكشىنىڭ تورى» ادىسىندە وقۋشى سۇراق ارقىلى كەلەسى بالاعا ءجىپ لاقتىرادى، ەگەر جاۋاپ بەرسە ساۋساعىنا وراپ كەلەسى وقۋشىعا سۇراق قويىپ لاقتىرادى، وسىلاي وربىتىلەدى. جاۋاپ بەرە الماعان جاعدايدا ءجىپ ساۋساعىنا ورالماي كەلەسى جاۋاپ بەرگەن وقۋشى ساۋساعىنا ورالۋى ارقىلى ورىندالادى. ەكى رەت جاۋاپ بەرگەن وقۋشى ساۋساعىنا وراپ ۇپايىن ەسەلەيدى. «تۇيمەداق» ادىسىندە وقۋشى جاۋابى تاقىرىپقا بايلانىستى سيممەتريالى بولۋى كەرەك، كۇلتەلەر تۇستەرى سيممەتريالى بولماسا قاتەلىكتى بىردەن بايقاپ، باعا وزدىگىنەن كورىنەدى. «ميعا شابۋىل»، «ءببۇ» كەستەسى، «ءبارىن ءبىلدىم» ادىس-تاسىلدەرىندە فيشكالار ارقىلى وقۋشىلار بەرگەن جاۋاپتارىنا ساي باعالانادى. بالدار باعالاۋ پاراعىنا ءار تاپسىرما سايىن جازىلىپ وتىردى. وقۋشىلاردىڭ اراسىندا فيشكا الۋعا قىزىعۋىشىلىق جوعارى بولدى. فيشكالاردى العان وقۋشىلار بىر-بىرىمەن سالىستىرىپ، بىر-بىرىنە جەتكىسى كەلىپ، باسەكەلەستىك پايدا بولدى. قىزىل جانە سارى فيشكالاردى الىپ قالعان وقۋشىلار جاسىل فيشكانى العىسى كەلىپ، تىرىساتىنى بايقالدى،دەگەنمەن دەزەرتتەۋدەگى سوقۋشىم قىزىل فيشكاعا قولى جەتكەنىنەدە ريزا بولدى. ءفورماتيۆتى باعالاۋ كەزىندە بۇرىڭعىداي نەگە ماعان وسى باعا،وعان انا باعا دەگەن وقۋشى بولمادى، ساباق سوڭىندا وقۋشىلار وزدەرىنىڭ قانشاعا جاۋاپ بەرگەندەرىن ءبىلىپ، باعالارىن ايتىپ شىعىپ،كۇندەلىكتەرىنە قويىپ،ماعان تەك قول قويدىرۋعا اكەلدى. ءبىر قىزىعى ءبىلىمى تومەن، زەرتتەۋگە الىنعان وقۋشى س، باستاپقىدا ءوزىنىڭ 3-نە ريزا بولسا،بارا-بارا ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتىپ، 4-تىك باعاعا جەتەتىن بولدى. سەبەبى، ءبىرىنشى، ەكىنشى تاپسىرمانى ورىنداۋدا بەلسەندىلىگى از بولدىدا سوڭعى تاپسىرمالاردى ورىنداۋدا ايتالىق «ءبارىن ءبىلدىم» ءادىسىن قولدانۋ كەزىندە تولىقتاي تاپسىرماعا ءوز كومەگىن تيگىزدى.

بۇدان مەنىڭ بايقاعانىم ءداستۇرلى ساباقتاردا تەك جيىنتىق باعا قويىپ، ءبىز وقۋشىلارعا تاۋەلسىزدىك بەرمەگەن ەكەنبىز. ال وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋدى پايدالانۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعى كوتەرىلدى. ولار بىر-بىرىمەن باسەكەگە ءتۇستى. وزدەرىنىڭ قولدارىنداعى فيشكالارىنان قانشا الاتىنىن ءبىلىپ، سوعان دايىن بولدى، تەز فيشكالارىن ەسەپتەپ، نەشە الاتىنىن الدىن-الا ءبىلىپ وتىردى جانە جوعارى باعا الۋ ءۇشىن فيشكا الۋعا تىرىستى. سەبەبى باعاعا دەگەن ۇمتىلىستارى. باسەكەگە قابىلەتتىلىكتەرى ارتادى.

قورىتىندى رەتىندە جازاتىن بولسام، وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ وقۋشىلاردىڭ وزدەرىن-وزدەرى جانە ءبىر-بىرىن باعالاۋ ەكەندىگى تۋرالى جوعارىدا ايتىپ كەتتىم.. وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنىڭ بەرگەن دۇرىس جاۋاپتارىنا فيشكالار جانە ۇپايلار الۋ ارقىلى وزدەرىنىڭ باعالارىن ءبىلىپ وتىردى.

وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ جانە وقۋ ءۇشىن باعالاۋ وتە ءتيىمدى بولىپ تابىلادى. بۇل باعالاۋ ادىستەرى بويىنشا وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتادى. ماتەماتيكا پانىنە دەگەن كوزقاراسى وزگەرىپ، قوسىمشا ىزدەنىپ، كوپتەگەن تاپسىرمالاردى (سلايد، ترەنينگ، سۋرەتتەردى.ت.ب.) دايىنداپ كەلەدى. سونىمەن قاتار ىشكى، سىرتقى جانە ءمۇعالىمنىڭ باعالاۋى بار. ءمۇعالىمنىڭ باعالاۋى (ماداقتاۋ، ىنتالاندىرۋ، تىلەك ايتۋ جانە سمايليكتەردى بەرۋ) وقۋشىنىڭ كوڭىل-كۇيىنە اسەر ەتىپ قانا قويماي،ونى الدىعا جەتەلەيدى.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. «مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق» استانا، 2012 جىل.
2. ءالىموۆ ا. ينتەر بەلسەندى ادىستەردى جوعارعى وقۋ ورىندارىندا قولدانۋ. الماتى-2009

---