ماتەماتيكا سىنىبىندا لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ
ماتەماتيكا سىنىبىندا لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ
«ويىن بالانىڭ الدىنان ءومىر ەسىگىن اشىپ، ونىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتادى ويىنسىز اقىل - ويدىڭ قالىپتاسۋى مۇمكىن ەمەس». (ۆ. ا. سۋحوملينسكيي)
بۇگiنگi تاڭدا جالپى بiلiم بەرەتiن ورتا مەكتەپ جاڭا قوعام مەكتەبi، بولاشاق مەكتەبi، ياعني سانالى حالىقتىق مادەنيەتكە باعىتتالعان، بالانىڭ جەكە باسىنىڭ دامۋىنا، جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا جاعداي جاسايتىن، باسەكەگە قابiلەتتi، ەلدiڭ ەرتەڭi بولاتىن جاس ۇرپاقتى ءوسiرiپ، دامىتاتىن مەكتەپ بولۋى تيiس.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بiلiم تۋرالى زاڭىندا: «بiلiم بەرۋ جۇيەسiنiڭ باستى مiندەتتەرiنە: بiلiم باعدارلامالارىن مەڭگەرۋ ءۇشiن جاعدايلار جاساۋ جانە جەكە ادامنىڭ شىعارماشىلىق، رۋحاني جانە دەنە مۇمكiندiكتەرiن دامىتۋ، ادامگەرشiلiك پەن سالاۋاتتى ءومiر سالتىنىڭ بەرiك نەگiزدەرiن قالىپتاستىرۋ، جەكە باسىنىڭ دامۋى ءۇشiن جاعداي جاساۋ ارقىلى پاراساتتى بايىتۋ» دەپ اتاپ كورسەتكەن.
وسىعان بايلانىستى قوعام الدىنا وقۋشىنىڭ جەكە باسىن ۇيلەسiمدi دامىتۋعا باعىتتايتىن مiندەتتەر قويىلىپ وتىر. وتانىمىزدىڭ ءاربiر بولاشاق ازاماتىن جان جاقتى تاربيەلەپ، بiلiم بەرۋ ارقىلى دامىتۋ ەڭ جاۋاپتى iس.
جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلاردىڭ ەلۋ پايىزى پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن /پدت/ بالالاردىڭ قۇرايتىندىعى بۇگىنگى كۇنى عىلىمي تۇردە دالەلدەنىپ وتىر. ك. س. لەبەدينسكايا، ۆ. ي. لۋبوۆسكوي، ت. ب دەفەكتولوگتار زەرتتەۋلەرىندە بالالاردىڭ جاس مولشەرى بىردەي بولعانىمەن، پسيحيكالىق دامۋى ءارتۇرلى، ياعني ينتەللەكتۋالدى قابىلەتىنىڭ جاسىنا سايكەس كەلمەيتىندىگىن ەرەكشە اتاپ كورسەتىلگەن.
پسيحيكالىق دامۋىنىڭ نەگiزگi بۇزىلىستارى ينتەللەكتۋالدى دامۋ دەڭگەيi، ياعني، زەيiنi، ەستە ساقتاۋى، ويلاۋى، كەڭiستiكتi باعدارلاۋى تومەن بولىپ كەلەدi. وسى سەبەپتەرگە بايلانىستى پسيحيكاسى دامۋى تەجەلگەن (پدت) بالالاردىڭ وقۋ ۇلگەرiمi تومەن بولادى. بۇل بالالاردىڭ وقۋعا ۇلگەرمەۋشiلiگi جەتi - سەگiز جاستان انىق بايقالادى. ونىڭ نەگiزگi بەلگiلەرi: ساباققا بەلسەندiلiگi بايقالمايدى، بەرiلگەن تاپسىرمالاردى ۇلكەندەردiڭ كومەگiنسiز دۇرىس ورىنداي المايدى، سىنىپتاستارىمەن از ارالاسادى، ءوز ويىن اشىق ايتا المايدى، وقۋ مەن جازۋ، ەسەپتەۋلەردە كوپ قاتەلەر جiبەرەدi، تەز شارشاعىش، زەيiنi تۇراقسىز بولادى ءوز ءوزiن تومەن باعالاۋى؛ قورشاعان ورتاعا سەنبەۋشiلiكپەن قاراۋى؛ ءوز كۇشiنە دەگەن سەنiمسiزدiگi.
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردىڭ تiل بايلىعى ادەتتەگi بالالارعا قاراعاندا 20 - 30% تومەن دەڭگەيدە. وسى سەبەپتەردەن بالانىڭ تاپسىرمانى ورىنداۋىندا كوپ قيىندىقتار كەزدەسەدi. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ارنايى ءبىلىم بەرۋدى قاجەت ەتەتىن بالالارعا ارنايى مەكتەپتەر مەن جالپى مەكتەپتەردىڭ ىشىنەن ارنايى سىنىپتار اشىلۋدا.
تۇزەتە - دامىتا وقىتۋ سىنىپتارىنا ءار ءتۇرلى بيولوگيالىق، الەۋمەتتىك سەبەپتەردىڭ سالدارىنان (ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنىڭ قىزمەتىنىڭ جەتىلمەۋى، سوماتيكالىق السىزدىك،، پەداگوگيكالىق قاراۋسىز) وقۋدا، مەكتەپكە بەيىمدەلۋدە قيىندىق كەلتىرەتىن بالالار وقيدى.
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالارمەن جۇرگىزىلەتىن پسيحولوگيالىق تۇزەتە - دامىتۋ جۇمىستارىنىڭ پرينسيپتەرى:
بالانىڭ جەكە تۇلعالىق ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋ.
شارشاپ كەتپەۋىن قاداعالاۋ.
وقۋ ارەكەتىن ويىن تۇرىندە ۇيىمداستىرۋ
سىنىپتان تىس تاربيە ساعاتتارىنا قاتىستىرۋ؛
ويىن داعدىلارىن وقۋ ارەكەتىنە اۋدارۋ.
ارنايى ادىستەمەلەرمەن وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋ.
جىلدىق دياگنوستيكالىق دامۋ دەڭگەيىن سالىستىرۋ.
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردى وقىتۋ - تاربيەلەۋ ۇدەرىسىندەگى مىندەتتەر:
1. دامۋى تەجەلگەن بالالاردىڭ ءبىلىم، بىلىك، داعدى قابىلەتتەرىن شەشۋ جانە دامىتۋ جولدارى: دايىندىعىن قامتاماسىز ەتەتىن پسيحوفيزيولوگيالىق مۇمكىندىكتى قاجەتتى دەڭگەيگە دەيىن دامىتۋ؛
2. بالالاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋ؛
3. وقۋ قاجەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ؛
4. بالانىڭ الەۋمەتتىك - ادامگەرشىلىك مىنەز - قۇلقىن قالىپتاستىرۋ؛
5. بالانى جان - جاقتى باقىلاۋ؛
6. دامۋ مۇمكىندىگىنە بايلانىستى ينتەللەكتۋالدىق بىلىكتىلىك قالىپتاستىرۋ
7. بالانىڭ جالپى دامۋ دەڭگەيىن كوتەرۋ جانە دامىتۋ؛
8. جاعىمدى الەۋمەتتىك ورتا قالىپتاستىرۋ؛
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردى وقىتۋ - تۇزەتۋ پروسەسiندە ءادiستەمەلiك نۇسقاۋلاردى دۇرىس جانە جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىپ، تومەندەگى جۇمىس تۇرلەرىنە كوڭىل ءبولۋ كەرەك:
- جالپى ءبىلىم بەرۋ سيكلى ساباقتارىندا، سونداي - اق ارنايى وقىتۋ كەزىندە ءار بالامەن جەكە جۇمىس جۇرگىزۋ؛
♦ تۇرلىشە ءادىس، تاسىلدەرمەن قاجۋدىڭ الدىن الۋ، ياعني، اقىل - وي مەن تاجىريبەلىك جۇمىستاردى الماستىرىپ وتىرۋ؛
♦ قىزىقتى جانە اسەمدەلگەن ديداكتيكالىق زاتتاردى دايىنداۋ، كورنەكىلىكتىڭ تۇرلىشە ءادىس تاسىلدەرىن قولدانۋ؛
♦ بالانىڭ ءبىلىم الۋ ىسكەرلىگىن بارىنشا بەلسەندى ەتىپ، ولاردىڭ سويلەۋىن دامىتاتىن جانە وقۋ ىسكەرلىگىنە قاجەتتى داعدىنى قالىپتاستىرۋ ادىستەرىن قولدانۋ؛
♦ دايىندىق (وقۋ باعدارلامانىڭ ناقتى ءبىر بولىگىن مەڭگەرۋگە) جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جانە قورشاعان ورتا جايلى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋدى قامتاماسىز ەتۋ؛
♦ وقۋدا جانە وقۋدان تىس كەزدەردە بالانىڭ بارلىق ىسكەرلىگىنىڭ ءتۇرىن دەر كەزىندە، قاجەتتى جاعدايعا سايكەس ۇزدىكسىز تۇزەتىلۋىنە كوڭىل اۋدارۋ.
تالاس اۋدانى اكىمدىگى ءبىلىم ءبولىمىنىڭ
مىناتاي قىستاۋباي ۇلى اتىنداعى ورتا مەكتەبى
ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى: رىسبايەۆا تۋرسىنكۋل ستامباكييەۆنا
ماتەماتيكا سىنىبىندا لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ. جۇكتەۋ
«ويىن بالانىڭ الدىنان ءومىر ەسىگىن اشىپ، ونىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتادى ويىنسىز اقىل - ويدىڭ قالىپتاسۋى مۇمكىن ەمەس». (ۆ. ا. سۋحوملينسكيي)
بۇگiنگi تاڭدا جالپى بiلiم بەرەتiن ورتا مەكتەپ جاڭا قوعام مەكتەبi، بولاشاق مەكتەبi، ياعني سانالى حالىقتىق مادەنيەتكە باعىتتالعان، بالانىڭ جەكە باسىنىڭ دامۋىنا، جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا جاعداي جاسايتىن، باسەكەگە قابiلەتتi، ەلدiڭ ەرتەڭi بولاتىن جاس ۇرپاقتى ءوسiرiپ، دامىتاتىن مەكتەپ بولۋى تيiس.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بiلiم تۋرالى زاڭىندا: «بiلiم بەرۋ جۇيەسiنiڭ باستى مiندەتتەرiنە: بiلiم باعدارلامالارىن مەڭگەرۋ ءۇشiن جاعدايلار جاساۋ جانە جەكە ادامنىڭ شىعارماشىلىق، رۋحاني جانە دەنە مۇمكiندiكتەرiن دامىتۋ، ادامگەرشiلiك پەن سالاۋاتتى ءومiر سالتىنىڭ بەرiك نەگiزدەرiن قالىپتاستىرۋ، جەكە باسىنىڭ دامۋى ءۇشiن جاعداي جاساۋ ارقىلى پاراساتتى بايىتۋ» دەپ اتاپ كورسەتكەن.
وسىعان بايلانىستى قوعام الدىنا وقۋشىنىڭ جەكە باسىن ۇيلەسiمدi دامىتۋعا باعىتتايتىن مiندەتتەر قويىلىپ وتىر. وتانىمىزدىڭ ءاربiر بولاشاق ازاماتىن جان جاقتى تاربيەلەپ، بiلiم بەرۋ ارقىلى دامىتۋ ەڭ جاۋاپتى iس.
جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلاردىڭ ەلۋ پايىزى پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن /پدت/ بالالاردىڭ قۇرايتىندىعى بۇگىنگى كۇنى عىلىمي تۇردە دالەلدەنىپ وتىر. ك. س. لەبەدينسكايا، ۆ. ي. لۋبوۆسكوي، ت. ب دەفەكتولوگتار زەرتتەۋلەرىندە بالالاردىڭ جاس مولشەرى بىردەي بولعانىمەن، پسيحيكالىق دامۋى ءارتۇرلى، ياعني ينتەللەكتۋالدى قابىلەتىنىڭ جاسىنا سايكەس كەلمەيتىندىگىن ەرەكشە اتاپ كورسەتىلگەن.
پسيحيكالىق دامۋىنىڭ نەگiزگi بۇزىلىستارى ينتەللەكتۋالدى دامۋ دەڭگەيi، ياعني، زەيiنi، ەستە ساقتاۋى، ويلاۋى، كەڭiستiكتi باعدارلاۋى تومەن بولىپ كەلەدi. وسى سەبەپتەرگە بايلانىستى پسيحيكاسى دامۋى تەجەلگەن (پدت) بالالاردىڭ وقۋ ۇلگەرiمi تومەن بولادى. بۇل بالالاردىڭ وقۋعا ۇلگەرمەۋشiلiگi جەتi - سەگiز جاستان انىق بايقالادى. ونىڭ نەگiزگi بەلگiلەرi: ساباققا بەلسەندiلiگi بايقالمايدى، بەرiلگەن تاپسىرمالاردى ۇلكەندەردiڭ كومەگiنسiز دۇرىس ورىنداي المايدى، سىنىپتاستارىمەن از ارالاسادى، ءوز ويىن اشىق ايتا المايدى، وقۋ مەن جازۋ، ەسەپتەۋلەردە كوپ قاتەلەر جiبەرەدi، تەز شارشاعىش، زەيiنi تۇراقسىز بولادى ءوز ءوزiن تومەن باعالاۋى؛ قورشاعان ورتاعا سەنبەۋشiلiكپەن قاراۋى؛ ءوز كۇشiنە دەگەن سەنiمسiزدiگi.
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردىڭ تiل بايلىعى ادەتتەگi بالالارعا قاراعاندا 20 - 30% تومەن دەڭگەيدە. وسى سەبەپتەردەن بالانىڭ تاپسىرمانى ورىنداۋىندا كوپ قيىندىقتار كەزدەسەدi. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ارنايى ءبىلىم بەرۋدى قاجەت ەتەتىن بالالارعا ارنايى مەكتەپتەر مەن جالپى مەكتەپتەردىڭ ىشىنەن ارنايى سىنىپتار اشىلۋدا.
تۇزەتە - دامىتا وقىتۋ سىنىپتارىنا ءار ءتۇرلى بيولوگيالىق، الەۋمەتتىك سەبەپتەردىڭ سالدارىنان (ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنىڭ قىزمەتىنىڭ جەتىلمەۋى، سوماتيكالىق السىزدىك،، پەداگوگيكالىق قاراۋسىز) وقۋدا، مەكتەپكە بەيىمدەلۋدە قيىندىق كەلتىرەتىن بالالار وقيدى.
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالارمەن جۇرگىزىلەتىن پسيحولوگيالىق تۇزەتە - دامىتۋ جۇمىستارىنىڭ پرينسيپتەرى:
بالانىڭ جەكە تۇلعالىق ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋ.
شارشاپ كەتپەۋىن قاداعالاۋ.
وقۋ ارەكەتىن ويىن تۇرىندە ۇيىمداستىرۋ
سىنىپتان تىس تاربيە ساعاتتارىنا قاتىستىرۋ؛
ويىن داعدىلارىن وقۋ ارەكەتىنە اۋدارۋ.
ارنايى ادىستەمەلەرمەن وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋ.
جىلدىق دياگنوستيكالىق دامۋ دەڭگەيىن سالىستىرۋ.
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردى وقىتۋ - تاربيەلەۋ ۇدەرىسىندەگى مىندەتتەر:
1. دامۋى تەجەلگەن بالالاردىڭ ءبىلىم، بىلىك، داعدى قابىلەتتەرىن شەشۋ جانە دامىتۋ جولدارى: دايىندىعىن قامتاماسىز ەتەتىن پسيحوفيزيولوگيالىق مۇمكىندىكتى قاجەتتى دەڭگەيگە دەيىن دامىتۋ؛
2. بالالاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋ؛
3. وقۋ قاجەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ؛
4. بالانىڭ الەۋمەتتىك - ادامگەرشىلىك مىنەز - قۇلقىن قالىپتاستىرۋ؛
5. بالانى جان - جاقتى باقىلاۋ؛
6. دامۋ مۇمكىندىگىنە بايلانىستى ينتەللەكتۋالدىق بىلىكتىلىك قالىپتاستىرۋ
7. بالانىڭ جالپى دامۋ دەڭگەيىن كوتەرۋ جانە دامىتۋ؛
8. جاعىمدى الەۋمەتتىك ورتا قالىپتاستىرۋ؛
پسيحيكالىق دامۋى تەجەلگەن بالالاردى وقىتۋ - تۇزەتۋ پروسەسiندە ءادiستەمەلiك نۇسقاۋلاردى دۇرىس جانە جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىپ، تومەندەگى جۇمىس تۇرلەرىنە كوڭىل ءبولۋ كەرەك:
- جالپى ءبىلىم بەرۋ سيكلى ساباقتارىندا، سونداي - اق ارنايى وقىتۋ كەزىندە ءار بالامەن جەكە جۇمىس جۇرگىزۋ؛
♦ تۇرلىشە ءادىس، تاسىلدەرمەن قاجۋدىڭ الدىن الۋ، ياعني، اقىل - وي مەن تاجىريبەلىك جۇمىستاردى الماستىرىپ وتىرۋ؛
♦ قىزىقتى جانە اسەمدەلگەن ديداكتيكالىق زاتتاردى دايىنداۋ، كورنەكىلىكتىڭ تۇرلىشە ءادىس تاسىلدەرىن قولدانۋ؛
♦ بالانىڭ ءبىلىم الۋ ىسكەرلىگىن بارىنشا بەلسەندى ەتىپ، ولاردىڭ سويلەۋىن دامىتاتىن جانە وقۋ ىسكەرلىگىنە قاجەتتى داعدىنى قالىپتاستىرۋ ادىستەرىن قولدانۋ؛
♦ دايىندىق (وقۋ باعدارلامانىڭ ناقتى ءبىر بولىگىن مەڭگەرۋگە) جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جانە قورشاعان ورتا جايلى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋدى قامتاماسىز ەتۋ؛
♦ وقۋدا جانە وقۋدان تىس كەزدەردە بالانىڭ بارلىق ىسكەرلىگىنىڭ ءتۇرىن دەر كەزىندە، قاجەتتى جاعدايعا سايكەس ۇزدىكسىز تۇزەتىلۋىنە كوڭىل اۋدارۋ.
تالاس اۋدانى اكىمدىگى ءبىلىم ءبولىمىنىڭ
مىناتاي قىستاۋباي ۇلى اتىنداعى ورتا مەكتەبى
ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى: رىسبايەۆا تۋرسىنكۋل ستامباكييەۆنا
ماتەماتيكا سىنىبىندا لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى بويىنشا ادىستەمەلىك ءپان بىرلەستىگىنىڭ جۇمىس جوسپارى.
