ماتەماتيكالىق ويىن تۇرلەرى
ماتەماتيكالىق ويىن تۇرلەرى
بالاباقشادان باستاپ بالانىڭ ماتەماتيكالىق تۇسىنىكتەردى دۇرىس مەڭگەرۋى، بالانىڭ دامۋى، جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى بولىپ تابىلادى. بالالارعا ماتەماتيكالىق قاراپايىم ۇعىمداردى ءتۇسىندىرۋ، بەكىتۋ.
تاربيەشى كۇندەلىكتى ومىردە جانە ساباقتا ديداكتيكالىق ويىندار مەن ويىن جاتتىعۋلار قولدانىلادى. ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ وقۋ ءىس - ارەكەتىنەن تىس ۋاقىتتا ۇيىمداستىرۋ، بالانىڭ ماتەماتيكالىق تۇسىنىگىن كەڭەيتەدى، تەرەڭدەتەدى، ويىن بەكىتەدى. ديداكتيكالىق ويىندار نەگىزىنەن وقىتۋ بارىسىندا جان – جاقتى، باعىت – باعدار بەرىپ وتىرادى. ياعني بالالاردىڭ ءوي ءورىسىن دامىتۋعا ماڭىزدى ءرول اتقارادى
مەكتەپكە دەيىنگى جاستاعى بالالارعا ءاربىر ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ تاقىرىبىنا سايكەس ويىن ءادىس - تاسىلىنە ءۇ لكەن ءمان بەرىلەدى، سوندا عانا وقۋ ءىس - ارەكەت بالالارعا پايدالى، قىزىقتى بولادى. قاراپايىم ماتەماتيكالىق ۇعىمداردى قالىپتاستىرۋ گەومەتريالىق پىشىنمەن ساناۋدى ۇيرەتۋ، 20 كولەمىندەگى سان تۋرالى تۇسىنىكتەرىن دامىتۋ، شارتتى ولشەۋىشتىڭ كومەگىمەن ولشەمدەردى جۇرگىزۋ، كوزبەن قابىلداۋ، شامالاۋ قابىلەتىن جەتكىزۋ، كەڭىستىكتى باعدارلاي ءبىلۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، زاتتى تەڭ ەكى بولىككە ءبولۋ دەگەن ماسەلەلەرگە نازار اۋدارىلادى.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ جان - جاقتى دامۋى ءۇشىن لوگيكالىق ويىنداردىڭ ورنى ەرەكشە. ويىن – مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى كەزدەن باستالىپ اداممەن ءومىر بويى ىلەسىپ جۇرەتىن ەرەكشە قىزمەت ءتۇرى. ويىن – بالالاردىڭ وقۋعا، ەڭبەككە دەگەن بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋداعى باستى قۇرال، بالانىڭ پسيحيكاسىندا ساپالى وزگەرىستەر تۋدىرادى: بالا زەيىنىنىڭ، جادىنىڭ قالىپتاسۋىنا ويلاۋ، قيالداۋ قابىلەتىنىڭ دامۋىنا اسەر ەتەدى. ويلاۋ شىعارماشىلىق جانە تانىم ارەكەتىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى
1. پىشىندەر الەمى
ويىن شارتى:
گەومەتريالىق فيگۋرالار دايىنداعاندا كولەمدەرى بويىنشا ءارقيلى عىپ دايىندايمىن جانە بالالاردا كولەم، ءپىشىن، سانى جايىندا تۇسىنىك قالىپتاسادى.
بالا سيپاتتاعاندا:
«ۇلكەن – ۇلكەنىرەك – ەڭ ۇلكەن»،
«كىشكەنتاي – كىشىرەك – ەڭ كىشكەنتاي»،
«بيىك – بيىگىرەك – ەڭ بيىك»،
«اۋىر – اۋىرىراق – ەڭ اۋىر»،
«جەڭىل – جەڭىلىرەك – ەڭ جەڭىل»،
«تەرەڭ – تەرەڭىرەك – ەڭ تەرەڭ»،
«جارىق – جارىعىراق – ەڭ جارىق»،
«قاراڭعى – قاراڭعىراق – ەڭ قاراڭعى» جانە ت. ب. ءتيىستى سالىستىرمالى جانە تاڭداۋلى شىرايداعى سالىستىرمالى سىن ەسىمدەردى دۇرىس وزىندىك دەربەس قولدانۋعا ۇيرەتەمىن.
2. سانىنا قاراي سالىستىرايىق ويىنى
ويىن شارتى:
. باستاپقىدا بالالارعا قاي جەردە ويىنشىقتىڭ كوپتىگىن، ال قاي جەردە ازدىعىن كوزبەن انىقتاۋدى ۇسىنامىز، ياعني، ءۇزىلىسسىز مولشەرلەردى سالىستىرا باستايمىز. العاشقى مىسالداردىڭ جاۋاپتارى كوزگە كورىنىپ تۇرۋى قاجەت.
3.«جەۋگە جارايتىن – جەۋگە جارامايتىن» ويىنى
ويىن شارتى:
وسى ويىندى توپپەن جىكتەۋ ويىنىن ءبارىمىز بىلەمىز. ۇقساستىعىنا بايلانىستى باسقا دا بەلگىلەردى تاڭداۋعا بولادى:
ءتىرى – ءتىرى ەمەس، قوزعاعىشى بار – قوزعاعىشى جوق، دوڭگەلەگى بار – دوڭگەلەگى جوق جانە ت. ب
4.«ءتورتىنشى ارتىق» ويىنى.
ويىن شارتى:
باسقالارىنا سايكەس كەلمەيتىن زاتتى «گەومەتريالىق ءپىشىندى) الىپ تاستاۋ نەمەسە بوياماۋ كەرەك جانە توپتى جالپىلاما سوزبەن اتاۋ قاجەت.
ەستۋ ارقىلى جۇمىس جاساۋ: تاربيەشى سوزدەر ايتادى دا، سولاردىڭ ىشىندە باسقالارعا سايكەس كەلمەيتىندى ءبولىپ كورسەتۋدى سۇرايدى،
مىسالى: 3 شەڭبەر، 1 ءتورتبۇرىش (ءپىشىن بويىنشا)، 3 قىزىل ءپىشىن جانە 1 جاسىل ءپىشىن (ءتۇس بويىنشا)
5.«مەن نە جاسىردىم؟» ويىنى.
ويىن شارتى:
بالالاردىڭ الدىنا 3 - 4 ءتۇرلى زاتتار نەمەسە قوس سۋرەتتەر قويىلعان. بالالارعا سۇراق قويۋ ارقىلى مەن ايتقان كارتوچكامدى نەمەسە زاتتى تابۋى كەرەك. ءاربىر سۇراقتان كەيىن، ءارى قاراي قاراستىرىلمايتىن كارتوچكانى الىپ تاستاتىپ وتىرامىن مىسالى، «ول ءتىرى مە؟» دەگەن سۇراققا «ءيا» دەپ جاۋاپ بەرىلسە، ءتىرى ەمەس زاتتار بەينەلەنگەن كارتوچكالاردى توڭكەرىپ نەمەسە الىپ تاستاعان ءجون، ول بالانىڭ ءارى قاراي ىزدەنۋىن جانە سۇراق قويۋىن جەڭىلدەتەدى.
6. 1 - 10 - عا دەيىن ساناۋ ويىنى
ويىن شارتى:
بالا 1 - 10 ارالاعىندا تاڭبالاردى تاني ءبىلۋ. اتالعان سانعا بايلانىستى قيمىل جاساپ ۇيرەتەمىن. مىسالى شاپالاقتاپ ساناۋ، نەمەسە ءتۇرلى ساناماقپەن جاتتاتامىن
7. «ورنىندى تاپ» ويىنى
ويىن شارتى:
بالالار رەتتىك نومەرىمەن تۇرادى دا تاربيەشى «اپ، قاسقىرىم اش» دەپ بالالاردى ويناپ قۋسا بالالار «قاسقىردان» قۇتىلعاننان كەيىن تەز ءوز ورىندارىن رەتتىك نومەرىمەن تاۋىپ الۋ كەرەك
8. «قويما» ويىنى. مىنا جەرگە سالىڭدار!
ويىن شارتى:
تاربيەشى « ءاي، ءبۇلدىرشىن! قاسقىرلار مەن لاقتاردى جيناڭدار دەيدى.
مىنا جەرگە سالىڭدار دەپ 2 قوراپ ۇسىنادى بالالار ويىنشىقتارىن، كارتوچكالارىن جيناي باستايدى، سول كەزدە تاربيەشى سەن تاعى قاسقىرلار مەن لاقتاردى ءبىر جەرگە جيناپ قويدىڭ با؟
سەنىڭ لاقتارىڭنان تۇك تە قالماس: قاسقىرلار لاقتاردى جەپ قويادى عوي!»،- دەپ بالانى زاتتارىن جۇيەلەپ جيناۋعا ۇيرەتەدى
«قاجەت سۋرەتتى تاپ».
ويىنعا قاجەت زاتتار: ۇلكەن جانە كىشكەنە سۋرەتتەر نەمەسە قۋىرشاققا ارنالعان ىدىستار، پلاستيليننەن جاساعان زاتتار، كونفەت، باۋىرساق، ت. ب.
ويىن ەرەجەسى: ەگەر ويىن سۋرەتتەرمەن جۇرگىزىلسە تاربيەشى - ءمۇعالىم ۇلكەن سۋرەتى بالالاردىڭ ءبارى كورسەتىندەي ورىنعا ىلەدى. مىسالى: ۇلكەن تارەلكا نەمەسە ورامال ۇستاعان قىزدىڭ سۋرەتى. بالالار قوراپتاعى سۋرەتتەردىڭ ىشىنەن تاقتاعا ىلىنگەن سۋرەت مازمۇنىنا سايكەس زاتتاردىڭ سۋرەتىن الىپ ستولعا قويادى. نە ىستەگەنى تۋرالى ايتادى.
ويىننىڭ سوڭىندا بالالار ويىنعا قاتىستى زاتتاردىڭ سۋرەتىن سالادى (ءوز قالاۋلارى بويىنشا نان، قانت توقاش ت. ب.)
بالاباقشادان باستاپ بالانىڭ ماتەماتيكالىق تۇسىنىكتەردى دۇرىس مەڭگەرۋى، بالانىڭ دامۋى، جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى بولىپ تابىلادى. بالالارعا ماتەماتيكالىق قاراپايىم ۇعىمداردى ءتۇسىندىرۋ، بەكىتۋ.
تاربيەشى كۇندەلىكتى ومىردە جانە ساباقتا ديداكتيكالىق ويىندار مەن ويىن جاتتىعۋلار قولدانىلادى. ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ وقۋ ءىس - ارەكەتىنەن تىس ۋاقىتتا ۇيىمداستىرۋ، بالانىڭ ماتەماتيكالىق تۇسىنىگىن كەڭەيتەدى، تەرەڭدەتەدى، ويىن بەكىتەدى. ديداكتيكالىق ويىندار نەگىزىنەن وقىتۋ بارىسىندا جان – جاقتى، باعىت – باعدار بەرىپ وتىرادى. ياعني بالالاردىڭ ءوي ءورىسىن دامىتۋعا ماڭىزدى ءرول اتقارادى
مەكتەپكە دەيىنگى جاستاعى بالالارعا ءاربىر ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ تاقىرىبىنا سايكەس ويىن ءادىس - تاسىلىنە ءۇ لكەن ءمان بەرىلەدى، سوندا عانا وقۋ ءىس - ارەكەت بالالارعا پايدالى، قىزىقتى بولادى. قاراپايىم ماتەماتيكالىق ۇعىمداردى قالىپتاستىرۋ گەومەتريالىق پىشىنمەن ساناۋدى ۇيرەتۋ، 20 كولەمىندەگى سان تۋرالى تۇسىنىكتەرىن دامىتۋ، شارتتى ولشەۋىشتىڭ كومەگىمەن ولشەمدەردى جۇرگىزۋ، كوزبەن قابىلداۋ، شامالاۋ قابىلەتىن جەتكىزۋ، كەڭىستىكتى باعدارلاي ءبىلۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، زاتتى تەڭ ەكى بولىككە ءبولۋ دەگەن ماسەلەلەرگە نازار اۋدارىلادى.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ جان - جاقتى دامۋى ءۇشىن لوگيكالىق ويىنداردىڭ ورنى ەرەكشە. ويىن – مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى كەزدەن باستالىپ اداممەن ءومىر بويى ىلەسىپ جۇرەتىن ەرەكشە قىزمەت ءتۇرى. ويىن – بالالاردىڭ وقۋعا، ەڭبەككە دەگەن بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋداعى باستى قۇرال، بالانىڭ پسيحيكاسىندا ساپالى وزگەرىستەر تۋدىرادى: بالا زەيىنىنىڭ، جادىنىڭ قالىپتاسۋىنا ويلاۋ، قيالداۋ قابىلەتىنىڭ دامۋىنا اسەر ەتەدى. ويلاۋ شىعارماشىلىق جانە تانىم ارەكەتىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى
1. پىشىندەر الەمى
ويىن شارتى:
گەومەتريالىق فيگۋرالار دايىنداعاندا كولەمدەرى بويىنشا ءارقيلى عىپ دايىندايمىن جانە بالالاردا كولەم، ءپىشىن، سانى جايىندا تۇسىنىك قالىپتاسادى.
بالا سيپاتتاعاندا:
«ۇلكەن – ۇلكەنىرەك – ەڭ ۇلكەن»،
«كىشكەنتاي – كىشىرەك – ەڭ كىشكەنتاي»،
«بيىك – بيىگىرەك – ەڭ بيىك»،
«اۋىر – اۋىرىراق – ەڭ اۋىر»،
«جەڭىل – جەڭىلىرەك – ەڭ جەڭىل»،
«تەرەڭ – تەرەڭىرەك – ەڭ تەرەڭ»،
«جارىق – جارىعىراق – ەڭ جارىق»،
«قاراڭعى – قاراڭعىراق – ەڭ قاراڭعى» جانە ت. ب. ءتيىستى سالىستىرمالى جانە تاڭداۋلى شىرايداعى سالىستىرمالى سىن ەسىمدەردى دۇرىس وزىندىك دەربەس قولدانۋعا ۇيرەتەمىن.
2. سانىنا قاراي سالىستىرايىق ويىنى
ويىن شارتى:
. باستاپقىدا بالالارعا قاي جەردە ويىنشىقتىڭ كوپتىگىن، ال قاي جەردە ازدىعىن كوزبەن انىقتاۋدى ۇسىنامىز، ياعني، ءۇزىلىسسىز مولشەرلەردى سالىستىرا باستايمىز. العاشقى مىسالداردىڭ جاۋاپتارى كوزگە كورىنىپ تۇرۋى قاجەت.
3.«جەۋگە جارايتىن – جەۋگە جارامايتىن» ويىنى
ويىن شارتى:
وسى ويىندى توپپەن جىكتەۋ ويىنىن ءبارىمىز بىلەمىز. ۇقساستىعىنا بايلانىستى باسقا دا بەلگىلەردى تاڭداۋعا بولادى:
ءتىرى – ءتىرى ەمەس، قوزعاعىشى بار – قوزعاعىشى جوق، دوڭگەلەگى بار – دوڭگەلەگى جوق جانە ت. ب
4.«ءتورتىنشى ارتىق» ويىنى.
ويىن شارتى:
باسقالارىنا سايكەس كەلمەيتىن زاتتى «گەومەتريالىق ءپىشىندى) الىپ تاستاۋ نەمەسە بوياماۋ كەرەك جانە توپتى جالپىلاما سوزبەن اتاۋ قاجەت.
ەستۋ ارقىلى جۇمىس جاساۋ: تاربيەشى سوزدەر ايتادى دا، سولاردىڭ ىشىندە باسقالارعا سايكەس كەلمەيتىندى ءبولىپ كورسەتۋدى سۇرايدى،
مىسالى: 3 شەڭبەر، 1 ءتورتبۇرىش (ءپىشىن بويىنشا)، 3 قىزىل ءپىشىن جانە 1 جاسىل ءپىشىن (ءتۇس بويىنشا)
5.«مەن نە جاسىردىم؟» ويىنى.
ويىن شارتى:
بالالاردىڭ الدىنا 3 - 4 ءتۇرلى زاتتار نەمەسە قوس سۋرەتتەر قويىلعان. بالالارعا سۇراق قويۋ ارقىلى مەن ايتقان كارتوچكامدى نەمەسە زاتتى تابۋى كەرەك. ءاربىر سۇراقتان كەيىن، ءارى قاراي قاراستىرىلمايتىن كارتوچكانى الىپ تاستاتىپ وتىرامىن مىسالى، «ول ءتىرى مە؟» دەگەن سۇراققا «ءيا» دەپ جاۋاپ بەرىلسە، ءتىرى ەمەس زاتتار بەينەلەنگەن كارتوچكالاردى توڭكەرىپ نەمەسە الىپ تاستاعان ءجون، ول بالانىڭ ءارى قاراي ىزدەنۋىن جانە سۇراق قويۋىن جەڭىلدەتەدى.
6. 1 - 10 - عا دەيىن ساناۋ ويىنى
ويىن شارتى:
بالا 1 - 10 ارالاعىندا تاڭبالاردى تاني ءبىلۋ. اتالعان سانعا بايلانىستى قيمىل جاساپ ۇيرەتەمىن. مىسالى شاپالاقتاپ ساناۋ، نەمەسە ءتۇرلى ساناماقپەن جاتتاتامىن
7. «ورنىندى تاپ» ويىنى
ويىن شارتى:
بالالار رەتتىك نومەرىمەن تۇرادى دا تاربيەشى «اپ، قاسقىرىم اش» دەپ بالالاردى ويناپ قۋسا بالالار «قاسقىردان» قۇتىلعاننان كەيىن تەز ءوز ورىندارىن رەتتىك نومەرىمەن تاۋىپ الۋ كەرەك
8. «قويما» ويىنى. مىنا جەرگە سالىڭدار!
ويىن شارتى:
تاربيەشى « ءاي، ءبۇلدىرشىن! قاسقىرلار مەن لاقتاردى جيناڭدار دەيدى.
مىنا جەرگە سالىڭدار دەپ 2 قوراپ ۇسىنادى بالالار ويىنشىقتارىن، كارتوچكالارىن جيناي باستايدى، سول كەزدە تاربيەشى سەن تاعى قاسقىرلار مەن لاقتاردى ءبىر جەرگە جيناپ قويدىڭ با؟
سەنىڭ لاقتارىڭنان تۇك تە قالماس: قاسقىرلار لاقتاردى جەپ قويادى عوي!»،- دەپ بالانى زاتتارىن جۇيەلەپ جيناۋعا ۇيرەتەدى
«قاجەت سۋرەتتى تاپ».
ويىنعا قاجەت زاتتار: ۇلكەن جانە كىشكەنە سۋرەتتەر نەمەسە قۋىرشاققا ارنالعان ىدىستار، پلاستيليننەن جاساعان زاتتار، كونفەت، باۋىرساق، ت. ب.
ويىن ەرەجەسى: ەگەر ويىن سۋرەتتەرمەن جۇرگىزىلسە تاربيەشى - ءمۇعالىم ۇلكەن سۋرەتى بالالاردىڭ ءبارى كورسەتىندەي ورىنعا ىلەدى. مىسالى: ۇلكەن تارەلكا نەمەسە ورامال ۇستاعان قىزدىڭ سۋرەتى. بالالار قوراپتاعى سۋرەتتەردىڭ ىشىنەن تاقتاعا ىلىنگەن سۋرەت مازمۇنىنا سايكەس زاتتاردىڭ سۋرەتىن الىپ ستولعا قويادى. نە ىستەگەنى تۋرالى ايتادى.
ويىننىڭ سوڭىندا بالالار ويىنعا قاتىستى زاتتاردىڭ سۋرەتىن سالادى (ءوز قالاۋلارى بويىنشا نان، قانت توقاش ت. ب.)
You Might Also Like
