ءماتىننىڭ تۇرلەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءماتىننىڭ تۇرلەرى
ماقساتى: وقۋشىلاردى ءماتىننىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ.
ءماتىن تۇرلەرىنىڭ ىشكى قۇرىلىمدىق ەرەكشەلىكتەرىن ۇعىندىرۋ. تىرەك سىزبا ارقىلى ءماتىن قۇراۋعا ۇيرەتۋ. بايلانىستىرىپ سويلەۋ داعدىسىن جانە سوزدەردى قولدانۋ ەرەكشەلىگى ارقىلى سويلەۋ مادەنيەتىن دامىتۋ.
تابيعاتتى زەردەلەي بىلۋگە، قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ادىستەرى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، كورنەكىلىك، تالداۋ، شىعارماشىلىق – ىزدەنۋشىلىك ادىستەرى.
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا، تىرەك - سىزبا، وقۋلىق.
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. امانداسۋ، وقۋشىلاردى ءۇش توپقا ءبولۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. 197 - جاتتىعۋ. ماتىنگە جوسپار قۇرۋ كەرەك.
الدىمەن ءار توپتان ءبىر - ءبىر وقۋشى ءماتىندى كەزەكتەسىپ، تىزبەكتەلە وقيدى. سوسىن ءار توپ وزدەرىنىڭ قۇرعان جوسپارلارىن وقيدى.
ءىىى. وتكەن ساباقتى بەكىتۋ. سۇراق – جاۋاپ:
- ءماتىن دەگەنىمىز نە؟
- ءماتىننىڭ قانداي بولىكتەرى بولادى؟
- ماتىندەگى سويلەمدەردىڭ ورىندارىن اۋىستىرىپ ايتۋعا بولا ما؟
ءىV. جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن، ماقساتىن حابارلاۋ.
V. جاڭا ساباق
1) ءبىرىنشى ءماتىن بويىنشا جۇمىس
- مەن ءسوز جاسىردىم. بۇل ءسوز ەكى سوزدەن قۇرالىپ تۇر.
ءبىر تاڭبالى سان + ادام دەنە مۇشەسى = سۋدا تىرشىلىك ەتەتىن جاندىك.
جاۋابى: سەگىزاياق (ينتەراكتيۆتى تاقتادان سەگىزاياقتىڭ سۋرەتى جانە ءماتىن كورسەتىلەدى.) ەندەشە ءبىرىنشى ءماتىن «سەگىزاياق» دەپ اتالادى.
- بۇل ءماتىن نە تۋرالى؟ – تاقىرىبى قالاي اتالادى؟
ماتىندەگى سويلەمدەرگە قانداي سۇراقتار قويۋعا بولادى.
(وقۋشىلار جاۋابى: - سەگىزاياق نە ىستەيدى؟ - باياۋ قوزعالادى.– جاۋىن كورگەندە قايتەدى؟- قۇتىلىپ كەتەدى. اياقتارىن تومەن سالبىراتسا نە ىستەيدى؟
ۇيقىعا باتادى، ۇيىقتاي بەرەدى
- ياعني وسى اتالعان سوزدەر بۇل ماتىندەگى تىرەك سوزدەر. وسى تىرەك سوزدەر ماتىندەگى سويلەمدەر اراسىندا بايلانىس جاساپ تۇر. بۇل ءماتىننىڭ - اڭگىمەلەۋ تۇرىنە جاتادى. سەبەبى، ءبىر وقيعادان سوڭ ەكىنشى وقيعا ايتىلادى. (سويلەمدەردىڭ ورىندارىن اۋىستىرۋعا بولمايدى. ەگەر قۇرىلىمى بۇزىلسا ماتىندە نە تۋرالى ايتىلعانىن ۇعۋ قيىن بولادى.)
اڭگىمەلەۋ ءماتىنىنىڭ ەرەكشەلىگى: 1) ءماتىن «نە ىستەيدى، نە ىستەدى» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. 2) تىرەك سوزدەرى - ەتىستىكتەردەن بولادى. 3) سويلەمدەر تىزبەكتەلە بايلانىسادى. ءماتىن سوڭىنا قاراي نەگىزگى وي ايتىلادى. (1 - تىرەك - سىزبادا كورسەتۋ)
اڭگىمەلەۋ ءماتىنىن تۇسىنگەندەرىن بايقاۋ.
اقبوكەن
اقبوكەندەر ەن دالانى مەكەندەيدى. ولار توپ - توبىمەن جايىلادى. كارى اقبوكەندەر قاراۋىل قارايدى. ءقاۋىپ تونگەندە پىسقىرىپ داۋىس بەرەدى.
- بۇل ءماتىننىڭ قاي ءتۇرى؟
2) توپپەن جۇمىس.
– وسى ماتىندەگى تىرەك سوزدەردى تابىڭدار. (مەكەندەيدى، جايىلادى، قاراۋىل قارايدى، داۋىس بەرەدى)
3) ەكىنشى ماتىنمەن جۇمىس. وقۋلىقپەن جۇمىس «لاشىن» (70 بەت)
- ماتىنگە سۇراقتى قالاي قويۋعا بولادى؟
– ماتىندە لاشىندى قانداي دەپ سيپاتتايدى؟
- لاشىن قانداي قۇس؟
- ونىڭ ارقاسى، القىمى قانداي؟
- كوزى قانداي؟
- قاناتى قانداي؟
بۇل - سيپاتتاۋ ءماتىنى.
سيپاتتاۋ ءماتىنىنىڭ ەرەكشەلىگىن وزدەرىڭ تاۋىپ ايتا الاسىڭدار ما؟ (ءار توپتىڭ جاۋابىن تىڭداۋ).
سيپاتتاۋ ءماتىنىنىڭ ەرەكشەلىگى: 1) سويلەمدەر زاتتىڭ ءتۇر - ءتۇسىن، قاسيەتىن سۋرەتتەيدى. 2) سيپاتتاۋ ءماتىنى « قانداي؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەدى. 3) تىرەك سوزدەر – سىن ەسىمدەردەن بولادى. (2 - تىرەك - سىزبادا كورسەتۋ)
4) ءۇشىنشى ماتىنمەن جۇمىس.
(ينتەراكتيۆتى تاقتادان قايىڭنىڭ سۋرەتى مەن ءماتىن كورسەتىلەدى.)
قايىڭ.
قايىڭ - پايدالى اعاش. ويتكەنى، قايىڭنان ءتۇرلى جيھازدار جاسالادى. ونىڭ مايىمەن بىلعارى وڭدەلەدى. ول ۋلى گازداردى وتكىزبەيدى.
بۇل - ءماتىننىڭ قاي ءتۇرى بولادى دەپ ويلايسىڭدار؟ نە سەبەپتى؟ – نەمەن دالەلدەيسىڭدەر؟ بۇل - پايىمداۋ ءماتىنى. سەبەبى، ءبىرىنشى سويلەمدە نەگىزگى وي ايتىلادى. ال قالعان سويلەمدەردە سول وي دالەلدەنەدى. (3 - تىرەك - سىزبادا كورسەتۋ)
پايىمداۋ ءماتىنىنىڭ ەرەكشەلىگى:
1) پايىمداۋ ءماتىنى « نەلىكتەن؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەدى.
2) ءبىرىنشى سويلەمدە نەگىزگى وي ايتىلادى. ال قالعان سويلەمدەردە سول وي دالەلدەنەدى.
3) تىرەك سوزدەرى - "ويتكەنى"، "سەبەبى"، "بىرىنشىدەن "، "ەكىنشىدەن،"--- دەگەن سوزدەر
VI. تۇسىنگەندەرىن تەكسەرۋ
1) تىرەك سىزبانى پايدالانىپ ءماتىن قۇراۋ. ءار توپقا تاپسىرما بەرۋ.
ءۇش توپتا "تۇيە" تاقىرىبىنا ءماتىن قۇرايدى.
1 - توپقا:
ءماتىن "تۇيە - ءتورت تۇلىك مالعا جاتادى"- دەپ باستالادى. تىرەك سوزدەرى نە ىستەدى؟ نە قىلدى؟ ءقايتتى؟ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەدى. اڭگىمەلەۋ ءماتىنى بولۋ كەرەك.
2 - توپقا:
ءماتىن "تۇيە - سيراقتارى ۇزىن، وركەشتى جانۋار"- دەپ باستالادى. تىرەك سوزدەرى قانداي؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەدى. سيپاتتاۋ ءماتىنى بولۋ كەرەك.
3 - توپقا:
ءماتىن "تۇيە ادامعا پايدالى، سەبەبى، "- دەپ باستالادى. تىرەك سوزدەرى نەگە؟ نەلىكتەن؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. پايىمداۋ ءماتىنى بولۋ كەرەك.
VII. ساباقتىڭ قورىتۋ كەزەڭى.
- بۇگىن ساباقتا نە ۇيرەندىڭدەر؟
- بىلەتىن ەرەجەلەرىڭدى، ۇعىمداردى كەستەگە جازۋ.
ءماتىن تۋرالى نە بىلەتىن ەدىك؟
بۇگىن تاعى نەنى ۇيرەندىك؟
1. ءماتىن ماعىنا جاعىنان ءوزارا بايلانىسقان، ەكى نەمەسە ودان دا كوپ سويلەمنەن قۇرالادى.
2. ءماتىننىڭ تاقىرىبى بولادى.
3. ءماتىننىڭ باسى، ورتاسى، سوڭى بولادى.
4. ماتىندە تىرەك سوزدەر بولادى.
ءماتىننىڭ نەگىزگى ويى بولادى.
• ءماتىننىڭ تۇرلەرىن بىلدىك:
1. اڭگىمەلەۋ
2. سيپاتتاۋ
3. پايىمداۋ
•وسى تۇرلەرىنىڭ ەرەكشەلىگىن بىلدىك.
وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋ.
VIII. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ. 201 - جاتتىعۋ. كۇنباعىس جايلى سيپاتتاۋ ءماتىنىن قۇراۋ.
ماقساتى: وقۋشىلاردى ءماتىننىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ.
ءماتىن تۇرلەرىنىڭ ىشكى قۇرىلىمدىق ەرەكشەلىكتەرىن ۇعىندىرۋ. تىرەك سىزبا ارقىلى ءماتىن قۇراۋعا ۇيرەتۋ. بايلانىستىرىپ سويلەۋ داعدىسىن جانە سوزدەردى قولدانۋ ەرەكشەلىگى ارقىلى سويلەۋ مادەنيەتىن دامىتۋ.
تابيعاتتى زەردەلەي بىلۋگە، قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ادىستەرى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، كورنەكىلىك، تالداۋ، شىعارماشىلىق – ىزدەنۋشىلىك ادىستەرى.
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا، تىرەك - سىزبا، وقۋلىق.
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. امانداسۋ، وقۋشىلاردى ءۇش توپقا ءبولۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. 197 - جاتتىعۋ. ماتىنگە جوسپار قۇرۋ كەرەك.
الدىمەن ءار توپتان ءبىر - ءبىر وقۋشى ءماتىندى كەزەكتەسىپ، تىزبەكتەلە وقيدى. سوسىن ءار توپ وزدەرىنىڭ قۇرعان جوسپارلارىن وقيدى.
ءىىى. وتكەن ساباقتى بەكىتۋ. سۇراق – جاۋاپ:
- ءماتىن دەگەنىمىز نە؟
- ءماتىننىڭ قانداي بولىكتەرى بولادى؟
- ماتىندەگى سويلەمدەردىڭ ورىندارىن اۋىستىرىپ ايتۋعا بولا ما؟
ءىV. جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن، ماقساتىن حابارلاۋ.
V. جاڭا ساباق
1) ءبىرىنشى ءماتىن بويىنشا جۇمىس
- مەن ءسوز جاسىردىم. بۇل ءسوز ەكى سوزدەن قۇرالىپ تۇر.
ءبىر تاڭبالى سان + ادام دەنە مۇشەسى = سۋدا تىرشىلىك ەتەتىن جاندىك.
جاۋابى: سەگىزاياق (ينتەراكتيۆتى تاقتادان سەگىزاياقتىڭ سۋرەتى جانە ءماتىن كورسەتىلەدى.) ەندەشە ءبىرىنشى ءماتىن «سەگىزاياق» دەپ اتالادى.
- بۇل ءماتىن نە تۋرالى؟ – تاقىرىبى قالاي اتالادى؟
ماتىندەگى سويلەمدەرگە قانداي سۇراقتار قويۋعا بولادى.
(وقۋشىلار جاۋابى: - سەگىزاياق نە ىستەيدى؟ - باياۋ قوزعالادى.– جاۋىن كورگەندە قايتەدى؟- قۇتىلىپ كەتەدى. اياقتارىن تومەن سالبىراتسا نە ىستەيدى؟
ۇيقىعا باتادى، ۇيىقتاي بەرەدى
- ياعني وسى اتالعان سوزدەر بۇل ماتىندەگى تىرەك سوزدەر. وسى تىرەك سوزدەر ماتىندەگى سويلەمدەر اراسىندا بايلانىس جاساپ تۇر. بۇل ءماتىننىڭ - اڭگىمەلەۋ تۇرىنە جاتادى. سەبەبى، ءبىر وقيعادان سوڭ ەكىنشى وقيعا ايتىلادى. (سويلەمدەردىڭ ورىندارىن اۋىستىرۋعا بولمايدى. ەگەر قۇرىلىمى بۇزىلسا ماتىندە نە تۋرالى ايتىلعانىن ۇعۋ قيىن بولادى.)
اڭگىمەلەۋ ءماتىنىنىڭ ەرەكشەلىگى: 1) ءماتىن «نە ىستەيدى، نە ىستەدى» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. 2) تىرەك سوزدەرى - ەتىستىكتەردەن بولادى. 3) سويلەمدەر تىزبەكتەلە بايلانىسادى. ءماتىن سوڭىنا قاراي نەگىزگى وي ايتىلادى. (1 - تىرەك - سىزبادا كورسەتۋ)
اڭگىمەلەۋ ءماتىنىن تۇسىنگەندەرىن بايقاۋ.
اقبوكەن
اقبوكەندەر ەن دالانى مەكەندەيدى. ولار توپ - توبىمەن جايىلادى. كارى اقبوكەندەر قاراۋىل قارايدى. ءقاۋىپ تونگەندە پىسقىرىپ داۋىس بەرەدى.
- بۇل ءماتىننىڭ قاي ءتۇرى؟
2) توپپەن جۇمىس.
– وسى ماتىندەگى تىرەك سوزدەردى تابىڭدار. (مەكەندەيدى، جايىلادى، قاراۋىل قارايدى، داۋىس بەرەدى)
3) ەكىنشى ماتىنمەن جۇمىس. وقۋلىقپەن جۇمىس «لاشىن» (70 بەت)
- ماتىنگە سۇراقتى قالاي قويۋعا بولادى؟
– ماتىندە لاشىندى قانداي دەپ سيپاتتايدى؟
- لاشىن قانداي قۇس؟
- ونىڭ ارقاسى، القىمى قانداي؟
- كوزى قانداي؟
- قاناتى قانداي؟
بۇل - سيپاتتاۋ ءماتىنى.
سيپاتتاۋ ءماتىنىنىڭ ەرەكشەلىگىن وزدەرىڭ تاۋىپ ايتا الاسىڭدار ما؟ (ءار توپتىڭ جاۋابىن تىڭداۋ).
سيپاتتاۋ ءماتىنىنىڭ ەرەكشەلىگى: 1) سويلەمدەر زاتتىڭ ءتۇر - ءتۇسىن، قاسيەتىن سۋرەتتەيدى. 2) سيپاتتاۋ ءماتىنى « قانداي؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەدى. 3) تىرەك سوزدەر – سىن ەسىمدەردەن بولادى. (2 - تىرەك - سىزبادا كورسەتۋ)
4) ءۇشىنشى ماتىنمەن جۇمىس.
(ينتەراكتيۆتى تاقتادان قايىڭنىڭ سۋرەتى مەن ءماتىن كورسەتىلەدى.)
قايىڭ.
قايىڭ - پايدالى اعاش. ويتكەنى، قايىڭنان ءتۇرلى جيھازدار جاسالادى. ونىڭ مايىمەن بىلعارى وڭدەلەدى. ول ۋلى گازداردى وتكىزبەيدى.
بۇل - ءماتىننىڭ قاي ءتۇرى بولادى دەپ ويلايسىڭدار؟ نە سەبەپتى؟ – نەمەن دالەلدەيسىڭدەر؟ بۇل - پايىمداۋ ءماتىنى. سەبەبى، ءبىرىنشى سويلەمدە نەگىزگى وي ايتىلادى. ال قالعان سويلەمدەردە سول وي دالەلدەنەدى. (3 - تىرەك - سىزبادا كورسەتۋ)
پايىمداۋ ءماتىنىنىڭ ەرەكشەلىگى:
1) پايىمداۋ ءماتىنى « نەلىكتەن؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەدى.
2) ءبىرىنشى سويلەمدە نەگىزگى وي ايتىلادى. ال قالعان سويلەمدەردە سول وي دالەلدەنەدى.
3) تىرەك سوزدەرى - "ويتكەنى"، "سەبەبى"، "بىرىنشىدەن "، "ەكىنشىدەن،"--- دەگەن سوزدەر
VI. تۇسىنگەندەرىن تەكسەرۋ
1) تىرەك سىزبانى پايدالانىپ ءماتىن قۇراۋ. ءار توپقا تاپسىرما بەرۋ.
ءۇش توپتا "تۇيە" تاقىرىبىنا ءماتىن قۇرايدى.
1 - توپقا:
ءماتىن "تۇيە - ءتورت تۇلىك مالعا جاتادى"- دەپ باستالادى. تىرەك سوزدەرى نە ىستەدى؟ نە قىلدى؟ ءقايتتى؟ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەدى. اڭگىمەلەۋ ءماتىنى بولۋ كەرەك.
2 - توپقا:
ءماتىن "تۇيە - سيراقتارى ۇزىن، وركەشتى جانۋار"- دەپ باستالادى. تىرەك سوزدەرى قانداي؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەدى. سيپاتتاۋ ءماتىنى بولۋ كەرەك.
3 - توپقا:
ءماتىن "تۇيە ادامعا پايدالى، سەبەبى، "- دەپ باستالادى. تىرەك سوزدەرى نەگە؟ نەلىكتەن؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. پايىمداۋ ءماتىنى بولۋ كەرەك.
VII. ساباقتىڭ قورىتۋ كەزەڭى.
- بۇگىن ساباقتا نە ۇيرەندىڭدەر؟
- بىلەتىن ەرەجەلەرىڭدى، ۇعىمداردى كەستەگە جازۋ.
ءماتىن تۋرالى نە بىلەتىن ەدىك؟
بۇگىن تاعى نەنى ۇيرەندىك؟
1. ءماتىن ماعىنا جاعىنان ءوزارا بايلانىسقان، ەكى نەمەسە ودان دا كوپ سويلەمنەن قۇرالادى.
2. ءماتىننىڭ تاقىرىبى بولادى.
3. ءماتىننىڭ باسى، ورتاسى، سوڭى بولادى.
4. ماتىندە تىرەك سوزدەر بولادى.
ءماتىننىڭ نەگىزگى ويى بولادى.
• ءماتىننىڭ تۇرلەرىن بىلدىك:
1. اڭگىمەلەۋ
2. سيپاتتاۋ
3. پايىمداۋ
•وسى تۇرلەرىنىڭ ەرەكشەلىگىن بىلدىك.
وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋ.
VIII. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ. 201 - جاتتىعۋ. كۇنباعىس جايلى سيپاتتاۋ ءماتىنىن قۇراۋ.
You Might Also Like
-
زال ءىشى جاڭا جىل مەرەكەسىنە ساي بەزەندىرىلىپ، مۋزىكالىق اۋەن جيىلعان قوناقتارعا كوتەرىڭكى كوڭىل تۋدىرۋدا.
