ماۋسىمدىق اللەرگيادان قالاي قۇتىلۋعا بولادى؟
قوعامدا قىزۋ تالقىعا تۇسىەتىن تاعى ءبىر پروبلەما — ماۋسىمدىق اللەرگيا.
اللەرگيا دەگەن نە؟
اللەرگيا — اعزانىڭ يممۋندىق جۇيەسىنىڭ كەيبر زاتتارعا اسا سەزىمتالدىعى. مىسالى، جان-جانۋارلاردىڭ جۇنىنە، وسىمدىكتەردىڭ توزاڭىنا، ءتۇرلى ازىق-تۇلىككە، شاڭعا ت.س.س كوزدەن جاس اعۋ، قۇسۋ، قىشىنۋ، ت.ب. بەلگىلەر — اعزانىڭ اللەرگەنگە قارسىلىعى. كەيدە جاعىمسىز ءيىستىڭ مۇرنىڭدى جىبىرلاتىپ جىبەرەتىنى نەمەسە ۇستاعان نارسەڭ قولىڭا جاقپاعانداي سەزىمدە بولاسىڭ. مۇنداي اللەرگيا وتە ءالسىز، ونى ءتىپتى بايقاي دا بەرمەيسىڭ. كەرىسىنشە، اللەرگيالىق رەاكسيا وتە كۇشتى بولۋى دا مۇمكىن، كەيدە ءتىپتى ومىرگە ءقاۋىپ توندىرەدى. اللەرگياسى بار ادامدار — اۋىر پاتولوگيالىق كۇيگە ءتۇسۋى مۇمكىن.
اللەرگيا نەگە ەتەك الىپ بارادى؟
ال زەرتتەۋشىلەر مىناداي بولجامدار ۇسىنادى:
1. گيگيەنانىڭ «اسقىنۋى»، ياعني، ارتىق تازالىق. ادامنىڭ كۇردەلى يممۋندىق جۇيەسى ۇنەمى بەلگىلى ءبىر قاۋىپ-قاتەرگە قارسى جۇمىس ىستەپ تۇرۋى كەرەك. ال ءقازىر از سالماق تۇسەتىن بولعاندىقتان، يممۋندىق جۇيە ءقاۋىپسىز انتيگەندەرگە دە قارسى رەاكسيا كورسەتەدى-مىس. ەپيدەميولوگيالىق مالىمەتتەر گيگيەنا اسەرىنە بايلانىستى تەوريانى ماقۇلدايدى. ارتتا قالعان ەلدەردە اللەرگيا دەگەندى ەشكىم بىلمەيدى ەكەن، ال بريتانيا، اقش سىندى دامىعان ەلدەر كەرىسىنشە، كوش باستاپ تۇر. سوعان قاراي «ەلدەگى تازالىق ارتقان سايىن، اللەرگيامەن اۋرۋشىلار كوبەيە تۇسەدى» دەگەن تۇجىرىم جاسالعان.
2. حيميالىق ءوندىرىس ونىمدەرىن قولدانۋ. كوپتەگەن حيميالىق ونىمدەر اللەرگەن رەتىندە بەلگىلى، سونداي-اق باسقا زاتتارعا اللەرگيا تۋدىرۋعا العىشارت بولادى. مىسالى، ءبىر جاسقا دەيىن انتيبيوتيك قابىلداعان بالالار قابىلداماعان بالالارعا قاراعاندا اللەرگياعا ءجيى ۇشىرايدى ەكەن. الايدا، بۇل دەرتتىڭ جالپى دەنساۋلىق جاعدايىمەن بايلانىسى جوق.
اللەرگيكتەرگە كەڭەس
1. ەڭ الدىمەن اعزاڭىز نەنى قابىلدامايتىنىن ءوزىڭىز ءبىلۋىڭىز كەرەك. ونى انىقتايتىن تاسىلدەر بار. (ارنايى ەمحانالاردا قان ساراپتاماسى جانە تەرىگە تىتىركەندىرگىشتەر ەنگىزۋ ارقىلى انىقتاپ بەرەدى). سوسىن ءۇي-ىشىڭىز، دوستارىڭىز، ارالاساتىن ادامدارىڭىزدىڭ بارلىعى نەگە اللەرگياڭىز بار ەكەنىن بىلۋلەرى كەرەك. (ساقتىق ءۇشىن، كەيدە بۇل ءومىر مەن ءولىم ماسەلەسىن شەشۋى مۇمكىن). ال اۋىرىپ قالعان جاعدايدا دارىگەرگە مىندەتتى تۇردە ەسكەرتەسىز.
2. اللەرگەندەرمەن كونتاكتىنى مەيلىنشە ازايتۋ، بولدىرماۋعا تىرىسۋ. (يت-مىسىقتان اينالىپ وتەسىز، جاقپايتىن ازىق-تۇلىكتى تۇتىنبايسىز، تەرەزەگە بىرنەشە قاباتتاعان داكە ماتا تۇتاتاسىز، شاڭ-توزاڭنان اۋلاق جۇرەسىز، كۇنىنە ەكى رەت ءۇيدى ىلعال شۇبەرەكپەن سۇرتەسىز، ت.ب.)
3. دارى-دارمەگىڭىز ۇنەمى جانىڭىزدا بولسىن. نەگىزى اللەرگيا ۇزاق كۋرستارمەن ەمدەلەدى. دەگەنمەن، اياق استىنان اۋىرىپ قالعانا جاعدايىڭىزدى جەڭىلدەتەتىن انتيگيستاميندىك پرەپاراتتار ۇيدە تۇرعانى دۇرىس.
4. ەمدەلىڭىز. تاعى دا ايتايىن، ءقازىر مەديسينا اللەرگيانى جەڭدى. تەك ۇزبەي 3 جىل شاماسىندا ەمدەلۋ كەرەك. مىسالى، ماۋسىمدىق پوللينوزدا كۇزدەن باستاپ، قىستا جانە ەرتە كوكتەمدە ءبىر-بىر كۋرس ەم الاسىز. ال جاز كەزىندە ونسىز دا دارىلەردىڭ ارقاسىندا كۇن كورەسىز. شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەن كەزدە (اركىمدە ءار ءتۇرلى، مەندە تامىزدىڭ ورتاسىنا قاراي) 1-2 اپتا قان تامىرعا سالىناتىن تامىزعى تۇرىندە پرەپاراتتار قابىلداۋ كەرەك. جىل بويى دارىگەردىڭ باقىلاۋىندا بولىپ، ەمدەلسەڭىز، قۇلان-تازا ايىعىپ كەتۋگە بولادى.
وسىنداي ماۋسىمدىق اللەرگيامەن 10 جىلدان اسا كۇرەسىپ كەلە جاتقان 32 جاستاعى لاۋرانىڭ ايتۋىنشا، ول قازىرگى ۋاقىتتا اللەرگيادان قوسا، استمامەن اۋىرىپ ءجۇر. تىنىس الۋى قيىنداعانى سونشالىق - اۋا جەتپەي، تالىپ قالعان كەزدەرى دە بولعان ەكەن.
"كوكتەم، جاز مەزگىلدەرىندە ۇيىقتاعاندا ەشقاشان تەرەزەنى اشىپ جاتپايمىن. ستۋدەنتتىك كەزدەن سولاي دەسەم بولادى. دەنە قىزۋىم كوتەرىلمەيدى، ءبىراق كەيدە تاماعىم اۋىرادى. وعان قوسا، ۇنەمى تۇشكىرىپ، جوتەلىپ جۇرەمىن. وسىلايشا جۇرە-جۇرە استماعا شالدىقتىم. كاپەلنيسامەن دە ەمدەلىپ كوردىم، ءبىراق كومەكتەسپەدى. كۇنىنە 2-3 رەت جەدەل جاردەم شاقىرعان كەزدەر بولدى. دارىگەرلەر باستى سەبەپ شاڭ-توزاڭ ەكەنىن جانە سوندىقتان قىز مەزگىلىندە كوبىرەك دارۋمەندەر قابىلداۋعا كەڭەس بەردى"، - دەيدى لاۋرا. سونداي-اق، لاۋرا اكەسى مەن اعاسىندا دا اللەرگيا بارىن ايتادى. راسىندا دا، مەديسيناعا جۇگىنسەك، اللەرگيانىڭ پايدا بولۋىنا باستى ەكى فاكتور اسەر ەتەدى ەكەن. "ءبىرىنشىسى، اتا-اناسىنىڭ ءبىرى بۇرىن اللەرگيالىق اۋرۋدىڭ ءبىر تۇرىمەن اۋىرعان بولسا، بالانىڭ سول اللەرگياعا بەيىمى. مىسالى، بالانىڭ اكەسى بۇرىن اللەرگيالىق اۋرۋدىڭ ءبىر تۇرىمەن اۋىرسا، بالانىڭ اللەرگيالىق اۋرۋعا شالدىعۋ ىقتيمالدىعى 80 پايىز، ال بۇرىن اناسى اۋىرعان بولسا، بالانىڭ اۋرۋعا بەيىم ىقتيمالدىلىعى 50 پايىز بولادى"، - دەيدى مامان.
ال ەكىنشى فاكتور، اللەرگولوگتىڭ ايتۋىنشا، جۇرە پايدا بولاتىن اللەرگيا. "ادەتتە وسىمدىكتەردىڭ توزاڭىنان بولاتىن اللەرگيانىڭ تۇرلەرى وتە كوپ كەزدەسەدى. بۇل ماۋسىمدىق پوللينوز، اللەرگيالىق كونيۋكتيۆتىڭ كەڭ تارالعان ءتۇرى. دەگەنمەن، مامانداردىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، اللەرگيادان تولىقتاي ايىعۋ مۇمكىن. تەك وعان ءبىراز ۋاقىت - 3-5 جىل قىس سايىن ارنايى دارۋمەندەردى قابىلداپ، ەم الىپ وتىرۋ قاجەت"، - دەيدى گۇلميرا ماقسات قىزى
اللەرگيانى قالاي ەمدەيدى؟
بىرىنشىدەن، ادامعا اللەرگيا بەرەتىن زاتتار مەن فاكتورلاردى جويۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، اللەرگيا تۋدىراتىن زاتتاردى انىقتاپ، ونى اللەرگەندەرمەن ەمدەيمىز. بۇنى ارنايى «اللەرگەننىڭ يممۋنوتەراپەياسى» دەپ اتايدى. بۇل ەمدى ادام اللەرگيامەن اۋىرماي تۇرعاندا، قالىپتى جاعدايدا قابىلدايدى. نەگىزى اۋرۋ اسقىنعان كەزدە اللەرگيانى ەمدەيتىن كوپ دارىلەر بار. ەڭ ءجيى قولداناتىن دارىلەر — «انتيگيستاميندىك توپ» دەپ اتالادى. ەسەكجەم، اتوپيالىق دەرماتيت، تاعى دا باسقا جاعدايلاردا، تەرىدە قىشۋ پايدا بولعاندا ءبىز كوبىنەسە انتيگيستاميندىك ءبىرىنشى توپتى دارىلەردى پايدالانامىز. ياعني، تاۆەگيل، سۋپراستين، فەنيستيل، ديازولين، پسيلو بالزام دەگەن سياقتى تۇرلەرلى بار. تىنىس جولدارىندا اللەرگيا پايدا بولعاندا، مىسالى، تۇشكىرۋ، كوزدەن، مۇرىننان سۋ اعىپ، كوز قىشىعىندا ەكىنشى، ءۇشىنشى توپتىق انتيگيستاميندىك دارىلەر پايدالانىلادى. وعان سەتيريزين، لوراتادين، دەزلوراتادين، فەكسوفەنادين دەگەن دارىلەر جاتادى.
زاتتىق اللەرگيالارعا — شاڭ-توزاڭ، ءدارى، تاعامدىق، تاعى دا باسقا كوپ اللەرگيالار جاتادى. ەڭ كۇشتى اللەرگيا بالالارعا سيىردىڭ سۇتىنەن، جۇمىرتقا مەن جاڭعاقتان بولادى. سوسىن فاكتورلى اللەرگيا بار. ياعني زات ەمەس، سۋىقتان، كۇننەن، يىستەن، سترەسس سياقتى كوزگە كورىنبەيتىن زاتتاردان بولاتىن اللەرگيا.
پسيحولوگيا نە دەيدى؟
كەز-كەلگەن اۋرۋدىڭ ءتۇپ-تامىرىن بەيسانالىق بولمىسىمىزدان ىزدەۋ كەرەك دەيتىن عالىمدار بار. لۋيزا حەي، ۆ.جيكارەنسيەۆ، ليز بۋربو سىندى پسيحولوگتار اللەرگيا — «ادامنىڭ بەيسانالىق تۇرعىدا ومىرىندەگى ءبىر جاعدايعا قارسىلاسۋى، كوڭىلى تولماۋى» دەيدى. سول جاعدايدى انىقتاپ، قابىلداسا، اللەرگيادان جازىلىپ كەتەدى ەكەن.
سونىمەن قاتار..
• الكاگول اللەرگيانى اسقىنتادى؛
• بالالاردىڭ دياتەزى دە اللەرگيانىڭ ءبىر ءتۇرى؛
• ماۋسىمدىق پوللينوزدان زارداپ شەگەتىن بولساڭىز، كليمات وزگەرتىپ كورىڭىز. (مەيلىنشە ىلعالدى ايماققا كوشۋ كەرەك)؛
• ءسۇت — بەلسەندى اللەرگەن (وسى مالىمەتتى العاش ەستىگەندە تاڭدانعانمىن)؛
• بالاعا سيترۋس جەمىستەرىن شەكتەپ بەرىڭىز (اللەرگياسى بارلار مۇلدەم تاتىپ الماسىن)؛
• جۇكتىلىك كەزىندە انتيگيستاميندىك پرەپارات ىشۋگە بولمايدى(دارىگەر باسقا دارىلەر ۇسىنادى)؛
• اتا-اناسىندا اللەرگيا بولسا، بالاعا مىندەتتى تۇردە بەرىلەدى؛
• سۋىققا دا اللەرگيا بولادى؛
• كالسيي اعزاداعى گيستاميندەردىڭ ازايۋىنا اسەر ەتەدى؛
قىسقاشا اللەرگيا تۋرالى عالىمدار زەرتتەپ جازعان الەمت وسىنداي. ەگەر وزىڭىزدە اللەرگيا بولسا، ۋاقىت وتكىزبەي تەزىرەك ەمدەلگەنىڭىز ءجون.
حالەل دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى
اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى
جۋرناليستيكا كافەدراسى سامعات نارگيز
You Might Also Like
-
جۇيكەگە تيەتىن عالامتور ما، الدە جۇيەلى نارسەگە جۇيەسىز قارايتىن جاستار ما؟ كەرەكتى ، كەرەكسىز دۇنيەگە قامالىپ، اقپاراتتارعا اداسىپ، ءبىر – بىرىمەن جۇيكە توزدىرىپ ساناسىپ ءجۇر...
-
دەمالىس باستالىسىمەن ەلدە بارىس-كەلىس قاربالاس كوبەيىتىنى بەلگىلى. اسارەسە ۇيلەرىنە اسىققان ستۋدەنتتەردىڭ ماقساتى تەز ارادا بيلەت تاۋىپ ورىندارىن الۋ ەدى، ءبىراق بۇل بيلەتتى ساتىپ الۋ ستۋدەنتتەردىڭ ...
