مەملەكەتتىك ءتىل - قازاقستان حالىقتارىن بىرىكتىرەتىن ءتىل
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ارىس اۋدانى
م. شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
پولاتوۆا اينۇر مۇسلىمبەك قىزى
«مەملەكەتتىك ءتىل – قازاقستان حالىقتارىن بىرىكتىرەتىن ءتىل» تاقىرىبىنداعى «قازاقستان حالىقتارىنىڭ تىلدەرى كۇنى» مەرەكەسىنە وراي وتكىزىلگەن فەستيۆال.
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءوز انا تىلىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن ارتتىرۋ، ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ، تازا سويلەۋگە ۇيرەتۋ، ءوز ۇلتىنا، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ. انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىنىڭ مىقتى بولۋىنا نەگىز قالاعان بابالارىمىزدىڭ وسيەتىن ۇران ەتۋ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ. قازاقستان مەملەكەتىندە تۇراتىن بارلىق حالىقتاردىڭ تىلدەرىن قۇرمەتتەۋ.
ءادىس - تاسىلدەر: سۇراق – جاۋاپ، مىڭ ءبىر ماقال، ءجۇز ءبىر جۇمباق ويىنى، وي - تولعاۋ، پوليگلوت، جات وقۋ ت. ب.
كورنەكىلىگى: قابىرعا گازەتتەرى، قاناتتى سوزدەر، ۇلى تۇلعالار پورترەتى، كىتاپتار مەن رەفەراتتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا..
ءوتىلۋ بارىسى:
ءمۇعالىم: قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپان بىرلەستىك جەتەكشىسى ا. پولاتوۆا.
قىمباتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار مىنە ءبىز بۇگىن بۇكىل قازاقستان حالقى بولىپ «قازاقستان حالقىنىڭ تىلدەرى كۇنى» مەرەكەسىن تويلاعالى وتىرمىز. بۇعان دەيىن «ءتىل مەرەكەسىنە» بايلانىستى 17 قىركۇيەكتەن باستاپ جوسپار بويىنشا ءىس – شارالار جۇرگىزىلدى. ءبىزدىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز وقۋشىلاردىڭ ءوز انا تىلىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن ارتتىرۋ، ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ، تازا سويلەۋگە ۇيرەتۋ، ءوز ۇلتىنا، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ. ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «قازاقستاننىڭ بولاشاعى – قازاق تىلىندە. انا ءتىلى – ءبارىمىزدىڭ انامىز، ويتكەنى ول – ۇلتىمىزدىڭ اناسى» دەگەندەي ءبىز انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىنىڭ مىقتى بولۋىنا نەگىز قالاعان بابالارىمىزدىڭ وسيەتىن ۇران ەتۋ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋىمىز كەرەك.
بۇگىنگى وتكىزگەلى وتىرعان «مەملەكەتتىك ءتىل – قازاقستان حالىقتارىن بىرىكتىرەتىن ءتىل» تاقىرىبىنداعى ءىس – شارامىز 22 - قىركۇيەك كۇنگى قازاقستان حالىقتارىنىڭ تىلدەرى مەرەكەسىنە قوسىلاتىن كىشكەنە عانا ۇلەس. ءبىراق ءبىز انا تىلىمىزگە دەگەن سەزىمىمىزدى بىلدىرەتىنىمىزگە قۋانىشتىمىز. ولاي بولسا،
بالالار، قۇتتى بولسىن ءتىلىڭ بۇگىن،
اشاتىن جان سارايىن ءبىلىمدىنىڭ.
كەشەگى اناڭ ايتقان، باباڭ ايتقان،
تىلىنە زەر سالىڭدار بۇرىنعىنىڭ، - دەي كەلىپ، بۇگىنگى «مەملەكەتتىك ءتىل – قازاقستان حالىقتارىن بىرىكتىرەتىن ءتىل» تاقىرىبىنداعى فەستيۆالىن باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
وبلىستىق «قوڭىراۋلى قوشاقان» بايقاۋىنىڭ باس جۇلدەگەرى «سىر سۇلۋى» بيشىلەر توبىنىڭ ورىنداۋىندا «شاشۋ» ءبيى.
1 - جۇرگىزۋشى:
كەنىڭ باي، كەلىمىڭ مول تۋعان ءتىلىم!
دىبىستىڭ تەرىپ ءسوز عىپ بۋعان گۇلىن.
قايىرعان قايداعىنى جۇيرىك ەڭ سەن،
مەن قوسىپ، قۇتىلا الماس قۋسام ءبىلىم.
اسسالاۋماعالەيكۋم قۇرمەتتى ءتىل جاناشىرلارى، بۇگىنگى «قاسيەتتى انا ءتىلىم» اتتى ءتىل مەرەكەسىنە قوش كەلدىڭىزدەر!
2 - جۇرگىزۋشى:
قونىپ تۇر ورداڭ مىنە، جاڭا جۇرتقا،
سالىپ تۇر ۇلىڭ «قازاق» كوزىن سىرتقا.
جاۋ بولساڭ، جاقىنداما، اۋلاق ءجۇر دەپ،
ەل بولساڭ ەسىگىم بوس، ەن دەپ ۇلتقا.
ارمىسىزدار، قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار.
1 - جۇرگىزۋشى:
ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – جاسوسپىرىمدەر تاربيەنى ۇلتتىق مەكتەپتەن الادى. وكىنىشكە وراي، ونى كوپتەپ جابۋ، قىسقارتۋ ورىن العانى بەلگىلى. سوڭعى 30 جىلدا 700 - دەن استام قازاق مەكتەبى جابىلدى. قازاق مەكتەبىنىڭ تاعدىرى ءسابيت مۇقانوۆتى قاتتى تولعاندىردى. ول ءوز سوزىندە بىلاي دەدى: «مەن ۇلتتىق قازاق مەكتەپتەرىنىڭ جابىلۋىنا ءۇزىلدى – كەسىلدى قارسىمىن. مەنىڭ پارتيالىق ار وجدانىم مۇنداي يدەيالىق تۇرعىداعى قاتەلىككە توزبەيدى».
ءتىل تاعدىرى شەشۋىن كۇتتى. كوپشىلىك ويى ايتىلا باستادى. باسقا ماسەلەلەردە كەزەكتە تۇر ەدى. اقىرى 1986 - نىڭ جەلتوقسانى تىعىرىق كەزەڭنەن قۇتقاردى. سونىڭ لەبىمەن 1989 جىلى «رەسپۋبليكاداعى قازاق ءتىلىنىڭ جايى» تۋرالى قاۋلى قابىلداندى. 1989 جىلى قىركۇيەكتىڭ 22 - ءى كۇنى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر» زاڭ قابىلدانىپ، قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە يە بولدى. كەيىن 1993 جىلى قاڭتاردىڭ 28 - ءى كۇنى بۇل ستاتۋس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا كونستيتۋسياسىندا تۇراقتالىپ، ءتىل تۋرالى زاڭى 1997 جىلى شىلدەنىڭ 11 - كۇنى جاڭا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر تۋرالى» زاڭى قابىلداندى. بۇل زاڭ بويىنشا قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ءتىلى بولىپ ەسەپتەلەدى.
11 - سىنىپ وقۋشىسى ب. بەكبولاتتىڭ ورىنداۋىندا اماندوس سابىروۆتىڭ «انا ءتىلىم ارداقتىم» جىرى.
نەسىنە مەن قازاقپىن، ءوز ءتىلىمدى بىلمەسەم.
ءوز ەلىمدە جارقىلداپ، ەركىن سويلەپ جۇرمەسەم.
قۇت مەكەنىم قاسيەتتى اتا - بابام جەرىندە،
ناعىز قورلىق - دەپ بىلەمىن، باسقا تىلدە تىلدەسسەم.
انا ءتىلدىڭ قاسيەتىن ايتا بىلگەن تۇسىنەر،
ءوز تىلىندە سويلەيدى ءومىر كورگەن كىسىلەر.
جويعان كۇنى ءتىلىڭدى، جويىلادى قازاق تا،
جويا بىلگەن ادامدار - قۇلدىققا دا تۇسىرەر.
مانساپ ءۇشىن ءوز ءتىلىن قۇربان ەتكەن ادامدار،
باسقا ءتىلدى قاستەرلەپ، انا ءتىلىن جاماندار.
ونداي جاندار ورتادان اۋلاق بولسا سول دۇرىس.
قازاق ەمەس شىرىگەن جۇمىرتقا دەپ ساناڭدار!
انا ءتىلىن ساتقاندار وپاسىز - دەپ بىلەمىن،
بىلگەن جانعا ءوز ءتىلىڭ - قۋانىشىڭ، تىرەگىڭ.
قازاق ءتىلى قور بولسا، قور بولعانىم مەنىڭ دە.
ول جويىلسا ماڭگىلىك توقتاپ قالار جۇرەگىم.
كەرەك ەمەس بايلىعىن، كەرەك ەمەس التىنىڭ،
مەنىڭ جالعىز تىلەگىم، ءتىلىن ساقتا حالقىمنىڭ.
انا ءتىلىم بار جەردە ساقتالارىن بىلەمىن
قازاق ءۇشىن قاسيەتتى اتا - ءداستۇر سالتىمنىڭ.
انا ءتىلىن تارتقىلاپ0سالىپ جۇرگەن كوكپارعا.
ويلاڭدارشى قازاعىم، وسى بىزدە بەت بار ما؟
انا ءتىلىن تۋ ەتىپ، كوتەر قازاق كوگىنە.
ايقاسقا ءتۇس، سول ءۇشىن ايتىس بولسا شەگىنبە.
انا ءتىلدى سىيلاماي، وگەي بالا بولمايىق.
ءوز تىلىڭدە سويلەمەي، ءوزىڭ تۋعان جەرىڭدە.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
م. شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
پولاتوۆا اينۇر مۇسلىمبەك قىزى
«مەملەكەتتىك ءتىل – قازاقستان حالىقتارىن بىرىكتىرەتىن ءتىل» تاقىرىبىنداعى «قازاقستان حالىقتارىنىڭ تىلدەرى كۇنى» مەرەكەسىنە وراي وتكىزىلگەن فەستيۆال.
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءوز انا تىلىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن ارتتىرۋ، ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ، تازا سويلەۋگە ۇيرەتۋ، ءوز ۇلتىنا، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ. انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىنىڭ مىقتى بولۋىنا نەگىز قالاعان بابالارىمىزدىڭ وسيەتىن ۇران ەتۋ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ. قازاقستان مەملەكەتىندە تۇراتىن بارلىق حالىقتاردىڭ تىلدەرىن قۇرمەتتەۋ.
ءادىس - تاسىلدەر: سۇراق – جاۋاپ، مىڭ ءبىر ماقال، ءجۇز ءبىر جۇمباق ويىنى، وي - تولعاۋ، پوليگلوت، جات وقۋ ت. ب.
كورنەكىلىگى: قابىرعا گازەتتەرى، قاناتتى سوزدەر، ۇلى تۇلعالار پورترەتى، كىتاپتار مەن رەفەراتتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا..
ءوتىلۋ بارىسى:
ءمۇعالىم: قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپان بىرلەستىك جەتەكشىسى ا. پولاتوۆا.
قىمباتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار مىنە ءبىز بۇگىن بۇكىل قازاقستان حالقى بولىپ «قازاقستان حالقىنىڭ تىلدەرى كۇنى» مەرەكەسىن تويلاعالى وتىرمىز. بۇعان دەيىن «ءتىل مەرەكەسىنە» بايلانىستى 17 قىركۇيەكتەن باستاپ جوسپار بويىنشا ءىس – شارالار جۇرگىزىلدى. ءبىزدىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز وقۋشىلاردىڭ ءوز انا تىلىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن ارتتىرۋ، ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ، تازا سويلەۋگە ۇيرەتۋ، ءوز ۇلتىنا، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ. ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «قازاقستاننىڭ بولاشاعى – قازاق تىلىندە. انا ءتىلى – ءبارىمىزدىڭ انامىز، ويتكەنى ول – ۇلتىمىزدىڭ اناسى» دەگەندەي ءبىز انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىنىڭ مىقتى بولۋىنا نەگىز قالاعان بابالارىمىزدىڭ وسيەتىن ۇران ەتۋ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋىمىز كەرەك.
بۇگىنگى وتكىزگەلى وتىرعان «مەملەكەتتىك ءتىل – قازاقستان حالىقتارىن بىرىكتىرەتىن ءتىل» تاقىرىبىنداعى ءىس – شارامىز 22 - قىركۇيەك كۇنگى قازاقستان حالىقتارىنىڭ تىلدەرى مەرەكەسىنە قوسىلاتىن كىشكەنە عانا ۇلەس. ءبىراق ءبىز انا تىلىمىزگە دەگەن سەزىمىمىزدى بىلدىرەتىنىمىزگە قۋانىشتىمىز. ولاي بولسا،
بالالار، قۇتتى بولسىن ءتىلىڭ بۇگىن،
اشاتىن جان سارايىن ءبىلىمدىنىڭ.
كەشەگى اناڭ ايتقان، باباڭ ايتقان،
تىلىنە زەر سالىڭدار بۇرىنعىنىڭ، - دەي كەلىپ، بۇگىنگى «مەملەكەتتىك ءتىل – قازاقستان حالىقتارىن بىرىكتىرەتىن ءتىل» تاقىرىبىنداعى فەستيۆالىن باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
وبلىستىق «قوڭىراۋلى قوشاقان» بايقاۋىنىڭ باس جۇلدەگەرى «سىر سۇلۋى» بيشىلەر توبىنىڭ ورىنداۋىندا «شاشۋ» ءبيى.
1 - جۇرگىزۋشى:
كەنىڭ باي، كەلىمىڭ مول تۋعان ءتىلىم!
دىبىستىڭ تەرىپ ءسوز عىپ بۋعان گۇلىن.
قايىرعان قايداعىنى جۇيرىك ەڭ سەن،
مەن قوسىپ، قۇتىلا الماس قۋسام ءبىلىم.
اسسالاۋماعالەيكۋم قۇرمەتتى ءتىل جاناشىرلارى، بۇگىنگى «قاسيەتتى انا ءتىلىم» اتتى ءتىل مەرەكەسىنە قوش كەلدىڭىزدەر!
2 - جۇرگىزۋشى:
قونىپ تۇر ورداڭ مىنە، جاڭا جۇرتقا،
سالىپ تۇر ۇلىڭ «قازاق» كوزىن سىرتقا.
جاۋ بولساڭ، جاقىنداما، اۋلاق ءجۇر دەپ،
ەل بولساڭ ەسىگىم بوس، ەن دەپ ۇلتقا.
ارمىسىزدار، قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار.
1 - جۇرگىزۋشى:
ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – جاسوسپىرىمدەر تاربيەنى ۇلتتىق مەكتەپتەن الادى. وكىنىشكە وراي، ونى كوپتەپ جابۋ، قىسقارتۋ ورىن العانى بەلگىلى. سوڭعى 30 جىلدا 700 - دەن استام قازاق مەكتەبى جابىلدى. قازاق مەكتەبىنىڭ تاعدىرى ءسابيت مۇقانوۆتى قاتتى تولعاندىردى. ول ءوز سوزىندە بىلاي دەدى: «مەن ۇلتتىق قازاق مەكتەپتەرىنىڭ جابىلۋىنا ءۇزىلدى – كەسىلدى قارسىمىن. مەنىڭ پارتيالىق ار وجدانىم مۇنداي يدەيالىق تۇرعىداعى قاتەلىككە توزبەيدى».
ءتىل تاعدىرى شەشۋىن كۇتتى. كوپشىلىك ويى ايتىلا باستادى. باسقا ماسەلەلەردە كەزەكتە تۇر ەدى. اقىرى 1986 - نىڭ جەلتوقسانى تىعىرىق كەزەڭنەن قۇتقاردى. سونىڭ لەبىمەن 1989 جىلى «رەسپۋبليكاداعى قازاق ءتىلىنىڭ جايى» تۋرالى قاۋلى قابىلداندى. 1989 جىلى قىركۇيەكتىڭ 22 - ءى كۇنى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر» زاڭ قابىلدانىپ، قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە يە بولدى. كەيىن 1993 جىلى قاڭتاردىڭ 28 - ءى كۇنى بۇل ستاتۋس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا كونستيتۋسياسىندا تۇراقتالىپ، ءتىل تۋرالى زاڭى 1997 جىلى شىلدەنىڭ 11 - كۇنى جاڭا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر تۋرالى» زاڭى قابىلداندى. بۇل زاڭ بويىنشا قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ءتىلى بولىپ ەسەپتەلەدى.
11 - سىنىپ وقۋشىسى ب. بەكبولاتتىڭ ورىنداۋىندا اماندوس سابىروۆتىڭ «انا ءتىلىم ارداقتىم» جىرى.
نەسىنە مەن قازاقپىن، ءوز ءتىلىمدى بىلمەسەم.
ءوز ەلىمدە جارقىلداپ، ەركىن سويلەپ جۇرمەسەم.
قۇت مەكەنىم قاسيەتتى اتا - بابام جەرىندە،
ناعىز قورلىق - دەپ بىلەمىن، باسقا تىلدە تىلدەسسەم.
انا ءتىلدىڭ قاسيەتىن ايتا بىلگەن تۇسىنەر،
ءوز تىلىندە سويلەيدى ءومىر كورگەن كىسىلەر.
جويعان كۇنى ءتىلىڭدى، جويىلادى قازاق تا،
جويا بىلگەن ادامدار - قۇلدىققا دا تۇسىرەر.
مانساپ ءۇشىن ءوز ءتىلىن قۇربان ەتكەن ادامدار،
باسقا ءتىلدى قاستەرلەپ، انا ءتىلىن جاماندار.
ونداي جاندار ورتادان اۋلاق بولسا سول دۇرىس.
قازاق ەمەس شىرىگەن جۇمىرتقا دەپ ساناڭدار!
انا ءتىلىن ساتقاندار وپاسىز - دەپ بىلەمىن،
بىلگەن جانعا ءوز ءتىلىڭ - قۋانىشىڭ، تىرەگىڭ.
قازاق ءتىلى قور بولسا، قور بولعانىم مەنىڭ دە.
ول جويىلسا ماڭگىلىك توقتاپ قالار جۇرەگىم.
كەرەك ەمەس بايلىعىن، كەرەك ەمەس التىنىڭ،
مەنىڭ جالعىز تىلەگىم، ءتىلىن ساقتا حالقىمنىڭ.
انا ءتىلىم بار جەردە ساقتالارىن بىلەمىن
قازاق ءۇشىن قاسيەتتى اتا - ءداستۇر سالتىمنىڭ.
انا ءتىلىن تارتقىلاپ0سالىپ جۇرگەن كوكپارعا.
ويلاڭدارشى قازاعىم، وسى بىزدە بەت بار ما؟
انا ءتىلىن تۋ ەتىپ، كوتەر قازاق كوگىنە.
ايقاسقا ءتۇس، سول ءۇشىن ايتىس بولسا شەگىنبە.
انا ءتىلدى سىيلاماي، وگەي بالا بولمايىق.
ءوز تىلىڭدە سويلەمەي، ءوزىڭ تۋعان جەرىڭدە.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ارىس اۋدانى،
