مەن جانە مەنىڭ ماماندىعىم (ەسسە)
«ناۋىرزىم اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ
جامبىل باستاۋىش مەكتەبى» مم
بۋرتايەۆا اسەل حاميتبەكوۆنا
مەن جانە مەنىڭ ماماندىعىم (ەسسە)
ۇستاز بولۋ – سەزىمنىڭ اقىندىعى
ۇستاز بولۋ – جۇرەكتىڭ باتىلدىعى
ۇستاز بولۋ – ءومىردىڭ كۇن شۋاعى
ازبايتۇعىن ادامنىڭ اسىلدىعى
ع. قايىربەكوۆ
بۇگىنگى تاڭدا ۇرپاق الدىندا «قازاقستان – 2030» باعدارلاماسىنداعى «بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ ءوسىپ - وركەندەۋ قاۋىپسىزدىگى مەن ءال – اۋقاتىنىڭ ارتۋى» دەگەن مەرزىمدىك مىندەتتى ءۇشىنشى مىڭجىلدىقتا ىسكە اسىرۋ جاۋاپكەرشىلىگى تۇر.
ەلىمىزدىڭ بولاشاعى، ۇلتىمىزدىڭ ەرتەڭى مەكتەپ قابىرعاسىندا ءبىلىم الاتىن جاس ۇرپاقتىڭ سانالى ويلاۋ قابىلەتى مەن بىلىمىنە، ىسكەرلىگىنە بايلانىستى. سوندىقتان دا ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە الەمدىك دەڭگەيگە جەتۋ ءۇشىن جاسالىنىپ جاتقان تالپىنىستار وقىتۋدىڭ ءارتۇرلى ءادىس - تاسىلدەرىنە قولدانا وتىرىپ، تەرەڭ ءبىلىمدى، ىزدەنىمپاز، بارلىق ءىس - ارەكەتىندە شىعارماشىلىق باعىت ۇستاناتىن، سول تۇرعىدا ءوز بولمىسىن تاني الاتىن جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ ىسىنە ەرەكشە ءمان بەرىلۋدە. ەندەشە، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋدە، وقۋ تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، ءبىلىم، بىلىكتەرىن جەتىلدىرۋدىڭ قوعامدىق ءمانى زور دەگەن ءسوز.
ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى، بۇگىنى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا، ول جاس ۇرپاقتىڭ تاعدىرى – ۇستازداردىڭ قولىندا، - دەپ ايتقاندا قازىرگى تاڭدا جانە بولاشاقتا ۇستازداردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە ەكەندىگىن تاعى دا ءبىر ناقتىلاپ كورسەتكەندەي. مىنە، سوندىقتان مەن مەكتەپ قابىرعاسىندا وقىپ جۇرگەندە – اق، بولاشاق ءومىرىمنىڭ ۇستازدىق دەگەن ۇلى ماماندىقپەن ۇشتاسارىنا كامىل سەندىم. دانا حالقىمىز «ومىردە ەكى نارسەدەن قاتەلەسپەۋ كەرەك: ءبىرىنشىسى – ماماندىق تاڭداۋ، ەكىنشىسى – جار تاڭداۋ» دەگەن ەكەن. مەنىڭ جۇرەك قالاۋىممەن تاڭداعان ماماندىعىم – «پەداگوگيكا جانە پسيحولوگيا» ماماندىعى. بۇل قانداي ماماندىق؟ پەداگوگ - پسيحولوگ دەگەن كىم؟ پەداگوگ رەتىندە وقۋشىلاردىڭ وقۋ ۇلگەرىمىن، ءتارتىبىن جاقسارتۋ بارىسىندا جۇمىس ىستەسەك، پسيحولوگ رەتىندە ءاربىر وقۋشىعا جەكە تۇلعا رەتىندە قاراپ، ولاردىڭ ىشكى جان سىرىن، ويىن تۇسىنە وتىرىپ، دۇرىس جول سىلتەۋ، باعىت – باعدار كورسەتۋ، بەلگىلى ءبىر ىسكە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى مەن بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك.
ءاربىر ادامعا جاقسى مامان بولىپ قالىپتاسۋى ءۇشىن ءبىلىم، تىنىمسىز ەڭبەك، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىك، ماقساتىنا جەتۋگە دەگەن ەرىك – جىگەر، تياناقتىلىق سياقتى قاسيەتتەر قاجەت. ال جاقسى پسيحولوگ بولىپ قالىپتاسۋ ءۇشىن جوعارىدا كورسەتىلگەن قاسيەتتەرمەن قاتار، ءاربىر ءىستى شىعارماشىلىقپەن، ادامگەرشىلىكپەن شەشۋدى قاجەت ەتەتىن ينتۋيسيا، دالدىك، تاپقىرلىق، مەيىرىمدىلىك سياقتى قاسيەتتەر بولۋى قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. وسىنىڭ ناتيجەسىندە پسيحولوگ – كومەكشى، پسيحولوگ – وزگەلەردىڭ جان – دۇنيەسىن تەرەڭ تۇسىنەتىن نەمەسە تۇسىنۋگە ۇمتىلاتىن – زەرتتەۋشى، پسيحولوگ – وزگەلەردىڭ جان اۋرۋىن ەمدەپ جازۋعا ۇمتىلاتىن – قولداۋشى، - دەپ ايتا الامىز. وسىنداي جاقسى قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرىپ، ەڭبەك جولىن باستاعان ءاربىر جاس پسيحولوگ ءوز ماماندىعى ارقىلى قوعامعا، جالپى ادامزاتقا تيگىزەر پايداسى كوپ ەكەنىنە سەنەمىن. مەن مەكتەپ قابىرعاسىندا «وقۋشى – مەكتەپ – اتا – انا» ۇشتىك وداعىمەن جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، ءار ءتۇرلى ماسەلەلەردى شەشۋدە، كەزدەسكەن قيىنشىلىقتاردى جويۋدا، تۇزەتۋ – دامىتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ بارىسىندا اتالعان قاسيەتتەردى قولدانۋ ناتيجەسىندە عانا تابىستارعا جەتۋدەمىن. سونىمەن قاتار، ۋيليام ۋوردتىڭ «جاي ءمۇعالىم – حابارلايدى، جاقسى ءمۇعالىم – تۇسىندىرەدى، كەرەمەت ءمۇعالىم – كورسەتەدى، ۇلى ءمۇعالىم - شابىتتاندىرادى»، - دەگەن ءسوزى نەگىزگى قاعيداما اينالدى.
قازىرگى تاڭدا جاھاندانۋ داۋىرىندە عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋ كەزەڭى. ءبىلىم وردالارىنا قويىلاتىن تالاپتار دا وزگەشە: باسەكەگە قابىلەتتى، وزىنە سەنىمدى، شىعارماشىل، دارىندى، كوپ ءتىلدى مەڭگەرگەن، ءبىلىمدى جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋ. سونىڭ ىشىندە اقپاراتتىق تەحنولوگيانىڭ دامۋ قارقىنى قوعامنىڭ دامۋىنا جاقسى اسەر ەتۋىمەن قاتار، وقۋشىلارىمىزدىڭ ءتالىم – تاربيەسىنە، وقۋ ۇلگەرىمىنە ءوز زيانىن تيگىزۋدە. وقۋشىلارىمىزدىڭ بارلىعى بوس ۋاقىتتارىندا دەرلىك عالامتور جەلىسىندە وتىرىپ اگرەسسيۆتى مىنەز – قۇلىق قالىپتاستىراتىن ويىندار ويناپ، ودان قالسا كوگىلدىر ەكران الدىندا شەتەلدىك ءان تىڭداپ، فيلمدەرىن كورىپ وتىراتىندىعى بارلىعىمىزعا ايان. اتالعان سەبەپتەردىڭ ناتيجەسىندە وقۋشىلارىمىزدىڭ مىنەز – قۇلقىندا، ءتالىم – تاربيەسىندە، ومىرگە دەگەن كوزقاراستارىندا كوپتەگەن قيىنشىلىقتار تۋىنداۋدا. سونىمەن قاتار، اتا – انالاردىڭ بالا تاربيەسىمەن اينالىسۋعا ۋاقىتتارىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى، بالالارىن ماتەريالدىق تۇرعىدا قامتاماسىز ەتىپ، مورالدىق تۇرعىدا قولداۋدى ۇمىتىپ كەتىپ جاتادى. بۇل جەردە مەكتەپ پسيحولوگتارىنا دا ارتىلار جۇك اۋىر. پسيحولوگ ءاربىر وقۋشىنىڭ جان دۇنيەسىن تۇسىنە وتىرىپ، كومەككە ءزارۋ جانعا ۋاقىتىندا قولداۋ كورسەتىپ، قايعىسىنا ورتاقتاسىپ، قۋانىشىنا قۋانىپ، قاتەلىگى بولسا تۇزەپ، جاقسىلىعى بولسا، ماداقتاپ وتىرۋعا جۇمىس جاسايدى. مىنە، سوندىقتان پسيحولوگ ماماندىعىنا دەگەن سۇرانىستىڭ ارتۋ سەبەبى دە وسىندا.
مەن پسيحولوگ مامانى رەتىندە جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، حالقىمىزدىڭ ادام جانى تۋرالى كونە عاسىرلاردان بەرى ايتىلىپ كەلە جاتقان ويلارىمەن تانىستىم. سولاردىڭ ءبىرى ءال – فارابي، ا. قۇنانبايەۆ، ش. قۇدايبەردى ۇلىنىڭ جان مەن ءتان تۋرالى ويلارى قازاق حالقىنىڭ جان مەن ءتان ۇندەستىگىنە بۇرىننان كوڭىل بولە بىلگەن دانا حالىق ەكەندىگىنە تاعى دا ءبىر كوزىمدى جەتكىزدى. قازىرگى تاڭدا مەن ۇلتتىق پەداگوگيكامەن قاتار، شەتەلدىك پەداگوگ – عالىمداردىڭ وي – پىكىرلەرىن، پسيحولوگيالىق ادىستەمەلەرىن پراكتيكالىق جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا قولدانامىن.
ماقسات – ايقىن، مىندەت – بىرەۋ: ەل ەڭسەسىن ەسەلەۋ جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتىپ، ءبىلىمنىڭ التىن قازىعىن يگەرۋ. ولاي بولسا، ەلباسىنىڭ مىعىم ءارى مىقتى، سىندارلى دا ساليقالى ساياساتىن قولداي وتىرا، ەل يگىلىگى ءۇشىن بار كۇش – جىگەرىم مەن ءبىلىمىمدى سالا بەرمەكپىن.
جامبىل باستاۋىش مەكتەبى» مم
بۋرتايەۆا اسەل حاميتبەكوۆنا
مەن جانە مەنىڭ ماماندىعىم (ەسسە)
ۇستاز بولۋ – سەزىمنىڭ اقىندىعى
ۇستاز بولۋ – جۇرەكتىڭ باتىلدىعى
ۇستاز بولۋ – ءومىردىڭ كۇن شۋاعى
ازبايتۇعىن ادامنىڭ اسىلدىعى
ع. قايىربەكوۆ
بۇگىنگى تاڭدا ۇرپاق الدىندا «قازاقستان – 2030» باعدارلاماسىنداعى «بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ ءوسىپ - وركەندەۋ قاۋىپسىزدىگى مەن ءال – اۋقاتىنىڭ ارتۋى» دەگەن مەرزىمدىك مىندەتتى ءۇشىنشى مىڭجىلدىقتا ىسكە اسىرۋ جاۋاپكەرشىلىگى تۇر.
ەلىمىزدىڭ بولاشاعى، ۇلتىمىزدىڭ ەرتەڭى مەكتەپ قابىرعاسىندا ءبىلىم الاتىن جاس ۇرپاقتىڭ سانالى ويلاۋ قابىلەتى مەن بىلىمىنە، ىسكەرلىگىنە بايلانىستى. سوندىقتان دا ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە الەمدىك دەڭگەيگە جەتۋ ءۇشىن جاسالىنىپ جاتقان تالپىنىستار وقىتۋدىڭ ءارتۇرلى ءادىس - تاسىلدەرىنە قولدانا وتىرىپ، تەرەڭ ءبىلىمدى، ىزدەنىمپاز، بارلىق ءىس - ارەكەتىندە شىعارماشىلىق باعىت ۇستاناتىن، سول تۇرعىدا ءوز بولمىسىن تاني الاتىن جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ ىسىنە ەرەكشە ءمان بەرىلۋدە. ەندەشە، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋدە، وقۋ تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، ءبىلىم، بىلىكتەرىن جەتىلدىرۋدىڭ قوعامدىق ءمانى زور دەگەن ءسوز.
ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى، بۇگىنى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا، ول جاس ۇرپاقتىڭ تاعدىرى – ۇستازداردىڭ قولىندا، - دەپ ايتقاندا قازىرگى تاڭدا جانە بولاشاقتا ۇستازداردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە ەكەندىگىن تاعى دا ءبىر ناقتىلاپ كورسەتكەندەي. مىنە، سوندىقتان مەن مەكتەپ قابىرعاسىندا وقىپ جۇرگەندە – اق، بولاشاق ءومىرىمنىڭ ۇستازدىق دەگەن ۇلى ماماندىقپەن ۇشتاسارىنا كامىل سەندىم. دانا حالقىمىز «ومىردە ەكى نارسەدەن قاتەلەسپەۋ كەرەك: ءبىرىنشىسى – ماماندىق تاڭداۋ، ەكىنشىسى – جار تاڭداۋ» دەگەن ەكەن. مەنىڭ جۇرەك قالاۋىممەن تاڭداعان ماماندىعىم – «پەداگوگيكا جانە پسيحولوگيا» ماماندىعى. بۇل قانداي ماماندىق؟ پەداگوگ - پسيحولوگ دەگەن كىم؟ پەداگوگ رەتىندە وقۋشىلاردىڭ وقۋ ۇلگەرىمىن، ءتارتىبىن جاقسارتۋ بارىسىندا جۇمىس ىستەسەك، پسيحولوگ رەتىندە ءاربىر وقۋشىعا جەكە تۇلعا رەتىندە قاراپ، ولاردىڭ ىشكى جان سىرىن، ويىن تۇسىنە وتىرىپ، دۇرىس جول سىلتەۋ، باعىت – باعدار كورسەتۋ، بەلگىلى ءبىر ىسكە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى مەن بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك.
ءاربىر ادامعا جاقسى مامان بولىپ قالىپتاسۋى ءۇشىن ءبىلىم، تىنىمسىز ەڭبەك، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىك، ماقساتىنا جەتۋگە دەگەن ەرىك – جىگەر، تياناقتىلىق سياقتى قاسيەتتەر قاجەت. ال جاقسى پسيحولوگ بولىپ قالىپتاسۋ ءۇشىن جوعارىدا كورسەتىلگەن قاسيەتتەرمەن قاتار، ءاربىر ءىستى شىعارماشىلىقپەن، ادامگەرشىلىكپەن شەشۋدى قاجەت ەتەتىن ينتۋيسيا، دالدىك، تاپقىرلىق، مەيىرىمدىلىك سياقتى قاسيەتتەر بولۋى قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. وسىنىڭ ناتيجەسىندە پسيحولوگ – كومەكشى، پسيحولوگ – وزگەلەردىڭ جان – دۇنيەسىن تەرەڭ تۇسىنەتىن نەمەسە تۇسىنۋگە ۇمتىلاتىن – زەرتتەۋشى، پسيحولوگ – وزگەلەردىڭ جان اۋرۋىن ەمدەپ جازۋعا ۇمتىلاتىن – قولداۋشى، - دەپ ايتا الامىز. وسىنداي جاقسى قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرىپ، ەڭبەك جولىن باستاعان ءاربىر جاس پسيحولوگ ءوز ماماندىعى ارقىلى قوعامعا، جالپى ادامزاتقا تيگىزەر پايداسى كوپ ەكەنىنە سەنەمىن. مەن مەكتەپ قابىرعاسىندا «وقۋشى – مەكتەپ – اتا – انا» ۇشتىك وداعىمەن جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، ءار ءتۇرلى ماسەلەلەردى شەشۋدە، كەزدەسكەن قيىنشىلىقتاردى جويۋدا، تۇزەتۋ – دامىتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ بارىسىندا اتالعان قاسيەتتەردى قولدانۋ ناتيجەسىندە عانا تابىستارعا جەتۋدەمىن. سونىمەن قاتار، ۋيليام ۋوردتىڭ «جاي ءمۇعالىم – حابارلايدى، جاقسى ءمۇعالىم – تۇسىندىرەدى، كەرەمەت ءمۇعالىم – كورسەتەدى، ۇلى ءمۇعالىم - شابىتتاندىرادى»، - دەگەن ءسوزى نەگىزگى قاعيداما اينالدى.
قازىرگى تاڭدا جاھاندانۋ داۋىرىندە عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋ كەزەڭى. ءبىلىم وردالارىنا قويىلاتىن تالاپتار دا وزگەشە: باسەكەگە قابىلەتتى، وزىنە سەنىمدى، شىعارماشىل، دارىندى، كوپ ءتىلدى مەڭگەرگەن، ءبىلىمدى جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋ. سونىڭ ىشىندە اقپاراتتىق تەحنولوگيانىڭ دامۋ قارقىنى قوعامنىڭ دامۋىنا جاقسى اسەر ەتۋىمەن قاتار، وقۋشىلارىمىزدىڭ ءتالىم – تاربيەسىنە، وقۋ ۇلگەرىمىنە ءوز زيانىن تيگىزۋدە. وقۋشىلارىمىزدىڭ بارلىعى بوس ۋاقىتتارىندا دەرلىك عالامتور جەلىسىندە وتىرىپ اگرەسسيۆتى مىنەز – قۇلىق قالىپتاستىراتىن ويىندار ويناپ، ودان قالسا كوگىلدىر ەكران الدىندا شەتەلدىك ءان تىڭداپ، فيلمدەرىن كورىپ وتىراتىندىعى بارلىعىمىزعا ايان. اتالعان سەبەپتەردىڭ ناتيجەسىندە وقۋشىلارىمىزدىڭ مىنەز – قۇلقىندا، ءتالىم – تاربيەسىندە، ومىرگە دەگەن كوزقاراستارىندا كوپتەگەن قيىنشىلىقتار تۋىنداۋدا. سونىمەن قاتار، اتا – انالاردىڭ بالا تاربيەسىمەن اينالىسۋعا ۋاقىتتارىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى، بالالارىن ماتەريالدىق تۇرعىدا قامتاماسىز ەتىپ، مورالدىق تۇرعىدا قولداۋدى ۇمىتىپ كەتىپ جاتادى. بۇل جەردە مەكتەپ پسيحولوگتارىنا دا ارتىلار جۇك اۋىر. پسيحولوگ ءاربىر وقۋشىنىڭ جان دۇنيەسىن تۇسىنە وتىرىپ، كومەككە ءزارۋ جانعا ۋاقىتىندا قولداۋ كورسەتىپ، قايعىسىنا ورتاقتاسىپ، قۋانىشىنا قۋانىپ، قاتەلىگى بولسا تۇزەپ، جاقسىلىعى بولسا، ماداقتاپ وتىرۋعا جۇمىس جاسايدى. مىنە، سوندىقتان پسيحولوگ ماماندىعىنا دەگەن سۇرانىستىڭ ارتۋ سەبەبى دە وسىندا.
مەن پسيحولوگ مامانى رەتىندە جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، حالقىمىزدىڭ ادام جانى تۋرالى كونە عاسىرلاردان بەرى ايتىلىپ كەلە جاتقان ويلارىمەن تانىستىم. سولاردىڭ ءبىرى ءال – فارابي، ا. قۇنانبايەۆ، ش. قۇدايبەردى ۇلىنىڭ جان مەن ءتان تۋرالى ويلارى قازاق حالقىنىڭ جان مەن ءتان ۇندەستىگىنە بۇرىننان كوڭىل بولە بىلگەن دانا حالىق ەكەندىگىنە تاعى دا ءبىر كوزىمدى جەتكىزدى. قازىرگى تاڭدا مەن ۇلتتىق پەداگوگيكامەن قاتار، شەتەلدىك پەداگوگ – عالىمداردىڭ وي – پىكىرلەرىن، پسيحولوگيالىق ادىستەمەلەرىن پراكتيكالىق جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا قولدانامىن.
ماقسات – ايقىن، مىندەت – بىرەۋ: ەل ەڭسەسىن ەسەلەۋ جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتىپ، ءبىلىمنىڭ التىن قازىعىن يگەرۋ. ولاي بولسا، ەلباسىنىڭ مىعىم ءارى مىقتى، سىندارلى دا ساليقالى ساياساتىن قولداي وتىرا، ەل يگىلىگى ءۇشىن بار كۇش – جىگەرىم مەن ءبىلىمىمدى سالا بەرمەكپىن.
You Might Also Like
