مەن جانە مەنىڭ ماماندىعىم
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
شال اقىن اۋدانى، «شال اقىن اۋدانىنىڭ ەڭبەك باستاۋىش مەكتەبى» كمم
«ەركەتاي» شاعىن ورتالىعى تاربيەشىسى ۆەنينگ مارينا يۆانوۆنا
«مەن جانە مەنىڭ ماماندىعىم» ەسسە
مەن بۇگىن
ەرەكشە ءبىر سەزىممەن وياندىم،
ساۋلەلى شۋاقتى اق تاڭعا بويادىم،
جۇرەكتە قۋانىش، بويدا كۇش تاسىعان،
ءومىرىمنىڭ مانىنە اينالعان،
بۇلدىرشىندەردى كورەمىن تاعى دا قاسىمنان!
مىناۋ مەنىڭ بالاباقشام... مىناۋ مەنىڭ كىشكەنتاي بوبەكتەرىم... ءار كۇنى ولاردىڭ سۇيكىمدى ءجۇزىن كورگەندە ەرىكسىز كۇلىمسىرەيمىن. ويتكەنى ولار مەنى قۋانا قارسى الادى. قۋانىشىن جاسىرا الماي ەركەلەي الدىما كەلەدى. ءبىر ءۇيدىڭ ءۇمىتى، شىراعى، اياۋلىسى، ارداعى، ەركەسى، بۇزىعى، قىزىعى. مەن ولارمەن بىرگە جۇرسەم، بالاشا قۋانىپ، مىنا ومىرگە بالاشا قاراعىم كەلەدى.
مەن تاربيەشىمىن... وسىناۋ ماماندىقتىڭ قىزىعى مەن قيىندىعىن ءوزى بالا ورتاسىندا جۇرگەن جان عانا تۇسىنە الادى. جەر بەتىندە تاربيەشى الدىن كورمەگەن ادام كەم دە كەم، مۇمكىن بۇل ماماندىق سودان كيەلى شىعار...
ءدان ەگىپ وسىرۋدەن، بالاپان سالىپ ۇشىرۋدان بالا تاربيەلەپ، بالاباقشادا بۇلدىرشىندەرگە ومىردە نە دۇرىس، نە بۇرىستىعىن ءتۇسىندىرىپ ءوسىرۋ ەڭ قيىن ءىس دەر ەدىم. ويتكەنى ەگىنشى كوكتەمدە الداعى جايما شۋاق جازعا ارقا سۇيەپ ەگىن ەگەدى. ال قۇس كوكتەمدە ۇيا سالىپ، كۇزدىڭ سۋىعىندا بالاپانىن قاتايتىپ ۇشىرادى دا ناتيجەسى بىردەن كوزگە كورىنەدى. ال تاربيەشى شە؟ كۇزدىڭ قوڭىراۋلاتقان كۇنىنە دە، قىستىڭ قاھارىنا دا، كوكتەمنىڭ لايساڭىنا قاراماي تابيعات انانىڭ جاڭارۋىمەن بىرگە قۇستارىن باپتايدى. ءبىر قاراعاندا، تاربيەشى تىرلىگى ديقان مەن قۇس سياقتى بولعانىمەن، تابيعات كەزەڭىنە قارسى ءجۇزىپ ءوز ءدانىن شاشاتىن ديقان، بالاپانىن باپتاعان قۇس سياقتى. ءبىراق ناتيجەسى بىردەن كوزگە كورىنە قويمايدى. كوپ جىلدار وتە، كەزىندە الدىندا ءبۇلدىرشىن بولعان ازامات اسقار تاۋداي ءوسىپ، ەلىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالسا - مىنە، ناتيجە.
مەن بالالاردى جانىمداي جاقسى كورەم... ويتكەنى بالا مەن ءۇشىن تازالىق پەن پاكتىكتىڭ، شىنايىلىق پەن تۋرالىقتىڭ ايناسى. ولار قۋانسا شىن قۋانىپ، رەنجىسە شىن رەنجي بىلەدى. ولاردىڭ جانى جالعاندىقتى، جاساندىلىقتى سۇيمەيدى، نە ايتسا دا ءادىل، شىندىقتى ايتادى. كوزدەرى مولدىرەگەن، جۇزدەرىندە كۇلكى ويناعان بالالارعا قاراساڭىزشى...
ادام بالاسى بالالىق شاقتا قانداي سۇلۋ، قانداي نازىك، قانداي اڭعال، قانداي تازا ەدى... ءار بالا وزىنشە ءبىر الەم... جانى جاقسىلىققا قۇمار، ارمانشىل... تاربيەشى ماماندىعىنىڭ كيەسى دە، قيىندىعى دا وسى پەرىشتەلەردى ۇلكەن ومىرگە، قالتارىس - بۇلتارىسى كوپ ومىرگە دايارلاپ، قاناتى قايىرىلمايتىنداي ەتىپ تاربيەلەۋدە ەمەس پە؟!
جاسىراتىنى جوق، وسى ماماندىقتى تاڭداعان جانداردىڭ كاسىبىنە كوڭىلى تولماي قيىندىعىن ايتاتىندارى كوپ، ال ماماندىعىن وزگەرتەتىندەر سيرەك... ونىڭ سەبەبى، سۇيكىمدى بالالاردىڭ كيەلى ورتاسى تاربيەشىنى نازىك جىپپەن وزىنە بايلانىستىرىپ قوياتىنداي.
مەن بالاباقشادا ءۇشىنشى جىل ەڭبەك ەتۋدەمىن، بۇل ەڭبەكتەن ەشبىر جالىققان ەمەسپىن. ويتكەنى مەنىڭ جاس بۇلدىرشىندەرگە ارناعان وسى ۋاقىتىمدى ومىرىمدەگى ەڭ ءبىر باعالى ۋاقىتىم، باقىتتى كەزدەرىم دەپ ايتا الامىن.
كۇندە ەرتەڭگىسىن بالاباقشادا جاس بۇلدىرشىندەردى قارسى الىپ، ولاردىڭ جاعىمدى ۇندەرىن، سىڭعىرلاعان ءتاتتى كۇلكىلەرىن، «سالەمەتسىز بە؟»، «قايىرلى تاڭ!» دەگەن سوزدەرىن ەستىگەندە، بويىم ءبىر سەرپىلىپ قالعانداي بولادى. بالالارمەن بولعان ءاربىر ۋاقىتىم مەنى جاڭا ءبىر الەمگە جەتەلەگەندەي. ءاردايىم بالالاردىڭ ماعان دەگەن ىقىلاسىن، ماعان ۇمتىلعان ۇمىتكە تولى كوزدەرىن، نە نارسەنى بىلۋگە قۇشتار شابىتتى، سۇراۋلى جانارلارىن بايقايمىن. ولاردىڭ مەنەن كۇتەتىندەرى وتە كوپ ەكەنىن سەزەمىن... بالاباقشاعا بارا جاتقاندا باسىما سول كۇننىڭ جۇمىسى تۋرالى نەشە ءتۇرلى ويلار كەلەدى. ويلارىم سان ءتۇرلى بولادى: مەنىڭ كىشكەنتاي دوستارىم قانداي كوڭىل كۇيمەن كەلەر ەكەن؟ كۇنىمىز قىزىقتى ءوتۋ ءۇشىن وقۋ ءىس - ارەكەتىن، ويىن تۇرلەرىن قالاي وتكىزسەم ەكەن؟..
ارينە ءاربىر وقۋ ءىس - ارەكەتىمە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، دايىندالۋدى ەش جادىمنان شىعارعان ەمەسپىن.
ءاربىر وقۋ ارەكەتتەرىم جاس بۇلدىرشىندەر ءۇشىن ءوز قۇپياسىن اشقان سىر ساندىقتاي بولسا، ءوزىم سول تىلسىمى مول جۇمباق الەمنىڭ سيقىرشىسىنداي بولامىن. ءار كۇننىڭ ءساتتى شىعۋى، ارينە وزىمە بايلانىستى.
جاس وسپىرىمدەردى تاربيەلەۋدە ەرەكشە قابىلەت پەن اسقان بىلىكتىلىك، بالاعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك قاجەت. ءوز پەداگوگيكالىق تاجىريبەمدە، قانداي ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا بولماسىن ءار جۇمىستىڭ تارتىمدى، ءساتتى شىعۋى تاربيەشىنىڭ بالا نازارىن ەرىكسىز وقۋ ءىس - ارەكەتىنە اۋدارتۋ، بالامەن وقۋ ءىس - ارەكەتى ۇستىندەگى ءاربىر قارىم - قاتىناستى شەبەر ۇيىمداستىرا بىلۋىنە بايلانىستى ەكەنىنە كوزىم جەتىپ ءجۇر. كوبىنەسە جۇمىسىمنىڭ نەگىزگى بولىمدەرىنە عانا نازار اۋدارىلىپ، ۇيىمداستىرۋ بولىمىندە وتكىزىلەتىن پسيحولوگيالىق ترەنينگتەر، سەرگىتۋ ساتتەرىنىڭ الار ورنى ەرەكشە. مىسالى، «اۋەندى شاپالاق»، «بانان، بانان، كوكوس» ترەنينگتەرىندە تاربيەلەنۋشىلەرىم ەرەكشە كوڭىل كۇيگە بولەنەدى. ال مەرەكەلىك ءىس - شارالاردا « شالقان»، «قاسقىر مەن جەتى لاق»، «باۋىرساق» ەرتەگىلەرىن ساحنالاعاندا ءتۇرلى رولگە ەنەمىن، بىردە اقشاقار، بىردە شالقان، بىردە سايقىمازاققا اينالعاندا بالاپاندارىمنىڭ قۋانىشىن سوزبەن جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. الدىما كەلەتىن بالالاردى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن وسى عاجايىپ الەمنىڭ تىلسىمىنا ەندىرۋ ماعان ۇلكەن ءلاززات سىيلايدى. پەداگوگيكالىق شەبەرلىكتىڭ ءمانى الدىمەن قىزىقتىرۋ، سونان سوڭ ۇيرەتۋ دەگەن تۇجىرىمداماسىن نەگىزگە الامىن. مەنىڭ نەگىزگى ماقساتىم – بالالارعا جاقسى كوڭىل - كۇي سىيلاي وتىرىپ، سانالى تاربيە، ساپالى ءبىلىم بەرۋ. ءوزىمدى جۇمىس بارىسىندا بالالارعا باعىت بەرۋشى، جول سىلتەۋشى سەزىنەمىن. بۇل بالالاردىڭ وزىنە دەگەن سەنىمىن ارتتىرىپ، وقۋ ءىس - ارەكەتتەرىنە دەگەن تۇراقتى زەيىنىن قالىپتاستىرۋعا، قىزىعۋشىلىعىن وياتۋعا جاعداي تۋعىزادى.
تاربيە – وتباسىنان باستالاتىندىقتان قاشاندا تاربيەلەنۋشىنىڭ اتا - انا، جانۇياسىمەن جەتە تانىسىپ، ۇنەمى قارىم قاتىناستا بولۋدى وزىمە باستى ماقسات ەتەمىن. ول ءبىزدىڭ ورتاق بالامىز ەكەندىگىن سەزىنۋگە ۇيرەتۋگە تىرىسامىن. بىردە كەزەكتى اتا - انالار جينالىسىنىڭ بىرىندە اڭگىمەنى بىلاي باستادىم:
ءبىر بالا اناسىنا كەلىپ:
- انا، سەن مەنى جاقسى كورەسىڭ بە؟ – دەپتى.
- ارينە، سەن جاقسى بولساڭ عانا جاقسى كورەم،– دەپ جاۋاپ قايتارىپتى اناسى.
- ال، مەن سەنى ۇنەمى جاقسى كورەم، - دەگەن ەكەن سوندا بالاسى.
سول كەزدە انالارىمنىڭ كوزدەرىنە جاس كەلگەنىن بايقادىم. ەندى ولار بالالارىنا باسقاشا قارايتىنىن سەزىندىم. كەز - كەلگەن بالا – دارىندى نەمەسە دارىنسىز بولسىن، جىلدام نەمەسە اقىرىن قيمىلداسىن – ءبارىبىر وزىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك پەن قۇرمەتتى قالايدى. سوندىقتان دا ءار بالانىڭ جانىن ءتۇسىنىپ، ماقتاپ، قولپاشتاپ، كومەك كورسەتۋ ارقىلى قىزمەتىمدە تەك قانا جاقسى جەتىستىككە قول جەتكىزەتىنىمە سەنەمىن. تاربيەشى دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىنا ۇڭىلسەك، ماقساتى تاربيە بەرۋ ەكەنىن تۇسىنەمىز. ادامنىڭ جانى مەن ءتانى قاشاندا تاربيەگە مۇقتاج ەكەندىگىن ەسكەرسەك، تاربيەشىگە ارتىلار جۇك جەڭىل ەمەستىگىنە كوزىمىز جەتەدى. بالاباقشادا دۇرىس ءتالىم - تاربيە بەرە الساق، ول ەرتەڭ مەكتەپكە بارىپ سانالى تۇردە ساپالى ءبىلىم الۋعا تىرىسادى. سونىڭ ناتيجەسىندە ەلىن سۇيگەن ازامات بولىپ شىعادى. ءبىز، تاربيەشىلەر، ءتۇرلى بولاشاق مامان يەلەرىن تاربيەلەپ جاتىرمىز دەسەم ارتىق بولماس. بولاشاق زاڭگەرلەردى - ادىلدىككە ۇيرەتۋ، دارىگەرلەردى - جاۋاپكەرشىلىككە باۋلۋ، مەيىرىمدىلىككە ۇيرەتۋ، قۇرىلىسشىلاردى - ناقتىلىققا تاربيەلەۋ – بارلىعى تاربيەشىنىڭ قولىندا. سوندىقتان دا ءوز بويىمىزدا ادىلدىك تە، مەيىرىمدىلىك تە، جاۋاپكەرشىلىك تە بولۋ قاجەت. تاربيەشى جۇمىسى – وڭاي جۇمىس ەمەس. ءبىراق ابىرويلى، سىيلى. جاقسى تاربيەشىنى بالالار ەشقاشان ۇمىتپايدى. وعان مىسال، كوكتەمدە عانا قيماستىقپەن مەكتەپكە دەيىنگى دايارلىق توبىنا شىعارىپ سالعان تاربيەلەنۋشىلەرىم. ولارمەن كەزدەسە قالسام، ماعان ۇمتىلعان ساعىنىشقا تولى جانارلارىن كورەمىن. سول كەزدە بالاباقشاداعى قىزىقتى قىلىقتارى، بۇزىقتىقتارى ەسىمە تۇسەدى. ءبىرىن ۇمىتپايدى ەكەنسىڭ...
«ەل ەسىڭدە ءبىر جىل قالعىن كەلسە - اس بەر، ون جىل قالعىن كەلسە - اعاش وتىرعىز، ال ماڭگى قالعىن كەلسە - بالا تاربيەلە» دەيدى دانا حالقىمىز. بالانىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋعا، ولاردىڭ قيالىنا قانات ءبىتىرىپ، ءتىل بايلىقتارىنىڭ مولايۋىنا ءبىزدىڭ تاربيەشىلەردىڭ سىڭىرەر ەڭبەگى وراسان. سوندىقتان دا ءسوزىمىز – ءتۇزۋ، ەڭسەمىز – بيىك، رۋحىمىز – مىقتى بولسىن دەسەك بىرەگەي تاربيەشى ماماندىعىن ۇلىقتاي بىلەيىك. ۇرپاعىمىزدىڭ تامىرىنا ءنار بەرەتىن ماماندىق ەكەندىگىن ەستەن شىعارمايىق.
«بىلەرىم - ءبىر توعىز، بىلمەيتىنىم - توقسان توعىز» دەمەكشى، بىلگەن سايىن بىلمەيتىنىن كوپ ەكەنىن ۇعا تۇسەسىڭ. سوندىقتان دا شىعار بەلەستەرىم ءالى الدا. ءبىلىمىمدى كەڭەيتىپ، تاجىريبە جيناۋ الدىمدا. ءبىلىمدى ەشقاشان ءوزىن بىلگىش قىپ كورسەتۋگە تىرىسپايدى. شىن ءبىلىمدىنىڭ زەيىن - زەردەسى كەڭ، الىستان قاراساڭ - كەربەز، جاقىننان قاراساڭ - كىشىپەيىل. جۇزىنە ۇڭىلسەڭ - مەيىرىمدى، جانىنا ۇڭىلسەڭ - شۋاقتى كورىنبەك.
مىنە، وسىنداي كەربەز، كىشىپەيىل، مەيىرىمدى، شۋاقتى تاربيەشى اتانسام - ادامي پارىزىمنىڭ ورىندالعانى بولار.
شال اقىن اۋدانى، «شال اقىن اۋدانىنىڭ ەڭبەك باستاۋىش مەكتەبى» كمم
«ەركەتاي» شاعىن ورتالىعى تاربيەشىسى ۆەنينگ مارينا يۆانوۆنا
«مەن جانە مەنىڭ ماماندىعىم» ەسسە
مەن بۇگىن
ەرەكشە ءبىر سەزىممەن وياندىم،
ساۋلەلى شۋاقتى اق تاڭعا بويادىم،
جۇرەكتە قۋانىش، بويدا كۇش تاسىعان،
ءومىرىمنىڭ مانىنە اينالعان،
بۇلدىرشىندەردى كورەمىن تاعى دا قاسىمنان!
مىناۋ مەنىڭ بالاباقشام... مىناۋ مەنىڭ كىشكەنتاي بوبەكتەرىم... ءار كۇنى ولاردىڭ سۇيكىمدى ءجۇزىن كورگەندە ەرىكسىز كۇلىمسىرەيمىن. ويتكەنى ولار مەنى قۋانا قارسى الادى. قۋانىشىن جاسىرا الماي ەركەلەي الدىما كەلەدى. ءبىر ءۇيدىڭ ءۇمىتى، شىراعى، اياۋلىسى، ارداعى، ەركەسى، بۇزىعى، قىزىعى. مەن ولارمەن بىرگە جۇرسەم، بالاشا قۋانىپ، مىنا ومىرگە بالاشا قاراعىم كەلەدى.
مەن تاربيەشىمىن... وسىناۋ ماماندىقتىڭ قىزىعى مەن قيىندىعىن ءوزى بالا ورتاسىندا جۇرگەن جان عانا تۇسىنە الادى. جەر بەتىندە تاربيەشى الدىن كورمەگەن ادام كەم دە كەم، مۇمكىن بۇل ماماندىق سودان كيەلى شىعار...
ءدان ەگىپ وسىرۋدەن، بالاپان سالىپ ۇشىرۋدان بالا تاربيەلەپ، بالاباقشادا بۇلدىرشىندەرگە ومىردە نە دۇرىس، نە بۇرىستىعىن ءتۇسىندىرىپ ءوسىرۋ ەڭ قيىن ءىس دەر ەدىم. ويتكەنى ەگىنشى كوكتەمدە الداعى جايما شۋاق جازعا ارقا سۇيەپ ەگىن ەگەدى. ال قۇس كوكتەمدە ۇيا سالىپ، كۇزدىڭ سۋىعىندا بالاپانىن قاتايتىپ ۇشىرادى دا ناتيجەسى بىردەن كوزگە كورىنەدى. ال تاربيەشى شە؟ كۇزدىڭ قوڭىراۋلاتقان كۇنىنە دە، قىستىڭ قاھارىنا دا، كوكتەمنىڭ لايساڭىنا قاراماي تابيعات انانىڭ جاڭارۋىمەن بىرگە قۇستارىن باپتايدى. ءبىر قاراعاندا، تاربيەشى تىرلىگى ديقان مەن قۇس سياقتى بولعانىمەن، تابيعات كەزەڭىنە قارسى ءجۇزىپ ءوز ءدانىن شاشاتىن ديقان، بالاپانىن باپتاعان قۇس سياقتى. ءبىراق ناتيجەسى بىردەن كوزگە كورىنە قويمايدى. كوپ جىلدار وتە، كەزىندە الدىندا ءبۇلدىرشىن بولعان ازامات اسقار تاۋداي ءوسىپ، ەلىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالسا - مىنە، ناتيجە.
مەن بالالاردى جانىمداي جاقسى كورەم... ويتكەنى بالا مەن ءۇشىن تازالىق پەن پاكتىكتىڭ، شىنايىلىق پەن تۋرالىقتىڭ ايناسى. ولار قۋانسا شىن قۋانىپ، رەنجىسە شىن رەنجي بىلەدى. ولاردىڭ جانى جالعاندىقتى، جاساندىلىقتى سۇيمەيدى، نە ايتسا دا ءادىل، شىندىقتى ايتادى. كوزدەرى مولدىرەگەن، جۇزدەرىندە كۇلكى ويناعان بالالارعا قاراساڭىزشى...
ادام بالاسى بالالىق شاقتا قانداي سۇلۋ، قانداي نازىك، قانداي اڭعال، قانداي تازا ەدى... ءار بالا وزىنشە ءبىر الەم... جانى جاقسىلىققا قۇمار، ارمانشىل... تاربيەشى ماماندىعىنىڭ كيەسى دە، قيىندىعى دا وسى پەرىشتەلەردى ۇلكەن ومىرگە، قالتارىس - بۇلتارىسى كوپ ومىرگە دايارلاپ، قاناتى قايىرىلمايتىنداي ەتىپ تاربيەلەۋدە ەمەس پە؟!
جاسىراتىنى جوق، وسى ماماندىقتى تاڭداعان جانداردىڭ كاسىبىنە كوڭىلى تولماي قيىندىعىن ايتاتىندارى كوپ، ال ماماندىعىن وزگەرتەتىندەر سيرەك... ونىڭ سەبەبى، سۇيكىمدى بالالاردىڭ كيەلى ورتاسى تاربيەشىنى نازىك جىپپەن وزىنە بايلانىستىرىپ قوياتىنداي.
مەن بالاباقشادا ءۇشىنشى جىل ەڭبەك ەتۋدەمىن، بۇل ەڭبەكتەن ەشبىر جالىققان ەمەسپىن. ويتكەنى مەنىڭ جاس بۇلدىرشىندەرگە ارناعان وسى ۋاقىتىمدى ومىرىمدەگى ەڭ ءبىر باعالى ۋاقىتىم، باقىتتى كەزدەرىم دەپ ايتا الامىن.
كۇندە ەرتەڭگىسىن بالاباقشادا جاس بۇلدىرشىندەردى قارسى الىپ، ولاردىڭ جاعىمدى ۇندەرىن، سىڭعىرلاعان ءتاتتى كۇلكىلەرىن، «سالەمەتسىز بە؟»، «قايىرلى تاڭ!» دەگەن سوزدەرىن ەستىگەندە، بويىم ءبىر سەرپىلىپ قالعانداي بولادى. بالالارمەن بولعان ءاربىر ۋاقىتىم مەنى جاڭا ءبىر الەمگە جەتەلەگەندەي. ءاردايىم بالالاردىڭ ماعان دەگەن ىقىلاسىن، ماعان ۇمتىلعان ۇمىتكە تولى كوزدەرىن، نە نارسەنى بىلۋگە قۇشتار شابىتتى، سۇراۋلى جانارلارىن بايقايمىن. ولاردىڭ مەنەن كۇتەتىندەرى وتە كوپ ەكەنىن سەزەمىن... بالاباقشاعا بارا جاتقاندا باسىما سول كۇننىڭ جۇمىسى تۋرالى نەشە ءتۇرلى ويلار كەلەدى. ويلارىم سان ءتۇرلى بولادى: مەنىڭ كىشكەنتاي دوستارىم قانداي كوڭىل كۇيمەن كەلەر ەكەن؟ كۇنىمىز قىزىقتى ءوتۋ ءۇشىن وقۋ ءىس - ارەكەتىن، ويىن تۇرلەرىن قالاي وتكىزسەم ەكەن؟..
ارينە ءاربىر وقۋ ءىس - ارەكەتىمە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، دايىندالۋدى ەش جادىمنان شىعارعان ەمەسپىن.
ءاربىر وقۋ ارەكەتتەرىم جاس بۇلدىرشىندەر ءۇشىن ءوز قۇپياسىن اشقان سىر ساندىقتاي بولسا، ءوزىم سول تىلسىمى مول جۇمباق الەمنىڭ سيقىرشىسىنداي بولامىن. ءار كۇننىڭ ءساتتى شىعۋى، ارينە وزىمە بايلانىستى.
جاس وسپىرىمدەردى تاربيەلەۋدە ەرەكشە قابىلەت پەن اسقان بىلىكتىلىك، بالاعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك قاجەت. ءوز پەداگوگيكالىق تاجىريبەمدە، قانداي ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا بولماسىن ءار جۇمىستىڭ تارتىمدى، ءساتتى شىعۋى تاربيەشىنىڭ بالا نازارىن ەرىكسىز وقۋ ءىس - ارەكەتىنە اۋدارتۋ، بالامەن وقۋ ءىس - ارەكەتى ۇستىندەگى ءاربىر قارىم - قاتىناستى شەبەر ۇيىمداستىرا بىلۋىنە بايلانىستى ەكەنىنە كوزىم جەتىپ ءجۇر. كوبىنەسە جۇمىسىمنىڭ نەگىزگى بولىمدەرىنە عانا نازار اۋدارىلىپ، ۇيىمداستىرۋ بولىمىندە وتكىزىلەتىن پسيحولوگيالىق ترەنينگتەر، سەرگىتۋ ساتتەرىنىڭ الار ورنى ەرەكشە. مىسالى، «اۋەندى شاپالاق»، «بانان، بانان، كوكوس» ترەنينگتەرىندە تاربيەلەنۋشىلەرىم ەرەكشە كوڭىل كۇيگە بولەنەدى. ال مەرەكەلىك ءىس - شارالاردا « شالقان»، «قاسقىر مەن جەتى لاق»، «باۋىرساق» ەرتەگىلەرىن ساحنالاعاندا ءتۇرلى رولگە ەنەمىن، بىردە اقشاقار، بىردە شالقان، بىردە سايقىمازاققا اينالعاندا بالاپاندارىمنىڭ قۋانىشىن سوزبەن جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. الدىما كەلەتىن بالالاردى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن وسى عاجايىپ الەمنىڭ تىلسىمىنا ەندىرۋ ماعان ۇلكەن ءلاززات سىيلايدى. پەداگوگيكالىق شەبەرلىكتىڭ ءمانى الدىمەن قىزىقتىرۋ، سونان سوڭ ۇيرەتۋ دەگەن تۇجىرىمداماسىن نەگىزگە الامىن. مەنىڭ نەگىزگى ماقساتىم – بالالارعا جاقسى كوڭىل - كۇي سىيلاي وتىرىپ، سانالى تاربيە، ساپالى ءبىلىم بەرۋ. ءوزىمدى جۇمىس بارىسىندا بالالارعا باعىت بەرۋشى، جول سىلتەۋشى سەزىنەمىن. بۇل بالالاردىڭ وزىنە دەگەن سەنىمىن ارتتىرىپ، وقۋ ءىس - ارەكەتتەرىنە دەگەن تۇراقتى زەيىنىن قالىپتاستىرۋعا، قىزىعۋشىلىعىن وياتۋعا جاعداي تۋعىزادى.
تاربيە – وتباسىنان باستالاتىندىقتان قاشاندا تاربيەلەنۋشىنىڭ اتا - انا، جانۇياسىمەن جەتە تانىسىپ، ۇنەمى قارىم قاتىناستا بولۋدى وزىمە باستى ماقسات ەتەمىن. ول ءبىزدىڭ ورتاق بالامىز ەكەندىگىن سەزىنۋگە ۇيرەتۋگە تىرىسامىن. بىردە كەزەكتى اتا - انالار جينالىسىنىڭ بىرىندە اڭگىمەنى بىلاي باستادىم:
ءبىر بالا اناسىنا كەلىپ:
- انا، سەن مەنى جاقسى كورەسىڭ بە؟ – دەپتى.
- ارينە، سەن جاقسى بولساڭ عانا جاقسى كورەم،– دەپ جاۋاپ قايتارىپتى اناسى.
- ال، مەن سەنى ۇنەمى جاقسى كورەم، - دەگەن ەكەن سوندا بالاسى.
سول كەزدە انالارىمنىڭ كوزدەرىنە جاس كەلگەنىن بايقادىم. ەندى ولار بالالارىنا باسقاشا قارايتىنىن سەزىندىم. كەز - كەلگەن بالا – دارىندى نەمەسە دارىنسىز بولسىن، جىلدام نەمەسە اقىرىن قيمىلداسىن – ءبارىبىر وزىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك پەن قۇرمەتتى قالايدى. سوندىقتان دا ءار بالانىڭ جانىن ءتۇسىنىپ، ماقتاپ، قولپاشتاپ، كومەك كورسەتۋ ارقىلى قىزمەتىمدە تەك قانا جاقسى جەتىستىككە قول جەتكىزەتىنىمە سەنەمىن. تاربيەشى دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىنا ۇڭىلسەك، ماقساتى تاربيە بەرۋ ەكەنىن تۇسىنەمىز. ادامنىڭ جانى مەن ءتانى قاشاندا تاربيەگە مۇقتاج ەكەندىگىن ەسكەرسەك، تاربيەشىگە ارتىلار جۇك جەڭىل ەمەستىگىنە كوزىمىز جەتەدى. بالاباقشادا دۇرىس ءتالىم - تاربيە بەرە الساق، ول ەرتەڭ مەكتەپكە بارىپ سانالى تۇردە ساپالى ءبىلىم الۋعا تىرىسادى. سونىڭ ناتيجەسىندە ەلىن سۇيگەن ازامات بولىپ شىعادى. ءبىز، تاربيەشىلەر، ءتۇرلى بولاشاق مامان يەلەرىن تاربيەلەپ جاتىرمىز دەسەم ارتىق بولماس. بولاشاق زاڭگەرلەردى - ادىلدىككە ۇيرەتۋ، دارىگەرلەردى - جاۋاپكەرشىلىككە باۋلۋ، مەيىرىمدىلىككە ۇيرەتۋ، قۇرىلىسشىلاردى - ناقتىلىققا تاربيەلەۋ – بارلىعى تاربيەشىنىڭ قولىندا. سوندىقتان دا ءوز بويىمىزدا ادىلدىك تە، مەيىرىمدىلىك تە، جاۋاپكەرشىلىك تە بولۋ قاجەت. تاربيەشى جۇمىسى – وڭاي جۇمىس ەمەس. ءبىراق ابىرويلى، سىيلى. جاقسى تاربيەشىنى بالالار ەشقاشان ۇمىتپايدى. وعان مىسال، كوكتەمدە عانا قيماستىقپەن مەكتەپكە دەيىنگى دايارلىق توبىنا شىعارىپ سالعان تاربيەلەنۋشىلەرىم. ولارمەن كەزدەسە قالسام، ماعان ۇمتىلعان ساعىنىشقا تولى جانارلارىن كورەمىن. سول كەزدە بالاباقشاداعى قىزىقتى قىلىقتارى، بۇزىقتىقتارى ەسىمە تۇسەدى. ءبىرىن ۇمىتپايدى ەكەنسىڭ...
«ەل ەسىڭدە ءبىر جىل قالعىن كەلسە - اس بەر، ون جىل قالعىن كەلسە - اعاش وتىرعىز، ال ماڭگى قالعىن كەلسە - بالا تاربيەلە» دەيدى دانا حالقىمىز. بالانىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋعا، ولاردىڭ قيالىنا قانات ءبىتىرىپ، ءتىل بايلىقتارىنىڭ مولايۋىنا ءبىزدىڭ تاربيەشىلەردىڭ سىڭىرەر ەڭبەگى وراسان. سوندىقتان دا ءسوزىمىز – ءتۇزۋ، ەڭسەمىز – بيىك، رۋحىمىز – مىقتى بولسىن دەسەك بىرەگەي تاربيەشى ماماندىعىن ۇلىقتاي بىلەيىك. ۇرپاعىمىزدىڭ تامىرىنا ءنار بەرەتىن ماماندىق ەكەندىگىن ەستەن شىعارمايىق.
«بىلەرىم - ءبىر توعىز، بىلمەيتىنىم - توقسان توعىز» دەمەكشى، بىلگەن سايىن بىلمەيتىنىن كوپ ەكەنىن ۇعا تۇسەسىڭ. سوندىقتان دا شىعار بەلەستەرىم ءالى الدا. ءبىلىمىمدى كەڭەيتىپ، تاجىريبە جيناۋ الدىمدا. ءبىلىمدى ەشقاشان ءوزىن بىلگىش قىپ كورسەتۋگە تىرىسپايدى. شىن ءبىلىمدىنىڭ زەيىن - زەردەسى كەڭ، الىستان قاراساڭ - كەربەز، جاقىننان قاراساڭ - كىشىپەيىل. جۇزىنە ۇڭىلسەڭ - مەيىرىمدى، جانىنا ۇڭىلسەڭ - شۋاقتى كورىنبەك.
مىنە، وسىنداي كەربەز، كىشىپەيىل، مەيىرىمدى، شۋاقتى تاربيەشى اتانسام - ادامي پارىزىمنىڭ ورىندالعانى بولار.
You Might Also Like
