مىس-تاس عاسىرى ەنەوليت
قازاقستان تاريحى 6 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: مىس-تاس عاسىرى ەنەوليت
- وقۋشىلاردىڭ زەرەكتىك قابىلەتىن دامىتا وتىرىپ، ءوي-ورىسىن كەڭەيتۋ، بىلىمگە قۇشتارلىعىن ارتتىرۋ، وقۋشىلارعا ادامزات بالاسىنىڭ مەتالدان جاسالعان قۇرالداردى مىس-تاس عاسىرىنان (ەنەوليت) يگەرە باستاعانىن ءتۇسىندىرۋ. وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن، تاريحقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن جانە ويدى جۇيەلەۋ قابىلەتىن دامىتۋ، شىعارماشىلىعىن دامىتۋ. ءوز مۇمكىندىگىن دۇرىس پايدالانا الاتىن زەردەلى تۇلعالاردى تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: توپتىق جارىس ساباق ساباقتىڭ ءادىسى: «جيناقتاۋ»، « ويلان تاپ »، « سيقىرلى ساندىقشا »، « تاريح الەمى» ويىندارى. ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ەجەلگى ادامدار ەڭبەك قۇرالدارى، ەنەوليتتىك قىش ىدىستار سۋرەتتەرى،بۋكلەتتەر.
ساباقتىڭ بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ. III.جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ جوسپارى: 1.مىس-تاس عاسىرىنىڭ ەرەكشەلىگى. 2. ەڭبەك قۇرالدارىنىڭ جەتىلدىرۋى. 3. مىس-تاس عاسىرىنىڭ ەسكەرتكىشتەرى.
- ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى ( 5مين ). توپتارمەن تانىستىرۋ: I-توپ: « تاپقىرلار»
II-توپ: «بىلگىرلەر»
جارىس جوسپارى: 1-كەزەڭ. «سالەم ءسوزدىڭ اناسى» تانىستىرۋ، توپ اتى، توپ ۇرانى. 2-كەزەڭ. « جيناقتاۋ » / ادامنىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭدەرىن رەتىمەن ورنالاستىرۋ / . 3-كەزەڭ. « ويلان تاپ » / سۋرەتتەگى ەڭبەك قۇرالدارىنىڭ اتىن ءدال تابۋ / . 4-كەزەڭ. «سيقىرلى ساندىقشا» / ساندىقشا ىشىندە زاتتار جاسىرىلادى /. 5-كەزەڭ. «تاريح الەمى» / ارىپتەر ارتىنا سۇراقتار جاسىرۋ /.
1-كەزەڭ. ءار توپ – توپ اتىن، توپ ۇرانىن تانىستىرادى. وتە جاقسى-10 ۇپاي ورتاشا- 5 ۇپاي
ءمۇعالىم: كارتا ارقىلى العاشقى ادامداردىڭ قونىستانعان جەرلەرىنەن ءجۇرىپ وتەمىز. ءار قونىستانعان شاتقالداردان وتكەن سايىن كوپتەگەن تاپسىرمالارعا جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك.
2-كەزەڭ. « جيناقتاۋ » / ادامنىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭدەرىن رەتىمەن ورنالاستىرۋ / . سلايد ارقىلى كورسەتۋ.
|
|
|
|
|
دۇرىس جاۋابى.
|
|
|
|
|
3-كەزەڭ ويلان تاپ I توپ «تاپقىرلار» سلايد ارقىلى كورسەتۋ.
|
دۇرىس جاۋابى.
|
3-كەزەڭ ويلان تاپ II توپ «بىلگىرلەر»
|
دۇرىس جاۋابى.
|
4-كەزەڭ سيقىرلى ساندىقشا
ءمۇعالىم: مۇقيات تىڭداپ الىڭدار، سودان كەيىن بارىپ سيقىرلى ساندىقشا ىشىندە نە جاسىرىلعانىن تاباسىڭدار
سيقىرلى ساندىقشا I توپ
بۇل ساندىقشانىڭ ىشىندەگى زاتتى 1969 جىلى جەتىسۋ جەرىندەگى ەسىك قورعانىنان ارحەولوگ ك. اقىشيەۆ تاپقان. زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرى بويىنشا، ول ب.ز.ب.V-IV عاسىرلارعا، ەرتە تەمىر داۋىرىنە جاتادى. قازىرگى تاڭدا بۇل زات قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگىنىڭ رامىزىنە اينالىپ، رەسپۋبليكا الاڭىندا ۇلتتىعىمىزدى اسقاقتاتىپ تۇر. ساندىقشانىڭ ىشىندەگى نە ؟ ( التىن ادام )
سيقىرلى ساندىقشا II توپ
ساندىقشانىڭ ىشىندەگى زات نەمىسشە – “ءتۇپنۇسقا”، ال گرەكشە – “ جازۋ پاپيرۋسى” دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.بۇل زات الەمدە العاشقى رەت قىتايدا جاسالعان. كەيىنىرەك ەجەلگى گرەكيادا جاقسى دامىعان. ب.ز.ب.V عاسىردا ءومىر سۇرگەن “تاريح اتاسى” گەرودوت العاش رەت وسى زاتتىڭ كەسكىنىن جوبالاپ جاسادى.ول نە؟ ( كارتا )
سيقىرلى ساندىقشا I توپ
تاس ءداۋىرى اسا ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلدى. وسى ارالىقتاعى ادام بالاسىنىڭ قولدانعان ەڭبەك قۇرالدارى تۇگەلگە جۋىق تاستان جاسالدى.ەجەلگى ادامدار قاتتى تاستان وسى قۇرالدى جاساعان.بۇل قۇرال عىلىمدا چوپپەر دەپ اتالادى.ساندىقشانىڭ ىشىندە جاسىرىلعان ەجەلگى ادامداردىڭ قانداي ەڭبەك قۇرالى؟ (كەسكىش )
سيقىرلى ساندىقشا II توپ
ب.ز.ب 40-12 مىڭ جىلدىقتى قامتيتىن كەيىنگى پالەوليتكە ءتان قۇرالداردىڭ ءبىرى.ەجەلگى اڭشىلار وسى قۇرال ارقىلى مامونت، جۇندەس ءمۇيىزتۇمسىق، كىشكەنە بيزون، ۇڭگىر ايۋى، مەن جولبارىستى اۋلاعان. سوندىقتان دا بۇل قارۋ ەجەلگى اڭشىلاردىڭ باستى قارۋى بولىپ تابىلدى. (نايزا)
5-كەزەڭ «تاريح الەمى» بەرىلگەن ارىپتەردىڭ ارتىندا سۇراق جاسىرىلعان.جاسىرىلعان سۇراقتىڭ جاۋابى تاڭداعان ارىپتەرىننەن باستالادى.
|
ت |
|
ا |
|
ر |
|
ي |
|
ح |
|
ءا |
|
ل |
|
ە |
|
م |
|
ءى |
ءمۇعالىم:
< >ت – وسىمدىكتەردىڭ تامىرى مەن قۇستاردىڭ جۇمىرتقالارىن جيناپ قورەك ەتۋ كاسىبى قالاي اتالادى؟ (تەرىمشىلىك) ا – ەرتەدەگى ادامداردىڭ بىرلەسىپ تاماق تابۋى مەن جابايى جانۋارلاردان قورعانىپ ءجۇرۋى قالاي اتالادى؟ (ادامدار توبىرى)ر – تاس قۇرالدىڭ ءجۇزىن ۇساق كەرتىك-ويىقتار ارقىلى وتكىرلەۋ ءادىسى. ( رەتۋش ءادىسى)
< >ي – سۋرەت جازۋدىڭ ەرەكشە دامىعان ءتۇرى. ( يەروگليف )ح – قازاقستانداعى ەڭ بيىك جەر. ( ءحانتاڭىرى شىڭى)ءا – شىعىستىڭ عۇلاما عالىمى. ( ءال – فارابي )ل – قىران قۇستىڭ ءبىرى. (لاشىن) ە – العاش جىل ساناۋدى كىمدەر ويلاپ تاپتى. ( ەگيپەتتىكتەر)م – پالەوليت داۋىرىندەگى ەڭ كوپ تاراعان جانۋار. ( مامونتتار )ءى – قازاق حالقىنىڭ تەرىدەن تىگىلەتىن كيىمى. (ىشىك)ءمۇعالىم: «تاپقىرلار» توبى مەن «بىلگىرلەر» توبىنىڭ ۇپاي ساندارىن ساناپ، جەڭىمپاز توپتى انىقتايتىن كەز كەلدى.
ءمۇعالىم: ادامزات بالاسىنىڭ مەتالدان جاسالعان قۇرالداردى يگەرە باستاۋى مىس – تاس عاسىرىنان (ەنەوليت) باستالدى. بۇل كەزەڭ شامامەن العاندا ب.ز.ب. 3000-1800 جىلدارى وتكەن .
ادامدار دامۋ بارىسىندا ەڭبەك قۇرالدارىن ۇنەمى جەتىلدىرىپ وتىردى. ادامنىڭ جاساعانى، تاپقانى ءبارى ەڭبەك ءونىمى دەپ اتالدى.سول كەزەڭدەردە مەتالدىڭ كەيبىر تۇرلەرى: التىن، كۇمىس، مىس تابيعاتتا دايىن كۇيىندە كەزدەستى. ەڭ ءبىرىنشى قولدانىلعان مەتالل – مىس. بۇدان 5 مىڭ جىل بۇرىن ادامدار مىس وڭدەۋدى ۇيرەندى. قازاقستان اۋماعىندا ەنەوليت كەزەڭىنىڭ ەرەكشە ەسكەرتكىشى – سولتۇستىك قازاقستانداعى بوتاي تۇراعى. بوتاي تۇراعى ب.ز.ب. 3-2 مىڭ جىلدىقتارمەن مەرزىمدەلەدى. بۇل تۇراق 15 گەكتار جەردى الىپ جاتىر. تۇراقتى قازۋ بارىسىندا 158 تۇرعىن ءۇي تابىلدى.
ۇيگە تاپسىرما. كەستە تولتىرۋ.
|
تاس ءداۋىرىنىڭ كەزەڭدەرى |
كەزەڭنىڭ حرونولوگيالىق اۋقىمى |
جاڭالىقتار مەن ونەرتابىستار |
ءار كەزەڭدە ءومىر سۇرگەن ادامدار |
قوعامدىق قۇرىلىمى |
|
ەرتە پالەوليت |
|
|
|
|
|
ەرتە پالەوليتتىڭ مۋستە كەزەڭى |
|
|
|
|
|
كەيىنگى پالەوليت |
|
|
|
|
|
مەزوليت |
|
|
|
|
|
نەوليت |
|
|
|
|
|
ەنەوليت |
|
|
|
|
You Might Also Like
-
1 ماۋسىمدا ەلىمىزدىڭ وقۋشىلارى حالىقارالىق بالالاردى قورعاۋ كۇنىمەن قاتار سوڭعى قوڭىراۋ مەرەكەسىن اتاپ وتەدى. بۇل تۋرالى ق ر وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى ورتا ءبىلىم كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى گۇلميرا كارىموۆا ا...
-
ينتەرنەت قازىرگى قوعامنىڭ كومەكشى قۇرالىنا اينالىپ ۇلگەردى. ادام بالاسىنىڭ ءتىپتى ءبىر كۇنى دە، ينتەرنەت جەلىسىنسىز وتپەيتىن داۋرەنگە كەلدىك. ادامزات نەگە ينتەرنەتكە تاۋەلدى بولىپ قالدى؟ ينتەرنەت جەل...
