مولدا مەن سيقىرشى ايەل
ەرتەدە ءبىر مولدا بولىپتى. مولدانىڭ ءبىر وقىعان سيقىرشى ايەلى بولىپتى. ايەلى ۇيىندە تاماق ىشپەيدى، مولدانى سيقىرلاپ ۇيىقتاتىپ تاستايدى دا، ءوزى ىلعي باسقا ءبىر جاققا بارىپ قايتىپ جۇرەدى.
ءبىر كۇنى مولدا ايەلىن اڭديدى. تاماق دايىنداپ بەرىپ، ايەلى ۇيدەن كەتىسىمەن مولدا جالما-جان كيىمىن وزگەرتىپ، قاراڭعى تۇندە ايەلىنىڭ سوڭىنان ەرەدى دە وتىرادى. ايەل ءبىر مولاعا بارادى. مولادان جاڭا كومىلگەن ادامنڭ ەتىن الىپ جەيدى. مۇنى ءوز كوزىمەن كورگەن مولدا ايەلىنەن بۇرىن ۇيىنە كەلىپ جاتىپ قالادى. ارتىنان كوپ كەشىكپەي ايەلى دە كەلىپ جاتادى.
تاڭسرتەڭ تۇرىپ مولدا تاماققا وتىرعاندا، ايەل كۇندەگىسىندەي تاماق جەمەي قاراپ وتىرادى. وعان مولدا اشۋلانىپ:
— مەنىڭ تاماعىم ساعان ولگەن ادامنىڭ ەتىنەن ارام بولدى ما؟ – دەپ، ايەلىن قامشىمەن تارتىپ-تارتىپ جىبەرەدى.
سوندا ايەلى كوك كەسەگە سۋ قۇيىپ الادى دا، بايىنىڭ ۇستىنە شاشىپ جىبەرىپ، قولىنا ءبىر كوك شىبىق الىپ: «ءاي، يت بولعىر»، – دەپ، سالىپ-سالىپ قالادى. مولدا تاباندا سارى يت بولىپ شىعا كەلەدى. قاتىن قولىنا كوسەۋ الىپ، ءيتتى ۇيدەن قۋىپ شىعادى. قاتىن دالاداعى مالايلارىنا ءيتتى ۇرىپ ولتىرۋگە بۇيىرادى. يت قاشىپ قاقپادان شىعا بەرگەندە، قۇيرىعى قاقپاعا ءىلىنىپ، جۇلىنىپ قالىپ، سارى شولاق يت بولىپ جونىنە كەتە بەرەدى. يت بەتىمەن قاڭعىپ ءجۇرىپ، مالشىلارعا كەز بولادى. مالشىلاردىڭ قويلارىنا قاسقىر شاۋىپ، جىلقىلارىن ۇرىلار الىپ مازا بەرمەيدى ەكەن. مالشىلار سارى شولاق ءيتتى اسىراپ الادى.
سارى شولاق يت كەلگەلى قويلارى قاسقىردان، جىلقىلارى ۇرىدان امان بولادى. سوندىقتان سارىشولاق قاسيەتتى يت اتانادى.
ءبىر كۇنى وتارىنا باي كەلىپ، سارىشولاق يت كەلگەلى مالدارىنىڭ اماندىعىن بىلەدى. ءيتتىڭ قاسيەتىن بايقاۋ ءۇشىن باي سارىشولاقتى اۋىلىنا ەرتىپ كەتەدى. اۋىلدا وعان سويعان مالدىڭ وكپەسىن تاستاپ تۇرادى. بايدىڭ ۇراسىنان جىل سايىن التىن قازىناسى ۇرلانىپ تۇرادى ەكەن جانە باي كىم ۇرلاعانىن تابا الماي جۇرەدى ەكەن. ءبىر كۇنى سول ۇرانىڭ جانىنا الگى ءيتتى بايلاپ قويادى. سارىشولاق بىرنەشە كۇندەي تاپجىلماي ۇرانى كۇزەتەدى. ءبىر كۇنى تۇندە اۋەدەن قاپ-قارا بۇلت بولىپ، ۇراعا ءۇش ۇرى تۇسەدى. ءبىراق بۇل جولى ۇرىلار ەش نارسە الا المايدى. سارىشولاق ءيتتىڭ ءبىر قاسيەتى بارىن ءبىلىپ، ونى بۇرىڭعىسىنان دا قادىرلەپ ۇستايدى. ءيتتى كۇن سۋىقتا ۇيگە جاتقىزاتىن بولادى. بۇل بايدىن ءبىر باي دوسى بار ەكەن. ول ۇل مەن قىزعا زار ەكەن. ويتكەنى بايبىشە قاتىنى جىلىنا ءبىر بالا تۋسا دا، اسپاننان ءبىر قارا بۇلت كەلىپ، كوتەرىپ الىپ كەتەدى ەكەن. سول باي دوسىنىڭ قولىندا ءبىر بايعا قاسيەتتى ءيتى بار دەپ ەستىپ، ادام جىبەرىپ، حات جازىپ، قولىنداعى ءيتتى ۋاقىتشا بەرە تۇرۋىن سۇرايدى. باي جانىنا ادام قوسىپ، ءيتىن مەرزىمدى كۇنگە بەرىپ جىبەرەدى. ءيتتى الىپ بارسا بايدىڭ بايبىشەسى تولعاتىپ جاتىر ەكەن. جاعالاي ءۇي تولى ادام، قاپتاپ وتىرعان قاتىن-قالاش ەكەن. باي بارلىق ادامدى ۇيدەن شىعارىپ، ءيتتى بايبىشەنىڭ جانىنا قويادى. بايبىشە تولعاتىپ، بالا شىرىلداپ تۋا بەرگەندە شاڭىراقتان ءبىر قارا بۇلت كەلىپ تونەدى. يت ارسىلداپ اسپانعا شاپشىپ، بۇلتتى بالاعا جۋىتپايدى. بالا امان قالادى، بۇلت كوكتەن ارىلىپ، جۇرت جينالا باستايدى، بالا ۇل بولادى.
باي قۋانىپ، ەل جيىپ، ات شاپتىرىپ، ۇلكەن توي جاسايدى. سارىشولاقتى استىنا ءتورت قابات جىبەك كورپە توسەپ، تويدا باي ماقتاپ وتىرادى. تويدان كەيىن باي سارىشولاق ءيتتىڭ موينىنا قارعى تاعىپ، ىرعاپ-جىرعاپ قوڭىراۋلى پار اتپەن قايتارادى. يەسىنە سىيلىق دەپ، ءبىر ايعىر ءۇيىر جىلقى بەرەدى. بايدىڭ سارىشولاق ءيتىنىڭ ءقادىرى بۇرىڭعىسىنان دا ارتادى. باي ونى ءوز جانىنا الىپ شالقيىپ جاتاتىن بولادى.
سارىشولاق ءيتتىڭ داڭقى تالاي ەلگە جايىلادى. ءبىر كۇندەرى تاعى دا ءبىر باي ارناۋلى كىسى جىبەرىپ، بايعا ءوتىنىپ، حات جازادى. ءيتىن بىرەر كۇنگە بەرىپ جىبەرۋىن سۇرايدى. بۇل بايدىڭ دا التىن قازىناسىن جىل سايىن «بۇلت» ۇرلايدى ەكەن. باي ءيتىن قاسىنا ادام قوسىپ، بۇل بايعا دا بەرىپ جىبەرەدى. يت بارعان ءتۇنى بايدىڭ ۇراسىنا ۇرى ءتۇسىپ، يت ونى امان الىپ قالادى. بۇل باي دا ايعىر ءۇيىرلى جىلقى مەن بىرنەشە ءدىلدا بەرىپ، ءيتتىڭ موينىنا التىن قارعى تاعادى.
سونىمەن سارىشولاق ءيتتى باي جالعىز ۇلىنداي جاقسى كورەدى. وعان كۇن سايىن قوي سويىپ، قويدىڭ باۋىرىن بەرىپ تۇرادى.
كۇندەردىڭ كۇنىندە بايدىڭ ۇيىنە ءبىر حان كەلىپ قوناق بولادى. باي قوناققا توقتى سويىپ، قۇيرىق، باۋىرىن يتىنە بەرەدى. باي ماقتانىپ ءيتىنىڭ بارلىق قاسيەتتەرىن بايان ەتەدى. سول ارادا حان ەرەگەسىپ: «وسى ءيتتىڭ قاسيەتىن كورەيىن، ەرتەڭ بارلىق قوراڭداعى قويىڭدى ورىسكە شىعار دا وسى يتكە باقتىر. ەگەر ءبىر قويىندى قاسقىرعا تارتقىزسا، ءيتىڭدى الام، ال قويىڭدى كەشكىسىن امان الىپ كەلسە، حاندىعىمدى بەرىپ، ءيتىڭنىڭ موينىنا التىن قارعى بايلايمىن»، – دەيدى.
ءسويتىپ حان كەتىپ قالادى.
ەرتەڭىنە باي بارلىق قوراداعى قويلارىن ورىسكە شىعارىپ، سارىشولاق ءيتتى بىرگە جىبەرەدى. كۇن كەشكە اينالعان كەزدە، قويلاردىڭ شەتىنە ات ءمىنىپ، اق كيىم كيگەن بىرەۋ شاۋىپ كەلەدى دە، اتىنان تۇسە قالادى. تۇسە قالادى دا، ۇلكەن اق قاسقىر بولىپ قويعا شابادى. يت تە قاسقىرعا قارسى شابادى. ەكەۋى ايقاسا كەتكەندە يت قاسقىردى تالاپ، كوزىن اعىزىپ، قويدى ايداپ شىعادى. قاسقىر قانسىراپ، جەڭىلىپ، قويدىڭ شەتىنە شىعادى دا، ادام بولىپ اتىنا ءمىنىپ، قاشا جونەلەدى. يت قويلاردى كەشكە امان-ەسەن اۋىلعا ايداپ كەلەدى. يت ۇيگە كىرسە، بايدىڭ ءتور الدىندا ءبىر كوزى تاڭۋلى الگى حان وتىر. حان بايعا حاندىعىن بەرىپ، ءيتتىڭ موينىنا التىن قارعى تاعادى. سونىمەن ەندى ءيتتىڭ موينىندا التىن قارعى ۇشەۋ بولادى. ءيتتىڭ ءقادىرى كۇننەن كۇنگە كۇشەيىپ، ەندى حاننىڭ بارلىق باقىتى وسى يتكە بايلانىستى بولادى. ايىبى يت دەمەسە، سارىشولاق ادامنان ءقادىرلى بولادى. اتتەڭ ءتىلى جوق، سويلەي المايدى، ايتپەسە بارلىق اڭگىمەنى ادامشا ءتۇسىنىپ وتىرادى. باياعى قاتىنىنان كەك العىسى كەلىپ، ىزادان ءىشى قازانداي قاينايدى. كەتەيىن دەسە حان جىبەرمەيدى، قاشىپ كەتەيىن دەسە موينىنداعى التىن قارعىسىمەن جولدا بىرەۋ ۇستاپ الا ما دەپ قورقادى. ءوستىپ ءجۇرىپ يت وزىنەن-وزى جۇدەپ، اقىرى اۋىرادى، تاماق ىشپەيتىن بولادى. حان بىلەتىن جاقسى بالگەر، ەمگەرلەردىڭ ءبارىن الىپ قاراتادى، ءبىراق يت جازىلمايدى. حان اۋىرلاعان شىعار دەپ موينىنداعى قارعىلارىن الىپ تاستايدى.
سول كۇنى تۇندە سارىشولاق جۇرت تەگىس ۇيىقتاعان كەزدە ەل-جۇرتىنا قاشىپ شىعادى. بىرنەشە كۇن جول ءجۇرىپ، اقىرى ەل-جۇرتىنا جەتەدى. مۇنىڭ كەلە جاتقانىن بال اشىپ، قاتىنى ءبىلىپ، كۇنى بۇرىن قامدانىپ وتىرادى. يت ەسىكتەن كىرگەن ىڭعايدا قاتىن كوك كەسەدەگى سۋدى شاشىپ جىبەرىپ: «ەي، تورعاي بولعىر»، – دەپ كوك شىبىقپەن تارتىپ قالادى. سارىشولاق يت باياعى يت قالپىنان شىرىلداپ تورعاي بولىپ، ۇشا جونەلەدى. ۇشىپ كەلە جاتقاندا قارشىعا كورىپ قالىپ، قۋىپ بەرەدى. تورعاي جان ۇشىرىپ، شىرىلداپ كەلە جاتىپ، دالادا ەگىن ورىپ جۇرگەن ءبىر كەمپىردىڭ قوينىنا كىرىپ كەتەدى. ءسويتىپ، ءولدىم-تالدىم دەگەندە تورعايدىڭ جانى قالادى. كەمپىردىڭ قاسىندا جۇرگەن ەكى بالاسى تورعايمەن ويناپ ءماز بولىپ قالادى. تورعاي شىرىلداي بەرگەن سوڭ كەمپىر كوزىنە قاراپ تۇرادى دا، كەسەمەن سۋ شاشىپ: «ەي، ادام قالپىنا تۇسكىر»، – دەپ شىبىقپەن تارتىپ جىبەرەدى. تورعاي ادام بولىپ شىعا كەلەدى. كەمپىرگە العىس ايتىپ، باسىنان وتكەن ۋاقيعالاردى ايتىپ، بايان قىلادى. سول ۋاقىتتا كەمپىر ايتادى:
— سەنىڭ ايەلىڭ باسىندا مەنەن وقىپ ەدى، ونان كەيىن ول بارىپ جەر استىنداعى ءقابىر كىرپىسىنەن وقىعان ەدى. سەنى ول وسىنداي اۋىر ازاپقا تۇسىرگەن ەكەن، سەن ەندى ودان ءوشىڭدى الامىن دەسەڭ، مىنا كەسەدەگى سۋدى تازا ورامالمەن جاپ تا، كوك شىبىقتى قولعا ال. ايەلىڭ تاپ وسى كۇنى مونشادا، ەپتەپ ەسىكتى اش تا كوك كەسەدەگى سۋدى ۇستىنە شاشىپ جىبەرىپ، شىبىقپەن تارتىپ قال، سودان كەيىن ول سەن نە دەسەڭ، سول بولادى، – دەيدى.
بۇل جۇگىرىپ كەتەدى. كەلسە، دەگەندەي ايەلى مونشاعا ءتۇسىپ جاتىر ەكەن. «ات بولعىر»، – دەپ ۇستىنە سۋ شاشىپ، شىبىقپەن تارتىپ جىبەرەدى. ايەلى ات بولىپ شىعا كەلەدى...
ءسويتىپ، مولدا ءبىر قىزعا ۇيلەنەدى. بۇل قىز دا سيقىرلىقتى وقىعان ەكەن. قىز مولدانى قاسىنان شىعارمايدى. ءۇيىن اينالدىرا بيىك بەرىك قورعان سوقتىرىپ، قاقپاسىن كۇندىز-تۇنى جاپقىزىپ قويادى.
ءبىر كۇنى قاقپاعا شۇرقىراپ، كىسىنەپ تورى ات كەلەدى. ءبىراق كەلگەنىمەن ىشكە كىرە المايدى. قورعاننىڭ سىرتىندا تۇرىپ قىز بەن مولدانى دۋالاي باستايدى، ءبىراق قىزدىڭ وقۋى باسىم بولىپ، تورى اتتىڭ (قاتىننىڭ) دۋاسى دارىمايدى. سول ارادا تورى ات قارشىعا بولىپ ۇشىپ كەتەدى.
قارشىعا بولىپ ۇشىپ كەتكەندە، وقۋىن قىزدان ارتتىرىپ، مولدا مەن قىز ەكەۋىنىن باسىن جويۋ ءۇشىن ول تىكە باياعى وقىعان جەرىنە تارتادى. بىراك قىزدىڭ دۋاسى ونى جەرىنە جەتكىزبەي ورتا جولدان كەيىن قايىرىپ، تۋرا ۇيىنە كەلتىرىپ قوندىرادى. ءسويتىپ، قىز قاتىندى دۋامەن ماڭگىلىك كۇڭ ەتىپ ەسىگىندە ۇستايدى.
You Might Also Like
-
اقىلدى كىسى مەن اقىلسىز كىسىنىڭ، مەنىڭ بىلۋىمشە، ءبىر بەلگىلى پارقىن كوردىم.
-
قازاق قۇلشىلىعىم قۇدايعا لايىق بولسا ەكەن دەپ قام جەمەيدى. تەك جۇرت قىلعاندى ءبىز دە قىلىپ، جىعىلىپ، تۇرىپ جۇرسەك بولعانى دەيدى. ساۋداگەر نەسيەسىن جيا كەلگەندە «تاپقانىم وسى، ءبىتتىم دەپ، الساڭ...
