InfoHub Logo

ەرتە زاماندا قوڭىر دەگەن مەرگەن بولىپتى. ول قوڭىردىڭ ونەرى كوزىنە كورىنگەن اڭ بولسىن، قۇس بولسىن اتىپ جىعىپ، ەشبىر اڭداردى قويمايتىن بولسا كەرەك. بۇل قوڭىردىڭ اتقان اڭىنىڭ ىشىندە  نەشە ءتۇرلى  وبالى تيەتىن زيانسىز حايۋانداردىڭ قارعىسى ءتيىپ، قاراپتان-قاراپ ءجۇرىپ ءوزىن-وزى نە ەكەنىن بىلمەي اقىلىنان اداسىپ، قايدا بولسا سوندا ءجۇرىپ كەتسە كەرەك. بۇل قوڭىر مەرگەن يەن دالاعا شىعىپ، قامىستان كۇركە تىگىپ، باسىنا پانا قىلىپ، نە كەرەگىن ىستەپ، جان ساقتارىن بىلمەي، كۇركەنىڭ ەسىگىنە كاقپان قۇرىپ، تىشقان ۇستاپ جەيتىن بولسا كەرەك.

ءبىر كۇنى قوڭىر ەرتە تۇرىپ قاقپانىن قاراسا، ءبىر تۇلكى ءتۇسىپ قالىپتى. سول كەزدە قوڭىر مىنا ءسوزدى ايتادى:

— ءجا، تۇلكىم، سەن قايدان كەلدىڭ، سەنى سويايىن دا تەرىڭدى الىپ، ەتىندى جەيمىن، –دەپ. تۇكەڭ جامان ساسىپ:

— اعاتاي، مەنى قويا بەر، مەن سىزگە ءبىر جاقسىلىق قىلارمىن، مەنى قويا بەرىڭىز، –دەسە، قوڭىر قويا بەرىپتى. تۇلكى قوش دەپ ءجۇرىپ كەتسە كەرەك. تۇلكى بوساي سالىپ، قانجار دەگەن حانعا بارىپ:

— مەنى سىزگە قوڭىر دەگەن مەرگەن جىبەردى. بۇل باي بالاسى اتاعى جەر جارعان، مال باسى جەر ۇستىنە سىيماي جاتىر، سىزدەن سۇراعانى بار. سوندا قانجار حان ايتادى:

— قوڭىر نە سۇرادى؟

تۇلكى ايتادى:

—قوڭىرعا قىزىڭدى بەر. قوڭىر سىزگە دۇنيە مالىن بەرەدى. جانە ەرتەڭ قوڭىر كۇيەۋىڭىز كەلەدى. سىزدەر كۇتىپ تۇرىڭىزدار! – دەپ تۇلكى ءجۇرىپ كەتەدى.

نەشە كۇن جول ءجۇرىپ قوڭىرعا كەلىپ:

— «ءقازىر ءجۇرىڭىز، ءسىزدى قانجار حان قوناققا شاقىردى. ءجۇرىڭىز»، – دەپ ەرتىپ الىپ جونەلەدى. ءبىر اي جول ءجۇرىپ حاننىڭ قالاسىنىڭ قاسىندا ۇلكەن داريا بار ەكەن، بەر جاعىنا قوڭىردى تاستاپ حانعا بارىپ:

— ءسىزدىڭ كۇيەۋىڭىزدى جاۋ توناپ كەتتى. ار جاقتا ءقالسىز بولىپ سىزگە الىپ كەلە جاتقان التىن-كۇمىسىن، ءوزىنىڭ كيگەن كيىمىن تۇك قويماي الىپ كەتتى. ءوزى جالاڭاش وتىر. ءقازىر جاقسى-جاقسى كيىم بەر. جامان كيىم بولسا ارلانىپ كيمەيدى، – دەپ جاقسى كيىم الىپ تۇكەڭ جونەلەدى. ار جاقتاعى قوڭىرعا باردى:

— ءجا، قوڭىر، ءقازىر جىلدام بول، حانعا قوناققا بارامىز، – دەپتى تۇلكى. قوڭىر قورقىپ جۇرمەي قويىپتى. سونان مەرگەن جۇرمەگەن سوڭ تۇلكى جورتىپ حانعا كەلەدى. مەرگەن مەكەنىنە كەتەدى. حان ايتادى: 

— كۇيەۋ قايدا؟  تۇلكى ايتادى:

— كۇيەۋىڭىز ءوزىنىڭ قالاسىنا كەتتى. سىزگە اسا قاتتى وكپەسى بار.  حان ايتادى:

• نە وكپەسى بار؟  تۇلكى ايتادى:

— وكپەسى مىناۋ، ءسىز قوڭىردىڭ الدىنان اسكەرمەن بارابان تارتىپ شىققان جوقسىز، وكپەسى سول، – دەپ ءجۇرىپ كەتەدى.

كەلە جاتسا، بۇل تۇلكىگە ەكىنشى تۇلكى كەز بولىپ:

— قايدان كەلەسىز، قارنىڭىز توق ەكەن. مەنىڭ قارنىم اشىپ ءجۇر، – دەپتى. تۇلكى ايتتى: «ولاي بولسا كوپ بولىپ جيىلىڭدار، مەن سىزدەردى قانجار حانعا ەرتىپ بارىپ تاماق الىپ بەرەمىن»، – دەپ. بۇل سوزگە مومىن ءبايعۇس سەنىپ، تاۋ-تاستى جورتىپ ءجۇرىپ ءبىر ءجۇزى جيىلىپ العاشقى تۇلكىگە ەرىپ حاننىڭ قالاسىنا كەلىپتى. ءوزى الدىمەن حانعا كەلىپ، مىنا ءسوزدى ايتادى:

— سىزگە كۇيەۋىڭىز ءجۇز تۇلكى سىيعا جىبەردى، – دەپ ءبارىن قاماپ بەرىپ ءوزى ءجۇرىپ كەتەدى. كەلە جاتسا، ءبىر توعايدا ءبىر ايۋ كەز بولىپتى:

— ە، تۇكە، قايدان كەلەسىز، ءوزىڭىز سەمىزسىز عوي، مەن ارىقتاپ تاماق تابا الماي، قارنىم اش ءجۇرمىن، – دەپ. تۇلكى ايتادى:

— ماعان كوبىرەك بولىپ جيىلىپ ەرىپ جۇرىڭىزدەر. قانجار حانعا بارىپ تويامىز، – دەپ، ەرتىپ الا جونەلەدى. حانعا كەلىپ:

— مىنا قانشا ايۋدى سىزگە قوڭىر كۇيەۋىڭىز سىيعا بەرىپ جىبەردى، – دەپ قاماپ بەرىپتى. سوندا حان ويلاسا كەرەك، «كۇيەۋىم باي ەكەن» دەپ. تۇلكى: «ءسىز دايىن بولىپ تۇرىڭىزدار، مەن كۇيەۋىڭىزدى ەرتىپ كەلەمىن»، – دەپ ءجۇرىپ كەتىپ، قوڭىرعا كەلىپ: «قانە، ەندى جۇرەيىك. ءسىزدى حان كۇتىپ وتىر»، – دەپ ەرتىپ الا جونەلەدى. قونىر ەرىپ جۇرگەندە ەش نارسە بىلمەيدى. قوڭىردى سۋدىڭ بەر جاعىنا قويىپ، حانعا بارادى. تۇلكى ويباي سالادى. حان ايتادى:

—     نە بولدى؟ تۇلكى ايتادى:

—     نە بولعانى قۇرسىن، قوڭىردى جاۋ تالاپ كەتتى. سىزگە كەلمەسەك جاۋ ءبىزدى قايدان توناسىن، – دەپ اسا كەيىپ جىلاي بەرەدى. حان وزىنە قاراعان اسكەرىن جيىپ، بارابان تارتىپ، ارعىماقتارىن جەگىپ ار جاققا تامان جونەلەدى.

تۇلكى بۇرىن جونەلىپ، قوڭىرعا بارىپ، حاننىڭ بەرگەن كيىمىن كيىندىرىپ، ارباعا ءتۇسىرىپ الىپ، جونەلەدى. كۇيەۋدى وڭاشا ۇيگە اپارىپ قوندىرىپ، كەشكە حاننىڭ قىزىن كۇيەۋىنە الىپ كەلەدى. قالىندىق قاسىنا وتىرسا، قوڭىر قارامايدى. قوڭىر مەنسىنبەي وتىرعان جوق، ءوزى شوشىپ وتىر. قوڭىر جولامايدى، تۇلكى كەلەدى:

— ءجا، مەرگەن، نە وتىرىس، ءوزىڭىز نەگە كەلدىڭىز، بىلەسىز بە؟ قوڭىر ايتادى:

— مەن قايدان بىلەيىن، ءوزىم قايدا كەلگەنىمدى بىلمەي شوشىپ وتىرمىن. تۇلكى ايتادى:

—ءسىز قورىقپاڭىز، – دەپ ءوزىنىڭ ىستەگەن ءىسىنىڭ ءبارىن ايتادى. قونىر:

— نە ايتاسىڭ، مەن سەنبەيمىن. تۇلكى ايتىپتى:

— ءسىز انىق دوس بولساڭىز ماعان سەنىڭىز.

قوڭىر سەندى. قىزبەن جاناسىپ قۋتىنداي باستادى. قانجار حان نەشە كۇن توي قىلدى، نەشە اي قوناق بولدى. ءبىر كۇنى تۇلكى حانعا كەلەدى:

— ءبىز ەندى قايتامىز. سىزدەر وزىڭىزگە قاراعان حالقىڭىزدى جيىپ ءبىزدىڭ قالاعا قوناق بولىڭىزدار. جانە قوڭىردان قالىڭ مال الىڭىزدار، – دەپ ەرتىپ ءجۇردى. قارا جولعا تۇسكەن سوڭ «سىزدەر وسى جولمەن جۇرىڭىزدەر، مەن الدىمەن بارا بەرەيىن» دەپ، ءجۇرىپ كەتەدى. كەلە جاتسا قالىڭ جىلقى، قوي، تۇيە مالعا كەز بولادى. تۇلكى: «بۇل كىمنىڭ قويى؟» – دەيدى. قويشى:

— مىنەز كەمپىردىڭ قويى. تۇلكى:

— سەن ۇيدەپ ايتپا. وسى جولمەن قالىڭ جاۋ كەلەدى. مىنەز كەمپىردىڭ مالى دەسەڭىز، تۇك قويماي تالاپ الىپ كەتەدى. قويشى اسىپ-ساسىپ:

— ەندى نە ايتامىن؟  تۇلكى:

— قوڭىر مەرگەننىڭ مالى! – دە. قويشى:

— جارايدى، ءسويتىپ ايتسام تيمەي مە؟

— تيمەيدى.

تۇلكى جولمەن جۇرە بەرەدى. حاندار كەلەدى.

— قويشى، قوي كىمنىڭ قويى؟  قويشى ايتادى:

— قوڭىر مەرگەننىڭ مالى!

— قاپ، اپىرماي، مەن بايمىن دەپ جۇرسەم مەنىڭ كۇيەۋىم مەنەن دە باي ەكەن، – دەپ ويلايدى حان.

قوڭىر كۇيەۋدە ءسوز جوق. تۇلكى ايتقان «جولدا جۇرگەندە اداممەن سويلەسپەي جۇرە بەر» دەپ. مالدان ارمەن كەتتى. تۇلكى باسقا جولمەن كەتتى. مىنەز كەمپىردىڭ قالاسىنا كەلەدى. كەمپىر: «نەعىپ ءجۇرسىڭ؟» – دەدى.  تۇلكى:

— مەن قاشىپ كەلدىم. كەمپىر:

— نەگە، نەگە؟ تۇلكى:

— وسى جولمەن قالىڭ جاۋ كەلەدى! كەمپىر:

— قايدا بارادى؟ تۇلكى:

— تۋرا سىزگە كەلەدى. تەزدەپ قاشا كورىڭىز، مەن سىزگە حابارعا كەلدىم. كەمپىر:

— قانە، مەن قايدا بارامىن؟ تۇلكى:

— قانە، جۇرە قويىڭىز، مەن سىزگە ورىن تابامىن. ەكەۋى جونەلەدى. ءبىر قازعان جەرگە كەلدى. تۇلكى ايتادى:

— قانە، شەشە، ءسىز بەلىڭىزگە ارقان بايلاپ مىنا قازعان جەرگە ءتۇسىڭىز. كەلە جاتقان جاۋ قالادان ءوتىپ كەتكەن سوڭ، مەن ءسىزدى قايتادان تارتىپ الارمىن، – دەپ. مىنەز كەمپىردى قازعان ورعا ءتۇسىردى. تۇلكى ارقاندى قويا بەرەدى. كەمپىر ويباي سالىپ جىلاپ جاتىر. تۇلكى قايتىپ كەلدى. قالاعا حان دا كەلدى. قۇداسىن قوناق قىلىپ كۇتەدى. حان:

— بۇل كىمنىڭ قالاسى؟ – دەيدى. تۇلكى:

— ءسىزدىڭ كۇيەۋىڭىزدىڭ قالاسى! حان:

— جارايدى، كوڭىلىم جاڭا عانا تولدى عوي، – دەپ جىمىڭ-جىمىڭ ەتىپ وتىر. ۇلى قالادا نەشە اي تۇردى. كەمپىر وردا قالدى. قوڭىر مالعا يە بولىپ قالادا قالدى. حان قالاسىنا قايتتى. بۇل اقىلدى تۇلكى تاپتى.

ءسويتىپ قوڭىر مۇراتىنا جەتتى.

---