مۇقاعالي – ماڭگىلىك عۇمىر
مۇقاعالي – ماڭگىلىك عۇمىر
1 - جۇرگىزۋشى: قايىرلى كۇن، قادىرمەندى جىر سۇيەر قاۋىم!
2 - جۇرگىزۋشى: ەلباسىمىز ن. نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا قازاقتىڭ قارا ولەڭىن كيە تۇتقان، جۇرەگىنىڭ تۇبىنەن قايناپ شىققان اسىل جىرلارىمەن حالىق جۇرتشىلىقتىڭ ماحابباتىنا بولەنگەن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان «مۇقاعالي - ماڭگىلىك عۇمىر» اتتى ادەبي سازدى كەشىمىزدى باستايمىز. بيىل اقىن اتامىز ءتىرى بولسا 87 جاسقا تولار ەدى.
1 - جۇرگىزۋشى: كۇي وينايدى قازاعىمنىڭ قانىندا
كۇي وينايدى قازاعىمنىڭ جانىندا
جۇرەگىڭنىڭ، جۇرەگىڭنىڭ ءدۇرسىلى
كۇمبىرلەگەن دومبىراسى بارىندا
2 - جۇرگىزۋشى: دومبىرا، جۇرەگىمنەن ۇندەس ەدىڭ
وزىڭمەن سىرلاسىمداي تىلدەسەمىن
بابامنان قالعان مۇرا سەن بولماساڭ
ءومىردىڭ نە ەكەنىن بىلمەس ەدىم
1 - جۇرگىزۋشى: بۇگىندە ساڭلاق ساردارى ساناۋلى، سامعاۋى بيىك قازاق جىرىنىڭ سىرلى ولكەسىندە كوكىرەكتىڭ تۇڭعيىق سىرىن سىبىزعى سازىمەن تەربەگەن سىرشىل اۋەن مۇقاعالي ماقاتايەۆ مۇراسى. مۇقاعالي ءوزىنىڭ از ومىرىندە ادەبيەتىمىزدە مول مۇرا قالدىرعان دارىن. ومىردە ءبىر وزەن. ولەڭىدە ءبىر وزەندەي تۇڭعيىق تەرەڭ سىر. مۇقاعالي جىرلارى بىردە ءۇن - ءتۇنسىز شىمىرلاپ قايناپ، تەرەڭگە تارتىپ، بىردە اقكۇمىس بۇلتتارىن تۇيدەكتەتىپ، اسپانعا اتقان ءومىردىڭ وزىندەي.
2 - جۇرگىزۋشى: مەن تۋعان جەر - قاراساز باۋرايداعى،
جالعاندا جەر بىتكەننىڭ بالقايماعى
ەسىم كەتىپ جۇرگەندە ەس بىلدىرگەن
جارالعان جۇلدىزىم عوي ماڭدايداعى
ىركەس - تىركەس اعادى قارا سۋلار
قاراساڭ سۋلاردا دا تالاسۋ بار
بۇل سۋلارعا مەنىڭ كوپ بەرەسىم بار
بۇل سۋلاردان مەنىڭ كوپ الاسىم بار
باقىتىمعوي قاراساز كەلىپ قونعان
كيسەم – كيىم، ىشسەم – اس، كولىك بولعان
مەندەي ۇلدىڭ وسى جىر مىڭىن تاۋىپ
ءالى كۇنگە ماڭىنا جەرىك بولعان،
دەپ اقىن ءوزى جىرلاعانداي 1931 جىلدىڭ 9 - اقپانىندا الماتى وبلىسى، نارىنقول اۋدانى، قاسيەتتى قاراساز اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
1 - جۇرگىزۋشى: سىرىم دا وسى،
جىرىم دا وسى،
الدىڭدا، بايقاشى ءبىر،
بىقسىدىم با، جاندىم با؟
ماحاڭدار جوق،
ماحاڭداردىڭ سارقىتى
مۇقاعالي ماقاتايەۆ بار مۇندا، - دەپ ءبىر كۇندىك ساۋلەدەي اعىپ وتكەن قازاق جىرىنىڭ شوق جۇلدىزى مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ بۇگىن تۋىلعان كۇنى.
«ارىز جازىپ وتەيىن» ولەڭى.
بۇگىن مەنىڭ تۋعان كۇنىم
وي ءبالى - اي!
مىنا ادامدار نەگە جاتىر تويلاماي؟!
بانكەت جاساپ بەرەر ەدىم ءوزىم - اق
ءتاڭىردىڭ ءبىر جارىتپاي - اق قويعانى - اي!
مىنا دۇنيە نەگە جاتىر ۇندەمەي؟!
الاۋلاتىپ تويدىڭ شوعىن ۇرلەمەي
قۇشاق - قۇشاق گۇل شوقتارىن لاقتىرىپ،
«مىنا شاپان
مىنا اتىڭ، ءمىن» - دەمەي
مىنا جۇرتقا جاقپادى ما الدەنەم؟!
بەكەر ءومىر سۇرگەنىم بە الدە مەن؟
حالقىم،
سەنىڭ قاسيەتىڭدى بىلەم دەپ
باسقا اۋرەمەن ءومىرىم ءوتتى مە؟
ايتامىن دەپ قۋانىشىم مۇڭىڭدى
باسقا ارناعا بۇردىم با الدە جىرىمدى؟
مەن ءبارىبىر وزىڭمەنەن ءبىر بولام
وزەگىنە تەپسەڭ داعى ۇلىڭدى.
1 - جۇرگىزۋشى. اكەسى سۇلەيمەن - قاراپايىم شارۋا ادامى، ازداپ ۇستالىعى دا بولعان. وسى وڭىردە كولحوز ۇيىمداستىرۋشىسى بولدى. 1941 جىلى مايدانعا اتتانىپ سوعىستان ورالمادى. ۇيدە اجەسى، تۋعان اناسى، ەكى ءىنىسى بار ەدى. مۇقاعالي الماتىداعى شەت تىلدەر ينستيتۋتىنا نەمىس ءتىلى فاكۋلتەتىندە وقىپ ءجۇرىپ، ارتىنداعى ءۇي ءىشىنىڭ تۇرمىسى اۋىر بولعاندىقتان، وقۋدى ەرىكسىز تاستاپ، اۋىلعا قايتىپتى. ءوزىنىڭ زەرەكتىلىگىنەن بە، ازداعان وقۋىنان با، مۇقاعالي نەمىس ءتىلىن ەداۋىر بىلەتىن.
«اكە اماناتى» ولەڭى.
مانەرلەپ وقيتىن 6 - سىنىپ وقۋشىسى ءومىرباي اسەم
اتتاناردا الىس جولعا
تاپسىردى اكەم اماناتىن
سەرت ەتىپ مەن دە الدىم قولقا
اكەمنىڭ بەرگەن «اسىل زاتىن»
سۇستاندىرعان سۋىق لەبى
سوعىس جىلى، قىستىڭ كەزى
اكەم سوندا ايمالاپ مەنى
امانات ەتكەن مىناۋ ەدى ءسوزى:
«تىڭدا، بالام، تىڭدا، كۇنىم
بولۋعا جارا قولقانات!
كارى اناڭ، ءسابي ءىنىڭ،
بارلىعى ساعان امانات!
مەندە سەنىڭ ون جاسىڭدا
اتادان جەتىم قالعانمىن
اسا اقىلدى بولماسام دا
اماناتىن العانمىن
2 - جۇرگىزۋشى: اقىندى اجەسى تيىن باققاندىقتان شەشەسى ناعيماندى «ناقا» دەپ اتاسا كەرەك. اناسى ناعيمانىڭ ايتۋىنشا، قاراسازدىڭ شالكودە جاعى جاعى سازداۋ ەكەن دە، سازدا قاز جاقسى وسەدى ەكەن. شەشەسىنەن ەكى قاز سۇراپ الىپ، پوچتا ماشيناسىن ايدايتىن ورىسقا قازدى بەرىپ، ورىس تىلىندە جازىلعان ادەبيەتتەردى الىپ قالادى ەكەن. ماشينا كەلەسى قايتىپ كەلگەنشە كىتاپتاردى وقىپ، بەلىن بۋىپ دايىنداپ قويادى ەكەن. مىنە، اقىن وسىلايشا ءبىر ورىسى جوق تازا قازاق اۋىلىندا ءبىلىمىن كوتەرگەن.
«انا سەن باقىتتىسىڭ، جىلاماعىن» ءانى. ورىندايتىن 10 - سىنىپ وقۋشىسى نۇرعالييەۆا سالتانات.
8 - سىنىپ وقۋشىسى داداجانوۆا زارينانىڭ مانەرلەپ وقۋىندا «قارا ولەڭ» اتتى ولەڭى.
1 - جۇرگىزۋشى: اتاسىنىڭ اتى - ماقاتاي، اجەسى - تيىن. مۇقاعالي تيىن اجەسىنىڭ باۋىرىندا ءوستى. تيىن اجەسى - مەيىرلى، كىسىلىگى مول، ادۋىندى ادام ەدى. اجەسىنە ارناپ اقىن ولەڭ جازدى دا، ن. تىلەندييەۆتەن ءان جازۋدى سۇرايدى. ءان تاماشا بولىپ شىعادى. «اجەم، ۇلى اجەم، ەڭبەگىڭ اقتالدى» دەپ قاتتى قۋانادى، قۋانىپ تۇرىپ جىلايدى دا.
2 - جۇرگىزۋشى: سەندەرگە ءبىر وي سالعىم كەلىپ تۇر. مۇقاعاليدىڭ اجەسى تۋرالى ءبىر ەستەلىك بار ەدى، سونى 6 - سىنىپ وقۋشىسى سارسەنبەك ەرسۇلتاننان تىڭداپ كورەيىك.
وقۋشى: اقىننىڭ اتاسى كوكپار شاۋىپ ءجۇرىپ اتتان قۇلاپ، اياعى سىندى. ەل - جۇرت ونى اتتىڭ الدىنا وڭكەرىپ، اياعىن سالبىراتىپ اكەلەدى. تۋىسقاندارى سىنىقشى ىزدەپ كەتكەندە اجەسى اتاسىنا: «مىنا اياق تۇبىندە اياق بولمايدى، شاۋىپ تاستاۋ كەرەك» - دەيدى. اتاسى كەلىسەدى. بالتانى وتكىرلەپ، اجەسى اياقتى شاۋىپ تاستاپ، جۋىپ، تازا شۇبەرەكپەن بايلاپ قويادى. ءۇش كۇننەن كەيىن سىنىقشى كەلىپ، ءبارىن دۇرىس ىستەگەنىن ايتىپ، باتاسىن بەرەدى. مىنەزىنە قاراپ اجەسىنە اتاسى «كوكداۋىل» دەيدى.
2 - جۇرگىزۋشى: اقىننىڭ جارى – لاشىن. ءارى باقىتتى، ءارى بەينەتتى، ازاپتى، ءارى ارماندى جان. مۇقاعاليدىڭ مۇڭى مەن مۋزاسىن، ومىرگە كوكتەم گۇلىندەي دۇركىرەپ كەلگەن اساۋ دا دارىندى، اعىندى ولەڭ داستاندارىن العاش تىڭداعان ادام.
مۇقاعالي – ماڭگىلىك عۇمىر جۇكتەۋ
1 - جۇرگىزۋشى: قايىرلى كۇن، قادىرمەندى جىر سۇيەر قاۋىم!
2 - جۇرگىزۋشى: ەلباسىمىز ن. نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا قازاقتىڭ قارا ولەڭىن كيە تۇتقان، جۇرەگىنىڭ تۇبىنەن قايناپ شىققان اسىل جىرلارىمەن حالىق جۇرتشىلىقتىڭ ماحابباتىنا بولەنگەن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان «مۇقاعالي - ماڭگىلىك عۇمىر» اتتى ادەبي سازدى كەشىمىزدى باستايمىز. بيىل اقىن اتامىز ءتىرى بولسا 87 جاسقا تولار ەدى.
1 - جۇرگىزۋشى: كۇي وينايدى قازاعىمنىڭ قانىندا
كۇي وينايدى قازاعىمنىڭ جانىندا
جۇرەگىڭنىڭ، جۇرەگىڭنىڭ ءدۇرسىلى
كۇمبىرلەگەن دومبىراسى بارىندا
2 - جۇرگىزۋشى: دومبىرا، جۇرەگىمنەن ۇندەس ەدىڭ
وزىڭمەن سىرلاسىمداي تىلدەسەمىن
بابامنان قالعان مۇرا سەن بولماساڭ
ءومىردىڭ نە ەكەنىن بىلمەس ەدىم
1 - جۇرگىزۋشى: بۇگىندە ساڭلاق ساردارى ساناۋلى، سامعاۋى بيىك قازاق جىرىنىڭ سىرلى ولكەسىندە كوكىرەكتىڭ تۇڭعيىق سىرىن سىبىزعى سازىمەن تەربەگەن سىرشىل اۋەن مۇقاعالي ماقاتايەۆ مۇراسى. مۇقاعالي ءوزىنىڭ از ومىرىندە ادەبيەتىمىزدە مول مۇرا قالدىرعان دارىن. ومىردە ءبىر وزەن. ولەڭىدە ءبىر وزەندەي تۇڭعيىق تەرەڭ سىر. مۇقاعالي جىرلارى بىردە ءۇن - ءتۇنسىز شىمىرلاپ قايناپ، تەرەڭگە تارتىپ، بىردە اقكۇمىس بۇلتتارىن تۇيدەكتەتىپ، اسپانعا اتقان ءومىردىڭ وزىندەي.
2 - جۇرگىزۋشى: مەن تۋعان جەر - قاراساز باۋرايداعى،
جالعاندا جەر بىتكەننىڭ بالقايماعى
ەسىم كەتىپ جۇرگەندە ەس بىلدىرگەن
جارالعان جۇلدىزىم عوي ماڭدايداعى
ىركەس - تىركەس اعادى قارا سۋلار
قاراساڭ سۋلاردا دا تالاسۋ بار
بۇل سۋلارعا مەنىڭ كوپ بەرەسىم بار
بۇل سۋلاردان مەنىڭ كوپ الاسىم بار
باقىتىمعوي قاراساز كەلىپ قونعان
كيسەم – كيىم، ىشسەم – اس، كولىك بولعان
مەندەي ۇلدىڭ وسى جىر مىڭىن تاۋىپ
ءالى كۇنگە ماڭىنا جەرىك بولعان،
دەپ اقىن ءوزى جىرلاعانداي 1931 جىلدىڭ 9 - اقپانىندا الماتى وبلىسى، نارىنقول اۋدانى، قاسيەتتى قاراساز اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
1 - جۇرگىزۋشى: سىرىم دا وسى،
جىرىم دا وسى،
الدىڭدا، بايقاشى ءبىر،
بىقسىدىم با، جاندىم با؟
ماحاڭدار جوق،
ماحاڭداردىڭ سارقىتى
مۇقاعالي ماقاتايەۆ بار مۇندا، - دەپ ءبىر كۇندىك ساۋلەدەي اعىپ وتكەن قازاق جىرىنىڭ شوق جۇلدىزى مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ بۇگىن تۋىلعان كۇنى.
«ارىز جازىپ وتەيىن» ولەڭى.
بۇگىن مەنىڭ تۋعان كۇنىم
وي ءبالى - اي!
مىنا ادامدار نەگە جاتىر تويلاماي؟!
بانكەت جاساپ بەرەر ەدىم ءوزىم - اق
ءتاڭىردىڭ ءبىر جارىتپاي - اق قويعانى - اي!
مىنا دۇنيە نەگە جاتىر ۇندەمەي؟!
الاۋلاتىپ تويدىڭ شوعىن ۇرلەمەي
قۇشاق - قۇشاق گۇل شوقتارىن لاقتىرىپ،
«مىنا شاپان
مىنا اتىڭ، ءمىن» - دەمەي
مىنا جۇرتقا جاقپادى ما الدەنەم؟!
بەكەر ءومىر سۇرگەنىم بە الدە مەن؟
حالقىم،
سەنىڭ قاسيەتىڭدى بىلەم دەپ
باسقا اۋرەمەن ءومىرىم ءوتتى مە؟
ايتامىن دەپ قۋانىشىم مۇڭىڭدى
باسقا ارناعا بۇردىم با الدە جىرىمدى؟
مەن ءبارىبىر وزىڭمەنەن ءبىر بولام
وزەگىنە تەپسەڭ داعى ۇلىڭدى.
1 - جۇرگىزۋشى. اكەسى سۇلەيمەن - قاراپايىم شارۋا ادامى، ازداپ ۇستالىعى دا بولعان. وسى وڭىردە كولحوز ۇيىمداستىرۋشىسى بولدى. 1941 جىلى مايدانعا اتتانىپ سوعىستان ورالمادى. ۇيدە اجەسى، تۋعان اناسى، ەكى ءىنىسى بار ەدى. مۇقاعالي الماتىداعى شەت تىلدەر ينستيتۋتىنا نەمىس ءتىلى فاكۋلتەتىندە وقىپ ءجۇرىپ، ارتىنداعى ءۇي ءىشىنىڭ تۇرمىسى اۋىر بولعاندىقتان، وقۋدى ەرىكسىز تاستاپ، اۋىلعا قايتىپتى. ءوزىنىڭ زەرەكتىلىگىنەن بە، ازداعان وقۋىنان با، مۇقاعالي نەمىس ءتىلىن ەداۋىر بىلەتىن.
«اكە اماناتى» ولەڭى.
مانەرلەپ وقيتىن 6 - سىنىپ وقۋشىسى ءومىرباي اسەم
اتتاناردا الىس جولعا
تاپسىردى اكەم اماناتىن
سەرت ەتىپ مەن دە الدىم قولقا
اكەمنىڭ بەرگەن «اسىل زاتىن»
سۇستاندىرعان سۋىق لەبى
سوعىس جىلى، قىستىڭ كەزى
اكەم سوندا ايمالاپ مەنى
امانات ەتكەن مىناۋ ەدى ءسوزى:
«تىڭدا، بالام، تىڭدا، كۇنىم
بولۋعا جارا قولقانات!
كارى اناڭ، ءسابي ءىنىڭ،
بارلىعى ساعان امانات!
مەندە سەنىڭ ون جاسىڭدا
اتادان جەتىم قالعانمىن
اسا اقىلدى بولماسام دا
اماناتىن العانمىن
2 - جۇرگىزۋشى: اقىندى اجەسى تيىن باققاندىقتان شەشەسى ناعيماندى «ناقا» دەپ اتاسا كەرەك. اناسى ناعيمانىڭ ايتۋىنشا، قاراسازدىڭ شالكودە جاعى جاعى سازداۋ ەكەن دە، سازدا قاز جاقسى وسەدى ەكەن. شەشەسىنەن ەكى قاز سۇراپ الىپ، پوچتا ماشيناسىن ايدايتىن ورىسقا قازدى بەرىپ، ورىس تىلىندە جازىلعان ادەبيەتتەردى الىپ قالادى ەكەن. ماشينا كەلەسى قايتىپ كەلگەنشە كىتاپتاردى وقىپ، بەلىن بۋىپ دايىنداپ قويادى ەكەن. مىنە، اقىن وسىلايشا ءبىر ورىسى جوق تازا قازاق اۋىلىندا ءبىلىمىن كوتەرگەن.
«انا سەن باقىتتىسىڭ، جىلاماعىن» ءانى. ورىندايتىن 10 - سىنىپ وقۋشىسى نۇرعالييەۆا سالتانات.
8 - سىنىپ وقۋشىسى داداجانوۆا زارينانىڭ مانەرلەپ وقۋىندا «قارا ولەڭ» اتتى ولەڭى.
1 - جۇرگىزۋشى: اتاسىنىڭ اتى - ماقاتاي، اجەسى - تيىن. مۇقاعالي تيىن اجەسىنىڭ باۋىرىندا ءوستى. تيىن اجەسى - مەيىرلى، كىسىلىگى مول، ادۋىندى ادام ەدى. اجەسىنە ارناپ اقىن ولەڭ جازدى دا، ن. تىلەندييەۆتەن ءان جازۋدى سۇرايدى. ءان تاماشا بولىپ شىعادى. «اجەم، ۇلى اجەم، ەڭبەگىڭ اقتالدى» دەپ قاتتى قۋانادى، قۋانىپ تۇرىپ جىلايدى دا.
2 - جۇرگىزۋشى: سەندەرگە ءبىر وي سالعىم كەلىپ تۇر. مۇقاعاليدىڭ اجەسى تۋرالى ءبىر ەستەلىك بار ەدى، سونى 6 - سىنىپ وقۋشىسى سارسەنبەك ەرسۇلتاننان تىڭداپ كورەيىك.
وقۋشى: اقىننىڭ اتاسى كوكپار شاۋىپ ءجۇرىپ اتتان قۇلاپ، اياعى سىندى. ەل - جۇرت ونى اتتىڭ الدىنا وڭكەرىپ، اياعىن سالبىراتىپ اكەلەدى. تۋىسقاندارى سىنىقشى ىزدەپ كەتكەندە اجەسى اتاسىنا: «مىنا اياق تۇبىندە اياق بولمايدى، شاۋىپ تاستاۋ كەرەك» - دەيدى. اتاسى كەلىسەدى. بالتانى وتكىرلەپ، اجەسى اياقتى شاۋىپ تاستاپ، جۋىپ، تازا شۇبەرەكپەن بايلاپ قويادى. ءۇش كۇننەن كەيىن سىنىقشى كەلىپ، ءبارىن دۇرىس ىستەگەنىن ايتىپ، باتاسىن بەرەدى. مىنەزىنە قاراپ اجەسىنە اتاسى «كوكداۋىل» دەيدى.
2 - جۇرگىزۋشى: اقىننىڭ جارى – لاشىن. ءارى باقىتتى، ءارى بەينەتتى، ازاپتى، ءارى ارماندى جان. مۇقاعاليدىڭ مۇڭى مەن مۋزاسىن، ومىرگە كوكتەم گۇلىندەي دۇركىرەپ كەلگەن اساۋ دا دارىندى، اعىندى ولەڭ داستاندارىن العاش تىڭداعان ادام.
مۇقاعالي – ماڭگىلىك عۇمىر جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
قىسقا مەرزىمدى جوسپاردىڭ تاراۋى: وتان وت باسىنان باستالادى
