مۇقاعالي ماقاتايەۆ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: مۇقاعالي ماقاتايەۆ
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاق جىرىنىڭ قارا بۋراسى اتانعان مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ومىرىمەن جانە شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى وزدىگىنەن ىزدەنۋ ارقىلى دەرەكتەرمەن جۇمىس ىستەۋگە باۋلۋ جانە قازاقشا سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ونەر ادامدارىن، ونەردى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: مۇقاعاليدىڭ پورترەتى، گازەت، كىتاپتار.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ ساباعى.
ءادىسى: مانەرلەپ وقۋ، جاتقا ايتۋ، شىعارمانى تالداۋ، اندەتۋ.
ساباقتىڭ ەپيگرافى:
تاۋداي ەدىڭ، تاۋدىڭ الىپ تۋماسىن
ناعىز قازاق ەدىڭ ءسوزدىڭ تۋراسى.
قىر باسىندا ناعىپ شوگىپ جاتىرسىڭ،
ەي، ولەڭنىڭ بۋىرقانعان بۋراسى.
جاركەن بودەش ۇلى.
« قازاق جىرىنىڭ اسپانداعى ازعانا جۇلدىزداردىڭ
اراسىنان سەنىڭ جۇلدىزىڭدى ءبىز وڭاي تانۋشى ەدىك.
سەنىڭ جۇلدىزىڭ - ەڭ شۇعىلالى، ەڭ مەيرىمدى جۇلدىز»
تۇمانباي مولداعالييەۆ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
كىرىسپە ءسوز.
بالالار، اقىن جاركەن بودەش ۇلى ايتىپ وتكەندەي قازاق جىرىنىڭ قارا بۋراسى اتانعان اقىن م. ماقاتايەۆتىڭ وتكەن بەلەستەرمەن شىعارمالارىن وي ەلەگىن وتكىزبەكشىمىز.
ساباقتىڭ جوسپارى:
1. مۇقاعاليدىڭ بالالىق شاعى.
2. جاس كەزى
3. اقىندىق جولى.
ءمۇعالىم: 1. ءوزىنىڭ « مەنىڭ انكەتام» دەگەن ولەڭىندە جازىلعانداي م ماقاتايەۆ 1931 جىلى الماتى وبلىسى، نارىنقول اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى سوعىستا قايتىس بولعان. اناسىنىڭ اتى - ناعيمان. اجە بالاسى بولعان سوڭ اناسىن ناقا دەپ اتاعان. تۋعان اپاسى:» مەنى سوزگە، جىرعا ءۇيىر ەتكەن، تاربيەلەگەن، حالقىمدى سۇيۋگە ۇيرەتكەن اجەم»،- دەيدى. ەندى بالالار م. ماقاتايەۆتىڭ جازعان ولەڭى « مەنىڭ انكەتام» ولەڭىن تىڭدايىق. ( ايدا وقيدى)
ايدا: « مەنىڭ انكەتام»
• تۋعان جەرىڭ؟
• ۇلانىڭمىن قاراساز دەپ اتالاتىن اۋىلدىڭ.
• تۋعان جىلىڭ؟
• 1931 ج. قۇرداسىمىن ءشامىلدىڭ.
• شىققان تەگىن؟
• شارۋامىن.
• ءبىلىمىڭ شە؟
• ورتاشا عوي.
• الايدا ءوزىم جوعارى باعالايمىن.
• انا ءتىلىڭ؟
• قازاقشا.
• قىسىلعاندا ورىسشا دا، نەمىسشە دە بار.
• قايدا ىستەدىڭ؟
• مىناۋ « ەڭبەك كىتاپشامنان « تاۋىپ ال.
• وقىماعان، ديپلومسىز دەمەسەڭ، ءبىر باسىمنان بار ماماندىق تابىلار.
• مىندەتتىسىڭ بە اسكەرگە؟
• مىندەتتىمىن.
مىنە مۇندا كوپ ماعىنا بار.
2. ءمۇعالىم: مۇقاعاليدىڭ اناسىنىڭ اڭگىمەسىنە نازار اۋدارايىق. مۇقاعاليدىڭ جاس كەزى.
• مەن ۇلىمنىڭ اقىندىعى ساعىنىش اتتى سەزىمنەن باستاۋ العان دەپ ويلايمىن. اكەسى سۇلەيمەندى دوستارىممەن بىرگە 1941 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ورتەڭ سايىننىڭ اۋزىنا دەيىن تايلى تاياعىمىز قالماستان ۇمتىلماس قيماستىقپەن شىعارىپ سالعانىمىز ەسىندە قالسا كەرەك. ايتەۋىر اكەسىن ويلاپ، ساعىنىپ، كوزىنە ءجيى - ءجيى جاس الىپ جۇرەتىن.
وقۋشى: 1941 جىلى كۇزدە مۇقاعاليدىڭ اكەسى سۇلەيمەندى اسكەرگە الادى. ەل جينالىپ اسكەرگە شاقىرىلعان جىگىتتەردى شىعارىپ سالۋعا بارا جاتتى. توپ ىشىندە اكەسىمەن قوستاسۋشى مۇقاعالي دا بار. توپ ءبىر جەرگە جينالىپ، سوڭعى رەت باقۇلداسۋعا اينالعاندا سۇلەيمەن اكەمىز تۇرىپ:
- ۋا، ەل - جۇرتىم، سەندەرگە ءوتىنىشىم بار. مىنا مۇقاعالي تۇڭعىشىم بولسا دا وزىمە تارتپاي، اكەسىنىڭ بالاسى بوپ ءوسىپ ەدى، وسىنىڭ بەتىنەن يسكەۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەر،- دەپ سۇرايدى.
حالىق ريزا بولىپ:
•؛ رۇقسات، رۇقسات: دەپ شۋلاسادى. اكەسى سوندا ءبىرىنشى جانە سوڭعى رەت ەركىن قيمىلداپ، بالانى وزىنە شاقىرىپ، قۇشاقتاپ، بەتىنەن سۇيەدى.
وسى جەردە قازاق حالقىندا تۇڭعىش نەمەرەسىن اتاسى مەن اجەسى باۋىرىنا سالتىن ءداستۇردى وقۋشىلارعا ءتۇسىندىرىپ ءوتۋ.
«اكە»
وقۋشى:
اكە، سەنىڭ جاسىڭنان اسىپ بارام،
كەزى - كەزى كەلگەندە تاسىپ تا الام.
كەزى - كەزى كەلگەندە جاسىپ قالام،
مىنا ومىرگە، ءبارىبىر، عاشىق بالاڭ.
قۇر الاقان ەمەسپىن قۋانىشتان،
قۋانىشتار الدىمنان قۇراق ۇشقان.
ءبىر ارىستان ومىردەن وتكەنىمەن،
ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى ءتىرى ارىستان.
وكىنبە، اكە، وتىڭ بار سونبەيتۇعىن،
ول ماڭگىلىك جانادى كورمەي تىنىم.
ۇرپاعىڭ بار، ەل مەنەن ەر نامىسىن،
ءتىرى تۇرسا قولىنان بەرمەيتۇعىن.
3. وقۋشى: 1948 جىلى الماتىدا شەت تىلدەر ينستيتۋتىندا وقىپ ءجۇرىپ، ارتىنداعى وتباسىنىڭ تۇرمىسى اۋىر بولعاندىقتان، سولارعا كومەكتەسپەكشى بولىپ، وقۋدى ەرىكسىز تاستاپ، اۋلعا ورالدى. م. ماقاتايەۆ «كيروۆ» اتىنداعى كولحوزدا سوۆەتتىڭ سەكرەتارى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. 1952 جىلى قاراسازدا باستاۋىش كلاستارعا ورىس تىلىنەن ساباق بەرەدى. اۋىلدا ءجۇرىپ ۇيلەنەدى. ايەلىنىڭ اتى – لاشىن. بالالارى مايگۇل، جۇلدىز، شولپان، ايبار. بالالارىن جانىنان بەتەر جاقسى كورەدى.
4. اقىندىق جولى
بالالارعا دا ارناپ كوپتەگەن ولەڭدەر جازعان. وسىنداي ولەڭدەرى «باسىرە» دەگەن اتپەن 1981جىلى جارىق كوردى. ول قازاق راديوسىندا ديكتور بولعان. گازەت - جۋرنالداردا جۇمىس ىستەگەن. ول وتە كوپ كەرەمەت ولەڭدەر جازعان. ونىڭ ولەڭدەرى تۋعان جەر، تابيعات تۋرالى. جاستاردى ەلدى، تابيعاتتى سۇيۋگە، ونى ايالاي بىلۋگە ۇيرەتەدى. الىپ اقىن تۋعان دالاسى مەن تاۋلارىنا، ورماندارىنا ساعىنىشىن باسا الماي كەتكەن ۇلى اقىن. ونىڭ ولەڭدەرى: « تۋعان جەردە»، « وتان»
ەندى بۇگىن ءبىز بالالار م. ماقاتايەۆتىڭ « ءومىر سۇرەيىك الماسىپ» ولەڭىمەن تانىسامىز. وقۋلىقپەن جۇمىس.
ءمۇعالىم:
مۇقاعالي – حالقىن، انا ءتىلىن، وتانىن ءقادىر تۇتقان ازامات اقىن. ول «ءۇش باقىتىم» اتتى ولەڭ جازدى. قۇداي دەگەن كىم دەسە، وتان دەر ەم دەپ كەيىنگى جاس بۋىندى حالقىن، ءتىلىن، تۋعان جەرىن شەكسىز سۇيۋگە شاقىرادى. «ءۇش باقىتىم « ولەڭىڭ ءبىر وقۋشى وقيدى.
5. ماتىنمەن جۇمىس جاساۋ.
ءماتىندى وقۋ.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
ماتىنگە سۇراقتار قويۋ.
- كىم تۋرالى ايتىلعان؟
- ءماتىندى ءبىر - بىرىمەن وقىپ اۋدارۋ.
- ەندى ءماتىن بويىنشا سويلەمنىڭ ورىسشاسىن ايتامىن، سەندەر ماتىننەن قازاقشا سويلەمدى تاپ.
ءماتىن بويىنشا ءبىر – بىرىنە قويعان سۇراقتارى.
1. م ماقاتايەۆ كىم؟
2. م. ماقاتايەۆ قاي جىلى قايدا تۋعان؟
3. ول اكەسىنەن نەشە جاسىندا جەتىم قالادى؟
4. ونىڭ قانداي ولەڭىمەن تانىستىق؟
6. نۇرعيسا تىلەندييەۆ، ابيربەك تىنالييەۆ ت، ب سازگەرلەر اقىننىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرىنە ءان جازدى. ولار « ءسابي بولعىم كەلەدى»،» كوگەرشىندەر»، «سارجايلاۋىم»، «ەسىڭە مەنى العايسىڭ». ەندى ءبىز ماقاتايەۆتىڭ «ءسابي بولعىم كەلەدى» ءانىڭ تىڭدايىق.
6. ءان ورىندالادى.
7. ساباق سوڭىندا وقۋشىلار تىرەك سىزبا سىزادى.
مۇقاعالي ماقاتايەۆ. جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاق جىرىنىڭ قارا بۋراسى اتانعان مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ومىرىمەن جانە شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى وزدىگىنەن ىزدەنۋ ارقىلى دەرەكتەرمەن جۇمىس ىستەۋگە باۋلۋ جانە قازاقشا سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ونەر ادامدارىن، ونەردى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: مۇقاعاليدىڭ پورترەتى، گازەت، كىتاپتار.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ ساباعى.
ءادىسى: مانەرلەپ وقۋ، جاتقا ايتۋ، شىعارمانى تالداۋ، اندەتۋ.
ساباقتىڭ ەپيگرافى:
تاۋداي ەدىڭ، تاۋدىڭ الىپ تۋماسىن
ناعىز قازاق ەدىڭ ءسوزدىڭ تۋراسى.
قىر باسىندا ناعىپ شوگىپ جاتىرسىڭ،
ەي، ولەڭنىڭ بۋىرقانعان بۋراسى.
جاركەن بودەش ۇلى.
« قازاق جىرىنىڭ اسپانداعى ازعانا جۇلدىزداردىڭ
اراسىنان سەنىڭ جۇلدىزىڭدى ءبىز وڭاي تانۋشى ەدىك.
سەنىڭ جۇلدىزىڭ - ەڭ شۇعىلالى، ەڭ مەيرىمدى جۇلدىز»
تۇمانباي مولداعالييەۆ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
كىرىسپە ءسوز.
بالالار، اقىن جاركەن بودەش ۇلى ايتىپ وتكەندەي قازاق جىرىنىڭ قارا بۋراسى اتانعان اقىن م. ماقاتايەۆتىڭ وتكەن بەلەستەرمەن شىعارمالارىن وي ەلەگىن وتكىزبەكشىمىز.
ساباقتىڭ جوسپارى:
1. مۇقاعاليدىڭ بالالىق شاعى.
2. جاس كەزى
3. اقىندىق جولى.
ءمۇعالىم: 1. ءوزىنىڭ « مەنىڭ انكەتام» دەگەن ولەڭىندە جازىلعانداي م ماقاتايەۆ 1931 جىلى الماتى وبلىسى، نارىنقول اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى سوعىستا قايتىس بولعان. اناسىنىڭ اتى - ناعيمان. اجە بالاسى بولعان سوڭ اناسىن ناقا دەپ اتاعان. تۋعان اپاسى:» مەنى سوزگە، جىرعا ءۇيىر ەتكەن، تاربيەلەگەن، حالقىمدى سۇيۋگە ۇيرەتكەن اجەم»،- دەيدى. ەندى بالالار م. ماقاتايەۆتىڭ جازعان ولەڭى « مەنىڭ انكەتام» ولەڭىن تىڭدايىق. ( ايدا وقيدى)
ايدا: « مەنىڭ انكەتام»
• تۋعان جەرىڭ؟
• ۇلانىڭمىن قاراساز دەپ اتالاتىن اۋىلدىڭ.
• تۋعان جىلىڭ؟
• 1931 ج. قۇرداسىمىن ءشامىلدىڭ.
• شىققان تەگىن؟
• شارۋامىن.
• ءبىلىمىڭ شە؟
• ورتاشا عوي.
• الايدا ءوزىم جوعارى باعالايمىن.
• انا ءتىلىڭ؟
• قازاقشا.
• قىسىلعاندا ورىسشا دا، نەمىسشە دە بار.
• قايدا ىستەدىڭ؟
• مىناۋ « ەڭبەك كىتاپشامنان « تاۋىپ ال.
• وقىماعان، ديپلومسىز دەمەسەڭ، ءبىر باسىمنان بار ماماندىق تابىلار.
• مىندەتتىسىڭ بە اسكەرگە؟
• مىندەتتىمىن.
مىنە مۇندا كوپ ماعىنا بار.
2. ءمۇعالىم: مۇقاعاليدىڭ اناسىنىڭ اڭگىمەسىنە نازار اۋدارايىق. مۇقاعاليدىڭ جاس كەزى.
• مەن ۇلىمنىڭ اقىندىعى ساعىنىش اتتى سەزىمنەن باستاۋ العان دەپ ويلايمىن. اكەسى سۇلەيمەندى دوستارىممەن بىرگە 1941 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ورتەڭ سايىننىڭ اۋزىنا دەيىن تايلى تاياعىمىز قالماستان ۇمتىلماس قيماستىقپەن شىعارىپ سالعانىمىز ەسىندە قالسا كەرەك. ايتەۋىر اكەسىن ويلاپ، ساعىنىپ، كوزىنە ءجيى - ءجيى جاس الىپ جۇرەتىن.
وقۋشى: 1941 جىلى كۇزدە مۇقاعاليدىڭ اكەسى سۇلەيمەندى اسكەرگە الادى. ەل جينالىپ اسكەرگە شاقىرىلعان جىگىتتەردى شىعارىپ سالۋعا بارا جاتتى. توپ ىشىندە اكەسىمەن قوستاسۋشى مۇقاعالي دا بار. توپ ءبىر جەرگە جينالىپ، سوڭعى رەت باقۇلداسۋعا اينالعاندا سۇلەيمەن اكەمىز تۇرىپ:
- ۋا، ەل - جۇرتىم، سەندەرگە ءوتىنىشىم بار. مىنا مۇقاعالي تۇڭعىشىم بولسا دا وزىمە تارتپاي، اكەسىنىڭ بالاسى بوپ ءوسىپ ەدى، وسىنىڭ بەتىنەن يسكەۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەر،- دەپ سۇرايدى.
حالىق ريزا بولىپ:
•؛ رۇقسات، رۇقسات: دەپ شۋلاسادى. اكەسى سوندا ءبىرىنشى جانە سوڭعى رەت ەركىن قيمىلداپ، بالانى وزىنە شاقىرىپ، قۇشاقتاپ، بەتىنەن سۇيەدى.
وسى جەردە قازاق حالقىندا تۇڭعىش نەمەرەسىن اتاسى مەن اجەسى باۋىرىنا سالتىن ءداستۇردى وقۋشىلارعا ءتۇسىندىرىپ ءوتۋ.
«اكە»
وقۋشى:
اكە، سەنىڭ جاسىڭنان اسىپ بارام،
كەزى - كەزى كەلگەندە تاسىپ تا الام.
كەزى - كەزى كەلگەندە جاسىپ قالام،
مىنا ومىرگە، ءبارىبىر، عاشىق بالاڭ.
قۇر الاقان ەمەسپىن قۋانىشتان،
قۋانىشتار الدىمنان قۇراق ۇشقان.
ءبىر ارىستان ومىردەن وتكەنىمەن،
ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى ءتىرى ارىستان.
وكىنبە، اكە، وتىڭ بار سونبەيتۇعىن،
ول ماڭگىلىك جانادى كورمەي تىنىم.
ۇرپاعىڭ بار، ەل مەنەن ەر نامىسىن،
ءتىرى تۇرسا قولىنان بەرمەيتۇعىن.
3. وقۋشى: 1948 جىلى الماتىدا شەت تىلدەر ينستيتۋتىندا وقىپ ءجۇرىپ، ارتىنداعى وتباسىنىڭ تۇرمىسى اۋىر بولعاندىقتان، سولارعا كومەكتەسپەكشى بولىپ، وقۋدى ەرىكسىز تاستاپ، اۋلعا ورالدى. م. ماقاتايەۆ «كيروۆ» اتىنداعى كولحوزدا سوۆەتتىڭ سەكرەتارى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. 1952 جىلى قاراسازدا باستاۋىش كلاستارعا ورىس تىلىنەن ساباق بەرەدى. اۋىلدا ءجۇرىپ ۇيلەنەدى. ايەلىنىڭ اتى – لاشىن. بالالارى مايگۇل، جۇلدىز، شولپان، ايبار. بالالارىن جانىنان بەتەر جاقسى كورەدى.
4. اقىندىق جولى
بالالارعا دا ارناپ كوپتەگەن ولەڭدەر جازعان. وسىنداي ولەڭدەرى «باسىرە» دەگەن اتپەن 1981جىلى جارىق كوردى. ول قازاق راديوسىندا ديكتور بولعان. گازەت - جۋرنالداردا جۇمىس ىستەگەن. ول وتە كوپ كەرەمەت ولەڭدەر جازعان. ونىڭ ولەڭدەرى تۋعان جەر، تابيعات تۋرالى. جاستاردى ەلدى، تابيعاتتى سۇيۋگە، ونى ايالاي بىلۋگە ۇيرەتەدى. الىپ اقىن تۋعان دالاسى مەن تاۋلارىنا، ورماندارىنا ساعىنىشىن باسا الماي كەتكەن ۇلى اقىن. ونىڭ ولەڭدەرى: « تۋعان جەردە»، « وتان»
ەندى بۇگىن ءبىز بالالار م. ماقاتايەۆتىڭ « ءومىر سۇرەيىك الماسىپ» ولەڭىمەن تانىسامىز. وقۋلىقپەن جۇمىس.
ءمۇعالىم:
مۇقاعالي – حالقىن، انا ءتىلىن، وتانىن ءقادىر تۇتقان ازامات اقىن. ول «ءۇش باقىتىم» اتتى ولەڭ جازدى. قۇداي دەگەن كىم دەسە، وتان دەر ەم دەپ كەيىنگى جاس بۋىندى حالقىن، ءتىلىن، تۋعان جەرىن شەكسىز سۇيۋگە شاقىرادى. «ءۇش باقىتىم « ولەڭىڭ ءبىر وقۋشى وقيدى.
5. ماتىنمەن جۇمىس جاساۋ.
ءماتىندى وقۋ.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
ماتىنگە سۇراقتار قويۋ.
- كىم تۋرالى ايتىلعان؟
- ءماتىندى ءبىر - بىرىمەن وقىپ اۋدارۋ.
- ەندى ءماتىن بويىنشا سويلەمنىڭ ورىسشاسىن ايتامىن، سەندەر ماتىننەن قازاقشا سويلەمدى تاپ.
ءماتىن بويىنشا ءبىر – بىرىنە قويعان سۇراقتارى.
1. م ماقاتايەۆ كىم؟
2. م. ماقاتايەۆ قاي جىلى قايدا تۋعان؟
3. ول اكەسىنەن نەشە جاسىندا جەتىم قالادى؟
4. ونىڭ قانداي ولەڭىمەن تانىستىق؟
6. نۇرعيسا تىلەندييەۆ، ابيربەك تىنالييەۆ ت، ب سازگەرلەر اقىننىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرىنە ءان جازدى. ولار « ءسابي بولعىم كەلەدى»،» كوگەرشىندەر»، «سارجايلاۋىم»، «ەسىڭە مەنى العايسىڭ». ەندى ءبىز ماقاتايەۆتىڭ «ءسابي بولعىم كەلەدى» ءانىڭ تىڭدايىق.
6. ءان ورىندالادى.
7. ساباق سوڭىندا وقۋشىلار تىرەك سىزبا سىزادى.
مۇقاعالي ماقاتايەۆ. جۇكتەۋ
You Might Also Like
