مۇقاعالي ماقاتايەۆ «ءۇش باقىتىم»
ساباقتىڭ تاقىرىبى: م. ماقاتايەۆ «ءۇش باقىتىم»
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ولەڭدى مانەرلەپ وقۋعا، جاتقا وقۋعا داعدىلاندىرۋ. اقىن ولەڭىنىڭ يدەياسىن تۇسىنە بىلۋگە جاعداي جاساۋ.
دامىتۋشىلىق: اقىن شىعارمالارىن تالداي وتىرىپ، ءار وقۋشىنىڭ سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ. ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە، شىعارماشىلىققا باۋلي وتىرىپ، ءوز پىكىرىن ايتا الاتىن شاكىرت دايىنداۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وتانسۇيگىشتىككە، ءتىل، ءسوز ونەرىن قۇرمەتتەي، قاستەرلەي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: اقىننىڭ پورترەتى، كىتاپتارى.
ساباقتىڭ ۇستانىمى:
«قازاق ءتىلىن بىلگەن ادام مۇقاعالي پوەزياسىن سۇيمەۋى مۇمكىن ەمەس، مۇقاعالي پوەزياسىن سۇيگەن ادام، ەلىنە، جەرىنە ادال، تابيعاتىنا جاناشىر بولا الادى.»
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
- ءمۇعالىم، ءسىزدىڭ كوڭىل - كۇيىڭىز بۇگىن قانداي؟
- ماريا، ساعان قانداي تاپسىرما ۇيگە بەرىلدى؟
بىزگە «بالا مۇقاعالي قانداي ەدى؟» اقىننىڭ جاستىق شاعى جايلى ءبىلىپ، وقىپ كەلۋگە بەردى.
ءمۇعالىم: ال كانە، بالالار، اقىننىڭ جاس كەزىندە قانداي بالا بولعانى جايلى بارلىعىمىز بىلگىمىز كەلەدى ەمەس پە؟ كانە ءۇي تاپسىرماسىن كىم ايتادى ەكەن؟
وقۋشى: مۇقاعالي وتە زەرەك، العىر بولاتىن. ول ولەڭ ءسوزدى بارىمىزدەن بۇرىن جاتتاپ الۋشى ەدى. جاتتاعان ولەڭدەرىن مانەرلەپ وقۋعا قۇمار بولاتىن ەدى دەيدى اقىننىڭ دوسى ابدىكە اسانوۆ.
مۇقاعالي قانشا قيىندىق كورسە دە ساباعىن وتە جاقسى وقىدى. ول اسىرەسە ادەبيەت ءپانىن ۇناتاتىن.
ساباقتان تىس اقىن كونسەرت ۇيىمداستىرىپ، سپەكتاكل قويىپ، باستى رولدەردە ءوزى وينايتىن.
وقۋشى: مەكتەپتەگى قابىرعا گازەتى مۇقاعاليسىز شىقپاۋشى ەدى. ول ساباعى ناشار وقۋشىلارعا سىقاق ولەڭ جازاتىن.
ول بالا كەزىنەن تازا ۇقىپتى جۇرەتىن. سالاق، ءۇستى باسى كىر - قوجالاق بالالاردى جەك كورەتىن.
اقىن – ادىلەتسىزدىككە جانى قاس ەدى. ۇلكەننىڭ الدىن كەسىپ وتپەيتىن. وزىنەن كىشىلەرگە قامقورىن ايامايىن.
مۇقاعالي اجەسى تيىننىڭ قولىندا وسكەن. اقىننىڭ دامۋىنا اجەسى قاتتى اسەر ەتكەن. جاڭا ساباق.
ءمۇعالىم: ءبىز، سىزدەرمەن وتكەن ساباقتا اقىننىڭ ومىربايانىمەن تانىسساق، بۇگىن اقىن ولەڭدەرىن وقىپ، بىلەمىز
پوەزيا پايعامبارى اتانعان مۇقاعالي ماقاتايەۆقا ولەڭ جازۋدان ارتىق باقىت جوق ەدى. «ولەڭ مەنىڭ تىنىسىم، ادال دوسىم، جۇبانىشىم»- دەگەن ەكەن اقىن. ەندەشە، ءبىز سىزدەرمەن بۇگىن اقىننىڭ «ءۇش باقىتىم» اتتى ولەڭىمەن تانىسامىز.
ءمۇعالىم: بالالار، مەن ولەڭدى مانەرلەپ وقيمىن، مەنى جاقسىلاپ تىڭداپ وتىرىڭدار.
جۇرگىزىلەتىن جۇمىس تۇرلەرى.
2. سوزدىكپەن جۇمىس.
3. ءار شۋماققا توقتالىپ ولەڭنىڭ مازمۇنىن تۇسىندىرەمىن.
4. ولەڭدى وقۋشىلارعا جەكە، حورمەن وقىتامىن.
5. ولەڭنىڭ شۋماق، تارماعىن انىقتايمىن.
تاپسىرمالار.
6. بالالار، سونىمەن اقىننىڭ ءۇش باقىتى نە ەكەن؟
حالىق ءتىل وتان
ءمۇعالىم:- بالالار، اقىن حالقىن، ءتىلىن، وتانىن قانداي كوركەم سوزدەرگە تەڭەيدى؟
حالىق ءتىل وتان.
قىمباتتىراق التىننان. قاسيەتتى ءتىل. وتان وتتان دا ىستىق.
7. حالىق، ءتىل، وتان سوزدەرىنىڭ ءسينونيمىن تاۋىپ كورەيىك.
حالىق – ەل، جۇرت. وتان – تۋعان جەر، اتامەكەن.
8. ءمۇعالىم: بالالار، وسى حالىق، ءتىل، وتان سوزدەرىنە تۇسىنىك بەرە كەتەيىكشى.
حالىق
1حالىق دەگەنىمىز – قازاقستاندا تۇراتىن ادامدار.
2. ەلىمىزدە 16ميل. حالىق تۇرادى.
3. 130 - داي ۇلت وكىلدەرى تۇرادى.
ءتىل.
1. ءتىل دەگەنىمىز ادامداردىڭ ءبىر - بىرىمەن قارىم - قاتىناس قۇرالى.
2. قازاقستاندا 130 - داي ءتىل بار.
3. ق. ر - نىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلى.
وتان.
1. وتان ول – ءار ادامنىڭ تۋىپ وسكەن جەرى.
2. وتان ول – سەنىڭ وتباسىڭ.
9. كەلەسى تاپسىرما ءارى ويىن، ءارى وقۋ. وقۋشىلار ولەڭدى وقىپ، كىتاپتى جابادى دا مىنا تاپسىرمالاردى ورىندايدى.
«ءۇش باقىتىم» ولەڭىنىڭ 1 - شۋماعىنىڭ كەي سوزدەرىن اۋداراسىڭ، 2 - شۋماعى رەبۋستى شەشەسىڭ، 3 - شۋماقتىڭ ءبىر تارماعىندا سوزدەردىڭ ورنى اۋىستىرىلعان سونى دۇرىس تاۋىپ ورنىنا قويۋ كەرەك.
ءۇش باقىتىم.
ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم - حالقىم مەنىڭ،
سوعان بەرەم ويىمنىڭ زولوتو كەنىن.
ون بار بولسا، يا بارمىن، قور بولمايمىن،
قىمباتتىراق يز زولوتا نارقىم مەنىڭ.
ال ەكىنشى باقىتىم -- ءى م مەنىڭ
تاس. – ءتى - كىممەن تىلىمدەدىم.
كەي - كەيدە دۇنيەدەن تۇڭىلسەم دە،
قاسيەتتى - ىمنەن تۇڭىلمەدىم.
باقىتىم بار ءۇشىنشى - وتان دەگەن،
كىم مىقتى؟- دەسە بىرەۋ،- وتان دەر ەم.
... سونگەن وتى جالعاندا بارسىڭ با جان
ويلانباي - اق كەل - داعى وت ال مەنەن..
سەرگىتۋ ساعاتى:
م. ماقاتايەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان «ءسابي بولعىم كەلەدى.» ءانىن ورىندايمىز.
10. ال، بالالار، وتان، ءتىل، حالىق تۋرالى ماقال - ماتەلدەر، ولەڭدەردى بىلەمىز با؟
11. بالالا، سەندەر ايتىپ كەتكەندەي اقىن جاس كەزىنەن ولەڭ جازدى - دەدىڭدەر. بۇگىن ءبىز دە اقىن اعامىزعا ۇقساپ ولەڭ جازساق قايتەدى. وتان، ءتىل، حالىق، باقىت تاقىرىبىنا « بەس جولدى ولەڭ جازىپ كورەلىك»
رەفلەكسيا:
ال، بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدى قورىتا كەلە اقىن ولەڭىنە ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاسايىق
1. اۆتورى: م: ماقاتايەۆ.
2. تاقىرىبى: «ءۇش باقىتىم.»
3. جانىر ءتۇرى: ولەڭ.
4. شۋماق: 3
5. تارماق: 12
6. ءار شۋماقتىڭ ءمانىن اشاتىن كوركەم، بەينەلى سوزدەر:
1 - شۋماق: قىمباتتىراق التىننان، التىن كەن.
2 - شۋماق: قاسيەتتى ءتىل.
3 - شۋماق: « وتان وتتان دا ىستىق.»
ولەڭنىڭ يدەياسى: اقىننىڭ تۋعان جەرىنە، حالقىنا، تىلىنە دەگەن شەكەسىز ماحابباتى ايتىلادى.
ءمۇعالىم: مۇقاعاليداي اقىنى بار حالىق - باقىتتى حالىق. قازىرگى تاڭدا مۇقاعالي ەڭ كوپ وقىلاتىن اقىننىڭ ءبىرى. ونىڭ جىرلارى ادامعا كۇش - قۋات بەرىپ، ەلىمىزدى، جەرىمىزدى سۇيۋگە، ولارعا قاشاندا قامقور بولا بىلۋگە تاربيەلەيدى.
وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: «ءۇش باقىتىم» ولەڭىن جاتتاۋ.
ماقاتايەۆ مۇقاعالي سۇلەيمەن ۇلى (1931 - 1976) – قازاقتىڭ ايگىلى اقىنى. تۋعان جەرى الماتى وبلىسىنىڭ نارىنقول اۋدانىنداعى شالكودە اۋىلى. توپىراق بۇيىرعان جەرى الماتى قالاسى. بالالىق بال داۋرەنى سوعىستا قازا بولىپ، اناسى ناعيمان مۇقاعاليدىڭ وكشەسىن باسا تۋعان ءۇش ۇلدى ءوزى اسىراپ جەتكىزگەن. ورتا مەكتەپتى ينتەرناتتا جاتىپ بىتىرگەن مۇقاعالي ەڭبەككە ەرتە ارالاسىپ، اۋىلدىق كەڭەستىڭ حاتشىسى، قىزىل وتاۋدىڭ مەڭگەرۋشىسى، كومسومول قىزمەتكەرى، جەتىجىلدىق مەكتەپتىڭ ءمۇعالىمى بولادى. سودان نارىنقول اۋداندىق «سوۆەتتىك شەكارا» گازەتىنە ورنالاسىپ، قالامگەرلىككە دەن قويادى. مۇنان سوڭ «سوسياليستىك قازاقستان» (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان») گازەتىنىڭ (1962 - 1963)، «مادەنيەت جانە تۇرمىس» (قازىرگى «پاراسات») 1963 - 1965، «جۇلدىز» (1965 - 1972) جۋرنالدارىنىڭ رەداكسياسىندا، قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا (1972 - 1973) قىزمەت اتقارادى.
مۇقاعالي الماتىداعى قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ قايماقتارى شوعىرلانعان ورتادا وتكەرگەن از عانا جىلدار ىشىندە وزىندىك دارا ءۇنىن، سۋرەتكەرلىك قايتالانباس دارىنىن تانىتىپ، ءونىمدى ەڭبەكتەنە ءبىلدى. «يليچ» (1964)، «ارمىسىڭدار دوستار» (1966)، «قارلىعاشىم كەلدىڭ بە؟»، «ماۆر» (1970)، «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» (1973)، «شۋاعىم مەنىڭ» (1975) اتتى جىر جيناقتارىن كوزىنىڭ تىرىسىندە جاريالاپ ۇلگەردى.
مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ قاينار كوزى، شابىت تۇعىرى تۋعان ەلى، وسكەن جەرى، وتان تاعدىرى، زامانا تىنىسى، زامانداستارىنىڭ ارمان اڭسارى. وسىنىڭ ءبارىن مۇقاعالي جاس دارىنعا ءتان قايتالانباس شەبەرلىكپەن، ءتاڭىردىڭ تاڭدايىنان توگىلگەندەي پوەتيكالىق ءمىنسىز ۇيلەسىممەن، ءار جۇرەكپەن ءتىل تابىسار سىرشىل دا شىنشىل سەزىممەن، ناعىز پوەزياعا عانا ءتان بەينەلى وبرازدارمەن بەدەرلەپ، ولمەس ونەر دەڭگەيىندە تۋىنداتىپ وتىرعان. ول ءوز شىعارمالارى ارقىلى قازاق پوەزياسىن جاڭا بيىكتەرگە كوتەرىپ، مازمۇنىن بايىتتى. مۇقاعالي پوەزياسى تەك ونەر ءۇشىن تۋىنداعان ونەر دەڭگەيىندەگى عانا قۇبىلىس ەمەس. ونىڭ ولمەس ونەرى، قاناتتى پوەزياسى قازاق حالقىنىڭ سەزىمىن بايىتىپ، كىسىلىگىن بيىكتەتىپ، پاراساتىن كەمەلدەندىرە ءتۇستى.
مۇقاعالي اۋدارما سالاسىندا دا وزىندىك شەبەرلىك شالىمىمەن تولىمدى ەڭبەكتەر تىندىرا الدى. ول دانتەنىڭ «قۇدىرەتتى كومەدياسىنىڭ» «تامۇق» اتتى ءبولىمىن، شەكسپيردىڭ «سونەتتەرىن»، ۋولت ۋيتمەننىڭ ولەڭدەرىن قازاق تىلىنە اۋداردى.
ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم – حالقىم مەنىڭ،
سوعان بەرەم ويىمنىڭ التىن كەنىن.
ول بار بولسا، مەن بارمىن، قور بولمايمىن،
قىمباتىراق التىننان نارقىم مەنىڭ.
ال ەكىنشى باقىتىم – ءتىلىم مەنىڭ،
تاس جۇرەكتى تىلىممەن تىلىمدەدىم.
كەي – كەيدە دۇنيەدەن تۇڭىلسەم دە،
قاسيەتتى تىلىمنەن تۇڭىلمەدىم.
باقىتىم بار ءۇشىنشى – وتان دەگەن،
قۇداي دەگەن كىم دەسە، وتان دەر ەم!
... وتى سونگەن جالعاندا جان بارسىڭ با؟
ويلانباي – اق كەل داعى وت ال مەنەن.
ءتۇتىن تۇتەت،
ءوس، ءوربى، كوگەرە بەر،
نەمەرەلەر كوبەيسىن، شوبەرەلەر.
جادىڭدا ۇستا:
جاقسىلىق كۇتپەگەيسىڭ!
وت ەمەس، وق سۇراساڭ مەنەن ەگەر!
ءۇش بىردەي باقىتىم بار الاقاندا،
(مەنى مۇنداي باقىتتى جاراتار ما؟!)
ءۇش كۇن نۇرىن توگەدى اسپانىمنان،
اتىراۋ، التاي، ارقا، الاتاۋعا!!!
مۇقاعالي ماقاتايەۆ «ءۇش باقىتىم» جۇكتەۋ
مۇقاعالي ماقاتايەۆ «ءۇش باقىتىم» سلايد جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ولەڭدى مانەرلەپ وقۋعا، جاتقا وقۋعا داعدىلاندىرۋ. اقىن ولەڭىنىڭ يدەياسىن تۇسىنە بىلۋگە جاعداي جاساۋ.
دامىتۋشىلىق: اقىن شىعارمالارىن تالداي وتىرىپ، ءار وقۋشىنىڭ سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ. ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە، شىعارماشىلىققا باۋلي وتىرىپ، ءوز پىكىرىن ايتا الاتىن شاكىرت دايىنداۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وتانسۇيگىشتىككە، ءتىل، ءسوز ونەرىن قۇرمەتتەي، قاستەرلەي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر: اقىننىڭ پورترەتى، كىتاپتارى.
ساباقتىڭ ۇستانىمى:
«قازاق ءتىلىن بىلگەن ادام مۇقاعالي پوەزياسىن سۇيمەۋى مۇمكىن ەمەس، مۇقاعالي پوەزياسىن سۇيگەن ادام، ەلىنە، جەرىنە ادال، تابيعاتىنا جاناشىر بولا الادى.»
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
- ءمۇعالىم، ءسىزدىڭ كوڭىل - كۇيىڭىز بۇگىن قانداي؟
- ماريا، ساعان قانداي تاپسىرما ۇيگە بەرىلدى؟
بىزگە «بالا مۇقاعالي قانداي ەدى؟» اقىننىڭ جاستىق شاعى جايلى ءبىلىپ، وقىپ كەلۋگە بەردى.
ءمۇعالىم: ال كانە، بالالار، اقىننىڭ جاس كەزىندە قانداي بالا بولعانى جايلى بارلىعىمىز بىلگىمىز كەلەدى ەمەس پە؟ كانە ءۇي تاپسىرماسىن كىم ايتادى ەكەن؟
وقۋشى: مۇقاعالي وتە زەرەك، العىر بولاتىن. ول ولەڭ ءسوزدى بارىمىزدەن بۇرىن جاتتاپ الۋشى ەدى. جاتتاعان ولەڭدەرىن مانەرلەپ وقۋعا قۇمار بولاتىن ەدى دەيدى اقىننىڭ دوسى ابدىكە اسانوۆ.
مۇقاعالي قانشا قيىندىق كورسە دە ساباعىن وتە جاقسى وقىدى. ول اسىرەسە ادەبيەت ءپانىن ۇناتاتىن.
ساباقتان تىس اقىن كونسەرت ۇيىمداستىرىپ، سپەكتاكل قويىپ، باستى رولدەردە ءوزى وينايتىن.
وقۋشى: مەكتەپتەگى قابىرعا گازەتى مۇقاعاليسىز شىقپاۋشى ەدى. ول ساباعى ناشار وقۋشىلارعا سىقاق ولەڭ جازاتىن.
ول بالا كەزىنەن تازا ۇقىپتى جۇرەتىن. سالاق، ءۇستى باسى كىر - قوجالاق بالالاردى جەك كورەتىن.
اقىن – ادىلەتسىزدىككە جانى قاس ەدى. ۇلكەننىڭ الدىن كەسىپ وتپەيتىن. وزىنەن كىشىلەرگە قامقورىن ايامايىن.
مۇقاعالي اجەسى تيىننىڭ قولىندا وسكەن. اقىننىڭ دامۋىنا اجەسى قاتتى اسەر ەتكەن. جاڭا ساباق.
ءمۇعالىم: ءبىز، سىزدەرمەن وتكەن ساباقتا اقىننىڭ ومىربايانىمەن تانىسساق، بۇگىن اقىن ولەڭدەرىن وقىپ، بىلەمىز
پوەزيا پايعامبارى اتانعان مۇقاعالي ماقاتايەۆقا ولەڭ جازۋدان ارتىق باقىت جوق ەدى. «ولەڭ مەنىڭ تىنىسىم، ادال دوسىم، جۇبانىشىم»- دەگەن ەكەن اقىن. ەندەشە، ءبىز سىزدەرمەن بۇگىن اقىننىڭ «ءۇش باقىتىم» اتتى ولەڭىمەن تانىسامىز.
ءمۇعالىم: بالالار، مەن ولەڭدى مانەرلەپ وقيمىن، مەنى جاقسىلاپ تىڭداپ وتىرىڭدار.
جۇرگىزىلەتىن جۇمىس تۇرلەرى.
2. سوزدىكپەن جۇمىس.
3. ءار شۋماققا توقتالىپ ولەڭنىڭ مازمۇنىن تۇسىندىرەمىن.
4. ولەڭدى وقۋشىلارعا جەكە، حورمەن وقىتامىن.
5. ولەڭنىڭ شۋماق، تارماعىن انىقتايمىن.
تاپسىرمالار.
6. بالالار، سونىمەن اقىننىڭ ءۇش باقىتى نە ەكەن؟
حالىق ءتىل وتان
ءمۇعالىم:- بالالار، اقىن حالقىن، ءتىلىن، وتانىن قانداي كوركەم سوزدەرگە تەڭەيدى؟
حالىق ءتىل وتان.
قىمباتتىراق التىننان. قاسيەتتى ءتىل. وتان وتتان دا ىستىق.
7. حالىق، ءتىل، وتان سوزدەرىنىڭ ءسينونيمىن تاۋىپ كورەيىك.
حالىق – ەل، جۇرت. وتان – تۋعان جەر، اتامەكەن.
8. ءمۇعالىم: بالالار، وسى حالىق، ءتىل، وتان سوزدەرىنە تۇسىنىك بەرە كەتەيىكشى.
حالىق
1حالىق دەگەنىمىز – قازاقستاندا تۇراتىن ادامدار.
2. ەلىمىزدە 16ميل. حالىق تۇرادى.
3. 130 - داي ۇلت وكىلدەرى تۇرادى.
ءتىل.
1. ءتىل دەگەنىمىز ادامداردىڭ ءبىر - بىرىمەن قارىم - قاتىناس قۇرالى.
2. قازاقستاندا 130 - داي ءتىل بار.
3. ق. ر - نىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلى.
وتان.
1. وتان ول – ءار ادامنىڭ تۋىپ وسكەن جەرى.
2. وتان ول – سەنىڭ وتباسىڭ.
9. كەلەسى تاپسىرما ءارى ويىن، ءارى وقۋ. وقۋشىلار ولەڭدى وقىپ، كىتاپتى جابادى دا مىنا تاپسىرمالاردى ورىندايدى.
«ءۇش باقىتىم» ولەڭىنىڭ 1 - شۋماعىنىڭ كەي سوزدەرىن اۋداراسىڭ، 2 - شۋماعى رەبۋستى شەشەسىڭ، 3 - شۋماقتىڭ ءبىر تارماعىندا سوزدەردىڭ ورنى اۋىستىرىلعان سونى دۇرىس تاۋىپ ورنىنا قويۋ كەرەك.
ءۇش باقىتىم.
ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم - حالقىم مەنىڭ،
سوعان بەرەم ويىمنىڭ زولوتو كەنىن.
ون بار بولسا، يا بارمىن، قور بولمايمىن،
قىمباتتىراق يز زولوتا نارقىم مەنىڭ.
ال ەكىنشى باقىتىم -- ءى م مەنىڭ
تاس. – ءتى - كىممەن تىلىمدەدىم.
كەي - كەيدە دۇنيەدەن تۇڭىلسەم دە،
قاسيەتتى - ىمنەن تۇڭىلمەدىم.
باقىتىم بار ءۇشىنشى - وتان دەگەن،
كىم مىقتى؟- دەسە بىرەۋ،- وتان دەر ەم.
... سونگەن وتى جالعاندا بارسىڭ با جان
ويلانباي - اق كەل - داعى وت ال مەنەن..
سەرگىتۋ ساعاتى:
م. ماقاتايەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان «ءسابي بولعىم كەلەدى.» ءانىن ورىندايمىز.
10. ال، بالالار، وتان، ءتىل، حالىق تۋرالى ماقال - ماتەلدەر، ولەڭدەردى بىلەمىز با؟
11. بالالا، سەندەر ايتىپ كەتكەندەي اقىن جاس كەزىنەن ولەڭ جازدى - دەدىڭدەر. بۇگىن ءبىز دە اقىن اعامىزعا ۇقساپ ولەڭ جازساق قايتەدى. وتان، ءتىل، حالىق، باقىت تاقىرىبىنا « بەس جولدى ولەڭ جازىپ كورەلىك»
رەفلەكسيا:
ال، بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدى قورىتا كەلە اقىن ولەڭىنە ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاسايىق
1. اۆتورى: م: ماقاتايەۆ.
2. تاقىرىبى: «ءۇش باقىتىم.»
3. جانىر ءتۇرى: ولەڭ.
4. شۋماق: 3
5. تارماق: 12
6. ءار شۋماقتىڭ ءمانىن اشاتىن كوركەم، بەينەلى سوزدەر:
1 - شۋماق: قىمباتتىراق التىننان، التىن كەن.
2 - شۋماق: قاسيەتتى ءتىل.
3 - شۋماق: « وتان وتتان دا ىستىق.»
ولەڭنىڭ يدەياسى: اقىننىڭ تۋعان جەرىنە، حالقىنا، تىلىنە دەگەن شەكەسىز ماحابباتى ايتىلادى.
ءمۇعالىم: مۇقاعاليداي اقىنى بار حالىق - باقىتتى حالىق. قازىرگى تاڭدا مۇقاعالي ەڭ كوپ وقىلاتىن اقىننىڭ ءبىرى. ونىڭ جىرلارى ادامعا كۇش - قۋات بەرىپ، ەلىمىزدى، جەرىمىزدى سۇيۋگە، ولارعا قاشاندا قامقور بولا بىلۋگە تاربيەلەيدى.
وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: «ءۇش باقىتىم» ولەڭىن جاتتاۋ.
ماقاتايەۆ مۇقاعالي سۇلەيمەن ۇلى (1931 - 1976) – قازاقتىڭ ايگىلى اقىنى. تۋعان جەرى الماتى وبلىسىنىڭ نارىنقول اۋدانىنداعى شالكودە اۋىلى. توپىراق بۇيىرعان جەرى الماتى قالاسى. بالالىق بال داۋرەنى سوعىستا قازا بولىپ، اناسى ناعيمان مۇقاعاليدىڭ وكشەسىن باسا تۋعان ءۇش ۇلدى ءوزى اسىراپ جەتكىزگەن. ورتا مەكتەپتى ينتەرناتتا جاتىپ بىتىرگەن مۇقاعالي ەڭبەككە ەرتە ارالاسىپ، اۋىلدىق كەڭەستىڭ حاتشىسى، قىزىل وتاۋدىڭ مەڭگەرۋشىسى، كومسومول قىزمەتكەرى، جەتىجىلدىق مەكتەپتىڭ ءمۇعالىمى بولادى. سودان نارىنقول اۋداندىق «سوۆەتتىك شەكارا» گازەتىنە ورنالاسىپ، قالامگەرلىككە دەن قويادى. مۇنان سوڭ «سوسياليستىك قازاقستان» (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان») گازەتىنىڭ (1962 - 1963)، «مادەنيەت جانە تۇرمىس» (قازىرگى «پاراسات») 1963 - 1965، «جۇلدىز» (1965 - 1972) جۋرنالدارىنىڭ رەداكسياسىندا، قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا (1972 - 1973) قىزمەت اتقارادى.
مۇقاعالي الماتىداعى قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ قايماقتارى شوعىرلانعان ورتادا وتكەرگەن از عانا جىلدار ىشىندە وزىندىك دارا ءۇنىن، سۋرەتكەرلىك قايتالانباس دارىنىن تانىتىپ، ءونىمدى ەڭبەكتەنە ءبىلدى. «يليچ» (1964)، «ارمىسىڭدار دوستار» (1966)، «قارلىعاشىم كەلدىڭ بە؟»، «ماۆر» (1970)، «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» (1973)، «شۋاعىم مەنىڭ» (1975) اتتى جىر جيناقتارىن كوزىنىڭ تىرىسىندە جاريالاپ ۇلگەردى.
مۇقاعالي پوەزياسىنىڭ قاينار كوزى، شابىت تۇعىرى تۋعان ەلى، وسكەن جەرى، وتان تاعدىرى، زامانا تىنىسى، زامانداستارىنىڭ ارمان اڭسارى. وسىنىڭ ءبارىن مۇقاعالي جاس دارىنعا ءتان قايتالانباس شەبەرلىكپەن، ءتاڭىردىڭ تاڭدايىنان توگىلگەندەي پوەتيكالىق ءمىنسىز ۇيلەسىممەن، ءار جۇرەكپەن ءتىل تابىسار سىرشىل دا شىنشىل سەزىممەن، ناعىز پوەزياعا عانا ءتان بەينەلى وبرازدارمەن بەدەرلەپ، ولمەس ونەر دەڭگەيىندە تۋىنداتىپ وتىرعان. ول ءوز شىعارمالارى ارقىلى قازاق پوەزياسىن جاڭا بيىكتەرگە كوتەرىپ، مازمۇنىن بايىتتى. مۇقاعالي پوەزياسى تەك ونەر ءۇشىن تۋىنداعان ونەر دەڭگەيىندەگى عانا قۇبىلىس ەمەس. ونىڭ ولمەس ونەرى، قاناتتى پوەزياسى قازاق حالقىنىڭ سەزىمىن بايىتىپ، كىسىلىگىن بيىكتەتىپ، پاراساتىن كەمەلدەندىرە ءتۇستى.
مۇقاعالي اۋدارما سالاسىندا دا وزىندىك شەبەرلىك شالىمىمەن تولىمدى ەڭبەكتەر تىندىرا الدى. ول دانتەنىڭ «قۇدىرەتتى كومەدياسىنىڭ» «تامۇق» اتتى ءبولىمىن، شەكسپيردىڭ «سونەتتەرىن»، ۋولت ۋيتمەننىڭ ولەڭدەرىن قازاق تىلىنە اۋداردى.
ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم – حالقىم مەنىڭ،
سوعان بەرەم ويىمنىڭ التىن كەنىن.
ول بار بولسا، مەن بارمىن، قور بولمايمىن،
قىمباتىراق التىننان نارقىم مەنىڭ.
ال ەكىنشى باقىتىم – ءتىلىم مەنىڭ،
تاس جۇرەكتى تىلىممەن تىلىمدەدىم.
كەي – كەيدە دۇنيەدەن تۇڭىلسەم دە،
قاسيەتتى تىلىمنەن تۇڭىلمەدىم.
باقىتىم بار ءۇشىنشى – وتان دەگەن،
قۇداي دەگەن كىم دەسە، وتان دەر ەم!
... وتى سونگەن جالعاندا جان بارسىڭ با؟
ويلانباي – اق كەل داعى وت ال مەنەن.
ءتۇتىن تۇتەت،
ءوس، ءوربى، كوگەرە بەر،
نەمەرەلەر كوبەيسىن، شوبەرەلەر.
جادىڭدا ۇستا:
جاقسىلىق كۇتپەگەيسىڭ!
وت ەمەس، وق سۇراساڭ مەنەن ەگەر!
ءۇش بىردەي باقىتىم بار الاقاندا،
(مەنى مۇنداي باقىتتى جاراتار ما؟!)
ءۇش كۇن نۇرىن توگەدى اسپانىمنان،
اتىراۋ، التاي، ارقا، الاتاۋعا!!!
مۇقاعالي ماقاتايەۆ «ءۇش باقىتىم» جۇكتەۋ
مۇقاعالي ماقاتايەۆ «ءۇش باقىتىم» سلايد جۇكتەۋ
You Might Also Like
