مۇرات موڭكە ۇلى «ءۇش قيان»، «شالگەز»، «قازتۋعان»، «قاراساي - قازي»
ساباقتىڭ تاقىرىبى: مۇرات موڭكە ۇلى «ءۇش قيان»، «شالگەز»، «قازتۋعان»، «قاراساي - قازي»
10 سىنىپ
ساباقتىڭ ماقساتى: مۇرات موڭكە ۇلى تۋرالى تىڭ دەرەكتەر الا وتىرىپ، ءومىرى جانە شىعارماشىلىعىمەن تانىسادى. وقۋلىقپەن قاراما – قايشى كەلەتىن تۇستارىن سالىستىرۋ. جاڭا ماعلۇماتتار، دەرەكتەر الادى.
ساباقتىڭ مىندەتى:
بىلىمدىلىگى: مۇرات موڭكە ۇلىنىڭ قازاق ادەبيەتىندەگى ورنىن انىقتاپ شىعارمالارىنا تالداۋ جاسايدى. ولەڭدەرىنىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن ايقىندايدى. زار زامان اقىندارىنىڭ قوعامداعى ورنى، تىنىس - تىرشىلىگى جايلى ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىعى:
مۇرات موڭكە ۇلىنىڭ ولەڭدەرىنە تىلدىك جانە قۇرىلىسىنا تالداۋ جاساي وتىرىپ، تەوريالىق بىلىمدەرى بەكي تۇسەدى. تالداۋ داعدىلارى جەتىلدىرىلەدى، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرى شىڭدالادى، ويلاۋ، تانىم بەلسەندىلىكتەرى ارتتىرىلادى.
تاربيەلىگى:
ۇلتتىق رۋحاني قۇندىلىقتاردى باعالاي بىلۋگە، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن ۇشتاي وتىرىپ ءبىرىن - ءبىرى سىيلاۋعا، پىكىرىنە قۇرمەتپەن قاراۋعا قالىپتاسادى.
ساباقتىڭ ءتيپى: ءبىلىم، بىلىك داعدىنى بەكىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ىزدەندىرۋ ساباعى.
ءادىس - تاسىلدەرى: تاپسىرمامەن جۇمىس، سۇراق جاۋاپ.
كورنەكىلىكتەر: وقۋلىق، عالامتور مالىمەتتەرى
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
ءا) وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ
ءىى. ساباق تاقىرىبى مەن ماقساتىن تانىستىرۋ.
مۇرات موڭكە ۇلى (1843 - 1906) - ايتىسكەر اقىن، جىراۋ. قازىرگى اتىراۋ وبلىسى قىزىلقوعا اۋدانى قاراباۋ اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. جاسىنان جەتىم قالىپ، اعاسى ماتايدىڭ قولىندا تاربيەلەنگەن. اۋىل مولداسىنان ءبىلىم العان. ەسەت بي مەن ابىل اقىننان ونەگە الىپ، ءوزى مۇرىن جىراۋ سەڭگىربايۇلىنا ۇستازدىق ەتكەن. مۇرات موڭكە ۇلى 17 جاسىندا جىلقىشى، 20 جاسىندا بالا وراز، 25 - ىندە جاسكەلەڭ، جانتولى، شولپان، تىنىشتىق سىندى اقىندارمەن ايتىسىپ، جەڭىپ شىققان. ول ءوزىنىڭ وجەت مىنەزى، قاعىتپاعا جۇيرىكتىگى، تاپقىرلىعىمەن ءاردايىم جەڭىسكە جەتكەن.
مۇرات موڭكە ۇلى ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن اڭساپ، بوداندىققا قارسى جىر تولعادى. زار زامان اقىنى اتاندى. اتا قونىسىنىڭ وتارلاۋشى تالاۋىنا تۇسكەنىنە نالىعان اقىن ءوزى تۋىپ وسكەن دالانىڭ كەشەگى كۇنىن ساعىنىشپەن ەسكە العان. ونىڭ «اۋەلى جەڭىپ ورىس ەدىلدى الدى، سارىتاۋ، اشتارحاننىڭ جەرىن الدى. ءتامامى سۋ مەن نۋدى ورىس ۇستاپ، قازاقتىڭ مۇنان جۇتاپ شالىنعانى»، «قازاقتىڭ جەر - مۇراسى»، «كەڭ قونىس قايدان ىزدەپ تاپتىرادى؟» دەگەن جىر جولدارى اقىننىڭ وتانشىلدىق رۋحىنا دالەل بولادى.
«ءۇش قيان» شىعارماسى بويىنشا تالداۋ جۇمىستارى.
اقىننىڭ باستى شىعارماسى - «ءۇش قيان». مۇندا اقىن ەسكى ءداستۇردىڭ ىرگەسى شايقالعانىن، ادامدار نيەتىنىڭ بۇزىلۋىن ءسوز ەتەدى. قۇنارلى قونىستاردى تارتىپ العان وتارلاۋ ناتيجەسىندە تۇرمىسى ناشارلاپ، تىعىرىققا تىرەلگەن ەل تاعدىرى اقىندى تەبىرەنتپەي قويمايدى. «ءۇش قيان» تولعاۋىمەن «سارىارقا»، «اتتەڭ، قاپى دۇنيە - اي»، «قازتۋعان» جىرلارى ۇندەس. مۇندا ايتىلاتىن باستى نارسە - جەر، قۇتتى قونىس جايى. ول «قاراساي - قازي»، «شالگەز»، «عۇمار قازيۇلىنا ايتقانى» اتتى جىرلارىنا ءدىني اڭىزداردى نەگىز ەتكەن. ءبىلىمدى يگەرمەيىنشە ەلىنىڭ وركەندەمەيتىنىن «وقۋدان قايتقان ازاماتقا» ولەڭىندە اڭعارتادى. اقىن مۇراسىنىڭ ءبىر شوعىرى - بي - بولىستارعا ايتقان ارناۋ ولەڭدەرى.
مۇرات موڭكە ۇلى مايتالمان جىرشى، تەرمەشى رەتىندە دە تانىلعان. تەرمەلەرىندە زامان سىرىنا ءۇڭىلىپ، ءومىر مەن ءولىم، جاستىق پەن كارىلىك، سۇلۋلىق حاقىندا تولعانادى.
وقۋلىقپەن جۇمىس جاساۋ. ۇزىندىلەردى تالداۋ.
قورىتىندى:
شىعارمالارىن ح. دوسمۇحامەد ۇلى، س. سەيفۋللين، م. اۋەزوۆ، س. مۇقانوۆ، ا. توقماعانبەتوۆ، ق. جۇمالييەۆ، ب. وماروۆا، ق. ءمادىباي، تاعى باسقا عالىمدار زەرتتەگەن. كەيبىر شىعارمالارى ورىس تىلىنە اۋدارىلعان.
قازاق پوەزياسىنىڭ التىن قورىنان ءوزىنىڭ لايىقتى ورنىن الاتىن مۇراتتىڭ «ءۇش قيان»، «سارىارقا»، «قازتۋعان»، «قاراساي - قازي»، «شالكەز جىراۋدىڭ ايتقانى» سياقتى ايگىلى شىعارمالاردىڭ ءبىزدىڭ زامانىمىزعا جەتۋىنە زور ۇلەس قوستى. كەيىنگى زەرتتەۋشىلەر، قازاق ادەبيەتى ۇلگىلەرىن جيناق ەتىپ قۇراستىرۋشىلار حالەل دوسمۇحامەد ۇلىنىڭ وسى ەڭبەكتەرىن پايدالاندى.
ءۇي تاپسىرماسى: زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ
باعالاۋ: ساباققا بەلسەندى قاتىسقان وقۋشىلاردى ماراپاتتاۋ.
مۇرات موڭكە ۇلى «ءۇش قيان»، «شالگەز»، «قازتۋعان»، «قاراساي - قازي». جۇكتەۋ
10 سىنىپ
ساباقتىڭ ماقساتى: مۇرات موڭكە ۇلى تۋرالى تىڭ دەرەكتەر الا وتىرىپ، ءومىرى جانە شىعارماشىلىعىمەن تانىسادى. وقۋلىقپەن قاراما – قايشى كەلەتىن تۇستارىن سالىستىرۋ. جاڭا ماعلۇماتتار، دەرەكتەر الادى.
ساباقتىڭ مىندەتى:
بىلىمدىلىگى: مۇرات موڭكە ۇلىنىڭ قازاق ادەبيەتىندەگى ورنىن انىقتاپ شىعارمالارىنا تالداۋ جاسايدى. ولەڭدەرىنىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن ايقىندايدى. زار زامان اقىندارىنىڭ قوعامداعى ورنى، تىنىس - تىرشىلىگى جايلى ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىعى:
مۇرات موڭكە ۇلىنىڭ ولەڭدەرىنە تىلدىك جانە قۇرىلىسىنا تالداۋ جاساي وتىرىپ، تەوريالىق بىلىمدەرى بەكي تۇسەدى. تالداۋ داعدىلارى جەتىلدىرىلەدى، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرى شىڭدالادى، ويلاۋ، تانىم بەلسەندىلىكتەرى ارتتىرىلادى.
تاربيەلىگى:
ۇلتتىق رۋحاني قۇندىلىقتاردى باعالاي بىلۋگە، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن ۇشتاي وتىرىپ ءبىرىن - ءبىرى سىيلاۋعا، پىكىرىنە قۇرمەتپەن قاراۋعا قالىپتاسادى.
ساباقتىڭ ءتيپى: ءبىلىم، بىلىك داعدىنى بەكىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ىزدەندىرۋ ساباعى.
ءادىس - تاسىلدەرى: تاپسىرمامەن جۇمىس، سۇراق جاۋاپ.
كورنەكىلىكتەر: وقۋلىق، عالامتور مالىمەتتەرى
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
ءا) وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ
ءىى. ساباق تاقىرىبى مەن ماقساتىن تانىستىرۋ.
مۇرات موڭكە ۇلى (1843 - 1906) - ايتىسكەر اقىن، جىراۋ. قازىرگى اتىراۋ وبلىسى قىزىلقوعا اۋدانى قاراباۋ اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. جاسىنان جەتىم قالىپ، اعاسى ماتايدىڭ قولىندا تاربيەلەنگەن. اۋىل مولداسىنان ءبىلىم العان. ەسەت بي مەن ابىل اقىننان ونەگە الىپ، ءوزى مۇرىن جىراۋ سەڭگىربايۇلىنا ۇستازدىق ەتكەن. مۇرات موڭكە ۇلى 17 جاسىندا جىلقىشى، 20 جاسىندا بالا وراز، 25 - ىندە جاسكەلەڭ، جانتولى، شولپان، تىنىشتىق سىندى اقىندارمەن ايتىسىپ، جەڭىپ شىققان. ول ءوزىنىڭ وجەت مىنەزى، قاعىتپاعا جۇيرىكتىگى، تاپقىرلىعىمەن ءاردايىم جەڭىسكە جەتكەن.
مۇرات موڭكە ۇلى ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن اڭساپ، بوداندىققا قارسى جىر تولعادى. زار زامان اقىنى اتاندى. اتا قونىسىنىڭ وتارلاۋشى تالاۋىنا تۇسكەنىنە نالىعان اقىن ءوزى تۋىپ وسكەن دالانىڭ كەشەگى كۇنىن ساعىنىشپەن ەسكە العان. ونىڭ «اۋەلى جەڭىپ ورىس ەدىلدى الدى، سارىتاۋ، اشتارحاننىڭ جەرىن الدى. ءتامامى سۋ مەن نۋدى ورىس ۇستاپ، قازاقتىڭ مۇنان جۇتاپ شالىنعانى»، «قازاقتىڭ جەر - مۇراسى»، «كەڭ قونىس قايدان ىزدەپ تاپتىرادى؟» دەگەن جىر جولدارى اقىننىڭ وتانشىلدىق رۋحىنا دالەل بولادى.
«ءۇش قيان» شىعارماسى بويىنشا تالداۋ جۇمىستارى.
اقىننىڭ باستى شىعارماسى - «ءۇش قيان». مۇندا اقىن ەسكى ءداستۇردىڭ ىرگەسى شايقالعانىن، ادامدار نيەتىنىڭ بۇزىلۋىن ءسوز ەتەدى. قۇنارلى قونىستاردى تارتىپ العان وتارلاۋ ناتيجەسىندە تۇرمىسى ناشارلاپ، تىعىرىققا تىرەلگەن ەل تاعدىرى اقىندى تەبىرەنتپەي قويمايدى. «ءۇش قيان» تولعاۋىمەن «سارىارقا»، «اتتەڭ، قاپى دۇنيە - اي»، «قازتۋعان» جىرلارى ۇندەس. مۇندا ايتىلاتىن باستى نارسە - جەر، قۇتتى قونىس جايى. ول «قاراساي - قازي»، «شالگەز»، «عۇمار قازيۇلىنا ايتقانى» اتتى جىرلارىنا ءدىني اڭىزداردى نەگىز ەتكەن. ءبىلىمدى يگەرمەيىنشە ەلىنىڭ وركەندەمەيتىنىن «وقۋدان قايتقان ازاماتقا» ولەڭىندە اڭعارتادى. اقىن مۇراسىنىڭ ءبىر شوعىرى - بي - بولىستارعا ايتقان ارناۋ ولەڭدەرى.
مۇرات موڭكە ۇلى مايتالمان جىرشى، تەرمەشى رەتىندە دە تانىلعان. تەرمەلەرىندە زامان سىرىنا ءۇڭىلىپ، ءومىر مەن ءولىم، جاستىق پەن كارىلىك، سۇلۋلىق حاقىندا تولعانادى.
وقۋلىقپەن جۇمىس جاساۋ. ۇزىندىلەردى تالداۋ.
قورىتىندى:
شىعارمالارىن ح. دوسمۇحامەد ۇلى، س. سەيفۋللين، م. اۋەزوۆ، س. مۇقانوۆ، ا. توقماعانبەتوۆ، ق. جۇمالييەۆ، ب. وماروۆا، ق. ءمادىباي، تاعى باسقا عالىمدار زەرتتەگەن. كەيبىر شىعارمالارى ورىس تىلىنە اۋدارىلعان.
قازاق پوەزياسىنىڭ التىن قورىنان ءوزىنىڭ لايىقتى ورنىن الاتىن مۇراتتىڭ «ءۇش قيان»، «سارىارقا»، «قازتۋعان»، «قاراساي - قازي»، «شالكەز جىراۋدىڭ ايتقانى» سياقتى ايگىلى شىعارمالاردىڭ ءبىزدىڭ زامانىمىزعا جەتۋىنە زور ۇلەس قوستى. كەيىنگى زەرتتەۋشىلەر، قازاق ادەبيەتى ۇلگىلەرىن جيناق ەتىپ قۇراستىرۋشىلار حالەل دوسمۇحامەد ۇلىنىڭ وسى ەڭبەكتەرىن پايدالاندى.
ءۇي تاپسىرماسى: زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ
باعالاۋ: ساباققا بەلسەندى قاتىسقان وقۋشىلاردى ماراپاتتاۋ.
مۇرات موڭكە ۇلى «ءۇش قيان»، «شالگەز»، «قازتۋعان»، «قاراساي - قازي». جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جاي بولشەكتەر مەن ارالاس ساندارعا امالدار قولدانۋ.
