مۋزىكا الەمى مۋزىكالىق - ديداكتيكالىق ويىندار جيناعى
"مۋزىكا الەمى" مۋزىكالىق - ديداكتيكالىق ويىندار جيناعى
بالالارعا ارنالعان مۋزىكالىق ديداكتيكالىق ويىندار.
مۋزىكا بالاعا ونىڭ ەرتە دامۋ كەزەڭدەرىنەن باستاپ اسەر ەتەدى. سوندىقتان دا ەرتە بالالىق شاقتا وسى مۋزىكالىق بايلانىستى ۇزبەۋ كەرەك جانە بالانىڭ مۋزىكالىق قابىلەتتەرىن دامىتۋعا بارىنشا كۇش جۇمساۋ كەرەك. تۇلعانىڭ دامۋى مەن قالىپتاسۋىنىڭ باستى ىرگە تاسى بالالىق شاقتا قالاناتىندىعىن ەستەن شىعارماۋ كەرەك، ال مۋزىكا دامۋى جەدەلدەتۋشى جاقسى قۇرال بولىپ تابىلادى.
بالانى مۋزىكالىق دامىتۋ تابيعي تۇردە جانە ءماجبۇرسىز جۇزەگە اسىرىلۋى كەرەك، ياعني ويىن فورماسىندا. ويىن - مەكتەپكە دەيىنگى جاستاعى بالالارعا ارنالعان قىزمەتتىڭ نەگىزگى ءتۇرى. بالالاردىڭ وزىندىك مۋزىكالىق قىزمەتىن دامىتۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى - مۋزىكالىق ديداكتيكالىق ويىندار بولىپ تابىلادى.
«مەنىڭ بالاپاندارىم قايدا»
(دىبىستىق جوعارى ەستۋ قابىلەتىن دامىتۋ مەن باعدارلاما ماتەريالىن بەكىتۋگە ارنالعان)
ويىن ماتەريالى: ءتورت ۇلكەن كارتوچكا مەن بىرنەشە كىشكەنە كارتوچكالار (ويىنشىلار سانى بويىنشا). ۇلكەن كارتوچكالارعا قازدىڭ، ۇيرەكتىڭ، تاۋىقتىڭ، قۇستىڭ سۋرەتتەرى سالىنعان؛ كىشكەنتايلارىنا قازدىڭ، ۇيرەكتىڭ تاۋىقتىڭ، قۇستىڭ ۇياداعى بالاپاندارى سالىنعان.
ويىن بارىسى: بالالار مۋزىكالىق جەتەكشىگە قاراما – قارسى جارتىلاي شەڭبەر جاساپ وتىرادى، ءارقايسىنىڭ قولىندا ءبىر – بىرەۋدەن كىشكەنتاي كارتوچكا بار.
مۋزىكالىق جەتەكشى ويناۋدى ۇسىنادى دا اڭگىمەسىن باستايدى: ءبىر اۋلادا بالاپاندارىمەن تاۋىق، ۇيرەك، قاز ءومىر ءسۇرىپتى، ال اۋلانىڭ سىرتىنداعى ۇيادا قۇس بالاپاندارىمەن تۇرىپتى. بىردە قاتتى جەل سوعىپ، جاڭبىر جاۋدى دا، بارلىعى تىعىلىپ قالدى. ەڭ ءبىرىنشى بولىپ ءوز بالاپاندارىن ۇيرەك شاقىرادى (سۋرەتتى كورسەتەدى): «مەنىڭ بالاپاندارىم، سۇيكىمدى بالاقاندارىم قايدى؟ كريا، كريا!» (ءبىرىنشى وكتاۆانىڭ رەس دىبىسى بويىنشا ءان سالادى). كارتوچكالارىندا ۇيرەكتىڭ بالاپاندارىنىڭ سۋرەتى سالىنعان بالالار ولاردى كوتەرىپ، بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەدى: «كريا – كريا، ءبىز مۇندامىز» (ەكىنشى وكتاۆانىڭ ليا دىبىسى بويىنشا ءان سالادى).
مۋزىكالىق جەتەكشى بىلاي دەپ جالعاستىرادى: «ۇيرەك ءوز بالاپاندارىن تاپقانىنا قاتتى قۋانادى (كارتوچكالاردى جيناپ الادى). بارلىق قۇستار ءوز بالالارىن تاۋىپ العانشا ويىن جالعاسادى.
«كوڭىلدى – مۇڭدى» ويىنى
(مۋزىكالىق تۋىندىنىڭ ەرەكشەلىگىن انىقتاۋ ءۇشىن)
ويىن ماتەريالى: ءتورت ۇلكەن كارتوچكا: كوڭىلدى قۇلىنشاق، كوڭىلدى ويىنشىقتار (ءتيىن نەمەسە ءپىل)، مۇڭدى يت، مۇڭدى قويان. وسى كەيىپكەرلەردىڭ سۋرەتتەرى سالىنعان بىرنەشە كىشكەنتاي كارتوچكالار.
ويىن بارىسى: مۋزىكالىق جەتەكشى ءارتۇرلى اۋەندەردى ورىندايدى بالالار اۋەندى تىڭدايدى دا سايكەس كارتوچكانى كورسەتەدى.
كوڭىلدى
جىلقى جاعالاۋدا ءجۇر ەكەن
جاسىل جەلەك ۇستىندە.
ول باسىن شۇلعىپ،
قارا جالىڭ جەلپىلدەتىپ،
التىن جۇگەنىن سىلدىرلاتىپ
سىڭعىر، سىڭعىر ەتە
تاعىپ العان قوڭىراۋلارى،
جورعالاپ ول جۇرەدى
مۇڭدى
مۇڭدى كوڭىلسىز جانۋارلار،
ولار اۋىرىپ قالعان شىعار.
قوياننىڭ اياعى اۋىرىپ تۇر،
تۇنجىراپ مۇڭايىپ تۇر.
سوندىقتاندا ولار،
ءيتتىڭ باسى اۋىرىپ تۇر
«ۇنىنەن تانى»
ويىن ماتەريالى: دابىل، سىلدىرماق، ۇسكىرىك، كسەلافون، كەرمە (شيرما)
ويىن بارىسى.
مۋزىكا! مۋزىكا!
بۇل نە ەكەن ءوزى؟
مۇمكىن بۇل،
كوگىلدىر اسپان شىعار!
مۇمكىن بۇل،
تاڭعى اراي شىعار؟
ال، مۇمكىن، مۋزىكا –
تەك قانا دىبىستار شىعار!
مۋزىكالىق جەتەكشى اسپاپتاردىڭ بىرىمەن وينايدى. بالالار تىڭدايدى جانە مۋزىكالىق اسپاپتىڭ اتىن اتايدى. وسىدان كەيىن اتاۋىن تاپقان مۋزىكالىق اسپاپتاردا ءوز بەتىمەن وينايدى.
«مۋزىكالىق ساعات»
ويىن ماتەريالى: قاتتى كارتوننان ىستەلىنگەن ساعات.
ويىن بارىسى: مۋزىكالىق جەتەكشى بالالارعا تانىس ءاننىڭ اۋەنىن وينايدى جانە اۋەندى تىڭداپ بولعاننان كەيىن بالالارعا قاي ءاننىڭ ورىندالعانىن ساعات تىلىمەن كورسەتۋدى ۇسىنادى. «جاسىل شىرشا»، «ءبيشى بولام وسكەندە»، «ءبىز باقىتتى بالامىز»، «دومبىرا سازى»، «اياز اتا»، «جاڭبىر» «سىلدىرماق». ءاننىڭ باسىن تىڭداعاننان كەيىن ءبىر بالا شىعادى دا تىڭدالعان اۋەنگە سايكەس كەلەتىن كارتينانى ساعاتتىڭ تىلىمەن كورسەتەدى. ويىن ساعاتتاعى سۋرەتتەردى اينالىپ كەلگەنشە جالعاسادى.
«كوڭىلدى پاروۆوز»
ويىن ماتەريالى: قاتتى كارتوننان جاسالىنعان پاروۆوز جانە اڭدار.
ويىن بارىس: «كوڭىلدى پاروۆوز» ادىستەمەلىك ۇستەلگە بالالار جاققا قاراتىلىپ قويىلادى. مۋزىكالىق جەتەكشى بالالارعا بوس تەرەزەلەرگە نازار اۋدارتا وتىرىپ، پاروۆوز بەن ونىڭ ۆاگوندارىن قاراپ شىعۋدى ۇسىنادى.
ودان ءارى قاراي پاروۆوزعا ماشيناشى مەن جولاۋشىلار قاجەت بولعاندىقتان، ونىڭ ۇزاق جولعا شىعا الماي تۇرعانىن حابارلايدى. ال ۆاگونداعى ورىندارعا كىم وتىراتىندىعىن انىقتاۋعا مۋزىكا كومەكتەسەدى. مۋزىكا جەتەكشىسى «قورباڭباي ايۋ» پەساسىن تىڭداۋدى جانە ونىڭ اتاۋىن ەسكە ءتۇسىرۋدى ۇسىنادى. بالالار پەسانىڭ اتاۋىن تابادى، ءسويتىپ «اش قاسقىر»، «ايلاكەر تۇلكى»، «كوڭىلدى قوياندار».
«مۋزىكاداعى ءۇش كيت»
ويىن ماتەريالى: قاتتى كارتوننان جاسالىنعان ءۇش كيت.
ويىن بارىسى: ويىن مۋزىكاداعى «ءۇش كيت» تاقىرىبى بويىنشا بالالاردىڭ ءبىلىمىن بەكىتۋ ءۇشىن تانىس ماتەريالدارمەن وتكىزىلەدى. بالالار ءۇش شەڭبەر جاساپ تۇرادى، ورتاسىندا قولىنا «كيت» ۇستاعان بالا تۇرادى. «مارش» اۋەنى ويناعاندا كيت – مارش شەڭبەرىندە تۇرعان بالالار مارشتايدى. ال «پولكا» اۋەنى ويناعاندا كيت – ءبيى، «دوستىق» ءانى ويناعاندا كيت – ءان شەڭبەرىندە تۇرعان بالالار اندەتەدى. مۋزىكا جەتەكشىسى مۋزىكالىق ماتەريالدى ءوز قالاۋى مەن تاقىرىپتى بەكىتۋ قاجەتتىلىگىنە بايلانىستى تاڭدايدى.
«مۋزىكالىق مونشاقتار»
ويىن ماتەريالى: ءتۇرلى – ءتۇستى كارتوننان جاسالىنعان مونشاقتار.
ويىن بارىسى: ويىن بالالاردى قىسقا جانە ۇزاق دىبىستارمەن تانىستىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى. مۋزىكالىق جەتەكشى شاعىن ءاندى نەمەسە اۋەندى وينايدى، ول ويناتىلعاندا اۋەننىڭ ريتميتيكالىق سۋرەتى انىق ەستىلۋى ءتيىس جانە مۋزىكاداعى ۇزاق جانە قىسقا دىبىستاردى تابۋ كەرەك. بۇل دىبىستاردى ۇلكەن جانە كىشى مونشاقتاردىڭ كومەگىمەن بەينەلەۋگە بولادى. ۇلكەن مونشاقتار – بۇل ۇزاق دىبىستار، كىشى مونشاقتار – قىسقا دىبىستار.
«مۋزىكالىق ۇيشىك»
ويىن ماتەريالى: قاتتى كارتوننان جاسالىنعان ۇيشىك جانە سول اينەكتەردىڭ كولەمىنە سايكەس ءارتۇرلى مۋز اسپاپتاردىڭ سۋرەتتەرى.
ويىن بارىسى: مۋزىكا جەتەكشىسى بالالارعا ۇيشىكتى كورسەتەدى. ول ۇيشىكتىڭ ىشىندە ءارتۇرلى اسپاپتاردا وينايتىن، كوڭىلدى مۋزىكانتتاردىڭ تۇراتىنىن ايتادى. ەگەر مۇقيات تىڭداساق، ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ قانداي مۋزىكالىق اسپاپتاردا وينايتىنىن بىلەتىن بولامىز. مۋزىكا جەتەكشىسى بالالارعا تانىس ءاندى ءارتۇرلى مۋزىكالىق اسپاپتاردا ويناپ ايتىپ بەرەدى. بالالارعا ول اسپاپتاردى كورسەتپەۋ كەرەك. تاپسىرما جۇكتەلگەن بالا، قانداي ينسترۋمەنت ەكەنىن تاۋىپ كارتوچكالاردىڭ اراسىنان سول ينسترۋمەنتتىڭ سۋرەتىن الىپ ۇيشىكتىڭ اينەگىنە اپارىپ جابىستىرادى.
«ءوز اسپابىڭدى تاپ»
ويىن ماتەريالى: مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ سۋرەتتەرى بەينەلەنگەن ءتۇسسىز كارتوچكالار جانە ءتۇرلى ءتۇستى تورتكە بولىنگەن ءۇش كارتا، جانە بالالارعا ارنالعان مۋز اسپاپتار، شيرما.
ويىن بارىسى: ويىنعا ءبىر جۇرگىزۋشى، ەكى بالا قاجەت. جۇرگىزۋشى شيرمانىڭ ارتىنداعى اسپاپتاردىڭ جانىنا تورتكە بولىنگەن ءتۇستى كارتانى قويادى، ال ءتۇسسىز كارتانى وينايتىن بالالارعا تاراتىپ بەرەدى. بالالارعا اسپاپتاردىڭ داۋىسىن تاعىدا بىررەت تىڭداتىپ، ولەڭ ايتا باستايدى سولاي ويىن باستالادى. جۇرگىزۋشى سۋرەتتىڭ ءبىر بولىگىن كوتەرىپ سول اسپاپتا ويناپ مەن قانداي اسپاپتا وينادىم دەپ سۇرايدى. دۇرىس جاۋاپ بەرگەن بالاعا ءتۇستى كارتانىڭ ءبىر بولىگىن بەرىلىپ ول كارتا ءتۇسسىز كارتانىڭ ۇستىنە قويىلادى. ويىن كارتا جابىلعانشا جالعاسا بەرەدى.
«سوقىر تەكە»
ويىن بارىسى: بالالار ءبىر – ءبىرىنىڭ قولىنان ۇستاپ شەڭبەر جاساپ تۇرادى، 3 – 4 بالا شەڭبەردىڭ سىرت جاعىندا تۇرادى.
ورتادا «سوقىر تەكە»
بالالار شەڭبەرمەن اينالىپ ءجۇرىپ، ءاننىڭ 1 – ءشى شۋماعىن ايتادى. 2 – شۋماقتى «سوقىر تەكە» ايتادى. 2 – شۋماق باستالعاندا بالالار بەكىتكەن قولدارىن جوعارى كوتەرەدى، ال سىرتتا تۇرعان بالالار ىشكە ەنىپ، «سوقىر تەكەگە» ۇستاتپايمىز دەپ جان جاققا جۇگىرەدى. «سوقىر تەكە» بىرەۋدى ۇستاپ الۋعا تىرىسادى. ەگەر ۇستاپ السا ءاننىڭ 2 – ءشى شۋماعىن ايتادى، ويىن قايتالانعاندا ۇستالعان بالا «سوقىر تەكە» بولادى. ەگەر ۇستاي الماسا «سوقىر تەكە» ءوزى بولادى.
سوقىر تەكە، ب ا ق، ب ا ق
ءبىز ايتامىز تاقپاق.
مىقتى بولساڭ قانەكەي،
ءبىرىمىزدى تاپ، تاپ.
«بالاقان دا الاقان»
بالالار دوڭگەلەنە شەڭبەر جاساپ وتىرادى. مۋزىكا ويناعان كەزدە، بالالار ءان ىرعاعىنا ىلەسىپ، قول سوعىپ، ولەڭ ايتادى. الاقاندارىن باسقالاردان بولەك، جاڭىلىس سوققاندار، نە باسقاداي ءبىر قىلىعىمەن ويىن ءتارتىبىن بۇزعاندار «كىنالى بالا» بولىپ تابىلادى. ولاردى ورتاعا جەكە شىعارىپ، كىناسىن اقتاۋ ءۇشىن ولەڭ، تاقپاق ايتقىزىپ، بيلەتەدى.
كەل بالالار، شاپالاقتاپ
الاقاندى ۇرايىق.
جاڭىلعاندى ورتاعا اپ،
ءبىر ونەرىن سۇرايىق.
ق – سى
لا – لا – لا – لا،
بالاقان.
لا – لا – لا – لا،
الاقان.
ايىپ تارتساق ساسپايىق،
قىسىلمايىق قينالىپ.
كەل ويىندى باستايىق،
كەلدى دوستار جينالىپ.
ق – سى
لا – لا – لا – لا،
بالاقان.
لا – لا – لا – لا،
الاقان.
ءبارى قول شاپالاقتاپ، ولەڭ قايىرماسىن ايتىپ تۇرىپ، كىنالى بالانى باقىلايدى. ونى تاپقان كەزدە، ايىبىنا ءان، بي، نەمەسە تاقپاق سۇرايدى. كىنالى بالا ايىبىن وتەگەن سوڭ، ويىن ودان ءارى جالعاسادى.
ءبارى سول بالاعا بۇرىلىپ تۇرىپ، بىلاي دەيدى.
سوعىلعاندا الاقان،
جاڭىلدىڭ سەن، بالاقان.
شايۋ ءۇشىن كىناڭدى،
كورسەت ءبىر ونەرىڭدى.
«ءان سالعان كىم؟»
بالالار شەڭبەر جاساپ ءجۇرىپ اندەتەدى. شەت جاقتا، بالالارعا سىرتىن بەرىپ وتىرعان بالا، ءان سالعان بالانىڭ داۋىسىن تانۋى كەرەك. وتىرعان بالا ءان سالعان بالانى داۋىسىنان تانىسا، ولار ورىن اۋىستىرادى.
(تەمبردى ايىرۋ ءۇشىن ارنالعان ويىن)
كوپ بالا بار بولمەدە،
ءبىرى عانا ءان سالادى.
ال سىرتتاعى
كىم ەكەن دەپ تامسانادى
ءبىر بالا بىلاي دەپ اندەتەدى.
مەن باقىتتى بوبەكپىن،
تاۋداي بيىك تالابىم،
ءان مەن كۇيگە زەرەكپىن،
بىردەن قاعىپ الامىن.
«قوس دابىل»
(دىبىستىڭ بيىكتىگىن ايىرۋ ءۇشىن ارنالعان ويىن)
گۇرىلدەي كەپ قاعىلدى،
تانىپ تۇرمىز دابىلدى.
تام – تا – را – تام. تام – تا – را – تام.
تام – تا – را – تام. تام – تا – را – تام.
شىڭكىلدەي كەپ قاعىلدى،
تانىپ تۇرمىز دابىلدى.
تي – تا – را – تي. تي – تا – را – تي.
تي – تا – را – تي. تي – تا – را – تي.
بالالار ەكى شەڭبەر جاساپ تۇرادى: سىرتقى (ۇلكەن) جانە ىشكى (كىشى.) ويىن باستالعانشا تاربيەشى ءوزىنىڭ قالاۋى بويىنشا ۇلكەن نەمەسە كىشى دابىلدا وينايدى. ۇلكەن دابىلدا ويناعاندا سىرتقى شەڭبەردەگى بالالار اينالىپ ءجۇرىپ اندەتەدى، كىشى دابىلدا ويناعاندا ىشكى شەڭبەردەگى بالالار اينالىپ ءجۇرىپ ءان سالادى.
«كولەڭكە»
كولبەڭ كولبەڭ كولەڭكەم،
كولبەڭدەگەن كولەڭكەم!
قانە قاتار تۇرايىق،
ۇلكەن شەڭبەر قۇرايىق
تاربيەشى وسى ولەڭدى اندەتىپ ايتا ءجۇرىپ، ءبىر ۇلكەن، ءبىر كىشى بالادان قاتار – قاتار تۇرعىزادى.(كىشىسى كولەڭكە). بارلىعى شەڭبەر جاسايدى.
كولبەڭ – كولبەڭ كولەڭكەم،
كولبەڭدەگەن كولەڭكەم!
بۇركىت قالاي بۇرەدى؟
كىم كورسەتە بىلەدى؟
ءان ىرعاعىمەن بالالار بۇركىتشە قانات قاعادى، ەڭكەيىپ ساۋساقتارىمەن جەر تىرەيدى. كولەڭكەلەر قايتالاپ قيمىل جاسايدى.
كولبەڭ – كولبەڭ كولەڭكەم،
كولبەڭدەگەن كولەڭكەم!
قاسقىر قالاي جۇرەدى،
كىم كورسەتە بىلەدى؟
(قاسقىردىڭ ءجۇرىسىن بەينەلەيدى)
كولبەڭ – كولبەڭ كولەڭكەم،
كولبەڭدەگەن كولەڭكەم!
ايۋ قالاي جۇرەدى،
كىم كورسەتە بىلەدى؟
(بالالار كولەڭكەلەرىنە ايۋدىڭ ءجۇرىسىن كورسەتەدى)
وسى اڭداردىڭ، قۇستاردىڭ ورنىنا باسقا دا قۇس اڭداردى قويىپ، ويىندى جالعاستىرا بەرۋگە بولادى.
«ۇلكەن – كىشكەنتاي»
ماقساتى: بالالاردى ۇزاق قىسقا دىبىستاردى بىلۋگە ۇيرەتۋ. مۋزىكانىڭ ءريتمىن سەزىنۋگە باۋلۋ.
ويىننىڭ بارىسى: مۋزىكالىق جەتەكشى بالالارعا اۋەندى تىڭداتقىزىپ، جولدا كىمنىڭ كەلە جاتقانىن تىڭداتقىزىپ سول ادامنىڭ ءجۇرىسىن قولدارىمەن شاپالاق ۇرۋ ارقىلى كورسەتۋدى ۇسىنادى.
ۇلكەن ادامنىڭ ءجۇرىسى – ۇزاق شاپالاق.
بالانىڭ ءجۇرىسى – قىسقا شاپالاق.
«دو – رە – مي»
ماقساتى: بالالاردى مۋزىكاداعى بەينەلەردى، ءاندى تىڭداۋ ارقىلى اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ. تىڭداۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
ويىن بارىسى: مۋزىكالىق جەتەكشى ءاندى ورىنداپ بەرەدى جانە بالالاردان سول انگە بايلانىستى سۋرەتتى تاڭداپ كورسەتۋلەرىن وتىنەدى. بالا نەگە سول سۋرەتتى تاڭداپ العانىن، ول سۋرەتتە نەنىڭ بەينەلەنگەنىن، ءاننىڭ نە تۋرالى ايتىلىپ تۇرعانىن ايتىپ بەرەدى.
«قوياندار»
ماقساتى: مۋزىكانىڭ كوڭىلدى، كوڭىلسىز، باياۋ تۇرلەرىن اجىراتا بىلۋگە باۋلۋ.
ويىن بارىسى: مۋزىكا جەتەكشىسى بالالارعا: ءبىر ۇيدە قوياندار ءومىر ءسۇرىپتى. ولار سونداي كوڭىلدى قوياندار بولىپتى. قوياندار كوڭىل كوتەرىپ بيلەگەندى جاقسى كورىپتى – دەپ (قويانداردىڭ بيلەپ جاتقان سۋرەتىن كورسەتەدى). ال قوياندار شارشاعاندا جاتىپ ۇيىقتايدى ەكەن. انالارى بولسا بالالارىنا بەسىك جىرىن ايتىپ بەرەدى ەكەن (قويانداردىڭ ۇيىقتاپ جاتقان سۋرەتتەرىن كورسەتەدى). ءارى قاراي مۋزىكا جەتەكشىسى بالالاردان، سۋرەت بويىنشا قويانداردىڭ نەستەپ جاتقانىن ايتىپ بەرۋدى جانە مۋزىكانى تىڭداپ قيمىلدارىمەن كورسەتۋدى سۇرايدى.
باۋىرساق كىممەن كەزدەستى؟
ماقساتى: مۋزىكانى سەزىنۋگە، تومەن، ورتاشا، جوعارى دىبىستاردى اجىراتا بىلۋگە باۋلۋ.
ويىن بارىسى: مۋزىكا جەتەكشىسى «باۋىرساق» ەرتەگىسىن جانە سول ەرتەگىنىڭ كەيىپكەرلەرىن ەستەرىنە تۇسىرۋلەرىن سۇرايدى. (قاسقىر، تۇلكى، ايۋ، قويان). مۋزىكا جەتەكشىسى وسى اڭدارعا بايلانىستى مۋزىكالاردى، مىسالى ايۋدىڭ مۋزىكاسىن، تومەنگى رەگيستردان، ال قوياننىڭ مۋزىكاسىن جوعارعى رەگيستردان وينايدى. بالالار مۋزىكانىڭ قاي رەگيستردان وينالعانىن تىڭداپ، قاي اڭنىڭ مۋزىكاسى ەكەنىن تاۋىپ، سۋرەت ارقىلى كورسەتەدى.
«مۋزىكالىق اتكەنشەك»
ماقساتى: بالالارعا مۋزىكانىڭ وزگەرۋ تەمپىن اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ويىن بارىسى: مۋزىكا جەتەكشىسى «اتكەنشەك» ءانىن ورىندايدى جانە بالالاردان اتكەنشەكتىڭ قالاي قوزعالاتىنىن سۇرايدى. بالالاردان مۋزىكانىڭ وزگەرۋ تەمپىن قيمىلمەن كورسەتۋدى جانە سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋلەرىن سۇرايدى.
قاي كەزدە مۋزىكا تەز وينادى؟ قاي كەزدە باياۋ وينادى؟
(جىلدام قوزعالادى، اقىرىن قوزعالادى، باياۋ قوزعالادى، توقتايدى.)
«اقىرىن قاتتى»
ماقساتى: تەمبرلىك ەستۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىن بارىس: بالالارعا ءبىر ءتۇستى ءبىراق ءار ءتۇرلى رەڭكتەگى كارتوچكا جايمالارى بەرىلەدى.
بالالارعا: كوگىلدىر – اقىرىن مۋزىكا، قارا كوك – قاتتى مۋزىكا، كوك – ورتاشا.
ءارى قاراي مۋزىكا جەتەكشىسى ءاندى اقىرىن، قاتتى جىنە ورتاشا ورىندايدى.
بالالار مۋزىكانى تىڭداي وتىرىپ قولدارىنداعى فيشكالارىمەن كارتوچكالاردى جابادى.
«مەنىڭ بالاپاندارىم قايدا»
ماقساتى: دىبىستىق جوعارى ەستۋ قابىلەتىن دامىتۋ مەن باعدارلاما ماتەريالىن بەكىتۋگە ارنالعان.
ويىن بارىسى: بالالار مۋزىكالىق جەتەكشىگە قاراما – قارسى جارتىلاي شەڭبەر جاساپ وتىرادى، ءارقايسىنىڭ قولىندا ءبىر – بىرەۋدەن كىشكەنتاي كارتوچكا بار.
مۋزىكالىق جەتەكشى ويناۋدى ۇسىنادى دا اڭگىمەسىن باستايدى: ءبىر اۋلادا بالاپاندارىمەن تاۋىق، ۇيرەك، قاز ءومىر ءسۇرىپتى، ال اۋلانىڭ سىرتىنداعى ۇيادا قۇس بالاپاندارىمەن تۇرىپتى. بىردە قاتتى جەل سوعىپ، جاڭبىر جاۋدى دا، بارلىعى تىعىلىپ قالدى. ەڭ ءبىرىنشى بولىپ ءوز بالاپاندارىن ۇيرەك شاقىرادى (سۋرەتتى كورسەتەدى): «مەنىڭ بالاپاندارىم، سۇيكىمدى بالاقاندارىم قايدى؟ كريا، كريا!» (ءبىرىنشى وكتاۆانىڭ رەس دىبىسى بويىنشا ءان سالادى).
كارتوچكالارىندا ۇيرەكتىڭ بالاپاندارىنىڭ سۋرەتى سالىنعان بالالار ولاردى كوتەرىپ، بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەدى: «كريا – كريا، ءبىز مۇندامىز» (ەكىنشى وكتاۆانىڭ ليا دىبىسى بويىنشا ءان سالادى).
مۋزىكالىق جەتەكشى بىلاي دەپ جالعاستىرادى: «ۇيرەك ءوز بالاپاندارىن تاپقانىنا قاتتى قۋانادى (كارتوچكالاردى جيناپ الادى). بارلىق قۇستار ءوز بالالارىن تاۋىپ العانشا ويىن جالعاسادى.
«كۇن مەن بۇلت»
ماقساتى: بالالاردىڭ ەستۋ، تىڭداۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. ءار – ءتۇرلى سيپاتتاعى اۋەندەردى اجىراتۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. (كوڭىلدى، قۋانىشتى، مۇڭدى، كوڭىلسىز).
ويىن بارىسى: ءۇش كارتوچكا ءبىرىنشى كارتوچكادا جارقىراپ تۇرعان كۇننىڭ كوزىنىڭ سۋرەتى، ەكىنشى كارتوچكادا بۇلت باسقان كۇننىڭ كوزىنىڭ سۋرەتى، ءۇشىنشى كارتوچكادا جاڭبىر مەن بۇلتتىڭ سۋرەتى
ويىنعا قاتىسۋشىلار، ويىن قۇرالىنىڭ سانىنا بايلانىستى الىنادى. بالالارعا كارتوچكالار تاراتىلىپ، ءۇش ءتۇرلى مۋزىكالىق شىعارما تىڭداۋدى ۇسىنادى.
بالالار بوس شارشىلاردى اۋەننىڭ كوڭىل كۇيىنە بايلانىستى، سۋرەتى بار كارتوچكالارمەن جابادى. ءار سۋرەت اۋەننىڭ كوڭىل كۇيىنە بايلانىستى.
«ۇيدە نەستەپ جاتىر؟»
ماقساتى: بالالاردىڭ مۋزىكا جانرلارى تۋرالى بىلىمدەرىن دامىتۋ. ءاندى، ءبيدى، مارشتى اجىراتا بىلۋگە باۋلۋ.
ويىن بارىسى: مۋزىكا جەتەكشىسى اۋەندى تىڭداتقىزىپ، بالالاردىڭ ۇيدە نە ىستەپ جاتقاندارىن ايتىپ بەرۋلەرىن سۋرايدى. مۋزىكا جەتەكشىسى فورتەپيانودا م. گليكانىڭ پولكاسىن، د. شوستاكوۆيچتىڭ مارشىن جانە ش. قالداياقوۆتىڭ «بالدىرعاندار» ءانىن ويناپ بەرەدى. بالالار مۋزىكانى تىڭداي وتىرىپ، بالالاردىڭ ۇيدە نە ىستەپ جاتقاندارىن ۇعادى. (ءان ايتىپ جاتىر، بيلەپ جاتىر، ساپ ءتىزىلىپ ءجۇر).
«تەڭىز»
ماقساتى: بالالاردىڭ مۋزىكالىق ەستۋ، تىڭداۋ، كورۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىن بارىسى: بالالارعا ءۇنتاسپادان تەڭىزدىڭ دىبى قوسىلعان اۋەندى ەستىرتۋ. اۋەندى تىڭداپ بولعاسىن، بالالار اۋەننىڭ مىنەز قۇلقىن ايتىپ ءوز ويلارىمەن بولىسەدى. مۋزىكا جەتەكشىسى كومپوزيتوردىڭ جازعان اۋەنىندەگى كەزدەسەتىن ءار – ءتۇرلى كوڭىل كۇيىنە بالالاردىڭ كوڭىلىن اۋدارادى. اۋەندە تولقىن بىردە اقىرىن، بىردە قاتتى، بىردە ءجاي ەستىلەدى.. سودان سوڭ مۋزىكا جەتەكشىسى بالالدى كارتينكادا كورسەتىلگەن تەڭىزدىڭ ءار ءتۇرلى تولقىنىمەن تانىستىرادى. مۋزىكا جەتەكشىسى بالالارعا مۋزىكانى قايتادان تىڭداتقىزا وتىرىپ، بالالاردان تەڭىزدىڭ ءار – ءتۇرلى تولقىنىن كارتوچكانىڭ كومەگىمەن كورسەتۋدى سۇرايدى.
مۋزىكا الەمى مۋزىكالىق - ديداكتيكالىق ويىندار جيناعى. جۇكتەۋ
بالالارعا ارنالعان مۋزىكالىق ديداكتيكالىق ويىندار.
مۋزىكا بالاعا ونىڭ ەرتە دامۋ كەزەڭدەرىنەن باستاپ اسەر ەتەدى. سوندىقتان دا ەرتە بالالىق شاقتا وسى مۋزىكالىق بايلانىستى ۇزبەۋ كەرەك جانە بالانىڭ مۋزىكالىق قابىلەتتەرىن دامىتۋعا بارىنشا كۇش جۇمساۋ كەرەك. تۇلعانىڭ دامۋى مەن قالىپتاسۋىنىڭ باستى ىرگە تاسى بالالىق شاقتا قالاناتىندىعىن ەستەن شىعارماۋ كەرەك، ال مۋزىكا دامۋى جەدەلدەتۋشى جاقسى قۇرال بولىپ تابىلادى.
بالانى مۋزىكالىق دامىتۋ تابيعي تۇردە جانە ءماجبۇرسىز جۇزەگە اسىرىلۋى كەرەك، ياعني ويىن فورماسىندا. ويىن - مەكتەپكە دەيىنگى جاستاعى بالالارعا ارنالعان قىزمەتتىڭ نەگىزگى ءتۇرى. بالالاردىڭ وزىندىك مۋزىكالىق قىزمەتىن دامىتۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى - مۋزىكالىق ديداكتيكالىق ويىندار بولىپ تابىلادى.
«مەنىڭ بالاپاندارىم قايدا»
(دىبىستىق جوعارى ەستۋ قابىلەتىن دامىتۋ مەن باعدارلاما ماتەريالىن بەكىتۋگە ارنالعان)
ويىن ماتەريالى: ءتورت ۇلكەن كارتوچكا مەن بىرنەشە كىشكەنە كارتوچكالار (ويىنشىلار سانى بويىنشا). ۇلكەن كارتوچكالارعا قازدىڭ، ۇيرەكتىڭ، تاۋىقتىڭ، قۇستىڭ سۋرەتتەرى سالىنعان؛ كىشكەنتايلارىنا قازدىڭ، ۇيرەكتىڭ تاۋىقتىڭ، قۇستىڭ ۇياداعى بالاپاندارى سالىنعان.
ويىن بارىسى: بالالار مۋزىكالىق جەتەكشىگە قاراما – قارسى جارتىلاي شەڭبەر جاساپ وتىرادى، ءارقايسىنىڭ قولىندا ءبىر – بىرەۋدەن كىشكەنتاي كارتوچكا بار.
مۋزىكالىق جەتەكشى ويناۋدى ۇسىنادى دا اڭگىمەسىن باستايدى: ءبىر اۋلادا بالاپاندارىمەن تاۋىق، ۇيرەك، قاز ءومىر ءسۇرىپتى، ال اۋلانىڭ سىرتىنداعى ۇيادا قۇس بالاپاندارىمەن تۇرىپتى. بىردە قاتتى جەل سوعىپ، جاڭبىر جاۋدى دا، بارلىعى تىعىلىپ قالدى. ەڭ ءبىرىنشى بولىپ ءوز بالاپاندارىن ۇيرەك شاقىرادى (سۋرەتتى كورسەتەدى): «مەنىڭ بالاپاندارىم، سۇيكىمدى بالاقاندارىم قايدى؟ كريا، كريا!» (ءبىرىنشى وكتاۆانىڭ رەس دىبىسى بويىنشا ءان سالادى). كارتوچكالارىندا ۇيرەكتىڭ بالاپاندارىنىڭ سۋرەتى سالىنعان بالالار ولاردى كوتەرىپ، بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەدى: «كريا – كريا، ءبىز مۇندامىز» (ەكىنشى وكتاۆانىڭ ليا دىبىسى بويىنشا ءان سالادى).
مۋزىكالىق جەتەكشى بىلاي دەپ جالعاستىرادى: «ۇيرەك ءوز بالاپاندارىن تاپقانىنا قاتتى قۋانادى (كارتوچكالاردى جيناپ الادى). بارلىق قۇستار ءوز بالالارىن تاۋىپ العانشا ويىن جالعاسادى.
«كوڭىلدى – مۇڭدى» ويىنى
(مۋزىكالىق تۋىندىنىڭ ەرەكشەلىگىن انىقتاۋ ءۇشىن)
ويىن ماتەريالى: ءتورت ۇلكەن كارتوچكا: كوڭىلدى قۇلىنشاق، كوڭىلدى ويىنشىقتار (ءتيىن نەمەسە ءپىل)، مۇڭدى يت، مۇڭدى قويان. وسى كەيىپكەرلەردىڭ سۋرەتتەرى سالىنعان بىرنەشە كىشكەنتاي كارتوچكالار.
ويىن بارىسى: مۋزىكالىق جەتەكشى ءارتۇرلى اۋەندەردى ورىندايدى بالالار اۋەندى تىڭدايدى دا سايكەس كارتوچكانى كورسەتەدى.
كوڭىلدى
جىلقى جاعالاۋدا ءجۇر ەكەن
جاسىل جەلەك ۇستىندە.
ول باسىن شۇلعىپ،
قارا جالىڭ جەلپىلدەتىپ،
التىن جۇگەنىن سىلدىرلاتىپ
سىڭعىر، سىڭعىر ەتە
تاعىپ العان قوڭىراۋلارى،
جورعالاپ ول جۇرەدى
مۇڭدى
مۇڭدى كوڭىلسىز جانۋارلار،
ولار اۋىرىپ قالعان شىعار.
قوياننىڭ اياعى اۋىرىپ تۇر،
تۇنجىراپ مۇڭايىپ تۇر.
سوندىقتاندا ولار،
ءيتتىڭ باسى اۋىرىپ تۇر
«ۇنىنەن تانى»
ويىن ماتەريالى: دابىل، سىلدىرماق، ۇسكىرىك، كسەلافون، كەرمە (شيرما)
ويىن بارىسى.
مۋزىكا! مۋزىكا!
بۇل نە ەكەن ءوزى؟
مۇمكىن بۇل،
كوگىلدىر اسپان شىعار!
مۇمكىن بۇل،
تاڭعى اراي شىعار؟
ال، مۇمكىن، مۋزىكا –
تەك قانا دىبىستار شىعار!
مۋزىكالىق جەتەكشى اسپاپتاردىڭ بىرىمەن وينايدى. بالالار تىڭدايدى جانە مۋزىكالىق اسپاپتىڭ اتىن اتايدى. وسىدان كەيىن اتاۋىن تاپقان مۋزىكالىق اسپاپتاردا ءوز بەتىمەن وينايدى.
«مۋزىكالىق ساعات»
ويىن ماتەريالى: قاتتى كارتوننان ىستەلىنگەن ساعات.
ويىن بارىسى: مۋزىكالىق جەتەكشى بالالارعا تانىس ءاننىڭ اۋەنىن وينايدى جانە اۋەندى تىڭداپ بولعاننان كەيىن بالالارعا قاي ءاننىڭ ورىندالعانىن ساعات تىلىمەن كورسەتۋدى ۇسىنادى. «جاسىل شىرشا»، «ءبيشى بولام وسكەندە»، «ءبىز باقىتتى بالامىز»، «دومبىرا سازى»، «اياز اتا»، «جاڭبىر» «سىلدىرماق». ءاننىڭ باسىن تىڭداعاننان كەيىن ءبىر بالا شىعادى دا تىڭدالعان اۋەنگە سايكەس كەلەتىن كارتينانى ساعاتتىڭ تىلىمەن كورسەتەدى. ويىن ساعاتتاعى سۋرەتتەردى اينالىپ كەلگەنشە جالعاسادى.
«كوڭىلدى پاروۆوز»
ويىن ماتەريالى: قاتتى كارتوننان جاسالىنعان پاروۆوز جانە اڭدار.
ويىن بارىس: «كوڭىلدى پاروۆوز» ادىستەمەلىك ۇستەلگە بالالار جاققا قاراتىلىپ قويىلادى. مۋزىكالىق جەتەكشى بالالارعا بوس تەرەزەلەرگە نازار اۋدارتا وتىرىپ، پاروۆوز بەن ونىڭ ۆاگوندارىن قاراپ شىعۋدى ۇسىنادى.
ودان ءارى قاراي پاروۆوزعا ماشيناشى مەن جولاۋشىلار قاجەت بولعاندىقتان، ونىڭ ۇزاق جولعا شىعا الماي تۇرعانىن حابارلايدى. ال ۆاگونداعى ورىندارعا كىم وتىراتىندىعىن انىقتاۋعا مۋزىكا كومەكتەسەدى. مۋزىكا جەتەكشىسى «قورباڭباي ايۋ» پەساسىن تىڭداۋدى جانە ونىڭ اتاۋىن ەسكە ءتۇسىرۋدى ۇسىنادى. بالالار پەسانىڭ اتاۋىن تابادى، ءسويتىپ «اش قاسقىر»، «ايلاكەر تۇلكى»، «كوڭىلدى قوياندار».
«مۋزىكاداعى ءۇش كيت»
ويىن ماتەريالى: قاتتى كارتوننان جاسالىنعان ءۇش كيت.
ويىن بارىسى: ويىن مۋزىكاداعى «ءۇش كيت» تاقىرىبى بويىنشا بالالاردىڭ ءبىلىمىن بەكىتۋ ءۇشىن تانىس ماتەريالدارمەن وتكىزىلەدى. بالالار ءۇش شەڭبەر جاساپ تۇرادى، ورتاسىندا قولىنا «كيت» ۇستاعان بالا تۇرادى. «مارش» اۋەنى ويناعاندا كيت – مارش شەڭبەرىندە تۇرعان بالالار مارشتايدى. ال «پولكا» اۋەنى ويناعاندا كيت – ءبيى، «دوستىق» ءانى ويناعاندا كيت – ءان شەڭبەرىندە تۇرعان بالالار اندەتەدى. مۋزىكا جەتەكشىسى مۋزىكالىق ماتەريالدى ءوز قالاۋى مەن تاقىرىپتى بەكىتۋ قاجەتتىلىگىنە بايلانىستى تاڭدايدى.
«مۋزىكالىق مونشاقتار»
ويىن ماتەريالى: ءتۇرلى – ءتۇستى كارتوننان جاسالىنعان مونشاقتار.
ويىن بارىسى: ويىن بالالاردى قىسقا جانە ۇزاق دىبىستارمەن تانىستىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى. مۋزىكالىق جەتەكشى شاعىن ءاندى نەمەسە اۋەندى وينايدى، ول ويناتىلعاندا اۋەننىڭ ريتميتيكالىق سۋرەتى انىق ەستىلۋى ءتيىس جانە مۋزىكاداعى ۇزاق جانە قىسقا دىبىستاردى تابۋ كەرەك. بۇل دىبىستاردى ۇلكەن جانە كىشى مونشاقتاردىڭ كومەگىمەن بەينەلەۋگە بولادى. ۇلكەن مونشاقتار – بۇل ۇزاق دىبىستار، كىشى مونشاقتار – قىسقا دىبىستار.
«مۋزىكالىق ۇيشىك»
ويىن ماتەريالى: قاتتى كارتوننان جاسالىنعان ۇيشىك جانە سول اينەكتەردىڭ كولەمىنە سايكەس ءارتۇرلى مۋز اسپاپتاردىڭ سۋرەتتەرى.
ويىن بارىسى: مۋزىكا جەتەكشىسى بالالارعا ۇيشىكتى كورسەتەدى. ول ۇيشىكتىڭ ىشىندە ءارتۇرلى اسپاپتاردا وينايتىن، كوڭىلدى مۋزىكانتتاردىڭ تۇراتىنىن ايتادى. ەگەر مۇقيات تىڭداساق، ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ قانداي مۋزىكالىق اسپاپتاردا وينايتىنىن بىلەتىن بولامىز. مۋزىكا جەتەكشىسى بالالارعا تانىس ءاندى ءارتۇرلى مۋزىكالىق اسپاپتاردا ويناپ ايتىپ بەرەدى. بالالارعا ول اسپاپتاردى كورسەتپەۋ كەرەك. تاپسىرما جۇكتەلگەن بالا، قانداي ينسترۋمەنت ەكەنىن تاۋىپ كارتوچكالاردىڭ اراسىنان سول ينسترۋمەنتتىڭ سۋرەتىن الىپ ۇيشىكتىڭ اينەگىنە اپارىپ جابىستىرادى.
«ءوز اسپابىڭدى تاپ»
ويىن ماتەريالى: مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ سۋرەتتەرى بەينەلەنگەن ءتۇسسىز كارتوچكالار جانە ءتۇرلى ءتۇستى تورتكە بولىنگەن ءۇش كارتا، جانە بالالارعا ارنالعان مۋز اسپاپتار، شيرما.
ويىن بارىسى: ويىنعا ءبىر جۇرگىزۋشى، ەكى بالا قاجەت. جۇرگىزۋشى شيرمانىڭ ارتىنداعى اسپاپتاردىڭ جانىنا تورتكە بولىنگەن ءتۇستى كارتانى قويادى، ال ءتۇسسىز كارتانى وينايتىن بالالارعا تاراتىپ بەرەدى. بالالارعا اسپاپتاردىڭ داۋىسىن تاعىدا بىررەت تىڭداتىپ، ولەڭ ايتا باستايدى سولاي ويىن باستالادى. جۇرگىزۋشى سۋرەتتىڭ ءبىر بولىگىن كوتەرىپ سول اسپاپتا ويناپ مەن قانداي اسپاپتا وينادىم دەپ سۇرايدى. دۇرىس جاۋاپ بەرگەن بالاعا ءتۇستى كارتانىڭ ءبىر بولىگىن بەرىلىپ ول كارتا ءتۇسسىز كارتانىڭ ۇستىنە قويىلادى. ويىن كارتا جابىلعانشا جالعاسا بەرەدى.
«سوقىر تەكە»
ويىن بارىسى: بالالار ءبىر – ءبىرىنىڭ قولىنان ۇستاپ شەڭبەر جاساپ تۇرادى، 3 – 4 بالا شەڭبەردىڭ سىرت جاعىندا تۇرادى.
ورتادا «سوقىر تەكە»
بالالار شەڭبەرمەن اينالىپ ءجۇرىپ، ءاننىڭ 1 – ءشى شۋماعىن ايتادى. 2 – شۋماقتى «سوقىر تەكە» ايتادى. 2 – شۋماق باستالعاندا بالالار بەكىتكەن قولدارىن جوعارى كوتەرەدى، ال سىرتتا تۇرعان بالالار ىشكە ەنىپ، «سوقىر تەكەگە» ۇستاتپايمىز دەپ جان جاققا جۇگىرەدى. «سوقىر تەكە» بىرەۋدى ۇستاپ الۋعا تىرىسادى. ەگەر ۇستاپ السا ءاننىڭ 2 – ءشى شۋماعىن ايتادى، ويىن قايتالانعاندا ۇستالعان بالا «سوقىر تەكە» بولادى. ەگەر ۇستاي الماسا «سوقىر تەكە» ءوزى بولادى.
سوقىر تەكە، ب ا ق، ب ا ق
ءبىز ايتامىز تاقپاق.
مىقتى بولساڭ قانەكەي،
ءبىرىمىزدى تاپ، تاپ.
«بالاقان دا الاقان»
بالالار دوڭگەلەنە شەڭبەر جاساپ وتىرادى. مۋزىكا ويناعان كەزدە، بالالار ءان ىرعاعىنا ىلەسىپ، قول سوعىپ، ولەڭ ايتادى. الاقاندارىن باسقالاردان بولەك، جاڭىلىس سوققاندار، نە باسقاداي ءبىر قىلىعىمەن ويىن ءتارتىبىن بۇزعاندار «كىنالى بالا» بولىپ تابىلادى. ولاردى ورتاعا جەكە شىعارىپ، كىناسىن اقتاۋ ءۇشىن ولەڭ، تاقپاق ايتقىزىپ، بيلەتەدى.
كەل بالالار، شاپالاقتاپ
الاقاندى ۇرايىق.
جاڭىلعاندى ورتاعا اپ،
ءبىر ونەرىن سۇرايىق.
ق – سى
لا – لا – لا – لا،
بالاقان.
لا – لا – لا – لا،
الاقان.
ايىپ تارتساق ساسپايىق،
قىسىلمايىق قينالىپ.
كەل ويىندى باستايىق،
كەلدى دوستار جينالىپ.
ق – سى
لا – لا – لا – لا،
بالاقان.
لا – لا – لا – لا،
الاقان.
ءبارى قول شاپالاقتاپ، ولەڭ قايىرماسىن ايتىپ تۇرىپ، كىنالى بالانى باقىلايدى. ونى تاپقان كەزدە، ايىبىنا ءان، بي، نەمەسە تاقپاق سۇرايدى. كىنالى بالا ايىبىن وتەگەن سوڭ، ويىن ودان ءارى جالعاسادى.
ءبارى سول بالاعا بۇرىلىپ تۇرىپ، بىلاي دەيدى.
سوعىلعاندا الاقان،
جاڭىلدىڭ سەن، بالاقان.
شايۋ ءۇشىن كىناڭدى،
كورسەت ءبىر ونەرىڭدى.
«ءان سالعان كىم؟»
بالالار شەڭبەر جاساپ ءجۇرىپ اندەتەدى. شەت جاقتا، بالالارعا سىرتىن بەرىپ وتىرعان بالا، ءان سالعان بالانىڭ داۋىسىن تانۋى كەرەك. وتىرعان بالا ءان سالعان بالانى داۋىسىنان تانىسا، ولار ورىن اۋىستىرادى.
(تەمبردى ايىرۋ ءۇشىن ارنالعان ويىن)
كوپ بالا بار بولمەدە،
ءبىرى عانا ءان سالادى.
ال سىرتتاعى
كىم ەكەن دەپ تامسانادى
ءبىر بالا بىلاي دەپ اندەتەدى.
مەن باقىتتى بوبەكپىن،
تاۋداي بيىك تالابىم،
ءان مەن كۇيگە زەرەكپىن،
بىردەن قاعىپ الامىن.
«قوس دابىل»
(دىبىستىڭ بيىكتىگىن ايىرۋ ءۇشىن ارنالعان ويىن)
گۇرىلدەي كەپ قاعىلدى،
تانىپ تۇرمىز دابىلدى.
تام – تا – را – تام. تام – تا – را – تام.
تام – تا – را – تام. تام – تا – را – تام.
شىڭكىلدەي كەپ قاعىلدى،
تانىپ تۇرمىز دابىلدى.
تي – تا – را – تي. تي – تا – را – تي.
تي – تا – را – تي. تي – تا – را – تي.
بالالار ەكى شەڭبەر جاساپ تۇرادى: سىرتقى (ۇلكەن) جانە ىشكى (كىشى.) ويىن باستالعانشا تاربيەشى ءوزىنىڭ قالاۋى بويىنشا ۇلكەن نەمەسە كىشى دابىلدا وينايدى. ۇلكەن دابىلدا ويناعاندا سىرتقى شەڭبەردەگى بالالار اينالىپ ءجۇرىپ اندەتەدى، كىشى دابىلدا ويناعاندا ىشكى شەڭبەردەگى بالالار اينالىپ ءجۇرىپ ءان سالادى.
«كولەڭكە»
كولبەڭ كولبەڭ كولەڭكەم،
كولبەڭدەگەن كولەڭكەم!
قانە قاتار تۇرايىق،
ۇلكەن شەڭبەر قۇرايىق
تاربيەشى وسى ولەڭدى اندەتىپ ايتا ءجۇرىپ، ءبىر ۇلكەن، ءبىر كىشى بالادان قاتار – قاتار تۇرعىزادى.(كىشىسى كولەڭكە). بارلىعى شەڭبەر جاسايدى.
كولبەڭ – كولبەڭ كولەڭكەم،
كولبەڭدەگەن كولەڭكەم!
بۇركىت قالاي بۇرەدى؟
كىم كورسەتە بىلەدى؟
ءان ىرعاعىمەن بالالار بۇركىتشە قانات قاعادى، ەڭكەيىپ ساۋساقتارىمەن جەر تىرەيدى. كولەڭكەلەر قايتالاپ قيمىل جاسايدى.
كولبەڭ – كولبەڭ كولەڭكەم،
كولبەڭدەگەن كولەڭكەم!
قاسقىر قالاي جۇرەدى،
كىم كورسەتە بىلەدى؟
(قاسقىردىڭ ءجۇرىسىن بەينەلەيدى)
كولبەڭ – كولبەڭ كولەڭكەم،
كولبەڭدەگەن كولەڭكەم!
ايۋ قالاي جۇرەدى،
كىم كورسەتە بىلەدى؟
(بالالار كولەڭكەلەرىنە ايۋدىڭ ءجۇرىسىن كورسەتەدى)
وسى اڭداردىڭ، قۇستاردىڭ ورنىنا باسقا دا قۇس اڭداردى قويىپ، ويىندى جالعاستىرا بەرۋگە بولادى.
«ۇلكەن – كىشكەنتاي»
ماقساتى: بالالاردى ۇزاق قىسقا دىبىستاردى بىلۋگە ۇيرەتۋ. مۋزىكانىڭ ءريتمىن سەزىنۋگە باۋلۋ.
ويىننىڭ بارىسى: مۋزىكالىق جەتەكشى بالالارعا اۋەندى تىڭداتقىزىپ، جولدا كىمنىڭ كەلە جاتقانىن تىڭداتقىزىپ سول ادامنىڭ ءجۇرىسىن قولدارىمەن شاپالاق ۇرۋ ارقىلى كورسەتۋدى ۇسىنادى.
ۇلكەن ادامنىڭ ءجۇرىسى – ۇزاق شاپالاق.
بالانىڭ ءجۇرىسى – قىسقا شاپالاق.
«دو – رە – مي»
ماقساتى: بالالاردى مۋزىكاداعى بەينەلەردى، ءاندى تىڭداۋ ارقىلى اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ. تىڭداۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
ويىن بارىسى: مۋزىكالىق جەتەكشى ءاندى ورىنداپ بەرەدى جانە بالالاردان سول انگە بايلانىستى سۋرەتتى تاڭداپ كورسەتۋلەرىن وتىنەدى. بالا نەگە سول سۋرەتتى تاڭداپ العانىن، ول سۋرەتتە نەنىڭ بەينەلەنگەنىن، ءاننىڭ نە تۋرالى ايتىلىپ تۇرعانىن ايتىپ بەرەدى.
«قوياندار»
ماقساتى: مۋزىكانىڭ كوڭىلدى، كوڭىلسىز، باياۋ تۇرلەرىن اجىراتا بىلۋگە باۋلۋ.
ويىن بارىسى: مۋزىكا جەتەكشىسى بالالارعا: ءبىر ۇيدە قوياندار ءومىر ءسۇرىپتى. ولار سونداي كوڭىلدى قوياندار بولىپتى. قوياندار كوڭىل كوتەرىپ بيلەگەندى جاقسى كورىپتى – دەپ (قويانداردىڭ بيلەپ جاتقان سۋرەتىن كورسەتەدى). ال قوياندار شارشاعاندا جاتىپ ۇيىقتايدى ەكەن. انالارى بولسا بالالارىنا بەسىك جىرىن ايتىپ بەرەدى ەكەن (قويانداردىڭ ۇيىقتاپ جاتقان سۋرەتتەرىن كورسەتەدى). ءارى قاراي مۋزىكا جەتەكشىسى بالالاردان، سۋرەت بويىنشا قويانداردىڭ نەستەپ جاتقانىن ايتىپ بەرۋدى جانە مۋزىكانى تىڭداپ قيمىلدارىمەن كورسەتۋدى سۇرايدى.
باۋىرساق كىممەن كەزدەستى؟
ماقساتى: مۋزىكانى سەزىنۋگە، تومەن، ورتاشا، جوعارى دىبىستاردى اجىراتا بىلۋگە باۋلۋ.
ويىن بارىسى: مۋزىكا جەتەكشىسى «باۋىرساق» ەرتەگىسىن جانە سول ەرتەگىنىڭ كەيىپكەرلەرىن ەستەرىنە تۇسىرۋلەرىن سۇرايدى. (قاسقىر، تۇلكى، ايۋ، قويان). مۋزىكا جەتەكشىسى وسى اڭدارعا بايلانىستى مۋزىكالاردى، مىسالى ايۋدىڭ مۋزىكاسىن، تومەنگى رەگيستردان، ال قوياننىڭ مۋزىكاسىن جوعارعى رەگيستردان وينايدى. بالالار مۋزىكانىڭ قاي رەگيستردان وينالعانىن تىڭداپ، قاي اڭنىڭ مۋزىكاسى ەكەنىن تاۋىپ، سۋرەت ارقىلى كورسەتەدى.
«مۋزىكالىق اتكەنشەك»
ماقساتى: بالالارعا مۋزىكانىڭ وزگەرۋ تەمپىن اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ويىن بارىسى: مۋزىكا جەتەكشىسى «اتكەنشەك» ءانىن ورىندايدى جانە بالالاردان اتكەنشەكتىڭ قالاي قوزعالاتىنىن سۇرايدى. بالالاردان مۋزىكانىڭ وزگەرۋ تەمپىن قيمىلمەن كورسەتۋدى جانە سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋلەرىن سۇرايدى.
قاي كەزدە مۋزىكا تەز وينادى؟ قاي كەزدە باياۋ وينادى؟
(جىلدام قوزعالادى، اقىرىن قوزعالادى، باياۋ قوزعالادى، توقتايدى.)
«اقىرىن قاتتى»
ماقساتى: تەمبرلىك ەستۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىن بارىس: بالالارعا ءبىر ءتۇستى ءبىراق ءار ءتۇرلى رەڭكتەگى كارتوچكا جايمالارى بەرىلەدى.
بالالارعا: كوگىلدىر – اقىرىن مۋزىكا، قارا كوك – قاتتى مۋزىكا، كوك – ورتاشا.
ءارى قاراي مۋزىكا جەتەكشىسى ءاندى اقىرىن، قاتتى جىنە ورتاشا ورىندايدى.
بالالار مۋزىكانى تىڭداي وتىرىپ قولدارىنداعى فيشكالارىمەن كارتوچكالاردى جابادى.
«مەنىڭ بالاپاندارىم قايدا»
ماقساتى: دىبىستىق جوعارى ەستۋ قابىلەتىن دامىتۋ مەن باعدارلاما ماتەريالىن بەكىتۋگە ارنالعان.
ويىن بارىسى: بالالار مۋزىكالىق جەتەكشىگە قاراما – قارسى جارتىلاي شەڭبەر جاساپ وتىرادى، ءارقايسىنىڭ قولىندا ءبىر – بىرەۋدەن كىشكەنتاي كارتوچكا بار.
مۋزىكالىق جەتەكشى ويناۋدى ۇسىنادى دا اڭگىمەسىن باستايدى: ءبىر اۋلادا بالاپاندارىمەن تاۋىق، ۇيرەك، قاز ءومىر ءسۇرىپتى، ال اۋلانىڭ سىرتىنداعى ۇيادا قۇس بالاپاندارىمەن تۇرىپتى. بىردە قاتتى جەل سوعىپ، جاڭبىر جاۋدى دا، بارلىعى تىعىلىپ قالدى. ەڭ ءبىرىنشى بولىپ ءوز بالاپاندارىن ۇيرەك شاقىرادى (سۋرەتتى كورسەتەدى): «مەنىڭ بالاپاندارىم، سۇيكىمدى بالاقاندارىم قايدى؟ كريا، كريا!» (ءبىرىنشى وكتاۆانىڭ رەس دىبىسى بويىنشا ءان سالادى).
كارتوچكالارىندا ۇيرەكتىڭ بالاپاندارىنىڭ سۋرەتى سالىنعان بالالار ولاردى كوتەرىپ، بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەدى: «كريا – كريا، ءبىز مۇندامىز» (ەكىنشى وكتاۆانىڭ ليا دىبىسى بويىنشا ءان سالادى).
مۋزىكالىق جەتەكشى بىلاي دەپ جالعاستىرادى: «ۇيرەك ءوز بالاپاندارىن تاپقانىنا قاتتى قۋانادى (كارتوچكالاردى جيناپ الادى). بارلىق قۇستار ءوز بالالارىن تاۋىپ العانشا ويىن جالعاسادى.
«كۇن مەن بۇلت»
ماقساتى: بالالاردىڭ ەستۋ، تىڭداۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. ءار – ءتۇرلى سيپاتتاعى اۋەندەردى اجىراتۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. (كوڭىلدى، قۋانىشتى، مۇڭدى، كوڭىلسىز).
ويىن بارىسى: ءۇش كارتوچكا ءبىرىنشى كارتوچكادا جارقىراپ تۇرعان كۇننىڭ كوزىنىڭ سۋرەتى، ەكىنشى كارتوچكادا بۇلت باسقان كۇننىڭ كوزىنىڭ سۋرەتى، ءۇشىنشى كارتوچكادا جاڭبىر مەن بۇلتتىڭ سۋرەتى
ويىنعا قاتىسۋشىلار، ويىن قۇرالىنىڭ سانىنا بايلانىستى الىنادى. بالالارعا كارتوچكالار تاراتىلىپ، ءۇش ءتۇرلى مۋزىكالىق شىعارما تىڭداۋدى ۇسىنادى.
بالالار بوس شارشىلاردى اۋەننىڭ كوڭىل كۇيىنە بايلانىستى، سۋرەتى بار كارتوچكالارمەن جابادى. ءار سۋرەت اۋەننىڭ كوڭىل كۇيىنە بايلانىستى.
«ۇيدە نەستەپ جاتىر؟»
ماقساتى: بالالاردىڭ مۋزىكا جانرلارى تۋرالى بىلىمدەرىن دامىتۋ. ءاندى، ءبيدى، مارشتى اجىراتا بىلۋگە باۋلۋ.
ويىن بارىسى: مۋزىكا جەتەكشىسى اۋەندى تىڭداتقىزىپ، بالالاردىڭ ۇيدە نە ىستەپ جاتقاندارىن ايتىپ بەرۋلەرىن سۋرايدى. مۋزىكا جەتەكشىسى فورتەپيانودا م. گليكانىڭ پولكاسىن، د. شوستاكوۆيچتىڭ مارشىن جانە ش. قالداياقوۆتىڭ «بالدىرعاندار» ءانىن ويناپ بەرەدى. بالالار مۋزىكانى تىڭداي وتىرىپ، بالالاردىڭ ۇيدە نە ىستەپ جاتقاندارىن ۇعادى. (ءان ايتىپ جاتىر، بيلەپ جاتىر، ساپ ءتىزىلىپ ءجۇر).
«تەڭىز»
ماقساتى: بالالاردىڭ مۋزىكالىق ەستۋ، تىڭداۋ، كورۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ويىن بارىسى: بالالارعا ءۇنتاسپادان تەڭىزدىڭ دىبى قوسىلعان اۋەندى ەستىرتۋ. اۋەندى تىڭداپ بولعاسىن، بالالار اۋەننىڭ مىنەز قۇلقىن ايتىپ ءوز ويلارىمەن بولىسەدى. مۋزىكا جەتەكشىسى كومپوزيتوردىڭ جازعان اۋەنىندەگى كەزدەسەتىن ءار – ءتۇرلى كوڭىل كۇيىنە بالالاردىڭ كوڭىلىن اۋدارادى. اۋەندە تولقىن بىردە اقىرىن، بىردە قاتتى، بىردە ءجاي ەستىلەدى.. سودان سوڭ مۋزىكا جەتەكشىسى بالالدى كارتينكادا كورسەتىلگەن تەڭىزدىڭ ءار ءتۇرلى تولقىنىمەن تانىستىرادى. مۋزىكا جەتەكشىسى بالالارعا مۋزىكانى قايتادان تىڭداتقىزا وتىرىپ، بالالاردان تەڭىزدىڭ ءار – ءتۇرلى تولقىنىن كارتوچكانىڭ كومەگىمەن كورسەتۋدى سۇرايدى.
مۋزىكا الەمى مۋزىكالىق - ديداكتيكالىق ويىندار جيناعى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «بالىقشىلار» اڭگىمەسىندەگى تابيعات اپاتىمەن ارپالىس
