InfoHub Logo

ناعاشى جۇرت - تۋعان انانىڭ اكە-شەشەلەرىنەن باستاپ، بارلىق اتالاس اعايىن-تۋىستارى مەن ءۇرىم-بۇتاقتارى.
ناعاشى (ەر، ايەل) - انانىڭ توركىن جۇرتى. ناعاشى ءۇش جۇرتتىڭ ىشىندەگى ەڭ سىيلىسى. ولار جيەنىن ءارقاشان ەركەلەتىپ، سۇراعانىن بەرىپ وتىرادى. تەك تۋعان ناعاشىسى عانا ەمەس، سول رۋدىڭ بارلىعى دا جيەنگە ناعاشى دەپ اتالادى. ناعاشىنىڭ جولى ۇلكەن. ناعاشىلىق جاسقا قارامايدى. كەيدە جيەن ناعاشىدان ۇلكەن بولۋى دا مۇمكىن.
ناعاشى جۇرتتىڭ ەركەك-ايەلدەرى تيىسىنشە ناعاشى اتا، ناعاشى اعا، ناعاشى ءىنى، ناعاشى اجە، ناعاشى اپا، ناعاشى جەڭگە، ناعاشى قارىنداس دەپ اتالادى.
اكە-شەشەنىڭ ناعاشىلارىن "ءتۇپ ناعاشى" دەيدى.
بالالىعىڭ ۇستاسا ناعاشىڭا بار،
جىگىتتىگىڭ ۇستاسا، قاينىڭا بار.
ءوزى جامان تۋادى، ناعاشىسىنان كورەدى.
ناعاشى - بايتەرەك، جيەن - قوتىر تايلاق.

جيەن (ەر، ايەل) - قىزدان تۋعان بالا. جيەن - ناعاشى اۋىلى ءۇشىن ەركە ءارى كەڭ قۇقى بار ادام. ول ناعاشىلارىنان نەنى قالاسا دا، ءۇش رەت الۋعا قاقى بار، قانداي قىمبات زات بولسا دا، ناعاشىلارى ونى ءسوزسىز بەرۋگە ءتيىس. ونى جيەنقۇرىق دەپ اتايدى. جيەن سول ەلدىڭ كەمشىلىگىن، قاتەسىن ويىن-شىنى ارالاس ايتىپ وتىرادى. ونىڭ ءسوزىن كەكەتۋگە، وعان ۇرسۋعا بولمايدى. ناعاشى-جيەندەر كەزدەسكەن جەردە بىر-بىرىمەن ازىلدەسىپ، ويناپ-كۇلىپ جاتادى. جيەن مۇندايدا ءوزىن ەركىن سەزىنەدى. ناعاشى مەن جيەن ءبىرىن-بىرى ەشقاشان كۇندەمەيدى، ولار قايتا ءبىرىن-بىرى ماقتانىش تۇتادى. حالىق: "ادامنىڭ جاقسى قاسيەتتەرى ناعاشىدان جۇعادى" - دەيدى. مۇندا الەۋمەتتىك شىندىقتىڭ كوزى بار. حالىقتىق ءسالت-داستۇر بويىنشا جيەندى رەنجىتۋگە، قول جۇمساۋعا بولمايدى. "جيەندى ۇرعاننىڭ قولى قالتىرايدى" دەگەن ماقال سودان قالعان. "ناعاشىمەن كۇرەسكەن جيەن جىعىلادى" دەگەن ءسوز جيەننىڭ قانشا ەركە، باتىل بولعانىمەن، ناعاشىسى الدىندا ىزەتتى، ادەپتى، كىشى بولۋىن ەسكەرتەدى. 
جيەندىك جاسقا قارامايدى. مۇنىڭ ناعاشى-جيەندىك راسىمدەرگە كەدەرگىسى جوق. جيەن جاسىنا قاراي جيەن اعا، جيەن اپا، جيەن ءسىڭلى ت.ب بولىپ اتالادى. 

جيەنشار (ەر، ايەل) - جيەننەن تۋعان بالا. ول دا اكەسى سياقتى جيەندىك عۇرىپتى جالعاستىرادى. 
ونىڭ بالاسى جيەنشار، 
ونىڭ بالاسى كوگەنشار،
ونىڭ بالاسى دەگەنشار،
ونىڭ بالاسى جۇرەجات،
ونىڭ بالاسى تۋاجات دەپ اتالادى.
(بۇل سوزدەر ءابىقاي ءبيدىڭ بالاسى احمەتقان شەشەننىڭ ايتۋى بويىنشا جازىلعان.)
كەيبىرەۋلەر جۇرەجات پەن تۋاجاتتى شوپشەكتەن كەيىن تىركەيدى. بۇل ءالى انىقتاي ءتۇسۋدى قاجەت ەتەدى.

بولە (ەر، ايەل) - ءاپالى-سىڭلىلى قىزداردىڭ بالالارى. ناعاشى جۇرت ارقىلى جالعاساتىن تۋىس قاتارىنا جاتادى، بوتەنگە سانالمايدى. ولار دا ناعاشى-جيەندى ادامدار سياقتى بىر-بىرىمەن ازىلدەسىپ وينايدى. ناعاشىلارىنا بارعاندا ەكەۋى بىرىگىپ كەتەدى. ولار تاتۋ جۇرەدى. بولەلەردىڭ بالالارى قارىن بولە دەپ اتالادى. 
ەكى اياقتىدا بولە تاتۋ،
ءتورت اياقتىدا بوتا تاتۋ.
ءجون سۇراسا كەلە قارىن بولە بولىپ شىعىپتى.

ناسىل-ناسەپ (ۇل، قىز) - قىزدان تاراعان ۇرپاقتار. جيەن، جيەنشار ت.ب.
قىزدان تۋعاننىڭ قيىعى جوق.
ادام ناسىل-ناسەبىمەن مىڭ جاسايدى.

---