ولىلەردىڭ اڭگىمەسى
ەلەس 1877 جىلى قىستا تاڭ قىلاڭىنان ۇلىبريتانيانىڭ شىعىس تۇستىگىنەن جەتكەن. قىزىل شىرايلى، دەنە بىتىمىنە قاراپ ونىڭ اعىلشىن ناسىلىنەن ەكەنىن جازباي تانۋعا بولاتىنداي. شىن مانىندە ول جون بۋلليگە اۋماي تارتقان. ورتا تۇسى ۇڭىرەيگەن قوقىرايعان باس كيىمى دە كۇلكىلى ەدى. اۋەلگىدە ونى جۇرت تۇگەلدەي تاڭىرقاپ، قاۋمالاپ قارسى العان. ولاردىڭ كوبىسى قاراڭعىدا باسسىز قۇبىجىق كورگەندەي شوشىنا قاشاتىن. سۇرىنە-قابىنىپ، القىنىپ تۇرىپ سۇرەڭسىز ەلەس تۋرالى تىتىركەنە باياندايتىن. بىرتە-بىرتە بويى ۇيرەنگەندەر وعان جاقىنداي باستاعان. تاپ بەرەتىن، بوقتايتىن. ءبىراق، بەلگىسىز ۇرەيدەن بە، ايتەۋىر قاسىنا تاقاپ بارۋدان جۇرەكسىنەتىن-دى. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە تىس پوشىمى جەندەتكە ۇقساس توبە شاشى بىلتە-بىلتە ۇيىسقان، ۇسقىنسىز بەتىنىڭ تەڭ جارىمىن تۇك باسقان، قىزىل كوز شيكىل سارى بىرەۋ پايدا بولدى. تىرتىقتان دەنەسىنىڭ ساۋ تامتىعى جوق جارالى جولبارىستاي الاباجاق، سۇستى. وزبىرلانا جالاقتاعان ونى كورگەن الگى ەلەس زارەسى كەتە سەلك ەتىپ، سۇرىنە كەلىپ دىرىلدەگەن قولىن ۇسىندى دا بەزەكتەپ شىرىلداي جونەلدى.
— ايۋاندىقتىڭ قۇربانى، ەرلىكتىڭ ەرەكشە كورىنىسى سىزدەي ەر جۇرەكپەن قاپىدا جولىعام دەپ ويلامادىم. ەسكە السام توبە قۇيقام شىمىرلايدى. قاسكويلەردىڭ جازاسىن الىپ جەڭىس الاڭىندا تۇگەل دارعا اسىلعانىن كوردىڭىز بە!؟ تاباڭىز ءبىر قاندى-اۋ دەپ ويلايمىن.
— ەگەر ءسىز سانتوس پەرەس بەن ونىڭ ءىنىسى رەينافە تۋرالى ايتىپ تۇرساڭىز، مەن ولارعا بەك رازىمىن، — دەدى اۋزى-باسى قان-جوسا بولعان ءتىرى كەيىپ. ۇنىندە زور ماقتانىش بار. كەكەسىنمەن مۇقاتۋ ءۇشىن ايتىپ تۇر ما دەگەندەي، تاڭىرقاۋ ءجۇزىن بۇرعان كيروگا:
— سەن مەنى ەشقاشان تۇسىنگەن ەمەسسىڭ، روساس! ءبىز بىر-بىرىمىزدەن ايرىقشا عۇمىر كەشتىك. ساعان، پەشەنەڭە بۇكىل ەۋروپانىڭ عاجايىپقا تولى، الەمگە اتى ءماشھۇر سۇلۋ شاھارىن باسقارۋ باقىتى بۇيىردى. ماعان الىپ امەريكانىڭ شالعاي قۇرلىعىنا كەڭ تارقاعان ەڭ تۇرپايى گاۋچولارمەن مايداندا بولۋدى جازدى. مەنىڭ بارىم – قانجارىم، جان ۇشىرعان جالىنىشتى داۋىستار، مىلقاۋ دالا. قۇدايدىڭ كوزىنەن دە تاسا جاسىرىن جەر، ەشكىمنىڭ ەس، تۇسىنە كىرمەيتىن جەڭىستەر. ول تۋرالى كىم نە بىلمەك؟ مەن باررانكا يااكو دەگەن جەردە قانجار اسىنىپ، باسىنعان سالت اتتىلاردان قازا بولدىم. سوندىقتان بولار، تىرىلەردىڭ اڭگىمەلەرىنە جانىم قۇمار. ءومىرىم ەندى ماڭگىلىك جالعاساتىنىن بىلەم. ماعان وسىنداي جايلى اجال سىيلاعان ساعان قارىزدارمىن. ارينە، سەنىڭ وسى سىيىڭنىڭ قارىمتاسىن قايتارا الماعان ءساتىم بولسا كەشۋ وتىنەم. بولاشاق مۇنداي جاقسىلىقتى ۇمىتا الامايدى. الگى قۋ ءتىلدى سان-حۋاننىڭ شىعارماسىن وقىدىڭ با؟
روساس ايىلىن تەز جيناپ ساباسىنا ءتۇستى. قارسى الدىندا تۇرعان كىساپىرگە اسا جيىركەنىشپەن قارادى دا:
— ءوزىڭ ەسەرسوق بوسپە ەكەنسىڭ. زامانىڭنىڭ باعالاۋىنان گورى جارىمجان بولاشاقتىڭ جالعان ماقتاۋىنا الداناسىڭ. بىلشىل. ەسەبى كوك تيىنعا تەڭ بىردەڭە. كيروگا:
— نە ايتقىڭ كەلەتىنىن سەزەمىن. تاعدىرىڭ ساعان 1852 جىلى قۇرىق سالدى. ەر جىگىتكە سيرەك كەزدەسەتىن اق ولىممەن ولەر ەدىڭ. مايداندا اجالمەن بەتپە-بەت ۇشىراستىڭ. وكىنىشتىسى سەن مۇنداي سىي-قۇرمەتكە يە بولۋ باقىتىنان ايىرىلىپ قالدىڭ. قانتوگىس شايقاس اراسىنان قارا باسىڭنىڭ قامىن كۇيتتەپ قاشىپ شىقتىڭ.
راسوس:
— سەن مەنى قورقىتقىڭ كەلە مە؟ كۇللى شىعىستى ات باۋىرىنا تىققان مىنا مەنى ىقتىرماقسىڭ با؟
وسىنى ايتقاندا كيروگا ءسال جۇمسارعانداي سىڭاي تانىتتى. ول:
— نوكەرلەرىڭ سەنىڭ وسى ەرلىگىڭدى اڭىزداي اڭىراتاتىن-دى. ەستىگەم. وكىنىشكە وراي سول ساتتە تۇگەل امەريكا، تۇستىكتەگى چاكابۋكو، حۋنين، پالما رەدونا، كاسەروس ماڭىندا مۇنداي ەرلىكتىڭ سان ءتۇرى كەزدەسەر ەدى.
كيروگا ءسوزىنىڭ سوڭىن قارىپتەپ بارىپ ءبولىپ-بولىپ ءبىتىردى. راسوس ونىڭ اڭگىمەسىن نەمقۇرايلى تىڭدادى دا:
— مەن ءۇشىن وندا ەرلىك كورسەتۋ قاجەتسىز ەدى. قان مايداندا ماعان بولىسقان ەرجۇرەكتەر تۇگەل جازىم بولدى. ولاردىڭ ءولىمى مەنىڭ ءومىرىمدى گۇلدەندىرە ءتۇستى. مىسالى، وزىڭنەن ءجۇز ەسە ارتىق الگى سانتوس پەرەستى كوردىڭىز بە!؟ سوعىستا ەرلىك كورسەتۋ قايسارلىققا عانا ءتان. مۇندايدا بىرەۋ جەڭەدى، بىرەۋ ولەدى. اقىرى ءبىر باتىردىڭ الدىندا تىزە بۇگۋگە ءماجبۇرسىڭ.
— مۇمكىن. مەن ءولىپ تە ءتىرىلىپ تە كوردىم. قازىرگە دەيىن ەشتەڭەدەن قورىققان ەمەسپىن. تاريح قاتىگەزدىكتەن جالىقتى. ەندى ءبىز سۋ جاڭا تاعدىرمەن بەتپە-بەت كەلۋگە بارا جاتىرمىز. جاڭا عۇمىر نە بەرەدى؟ بىلمەيمىن! بىلەتىنىم – ولىمنەن قورقۋ ۇعىمى مۇلدەمگە سەيىلمەك.
روساس:
— بۇرىن كىم بولعانىمدى بىلەمىن. وعان بەك رازىمىن دا. ەندى ەشكىمنىڭ كەيىپىنە ەنگىم كەمەيدى.
كيروگا:
— تاس ەكەش تاس تا عاسىرلار توزدىرىپ، توزاڭعا اينالعانشا ماڭگى تاس قالپىندا قالادى. ولىمگە قاراي بەتتەگەنىمدە مەن دە وسى ويدى باستان كەشتىم. كوپ ۇيرەندىم ومىردەن. مىنەكي ەكەۋىمىز دە اقىرى وزگەرىپ كەتتىك.
كيروگانىڭ جاۋابى روساستى تاڭداندىرا قويمادى. ول كۇجىلدەگەن زور داۋىسپەن:
— مۇمكىن، مەن ءولى ارۋاق بولۋ ءۇشىن جارالماعان دا شىعارمىن. ايتپەسە نەلىكتەن وسى تۇرعان جەرىمىز جانە ەكەۋىمىزدىڭ بۇل تاجىكەلەسۋىمىز ماعان ءتۇس سياقتى بولىپ، ءتۇس بولعاندا دا، مەنىڭ دە ەمەس، ءالى ومىرگە كەلىپ ۇلگەرمەگەن جانداردىڭ كورەتىن ءتۇسى سياقتى بولىپ ەلەستەيدى؟...
ولار بۇدان ءارى ءبىر دە ءبىر ءسوز ايتىسىپ ۇلگەرمەدى. سەبەبى، وسى مەزەتتە ولاردى الدەبىر كۇش تاسادان شاقىرا بەردى.
You Might Also Like
-
— مىنا قانشىقتىڭ داۋىسىنىڭ اشتىسىن-اي. تىپتەن ۇيقى بەرمەدى عوي، — دەدى شەشەم. ال، اكەمنىڭ ويانىپ كەتكەنىن تاماعىن كەنەپ، اعاش توسەكتى شىقىرلاتقاندا ءبىر-اق ءبىلدىم. بارلىعىم...
-
«ءشايتان ازعىرسا ادامنىڭ الجاسۋى دا وپ-وڭاي عوي! ەل ەستىسە كۇلكى-مازاق قىلار، اينالايىن، ءوز ارامىزدا قالسىن» دەپ ءبىر اعامىز ىشىنە سيماي جۇرگەن شەرىن ءوزىمسىنىپ تارقاتقان ەدى.
