وقۋشىلاردىڭ عىلىمي-شىعارماشىلىق، زەرتتەۋشىلىك ىزدەنىسىن قالىپتاستىرۋ
اقتوبە وبلىسى، العا اۋدانى،
№3 العا قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
تۋرەبەكوۆا جاڭىلسىن بارسايەۆنا
وقۋشىلاردىڭ عىلىمي - شىعارماشىلىق، زەرتتەۋشىلىك ىزدەنىسىن قالىپتاستىرۋ.
بالاعا ءوز بەتىمەن زەرتتەۋگە مۇمكىندىك تۋعىزعان سايىن ودان ءارى جاقسى وقي تۇسەدى.
پيتەر كلاين.
“قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ “ باستى ماقساتى وقۋشىلاردىڭ تالداۋ، سينتەزدەۋ، ءارى لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ياعني وقۋشىلاردىڭ ساباق بويى وي ەڭبەگىمەن شۇعىلدانۋىن قامتاماسىز ەتۋ، وقۋشىنى ىزدەنۋگە، ءوز بەتىمەن قورىتىندى جاساۋعا ۇيرەتۋ بولىپ وتىر.
ءبىلىم - ەل قازىناسى، حالقىمىزدىڭ بىلىمدىلىگى ەلىمىزدىڭ بايلىعىنىڭ ەڭ ماڭىزدى بولىگى دەسەك، ءبىلىمنىڭ نەگىزى مەكتەپتە، ياعني بار عىلىمنىڭ باستاۋى – مەكتەپ، «ەلدىڭ كەلەشەگى بۇگىنگى جاستاردىڭ قولىندا، ال جاس ۇرپاقتىڭ تاعدىرى – ۇستازدىڭ قولىندا» دەپ ەلباسى بىزگە ۇلكەن مىندەت ارتىپ وتىر. ەگەمەن ەلىمىزدىڭ بولاشاعى، ونىڭ الەمدىك وركەنيەتتەگى ءوز ورنى، ەڭ الدىمەن ءبىلىم مەن تاربيەنىڭ باستاۋى بولاتىن – ۇستاز قولىندا، سوندىقتان دا ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز – ءبىلىم ساپاسىن جاقسارتۋ.
قازىرگى تاڭدا ءبىلىم بەرۋدىڭ الەۋمەتتىك قۇرىلىمى ماڭىزدى ەلەمەنتتەردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. دۇنيە جۇزىندە ءبىلىمنىڭ ءرولى ارتىپ، ءار ەلدىڭ وزىندىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى تاعايىندالعان. ءبىراق، ول الەم حالىقتارىنىڭ ءبىلىم بەرۋدەگى تاجىريبەسىمەن، باعىت - باعدارىمەن دەڭگەيلەس بولۋى قاجەت. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ۇلكەن وزگەرىستەردىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قامتىلۋى ماڭىزدى ءىس - شارا بولىپ تابىلادى. وسى ورايدا ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن دامىتۋداعى ماڭىزدى قۇجات ەكەندىگى ءسوزسىز.
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى مىندەتى - ۇلتتىق جانە ادامزاتتىق قۇندىلىقتار، عىلىم مەن پراكتيكا جەتىستىكتەرى نەگىزىندە جەكە ادامدى قالىپتاستىرۋعا، دامىتۋعا جانە كاسىبي شىڭداۋعا باعىتتالعان ءبىلىم الۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلار جاساۋ، وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ، ءبىلىم بەرۋدى اقپاراتتاندىرۋ. قازىرگى كەزەڭدە ءبىلىم بەرۋ جۇيەلەرىندە قايتا قۇرۋ ءجۇرىپ جاتىر، ءبىلىم بەرۋ جۇيەلەرىنىڭ جاڭا ۇلتتىق مودەلى قۇرىلۋدا.
وسى باعىتتا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ نەگىزگىلەرىنىڭ ءبىرى جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتە ماتەماتيكا عىلىمى نەگىزىنەن بەرىلەتىن ءبىلىمدى قايتا جاڭارتۋ بولىپ تابىلادى.
مىنە، وسىنداي ماڭىزدى ماسەلەلەردى شەشۋدە جاس ۇرپاقتى ساپالى دا سانالى وي ەڭبەگىنە تاربيەلەۋدە ماتەماتيكانىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. قازىرگى زامان - ماتەماتيكا عىلىمىنىڭ وتە كەڭ، جان - جاقتى تاراعان كەزەڭى. ال تالاپقا ساي ماتەماتيكالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ باستى شارتى - ماتەماتيكالىق مادەنيەتتىلىكتىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ بولىپ تابىلادى.
ماتەماتيكا ءسوزىنىڭ ءوزى گرەك تىلىندە ءبىلىم، عىلىم دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ولاي بولسا ەجەلگى زاماننان - اق ماتەماتيكالىق ءبىلىمدى عىلىمدىقتىڭ جوعارى دارەجەسى رەتىندە قابىلداعان.
ماتەماتيكا بارلىق عىلىمداردىڭ لوگيكالىق نەگىزى - كۇرە تامىرى. ماتەماتيكا ەڭ الدىمەن وقۋشىلاردىڭ دۇرىس ويلاۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرادى، دامىتادى جانە شىڭداي تۇسەدى. ماتەماتيكالىق تىلدە تىلدەسۋ قابىلەتىن، ءسوز كوممۋنيكاسياسىن دامىتادى. ماتەماتيكا الەمدە بولىپ جاتقان ءتۇرلى قۇبىلىستاردى، جاڭالىقتاردى دۇرىس قابىلداپ، تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ قايتا جاڭارتىلۋى بالانىڭ شىعارماشىلىق دارىندىلىعىن تانۋعا جانە بولجام جاساۋعا جاڭا كوزقاراستى تالاپ ەتۋدە. دارىندى بالالاردى تانۋ – ناقتىلى ءبىر بالانىڭ دامۋىن تالداۋمەن بايلانىستى ۇزاق ءۇردىس. دارىندىلىقتى قانداي دا ءبىر ادىسپەن انىقتاۋ مۇمكىن ەمەس (مىسالى سىناقتان وتكىزۋ). دارىندى بالانى تاربيە بەرۋ مەن وقىتۋ بارىسىندا بىرتىندەپ، ساتىلاپ انىقتاۋ قاجەت.
دارىندىلىقتىڭ تابيعاتى شەكسىز. وسى دارىندىلىق پەن شىعارماشىلىقتى دامىتۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىنىڭ ىشىندە بالانىڭ وزىندىك زەرتتەۋ تاجىريبەسى ەڭ ءتيىمدى بولىپ ەسەپتەلەدى.
زەرتتەۋشىلىك، ىزدەنۋشىلىك – بالا تابيعاتىنا ءتان قۇبىلىس. بىلۋگە دەگەن قۇشتارلىق، باقىلاۋعا تىرىسۋشىلىق تاجىريبەدەن وتكىزۋگە دايىن تۇرۋ، الەم تۋرالى جاڭا مالىمەت جيناۋعا تالپىنۋشىلىق قاسيەتتەر بالاعا ءتان ءداستۇرلى مىنەز.
پەداگوگيكالىق ۇردىستە بالالاردىڭ دارىنىن اشۋدا وقۋشى مەن ءمۇعالىمنىڭ ىنتىماقتاستىعى قاجەت. زەرتتەۋ بىلىگى مەن داعدىسى تەك عىلىممەن اينالىساتىن ادامعا عانا ەمەس، سونداي - اق ءار ادامنىڭ ءتۇرلى سالاداعى قىزمەتىنە قاجەت.
وقۋشىنىڭ وزىندىك زەرتتەۋ ارەكەتى ونىڭ وزىندىك تالابىن قاناعاتتاندىرۋعا ىقپال ەتەدى. وقۋشىلار قورشاعان ورتامەن تانىسا وتىرىپ وزىندىك زەرتتەۋ ارەكەتىنىڭ كومەگىمەن جاڭا ءبىلىمدى دايىن كۇيدە ەمەس، ءوزى اشادى.
پسيحولوگتار «زەرتتەۋ ءتارتىبىن» تۇلعانىڭ دامۋى مەن ءوزىن - ءوزى دامىتۋدا ماڭىزدى دەپ كورسەتەدى. شىنىندا دا ىزدەنۋشىلىك بەلسەندىلىگى تومەندەگەن سايىن ادام قولىنان ەش نارسە كەلمەيتىن سياقتى ۇرەي تۋعىزاتىن جاعدايعا تاپ بولۋى مۇمكىن. ءسويتىپ، بىلىمگە دەگەن ىنتاسى باسىلىپ، ناتيجەسىندە ءوزىنىڭ قابىلەتىن، مۇمكىندىگىن الدەقايدا تومەندەتىپ الۋى عاجاپ ەمەس.
زەرتتەۋ ءىسى قازىرگى كەزدە عىلىمي قىزمەتكەرلەردىڭ بەلگىلى توپتارىنا عانا ءتان ەمەس، سونداي - اق بۇگىنگى زامان ادامىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ تاسىلىنە ەنگەن، كاسىبي شەبەرلىگىن تانىتۋدا وزىندىك كوزقاراسىنا سايكەس قىزمەت بولىپ تابىلادى.
بۇل پىكىردى ابايدىڭ جەتىنشى قارا سوزىندەگى « جاس بالا انادان تۋعاندا ەكى ءتۇرلى مىنەزبەن تۋادى. ءبىرىنشىسى – ىشسەم، جەسەم، ۇيىقتاسام دەپ تۇرادى. ەكىنشىسى – كورسەم، بىلسەم دەپ، ەر جەتىڭكىرەگەندە يت ۇرسە دە، مال شۋلاسا دا، «ول نەگە ويتەدى؟»، « بۇل نەگە بۇيتەدى؟» دەپ كوزى كورگەن، قۇلاعى ەستىگەننىڭ ءبارىن سۇراپ، تىنىشتىق كورمەيدى»، - دەگەن وي - تۇجىرىمى راستايدى. بيىك تانىمدىق قابىلەت، تۇرمىس - تىرشىلىكتىڭ سىرىن ۇعۋعا تالپىنىس بالانىڭ ەرتە جاسىنان تۋىندايدى ەكەن. سوندىقتان وقۋشىنى ىزدەنۋشىلىككە باۋلۋ باستاۋىش كلاستان باستالۋى ءتيىس.
ويتكەنى باستاۋىش كلاسس وقۋشىسىنىڭ ءتۇرلى سوزدىكتەر مەن قىزىقتى ادەبيەتتەردى ىزدەپ تابۋعا، وقىپ تانىسۋعا دەگەن قۇشتارلىعىن باسىم بولادى. بالانى ىزدەنۋشىلىككە باۋلۋ، وعان زەرتتەۋ داعدىسى مەن بىلىگىن يگەرتۋ بۇگىنگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ ماڭىزدى مىندەتى بولىپ سانالادى.
دارىندى بالا قويىلعان پروبلەمانى تۇتاستاي كورە ءبىلىپ، وعان بايلانىستى بولمىس سىرلارىن كوپتەپ شەشۋگە، بەلگىسىز نارسەلەرگە زەر سالىپ، قىزىعادى، تۇسىنىكسىز نارسەنى بىلۋگە ىنتازارلىق، ءتۇرلى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ، وي ارەكەتىمەن شۇعىلدانۋعا بەيىم كەلەدى.
№3 العا قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ دە نەگىزگى ماقساتى – وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا جاعداي جاساۋ، ءبىلىمدى ءوز بەتىنشە مەڭگەرتۋ، وقۋشىلاردىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ جانە ينتەلەكتۋالدىق ءىس - ارەكەتكە ازىرلەۋ. سونىمەن بىرگە، جاڭاشا وقىتۋ جولدارىن تاۋىپ، ونى دامىتۋ مەن قالىپتاستىرۋدىڭ العى شارتتارىن ىسكە اسىرۋ.
مەكتەبىمىزدە ادىستەمە سالاسىنداعى عىلىمي جاڭالىقتار مەن وزىق تاجىريبەلەردى جەتىك يگەرۋ، وقۋ پروسەسىن تەحنولوگيالاندىرۋ باعىتىندا شىعارماشىلىق توپتار جۇمىس ىستەيدى: دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسى،
ينتەراكتيۆتى وقىتۋ تەحنولوگياسى، مودۋلدىك وقىتۋ تەحنولوگياسى،
دەڭگەيلەپ وقىتۋ تەحنولوگياسى. شىعارماشىلىق توپتاردىڭ باستى ماقساتى وقۋ پروسەسىندە وقۋشىلاردىڭ وقۋعا قىزىعۋىن ارتتىرۋ، وزدىگىنەن ءبىلىم الۋعا قۇشتارلىعىن دامىتۋ، وقۋشىنىڭ مۇمكىنشىلىكتەرىنىڭ اشىلۋىنا قولايلى جاعدايلار جاساۋ جۇمىستارىن شەبەر، ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋعا مۇعالىمدەرگە باعىت - باعدار بەرىپ، كومەكتەسۋ.
وقۋشىنى شىعارماشىلىققا باۋلۋ ءۇشىن ونىڭ تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ باعىتىندا ەداۋىر جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. ونى تومەندەگى سىزبادان كورۋگە بولادى:
دارىندى وقۋشىنىڭ ىزدەنۋشىلىك قاسيەتىن قالىپتاستىرۋ وقىتۋدىڭ ءتۇرلى فورمالارى مەن ادىستەرى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءتيىمدىسى (زەرتتەۋگە وقىتۋ)- وقۋشىلاردىڭ عىلىمي قوعامىن ۇيىمداستىرۋ.
سوندىقتان مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ دارىندىلىعىن دامىتۋ جۇمىستارىن جۇيەلى ۇيىمداستىرۋ باستى ماقسات، عىلىمي پروبلەما بولىپ تابىلادى.
جەكە تۇلعانى دامىتىپ قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ولاردىڭ وزگەرمەلى ارەكەتتەرىن اينالاداعى ناقتى قۇبىلىستار مەن تانىس وبەكتىلەردى زەرتتەۋمەن بايلانىستىرۋدىڭ ماڭىزى زور.
تاقىرىپتى تاڭداعاندا «مەنى نە قىزىقتىرادى؟»- دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋ كەرەك.
تەك ءمۇعالىم وقۋشىعا جوبا جازا الاتىنىن جانە جاقسى يدەيالاردىڭ بارلىعى دا جازۋ كەزىندە بولاتىنىن ءتۇسىندىرىپ، وقۋشىنىڭ جازۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرسا سوندا بالا زەرتتەۋ جۇمىسىن جازۋعا تالپىنادى.
زەرتتەۋ جۇمىسىمەن اينالىسۋ، شىعارماشىلىق جوبا جازۋ وقۋشىنىڭ اناليتيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتادى، شەشىم قابىلداي الۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرادى. وقۋشىنى ىزدەنۋشىلىككە باۋلي وتىرىپ، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ جەتىستىگىنە سايكەس ارماندارىنا جەتۋگە، ءوز جولدارىن ءدال تابۋعا كومەكتەسەدى.
وقۋشىنى عىلىمي - زەرتتەۋ جۇمىسىنا قاتىستىرۋ ءۇشىن الدىمەن، ونى قىزىقتىرا وتىرىپ، زەرتتەۋ تالابىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. ياعني وقۋشى اقپاراتتى الا بىلۋگە، ونى باسقالارعا حابارلاي بىلۋگە تالپىنۋى ءتيىس. ەڭ الدىمەن وقۋشىنى وزدىگىنەن شەشىم قابىلداۋعا، اقپاراتتار الۋعا، ونى باسقالارعا جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ قاجەت.
قازىرگى ءبىلىم مەن تاربيەنىڭ نەگىزگى باعىتى - جان - جاقتى دامىعان تۇلعا قالىپتاستىرۋ، تۇلعانىڭ «مەن» مەنتاليتەتىن قالىپتاستىرۋ، ءوزىن - ءوزى تانۋ، ءوزىن - ءوزى دامىتۋ ماسەلەسىنىڭ اينالاسىندا بولىپ وتىر.
راسىندا دا، تۇلعاعا دۇرىس باعىت بەرۋ، دامۋ، قالىپتاسۋ ايماعىنا ەنگىزۋ، ءوز بەلسەندىلىكتەرىن تۋعىزۋ، ءوزىن - ءوزى تاربيەلەۋ ءىس - ارەكەتتەرىن ىقپال ەتۋ - ۇستازدار الدىنداعى جاۋاپتى مىندەت.
وسى ۇردىستەگى ءمۇعالىمنىڭ ءرولىن تومەندەگىشە سارالاۋعا بولادى:
- دياگنوستيكالىق جۇمىستار ارقىلى پسيحولوگپەن بىرلەسە وتىرىپ، عىلىمعا يكەمدى، دارىندى بالالاردى انىقتاۋ؛
- تاربيە جۇمىستارى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ عىلىمعا دەگەن جاعىمدى كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋعا تۇرتكى جاساۋ؛
- تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرىن دامىتۋ ۇردىسىنەن ىزدەنۋ. وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرىن قالىپتاستىرۋ – ولاردى عىلىمي - ىزدەنىس ايماعىنا ەنگىزۋدىڭ باستى جولى.
وقۋشىلاردىڭ عىلىمي قوعامى مۇعالىمدەرمەن بىرلەسە وتىرىپ، بالالاردىڭ ىنتاسى، قابىلەتتەرىن ەسكەرىپ، ءوز قالاۋلارىنا جول اشىپ، ىزدەنۋ، زەرتتەۋ تاقىرىپتارىن الۋدى ۇيىمداستىرۋ، عالىمدارمەن تىكەلەي بايلانىسا وتىرىپ، ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋى كەرەك.
وقۋشىلاردى عىلىمي ىزدەنىسكە باۋلۋ ماقساتىندا «مەن - زەرتتەۋشىمىن»، «مەن - جوبالاۋشىمىن» دەگەن داپتەر ارناتۋ. داپتەرگە وقۋشىلار عىلىم الەمىنە ەنۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىن جازادى، ۇلى عالىمدار ەڭبەگى، ومىرىنەن مالىمەتتەر بەرەدى. ونىڭ ماڭىزى وقۋشىلارعا پراكتيكالىق تا، تەوريالىق تا كومەك بەرە الاتىنىندا. ول ءار بالانىڭ الدىندا جاتادى. «مەن - زەرتتەۋشىمىن» تاقىرىبىندا وقۋشىلارمەن «دوڭگەلەك ستول»، اڭگىمەلەر وتكىزۋگە بولادى. العاشقى اڭگىمەلەردە «عىلىمي جۇمىستاردىڭ تۇرلەرى» ءسوز بولادى. بۇل جۇمىستىڭ تيىمدىلىگى وقۋشىلاردىڭ عىلىم تۋرالى ۇعىمدارىن كەڭەيتۋگە ىقپال ەتىپ، ىزدەنۋ، زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرادى.
جالپى ايتقاندا، پەداگوگيكالىق ۇجىم دەربەس ويلاپ، كەز كەلگەن جاعدايدا شەشىم قابىلداي الاتىن، دۇنيەتانىمى تەرەڭ، جان - جاقتى دامىعان شاكىرتتەر تاربيەلەۋدى كوزدەيدى.
مەكتەبىمىزدە دارىندى بالامەن جۇمىس جۇرگىزۋگە ەرەكشە نازار اۋدارىلۋدا. بالالاردى عىلىمي - ىزدەنىسكە، عىلىمي جوبا قورعاۋعا باۋلۋ ارقىلى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ ءىسى ءجۇرىپ جاتىر. ونى - الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىنە ەنۋ جولىنداعى تۇلعانى دامىتۋ ايماعىنا كىرگىزۋ ماقساتىنداعى ءبىر قادام دەپ ەسەپتەۋگە بولادى.
مەكتەپ وقۋشىلارىن عىلىمي - ىزدەنىسكە باۋلۋ 2000 - 2001 وقۋ جىلىنان بەرى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. جىل وتكەن سايىن ءار ءتۇرلى پاننەن عىلىمي جوبا جارىسىنا قاتىسۋشىلار سانى كوبەيۋدە. 2009 - 2010 وقۋ جىلىندا ماتەماتيكا پانىنەن 2 وقۋشى عىلىمي جوبا جارىسىنا قاتىستى. سوڭعى جىلدارى مەكتەبىمىزدە دە عىلىمي - پراكتيكالىق كونفەرەنسيا وتكىزىلىپ ءجۇر.
وتكەن وقۋ جىلىندا مەكتەبىمىزدە وتكىزىلگەن ءىى عىلىمي - پراكتيكالىق كونفەرەنسياعا ءار ءتۇرلى پاندەردەن وزدەرى تاڭداعان تاقىرىپتارى بويىنشا 10 وقۋشى عىلىمي جوبالارىن قورعاپ اۋداندىق عىلىمي - پراكتيكالىق كونفەرەنسياعا جولداما العان بولاتىن، ودان ءارى كىشى عىلىم اكادەمياسى اقتوبە فيليالىنىڭ ءحىV عىلىمي - پراكتيكالىق كونفەرەنسياسىندا وزدەرىنىڭ
عىلىمي جوبالارىن قورعاپ شىقتى. «جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار» دەگەندەي قاتىناسقان 773 وقۋشىنىڭ ىشىنەن، مەكتەبىمىزدىڭ 10 كلاسس وقۋشىسى د. سماعۇلوۆا (بيولوگيا پانىنەن) جۇلدەلى ءىىى ورىندى يەلەنىپ، ماتەماتيكا پانىنەن
«سانداردىڭ بولىنگىشتىگى» تاقىرىبىنا 7 كلاسس وقۋشىسى ا. جولامانوۆا مەن «ءۇشبۇرىشتىڭ تاڭعاجايىپ نۇكتەلەرىنىڭ قاسيەتتەرىن زەرتتەپ، پراكتيكالىق ەسەپتەرگە قولدانۋ مۇمكىندىكتەرى» تاقىرىبىنا 8 كلاسس وقۋشىسى ا. احمەتحانوۆالار ءوز جۇمىستارىن ويداعىداي قورعاپ، «قۇرمەت گراموتاسىمەن» ماراپاتتالدى. مەكتەپتىڭ پەداگوگيكالىق ۇجىمى ءۇشىن ماقتانىش 10 كلاسس وقۋشىسى د. سماعۇلوۆا (بيولوگيا پانىنەن) رەسپۋبليكالىق عىلىمي - پراكتيكالىق كونفەرەنسيادا جۇلدەلى ءى ورىنعا يە بولدى.
وقۋشىمەن شىعارماشىلىق جۇمىس باستاماس بۇرىن ءمۇعالىم وزىنە تومەندەگىدەي تالاپ قويعانى دۇرىس:
1. دارىندى بالانى انىقتاۋدا پسيحولوگپەن بىرلەسكەن جۇمىس جاساۋ؛
2. اتا - اناسىمەن پەداگوگ رەتىندە سويلەسە ءبىلۋ؛
3. دارىندى بالالارعا ارنايى باعدارلامالار جاساۋ؛
4. دارىندى بالاعا شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن جاڭا، تىڭ تاپسىرمالار بەرۋ، ورىندالۋىنا تالاپ قويۋ؛
5. جاڭا تەحنولوگيا ەلەمەنتتەرىن ساباقتا پايدالانۋ؛
6. تاپسىرمانىڭ ورىندالۋ ناتيجەسىن قاداعالاۋ.
وقۋشىلاردى عىلىمي جوبا جارىستارىنا دايىنداۋدا مىناداي ماسەلەلەرگە ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ قاجەت:
- تاقىرىپتىڭ عىلىمي قۇندىلىلىعى؛
- تاڭداعان تاقىرىپتى اشۋداعى وقۋشى ەڭبەگىنىڭ سيپاتى، قوسقان ۇلەسى؛
- كورنەكىلىگى مەن ۇسىنىلعان ماتەريالدىڭ ساپالىلىعى؛
- ويىن ۇتىمدى، جاعىمدى جەتكىزە الۋى، سويلەۋ مانەرى، ءوزىن ۇستاۋى، اۋديتوريانى تارتۋى؛
- جۇمىستىڭ كوركەم بەزەندىرىلۋى.
وقۋشىلاردىڭ بويىندا دارىندىلىق قاسيەتتەرىن، ىزدەنىمپازدىعىن قالىپتاستىرۋدا كلاستان تىس، جەكە، ۇجىمدىق جۇمىستار ۇيىمداستىرۋدا شىعارماشىلىق وي، پاندىك اپتالىقتار مەن ۇيىرمەلەر، فاكۋلتاتيۆتىك ساباقتاردىڭ ماڭىزى زور. بارلىق جۇمىستاردا وقۋشىلاردىڭ قالاۋى، تاڭداۋى مەن ۇسىنىستارىن ەسكەرۋ قاجەت. مەكتەپتەگى پاندىك سايىستار، ءتۇرلى شىعارماشىلىق كەشتەر وقۋشىلاردىڭ ىزدەنىس قابىلەتىن ۇشتاپ، وڭ ناتيجەگە جەتۋگە ىقپال ەتەدى.
مەكتەبىمىزدىڭ وقۋشىلارى حالىقارالىق ينتەللەكتۋالدىق ويىن سايىستارىنا دا قاتىسىپ، جاقسى جەتىستىكتەر كورسەتە ءبىلدى.
«بۇلاق كورسەڭ، كوزىن اش» دەگەن ۇلاعاتتى سوزگە سۇيەنىپ، بار مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، بالانىڭ قابىلەتىن، دارىنىن اشۋ جانە ءاربىر وقۋشىنىڭ ءوز مۇمكىندىكتەرىن، قابىلەت جانە يكەمدىلىگىن تانىتا بىلۋىنە جاعداي جاساۋ – ءمۇعالىمنىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. ەندەشە مەكتەپتە وقۋشىنى ىزدەنۋشىلىككە باۋلي وتىرىپ عىلىم مەن تەحنيكانىڭ جەتىستىگىنە سايكەس ارماندارىنا جەتۋگە، ءوز جولدارىن ءدال تابۋعا، عىلىمعا جەتەلەۋ ارقىلى وزدەرىنىڭ قابىلەتتەرىن اشۋلارىنا كومەكتەسۋىمىز قاجەت.
جاڭا عاسىرعا قادام باسقان جاس جەتكىنشەكتەردىڭ قازىرگى ومىرگە بەيىمدىلىگى بولۋ كەرەك. ول ءومىردىڭ ءار تەتىگىنە ءۇڭىلىپ، تىعىرىقتان شىعار جولعا دايار بولۋى قاجەت. دارىندى دا، قابىلەتتى وقۋشىلاردى عىلىمعا باۋلىپ، عىلىم ارقىلى ەگەمەندىگىمىزدى نىعايتۋعا ۇلەس قوسايىق قۇرمەتتى ارىپتەستەر!
№3 العا قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
تۋرەبەكوۆا جاڭىلسىن بارسايەۆنا
وقۋشىلاردىڭ عىلىمي - شىعارماشىلىق، زەرتتەۋشىلىك ىزدەنىسىن قالىپتاستىرۋ.
بالاعا ءوز بەتىمەن زەرتتەۋگە مۇمكىندىك تۋعىزعان سايىن ودان ءارى جاقسى وقي تۇسەدى.
پيتەر كلاين.
“قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ “ باستى ماقساتى وقۋشىلاردىڭ تالداۋ، سينتەزدەۋ، ءارى لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ياعني وقۋشىلاردىڭ ساباق بويى وي ەڭبەگىمەن شۇعىلدانۋىن قامتاماسىز ەتۋ، وقۋشىنى ىزدەنۋگە، ءوز بەتىمەن قورىتىندى جاساۋعا ۇيرەتۋ بولىپ وتىر.
ءبىلىم - ەل قازىناسى، حالقىمىزدىڭ بىلىمدىلىگى ەلىمىزدىڭ بايلىعىنىڭ ەڭ ماڭىزدى بولىگى دەسەك، ءبىلىمنىڭ نەگىزى مەكتەپتە، ياعني بار عىلىمنىڭ باستاۋى – مەكتەپ، «ەلدىڭ كەلەشەگى بۇگىنگى جاستاردىڭ قولىندا، ال جاس ۇرپاقتىڭ تاعدىرى – ۇستازدىڭ قولىندا» دەپ ەلباسى بىزگە ۇلكەن مىندەت ارتىپ وتىر. ەگەمەن ەلىمىزدىڭ بولاشاعى، ونىڭ الەمدىك وركەنيەتتەگى ءوز ورنى، ەڭ الدىمەن ءبىلىم مەن تاربيەنىڭ باستاۋى بولاتىن – ۇستاز قولىندا، سوندىقتان دا ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز – ءبىلىم ساپاسىن جاقسارتۋ.
قازىرگى تاڭدا ءبىلىم بەرۋدىڭ الەۋمەتتىك قۇرىلىمى ماڭىزدى ەلەمەنتتەردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. دۇنيە جۇزىندە ءبىلىمنىڭ ءرولى ارتىپ، ءار ەلدىڭ وزىندىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى تاعايىندالعان. ءبىراق، ول الەم حالىقتارىنىڭ ءبىلىم بەرۋدەگى تاجىريبەسىمەن، باعىت - باعدارىمەن دەڭگەيلەس بولۋى قاجەت. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ۇلكەن وزگەرىستەردىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قامتىلۋى ماڭىزدى ءىس - شارا بولىپ تابىلادى. وسى ورايدا ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن دامىتۋداعى ماڭىزدى قۇجات ەكەندىگى ءسوزسىز.
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى مىندەتى - ۇلتتىق جانە ادامزاتتىق قۇندىلىقتار، عىلىم مەن پراكتيكا جەتىستىكتەرى نەگىزىندە جەكە ادامدى قالىپتاستىرۋعا، دامىتۋعا جانە كاسىبي شىڭداۋعا باعىتتالعان ءبىلىم الۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلار جاساۋ، وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ، ءبىلىم بەرۋدى اقپاراتتاندىرۋ. قازىرگى كەزەڭدە ءبىلىم بەرۋ جۇيەلەرىندە قايتا قۇرۋ ءجۇرىپ جاتىر، ءبىلىم بەرۋ جۇيەلەرىنىڭ جاڭا ۇلتتىق مودەلى قۇرىلۋدا.
وسى باعىتتا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ نەگىزگىلەرىنىڭ ءبىرى جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتە ماتەماتيكا عىلىمى نەگىزىنەن بەرىلەتىن ءبىلىمدى قايتا جاڭارتۋ بولىپ تابىلادى.
مىنە، وسىنداي ماڭىزدى ماسەلەلەردى شەشۋدە جاس ۇرپاقتى ساپالى دا سانالى وي ەڭبەگىنە تاربيەلەۋدە ماتەماتيكانىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. قازىرگى زامان - ماتەماتيكا عىلىمىنىڭ وتە كەڭ، جان - جاقتى تاراعان كەزەڭى. ال تالاپقا ساي ماتەماتيكالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ باستى شارتى - ماتەماتيكالىق مادەنيەتتىلىكتىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ بولىپ تابىلادى.
ماتەماتيكا ءسوزىنىڭ ءوزى گرەك تىلىندە ءبىلىم، عىلىم دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ولاي بولسا ەجەلگى زاماننان - اق ماتەماتيكالىق ءبىلىمدى عىلىمدىقتىڭ جوعارى دارەجەسى رەتىندە قابىلداعان.
ماتەماتيكا بارلىق عىلىمداردىڭ لوگيكالىق نەگىزى - كۇرە تامىرى. ماتەماتيكا ەڭ الدىمەن وقۋشىلاردىڭ دۇرىس ويلاۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرادى، دامىتادى جانە شىڭداي تۇسەدى. ماتەماتيكالىق تىلدە تىلدەسۋ قابىلەتىن، ءسوز كوممۋنيكاسياسىن دامىتادى. ماتەماتيكا الەمدە بولىپ جاتقان ءتۇرلى قۇبىلىستاردى، جاڭالىقتاردى دۇرىس قابىلداپ، تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ قايتا جاڭارتىلۋى بالانىڭ شىعارماشىلىق دارىندىلىعىن تانۋعا جانە بولجام جاساۋعا جاڭا كوزقاراستى تالاپ ەتۋدە. دارىندى بالالاردى تانۋ – ناقتىلى ءبىر بالانىڭ دامۋىن تالداۋمەن بايلانىستى ۇزاق ءۇردىس. دارىندىلىقتى قانداي دا ءبىر ادىسپەن انىقتاۋ مۇمكىن ەمەس (مىسالى سىناقتان وتكىزۋ). دارىندى بالانى تاربيە بەرۋ مەن وقىتۋ بارىسىندا بىرتىندەپ، ساتىلاپ انىقتاۋ قاجەت.
دارىندىلىقتىڭ تابيعاتى شەكسىز. وسى دارىندىلىق پەن شىعارماشىلىقتى دامىتۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىنىڭ ىشىندە بالانىڭ وزىندىك زەرتتەۋ تاجىريبەسى ەڭ ءتيىمدى بولىپ ەسەپتەلەدى.
زەرتتەۋشىلىك، ىزدەنۋشىلىك – بالا تابيعاتىنا ءتان قۇبىلىس. بىلۋگە دەگەن قۇشتارلىق، باقىلاۋعا تىرىسۋشىلىق تاجىريبەدەن وتكىزۋگە دايىن تۇرۋ، الەم تۋرالى جاڭا مالىمەت جيناۋعا تالپىنۋشىلىق قاسيەتتەر بالاعا ءتان ءداستۇرلى مىنەز.
پەداگوگيكالىق ۇردىستە بالالاردىڭ دارىنىن اشۋدا وقۋشى مەن ءمۇعالىمنىڭ ىنتىماقتاستىعى قاجەت. زەرتتەۋ بىلىگى مەن داعدىسى تەك عىلىممەن اينالىساتىن ادامعا عانا ەمەس، سونداي - اق ءار ادامنىڭ ءتۇرلى سالاداعى قىزمەتىنە قاجەت.
وقۋشىنىڭ وزىندىك زەرتتەۋ ارەكەتى ونىڭ وزىندىك تالابىن قاناعاتتاندىرۋعا ىقپال ەتەدى. وقۋشىلار قورشاعان ورتامەن تانىسا وتىرىپ وزىندىك زەرتتەۋ ارەكەتىنىڭ كومەگىمەن جاڭا ءبىلىمدى دايىن كۇيدە ەمەس، ءوزى اشادى.
پسيحولوگتار «زەرتتەۋ ءتارتىبىن» تۇلعانىڭ دامۋى مەن ءوزىن - ءوزى دامىتۋدا ماڭىزدى دەپ كورسەتەدى. شىنىندا دا ىزدەنۋشىلىك بەلسەندىلىگى تومەندەگەن سايىن ادام قولىنان ەش نارسە كەلمەيتىن سياقتى ۇرەي تۋعىزاتىن جاعدايعا تاپ بولۋى مۇمكىن. ءسويتىپ، بىلىمگە دەگەن ىنتاسى باسىلىپ، ناتيجەسىندە ءوزىنىڭ قابىلەتىن، مۇمكىندىگىن الدەقايدا تومەندەتىپ الۋى عاجاپ ەمەس.
زەرتتەۋ ءىسى قازىرگى كەزدە عىلىمي قىزمەتكەرلەردىڭ بەلگىلى توپتارىنا عانا ءتان ەمەس، سونداي - اق بۇگىنگى زامان ادامىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ تاسىلىنە ەنگەن، كاسىبي شەبەرلىگىن تانىتۋدا وزىندىك كوزقاراسىنا سايكەس قىزمەت بولىپ تابىلادى.
بۇل پىكىردى ابايدىڭ جەتىنشى قارا سوزىندەگى « جاس بالا انادان تۋعاندا ەكى ءتۇرلى مىنەزبەن تۋادى. ءبىرىنشىسى – ىشسەم، جەسەم، ۇيىقتاسام دەپ تۇرادى. ەكىنشىسى – كورسەم، بىلسەم دەپ، ەر جەتىڭكىرەگەندە يت ۇرسە دە، مال شۋلاسا دا، «ول نەگە ويتەدى؟»، « بۇل نەگە بۇيتەدى؟» دەپ كوزى كورگەن، قۇلاعى ەستىگەننىڭ ءبارىن سۇراپ، تىنىشتىق كورمەيدى»، - دەگەن وي - تۇجىرىمى راستايدى. بيىك تانىمدىق قابىلەت، تۇرمىس - تىرشىلىكتىڭ سىرىن ۇعۋعا تالپىنىس بالانىڭ ەرتە جاسىنان تۋىندايدى ەكەن. سوندىقتان وقۋشىنى ىزدەنۋشىلىككە باۋلۋ باستاۋىش كلاستان باستالۋى ءتيىس.
ويتكەنى باستاۋىش كلاسس وقۋشىسىنىڭ ءتۇرلى سوزدىكتەر مەن قىزىقتى ادەبيەتتەردى ىزدەپ تابۋعا، وقىپ تانىسۋعا دەگەن قۇشتارلىعىن باسىم بولادى. بالانى ىزدەنۋشىلىككە باۋلۋ، وعان زەرتتەۋ داعدىسى مەن بىلىگىن يگەرتۋ بۇگىنگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ ماڭىزدى مىندەتى بولىپ سانالادى.
دارىندى بالا قويىلعان پروبلەمانى تۇتاستاي كورە ءبىلىپ، وعان بايلانىستى بولمىس سىرلارىن كوپتەپ شەشۋگە، بەلگىسىز نارسەلەرگە زەر سالىپ، قىزىعادى، تۇسىنىكسىز نارسەنى بىلۋگە ىنتازارلىق، ءتۇرلى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ، وي ارەكەتىمەن شۇعىلدانۋعا بەيىم كەلەدى.
№3 العا قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ دە نەگىزگى ماقساتى – وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا جاعداي جاساۋ، ءبىلىمدى ءوز بەتىنشە مەڭگەرتۋ، وقۋشىلاردىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ جانە ينتەلەكتۋالدىق ءىس - ارەكەتكە ازىرلەۋ. سونىمەن بىرگە، جاڭاشا وقىتۋ جولدارىن تاۋىپ، ونى دامىتۋ مەن قالىپتاستىرۋدىڭ العى شارتتارىن ىسكە اسىرۋ.
مەكتەبىمىزدە ادىستەمە سالاسىنداعى عىلىمي جاڭالىقتار مەن وزىق تاجىريبەلەردى جەتىك يگەرۋ، وقۋ پروسەسىن تەحنولوگيالاندىرۋ باعىتىندا شىعارماشىلىق توپتار جۇمىس ىستەيدى: دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسى،
ينتەراكتيۆتى وقىتۋ تەحنولوگياسى، مودۋلدىك وقىتۋ تەحنولوگياسى،
دەڭگەيلەپ وقىتۋ تەحنولوگياسى. شىعارماشىلىق توپتاردىڭ باستى ماقساتى وقۋ پروسەسىندە وقۋشىلاردىڭ وقۋعا قىزىعۋىن ارتتىرۋ، وزدىگىنەن ءبىلىم الۋعا قۇشتارلىعىن دامىتۋ، وقۋشىنىڭ مۇمكىنشىلىكتەرىنىڭ اشىلۋىنا قولايلى جاعدايلار جاساۋ جۇمىستارىن شەبەر، ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋعا مۇعالىمدەرگە باعىت - باعدار بەرىپ، كومەكتەسۋ.
وقۋشىنى شىعارماشىلىققا باۋلۋ ءۇشىن ونىڭ تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ باعىتىندا ەداۋىر جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. ونى تومەندەگى سىزبادان كورۋگە بولادى:
دارىندى وقۋشىنىڭ ىزدەنۋشىلىك قاسيەتىن قالىپتاستىرۋ وقىتۋدىڭ ءتۇرلى فورمالارى مەن ادىستەرى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءتيىمدىسى (زەرتتەۋگە وقىتۋ)- وقۋشىلاردىڭ عىلىمي قوعامىن ۇيىمداستىرۋ.
سوندىقتان مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ دارىندىلىعىن دامىتۋ جۇمىستارىن جۇيەلى ۇيىمداستىرۋ باستى ماقسات، عىلىمي پروبلەما بولىپ تابىلادى.
جەكە تۇلعانى دامىتىپ قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ولاردىڭ وزگەرمەلى ارەكەتتەرىن اينالاداعى ناقتى قۇبىلىستار مەن تانىس وبەكتىلەردى زەرتتەۋمەن بايلانىستىرۋدىڭ ماڭىزى زور.
تاقىرىپتى تاڭداعاندا «مەنى نە قىزىقتىرادى؟»- دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋ كەرەك.
تەك ءمۇعالىم وقۋشىعا جوبا جازا الاتىنىن جانە جاقسى يدەيالاردىڭ بارلىعى دا جازۋ كەزىندە بولاتىنىن ءتۇسىندىرىپ، وقۋشىنىڭ جازۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرسا سوندا بالا زەرتتەۋ جۇمىسىن جازۋعا تالپىنادى.
زەرتتەۋ جۇمىسىمەن اينالىسۋ، شىعارماشىلىق جوبا جازۋ وقۋشىنىڭ اناليتيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتادى، شەشىم قابىلداي الۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرادى. وقۋشىنى ىزدەنۋشىلىككە باۋلي وتىرىپ، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ جەتىستىگىنە سايكەس ارماندارىنا جەتۋگە، ءوز جولدارىن ءدال تابۋعا كومەكتەسەدى.
وقۋشىنى عىلىمي - زەرتتەۋ جۇمىسىنا قاتىستىرۋ ءۇشىن الدىمەن، ونى قىزىقتىرا وتىرىپ، زەرتتەۋ تالابىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. ياعني وقۋشى اقپاراتتى الا بىلۋگە، ونى باسقالارعا حابارلاي بىلۋگە تالپىنۋى ءتيىس. ەڭ الدىمەن وقۋشىنى وزدىگىنەن شەشىم قابىلداۋعا، اقپاراتتار الۋعا، ونى باسقالارعا جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ قاجەت.
قازىرگى ءبىلىم مەن تاربيەنىڭ نەگىزگى باعىتى - جان - جاقتى دامىعان تۇلعا قالىپتاستىرۋ، تۇلعانىڭ «مەن» مەنتاليتەتىن قالىپتاستىرۋ، ءوزىن - ءوزى تانۋ، ءوزىن - ءوزى دامىتۋ ماسەلەسىنىڭ اينالاسىندا بولىپ وتىر.
راسىندا دا، تۇلعاعا دۇرىس باعىت بەرۋ، دامۋ، قالىپتاسۋ ايماعىنا ەنگىزۋ، ءوز بەلسەندىلىكتەرىن تۋعىزۋ، ءوزىن - ءوزى تاربيەلەۋ ءىس - ارەكەتتەرىن ىقپال ەتۋ - ۇستازدار الدىنداعى جاۋاپتى مىندەت.
وسى ۇردىستەگى ءمۇعالىمنىڭ ءرولىن تومەندەگىشە سارالاۋعا بولادى:
- دياگنوستيكالىق جۇمىستار ارقىلى پسيحولوگپەن بىرلەسە وتىرىپ، عىلىمعا يكەمدى، دارىندى بالالاردى انىقتاۋ؛
- تاربيە جۇمىستارى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ عىلىمعا دەگەن جاعىمدى كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋعا تۇرتكى جاساۋ؛
- تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرىن دامىتۋ ۇردىسىنەن ىزدەنۋ. وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرىن قالىپتاستىرۋ – ولاردى عىلىمي - ىزدەنىس ايماعىنا ەنگىزۋدىڭ باستى جولى.
وقۋشىلاردىڭ عىلىمي قوعامى مۇعالىمدەرمەن بىرلەسە وتىرىپ، بالالاردىڭ ىنتاسى، قابىلەتتەرىن ەسكەرىپ، ءوز قالاۋلارىنا جول اشىپ، ىزدەنۋ، زەرتتەۋ تاقىرىپتارىن الۋدى ۇيىمداستىرۋ، عالىمدارمەن تىكەلەي بايلانىسا وتىرىپ، ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋى كەرەك.
وقۋشىلاردى عىلىمي ىزدەنىسكە باۋلۋ ماقساتىندا «مەن - زەرتتەۋشىمىن»، «مەن - جوبالاۋشىمىن» دەگەن داپتەر ارناتۋ. داپتەرگە وقۋشىلار عىلىم الەمىنە ەنۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىن جازادى، ۇلى عالىمدار ەڭبەگى، ومىرىنەن مالىمەتتەر بەرەدى. ونىڭ ماڭىزى وقۋشىلارعا پراكتيكالىق تا، تەوريالىق تا كومەك بەرە الاتىنىندا. ول ءار بالانىڭ الدىندا جاتادى. «مەن - زەرتتەۋشىمىن» تاقىرىبىندا وقۋشىلارمەن «دوڭگەلەك ستول»، اڭگىمەلەر وتكىزۋگە بولادى. العاشقى اڭگىمەلەردە «عىلىمي جۇمىستاردىڭ تۇرلەرى» ءسوز بولادى. بۇل جۇمىستىڭ تيىمدىلىگى وقۋشىلاردىڭ عىلىم تۋرالى ۇعىمدارىن كەڭەيتۋگە ىقپال ەتىپ، ىزدەنۋ، زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرادى.
جالپى ايتقاندا، پەداگوگيكالىق ۇجىم دەربەس ويلاپ، كەز كەلگەن جاعدايدا شەشىم قابىلداي الاتىن، دۇنيەتانىمى تەرەڭ، جان - جاقتى دامىعان شاكىرتتەر تاربيەلەۋدى كوزدەيدى.
مەكتەبىمىزدە دارىندى بالامەن جۇمىس جۇرگىزۋگە ەرەكشە نازار اۋدارىلۋدا. بالالاردى عىلىمي - ىزدەنىسكە، عىلىمي جوبا قورعاۋعا باۋلۋ ارقىلى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ ءىسى ءجۇرىپ جاتىر. ونى - الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىنە ەنۋ جولىنداعى تۇلعانى دامىتۋ ايماعىنا كىرگىزۋ ماقساتىنداعى ءبىر قادام دەپ ەسەپتەۋگە بولادى.
مەكتەپ وقۋشىلارىن عىلىمي - ىزدەنىسكە باۋلۋ 2000 - 2001 وقۋ جىلىنان بەرى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. جىل وتكەن سايىن ءار ءتۇرلى پاننەن عىلىمي جوبا جارىسىنا قاتىسۋشىلار سانى كوبەيۋدە. 2009 - 2010 وقۋ جىلىندا ماتەماتيكا پانىنەن 2 وقۋشى عىلىمي جوبا جارىسىنا قاتىستى. سوڭعى جىلدارى مەكتەبىمىزدە دە عىلىمي - پراكتيكالىق كونفەرەنسيا وتكىزىلىپ ءجۇر.
وتكەن وقۋ جىلىندا مەكتەبىمىزدە وتكىزىلگەن ءىى عىلىمي - پراكتيكالىق كونفەرەنسياعا ءار ءتۇرلى پاندەردەن وزدەرى تاڭداعان تاقىرىپتارى بويىنشا 10 وقۋشى عىلىمي جوبالارىن قورعاپ اۋداندىق عىلىمي - پراكتيكالىق كونفەرەنسياعا جولداما العان بولاتىن، ودان ءارى كىشى عىلىم اكادەمياسى اقتوبە فيليالىنىڭ ءحىV عىلىمي - پراكتيكالىق كونفەرەنسياسىندا وزدەرىنىڭ
عىلىمي جوبالارىن قورعاپ شىقتى. «جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار» دەگەندەي قاتىناسقان 773 وقۋشىنىڭ ىشىنەن، مەكتەبىمىزدىڭ 10 كلاسس وقۋشىسى د. سماعۇلوۆا (بيولوگيا پانىنەن) جۇلدەلى ءىىى ورىندى يەلەنىپ، ماتەماتيكا پانىنەن
«سانداردىڭ بولىنگىشتىگى» تاقىرىبىنا 7 كلاسس وقۋشىسى ا. جولامانوۆا مەن «ءۇشبۇرىشتىڭ تاڭعاجايىپ نۇكتەلەرىنىڭ قاسيەتتەرىن زەرتتەپ، پراكتيكالىق ەسەپتەرگە قولدانۋ مۇمكىندىكتەرى» تاقىرىبىنا 8 كلاسس وقۋشىسى ا. احمەتحانوۆالار ءوز جۇمىستارىن ويداعىداي قورعاپ، «قۇرمەت گراموتاسىمەن» ماراپاتتالدى. مەكتەپتىڭ پەداگوگيكالىق ۇجىمى ءۇشىن ماقتانىش 10 كلاسس وقۋشىسى د. سماعۇلوۆا (بيولوگيا پانىنەن) رەسپۋبليكالىق عىلىمي - پراكتيكالىق كونفەرەنسيادا جۇلدەلى ءى ورىنعا يە بولدى.
وقۋشىمەن شىعارماشىلىق جۇمىس باستاماس بۇرىن ءمۇعالىم وزىنە تومەندەگىدەي تالاپ قويعانى دۇرىس:
1. دارىندى بالانى انىقتاۋدا پسيحولوگپەن بىرلەسكەن جۇمىس جاساۋ؛
2. اتا - اناسىمەن پەداگوگ رەتىندە سويلەسە ءبىلۋ؛
3. دارىندى بالالارعا ارنايى باعدارلامالار جاساۋ؛
4. دارىندى بالاعا شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن جاڭا، تىڭ تاپسىرمالار بەرۋ، ورىندالۋىنا تالاپ قويۋ؛
5. جاڭا تەحنولوگيا ەلەمەنتتەرىن ساباقتا پايدالانۋ؛
6. تاپسىرمانىڭ ورىندالۋ ناتيجەسىن قاداعالاۋ.
وقۋشىلاردى عىلىمي جوبا جارىستارىنا دايىنداۋدا مىناداي ماسەلەلەرگە ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ قاجەت:
- تاقىرىپتىڭ عىلىمي قۇندىلىلىعى؛
- تاڭداعان تاقىرىپتى اشۋداعى وقۋشى ەڭبەگىنىڭ سيپاتى، قوسقان ۇلەسى؛
- كورنەكىلىگى مەن ۇسىنىلعان ماتەريالدىڭ ساپالىلىعى؛
- ويىن ۇتىمدى، جاعىمدى جەتكىزە الۋى، سويلەۋ مانەرى، ءوزىن ۇستاۋى، اۋديتوريانى تارتۋى؛
- جۇمىستىڭ كوركەم بەزەندىرىلۋى.
وقۋشىلاردىڭ بويىندا دارىندىلىق قاسيەتتەرىن، ىزدەنىمپازدىعىن قالىپتاستىرۋدا كلاستان تىس، جەكە، ۇجىمدىق جۇمىستار ۇيىمداستىرۋدا شىعارماشىلىق وي، پاندىك اپتالىقتار مەن ۇيىرمەلەر، فاكۋلتاتيۆتىك ساباقتاردىڭ ماڭىزى زور. بارلىق جۇمىستاردا وقۋشىلاردىڭ قالاۋى، تاڭداۋى مەن ۇسىنىستارىن ەسكەرۋ قاجەت. مەكتەپتەگى پاندىك سايىستار، ءتۇرلى شىعارماشىلىق كەشتەر وقۋشىلاردىڭ ىزدەنىس قابىلەتىن ۇشتاپ، وڭ ناتيجەگە جەتۋگە ىقپال ەتەدى.
مەكتەبىمىزدىڭ وقۋشىلارى حالىقارالىق ينتەللەكتۋالدىق ويىن سايىستارىنا دا قاتىسىپ، جاقسى جەتىستىكتەر كورسەتە ءبىلدى.
«بۇلاق كورسەڭ، كوزىن اش» دەگەن ۇلاعاتتى سوزگە سۇيەنىپ، بار مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، بالانىڭ قابىلەتىن، دارىنىن اشۋ جانە ءاربىر وقۋشىنىڭ ءوز مۇمكىندىكتەرىن، قابىلەت جانە يكەمدىلىگىن تانىتا بىلۋىنە جاعداي جاساۋ – ءمۇعالىمنىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. ەندەشە مەكتەپتە وقۋشىنى ىزدەنۋشىلىككە باۋلي وتىرىپ عىلىم مەن تەحنيكانىڭ جەتىستىگىنە سايكەس ارماندارىنا جەتۋگە، ءوز جولدارىن ءدال تابۋعا، عىلىمعا جەتەلەۋ ارقىلى وزدەرىنىڭ قابىلەتتەرىن اشۋلارىنا كومەكتەسۋىمىز قاجەت.
جاڭا عاسىرعا قادام باسقان جاس جەتكىنشەكتەردىڭ قازىرگى ومىرگە بەيىمدىلىگى بولۋ كەرەك. ول ءومىردىڭ ءار تەتىگىنە ءۇڭىلىپ، تىعىرىقتان شىعار جولعا دايار بولۋى قاجەت. دارىندى دا، قابىلەتتى وقۋشىلاردى عىلىمعا باۋلىپ، عىلىم ارقىلى ەگەمەندىگىمىزدى نىعايتۋعا ۇلەس قوسايىق قۇرمەتتى ارىپتەستەر!
You Might Also Like
