ورفوگرافيالىق جۇمباقتار
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ورفوگرافيالىق جۇمباقتار
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. سوزدەردىڭ ايتىلۋى مەن جازىلۋىنداعى ەرەكشەلىكتەر تۋرالى ايتىپ،
بىلىمدەرىن جۇيەلەۋ.
2. توپپەن جۇمىس ىستەۋگە، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ
3. تىلدەرىن، سوزدىك قورلارىن دامىتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: وتىلگەندى پىسىقتاۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتيپى: داستۇردەنتىس ساباق
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قىزىقتى گرامماتيكالىق سۇراقتار سىزباسى، ۇلەستىرمەلەر
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. وتىلگەندى پىسىقتاۋ
1. ءسوز دەگەن نە؟
2. ونىڭ نەگىزىن نە قۇرايدى؟
3. ءسوزدىڭ قۇرىلىمىنداعى دىبىس پەن ءارىپ سانى ۇنەمى بىردەي بولا بەرە مە؟
4. مىسال كەلتىرىپ، دالەلدەڭدەر
ءىىى. جاڭا ساباق
- بالالار، بۇگىن ءبىز جوعارىدا ايتىلعان ماسەلەلەر بويىنشا قايتالاۋ، پىسىقتاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەمىز. ول ءۇشىن سىزدەر ەكى توپقا بولىنىڭدەر. سوسىن مەنىڭ بەرگەن تاپسىرمالارىمدى ورىنداڭدار. ال، كانە، دايىنسىڭدار ما؟
ءى. كىم ءسوز جاساي الادى؟
(تومەندەگى دىبىستاردى تيىسىنشە تىركەستىرىپ، ءسوز قۇراڭدار
ءى توپقا:
تاا اشاع تسىۋ ملباا زىق
ءىى توپقا:
ققازا ءىتل اادم ىجىتگ ناا
جاۋاپتارى: (اتا، اعاش، تۋىس، بالام، قىز، قازاق، ءتىل، ادام، جىگىت، انا)
ءىى. بۇل قاي ءسوز؟
( تومەندەگى توركوزدەرگە جازىلماي قالعان ارىپتەردى جازىپ، ءسوز قۇراڭدار)
ءى توپقا:
_ا_ا_ _ _ا_
(قازاقستان)
_ا_ا_ا_ _ا_ _ا_
(قاراقالپاقتار)
ءىى توپقا:
_ى_ _ى_ى_ _ى
(قىزعىلىقتى)
ت_ت_ _ _ت_ _
(تاتارستان)
ءىىى. كىم ايتىپ جىبەرەر ەكەن؟
(قويىلعان سۇراقتارعا قاي توپ ءبىرىنشى جاۋاپ بەرەدى، سول توپقا ۇپاي الادى)
1. «ش»- دان باستالىپ، «ش» - عا اياقتالاتىن قاي مالدىڭ اتى؟ (شىبىش)
2. «ج»- دان باستالسا، جىل مەزگىلى، «ق»- دان باستالسا، ول - قۇس بەلگىلى. (جاز، قاز)
3. فونەتيكالىق ەكى ۇعىم،
بىرىمەن ءبىرى سىبايلاس.
ءبىرى ايتىلادى دا، ەستىلەدى،
ەكىنشىسى جازىلادى دا، كورىنەدى.
4. ءبىر اعاشتا وتىز جەتى الما بار.
ونى جەمەك بولساق،
ون ەكىسى تاماعىڭنان ەركىن وتەدى،
قالعاندارى قاقتىعىپ بارىپ وتەدى.
ءىY. ارىپتەردى قوسىپ وقىڭدار
(جاۋاپ جازباشا تۇردە بەرىلەدى)
ج پ ن د ب ر ن ر س ب ر ۋ ز ج ب ق ش ل ر
م ز گ ل ن د ب ۋ ر ن ج ز پ ش ن د ت ل پ
ج ت ق ن ق ز ن س ب ر ق ر ك ق پ پ ي د
ا ا ا ءى ە ە ا ا ى ا ى ا ى ا ە ءى ءى ە ا
ى ا ى ءى ءى ە و ى ا ا ا ى ا ا ى ا و ە
ى ا ا
(داۋىستىنى داۋىسسىزعا قوسىپ وقىڭدار. سوندا ءبىر جۇمباق شىعادى. ول نە دەگەن جۇمباق؟ شەشۋى نە؟
جاۋابى: جاپاندا ءبىر نارسە بار اۋىزى جابىق،
اشىلار مەزگىلىندە باۋىرىن جازىپ.
ىشىندە تولىپ جاتقان قازىناسى بار،
قورەك قىپ پايدالانار تامام حالىق. (كىتاپ)
Y. ورنىنا قوي...
(كورسەتىلگەن ارىپتەردىڭ ءتيىستىسىن ورنىنا قويىپ، جازىڭدار)
ءى توپقا:
شە(گ، ك) ارا، با(ش، س) شى، جا(م، ن) پەيىس
ءىى توپقا:
ءسو(ز، س) ءسىز، ءسا(ن، ڭ) قوي، قورعا(ن، م) بەك
Yءى. بۇل قانداي ىقپال؟
(الدىڭعى سوزدەردى سوڭعىلارىنا تىركەپ ايتىپ كورىڭدەر)
ءى توپقا:
بوز، قوڭىر، قىزىل، تۋ + قوي
ءىى توپقا:
الا، تورى، سارى، كوك + ات
Yءىى. نەشە ءارىپ، نەشە دىبىس؟
(سوزدەردەگى دىبىس پەن ءارىپ ساندارىن ايتىڭىز)
ءى توپقا:
نويان، تاياق، ايالدا، توعاي.
ءىى توپقا:
قويان، اياق، جاياۋ، مايا
Yءىىى. كىم شاپشاڭ؟
(ىشىندە «ھ) دىبىسى بار بىرنەشە ءسوز ويلاپ، جازىڭدار)
قورىتۋ: سونىمەن، بالالار، دىبىس پەن ءارىپتىڭ ايىرماشىلىعى مەن جازىلۋىنداعى ەرەكشەلىگىن ەسكە تۇسىردىك، ولاي بولسا، تومەندەگى ديكتانت ارقىلى ەستە ساقتاۋعا تىرىسايىق، ونى وزدەرىڭ تولىقتىرىڭدار:
قازاق تىلىندە... ءارىپ بار. ونىڭ... دىبىس. دىبىس... بولىنەدى. داۋىستى دىبىس...، ال داۋىسسىز دىبىس.... دىبىسقا...،...،...،...،... ارىپتەرى كىرمەيدى. ونىڭ ىشىندە...،... تاڭبا، ال...،...،... دىبىستارى قوسارلى داۋىستىلار قاتارىنا جاتادى. «يۋ»دىبىسى... +... دىبىستارىنىڭ قوسىن - دىسى، «يا» دىبىسى... +... دىبىستارىنىڭ قوسىندىسى، ال «ءو»دىبىسى... +... دىبىستارىنىڭ قوسىندىسى.
(سوڭىندا توپتاردىڭ جيناعان ۇپايلارىن ەسەپتەپ، جەڭىمپاز توپتى انىقتاپ، ماراپاتتاۋلار جاساۋ)
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. سوزدەردىڭ ايتىلۋى مەن جازىلۋىنداعى ەرەكشەلىكتەر تۋرالى ايتىپ،
بىلىمدەرىن جۇيەلەۋ.
2. توپپەن جۇمىس ىستەۋگە، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ
3. تىلدەرىن، سوزدىك قورلارىن دامىتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: وتىلگەندى پىسىقتاۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتيپى: داستۇردەنتىس ساباق
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قىزىقتى گرامماتيكالىق سۇراقتار سىزباسى، ۇلەستىرمەلەر
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. وتىلگەندى پىسىقتاۋ
1. ءسوز دەگەن نە؟
2. ونىڭ نەگىزىن نە قۇرايدى؟
3. ءسوزدىڭ قۇرىلىمىنداعى دىبىس پەن ءارىپ سانى ۇنەمى بىردەي بولا بەرە مە؟
4. مىسال كەلتىرىپ، دالەلدەڭدەر
ءىىى. جاڭا ساباق
- بالالار، بۇگىن ءبىز جوعارىدا ايتىلعان ماسەلەلەر بويىنشا قايتالاۋ، پىسىقتاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەمىز. ول ءۇشىن سىزدەر ەكى توپقا بولىنىڭدەر. سوسىن مەنىڭ بەرگەن تاپسىرمالارىمدى ورىنداڭدار. ال، كانە، دايىنسىڭدار ما؟
ءى. كىم ءسوز جاساي الادى؟
(تومەندەگى دىبىستاردى تيىسىنشە تىركەستىرىپ، ءسوز قۇراڭدار
ءى توپقا:
تاا اشاع تسىۋ ملباا زىق
ءىى توپقا:
ققازا ءىتل اادم ىجىتگ ناا
جاۋاپتارى: (اتا، اعاش، تۋىس، بالام، قىز، قازاق، ءتىل، ادام، جىگىت، انا)
ءىى. بۇل قاي ءسوز؟
( تومەندەگى توركوزدەرگە جازىلماي قالعان ارىپتەردى جازىپ، ءسوز قۇراڭدار)
ءى توپقا:
_ا_ا_ _ _ا_
(قازاقستان)
_ا_ا_ا_ _ا_ _ا_
(قاراقالپاقتار)
ءىى توپقا:
_ى_ _ى_ى_ _ى
(قىزعىلىقتى)
ت_ت_ _ _ت_ _
(تاتارستان)
ءىىى. كىم ايتىپ جىبەرەر ەكەن؟
(قويىلعان سۇراقتارعا قاي توپ ءبىرىنشى جاۋاپ بەرەدى، سول توپقا ۇپاي الادى)
1. «ش»- دان باستالىپ، «ش» - عا اياقتالاتىن قاي مالدىڭ اتى؟ (شىبىش)
2. «ج»- دان باستالسا، جىل مەزگىلى، «ق»- دان باستالسا، ول - قۇس بەلگىلى. (جاز، قاز)
3. فونەتيكالىق ەكى ۇعىم،
بىرىمەن ءبىرى سىبايلاس.
ءبىرى ايتىلادى دا، ەستىلەدى،
ەكىنشىسى جازىلادى دا، كورىنەدى.
4. ءبىر اعاشتا وتىز جەتى الما بار.
ونى جەمەك بولساق،
ون ەكىسى تاماعىڭنان ەركىن وتەدى،
قالعاندارى قاقتىعىپ بارىپ وتەدى.
ءىY. ارىپتەردى قوسىپ وقىڭدار
(جاۋاپ جازباشا تۇردە بەرىلەدى)
ج پ ن د ب ر ن ر س ب ر ۋ ز ج ب ق ش ل ر
م ز گ ل ن د ب ۋ ر ن ج ز پ ش ن د ت ل پ
ج ت ق ن ق ز ن س ب ر ق ر ك ق پ پ ي د
ا ا ا ءى ە ە ا ا ى ا ى ا ى ا ە ءى ءى ە ا
ى ا ى ءى ءى ە و ى ا ا ا ى ا ا ى ا و ە
ى ا ا
(داۋىستىنى داۋىسسىزعا قوسىپ وقىڭدار. سوندا ءبىر جۇمباق شىعادى. ول نە دەگەن جۇمباق؟ شەشۋى نە؟
جاۋابى: جاپاندا ءبىر نارسە بار اۋىزى جابىق،
اشىلار مەزگىلىندە باۋىرىن جازىپ.
ىشىندە تولىپ جاتقان قازىناسى بار،
قورەك قىپ پايدالانار تامام حالىق. (كىتاپ)
Y. ورنىنا قوي...
(كورسەتىلگەن ارىپتەردىڭ ءتيىستىسىن ورنىنا قويىپ، جازىڭدار)
ءى توپقا:
شە(گ، ك) ارا، با(ش، س) شى، جا(م، ن) پەيىس
ءىى توپقا:
ءسو(ز، س) ءسىز، ءسا(ن، ڭ) قوي، قورعا(ن، م) بەك
Yءى. بۇل قانداي ىقپال؟
(الدىڭعى سوزدەردى سوڭعىلارىنا تىركەپ ايتىپ كورىڭدەر)
ءى توپقا:
بوز، قوڭىر، قىزىل، تۋ + قوي
ءىى توپقا:
الا، تورى، سارى، كوك + ات
Yءىى. نەشە ءارىپ، نەشە دىبىس؟
(سوزدەردەگى دىبىس پەن ءارىپ ساندارىن ايتىڭىز)
ءى توپقا:
نويان، تاياق، ايالدا، توعاي.
ءىى توپقا:
قويان، اياق، جاياۋ، مايا
Yءىىى. كىم شاپشاڭ؟
(ىشىندە «ھ) دىبىسى بار بىرنەشە ءسوز ويلاپ، جازىڭدار)
قورىتۋ: سونىمەن، بالالار، دىبىس پەن ءارىپتىڭ ايىرماشىلىعى مەن جازىلۋىنداعى ەرەكشەلىگىن ەسكە تۇسىردىك، ولاي بولسا، تومەندەگى ديكتانت ارقىلى ەستە ساقتاۋعا تىرىسايىق، ونى وزدەرىڭ تولىقتىرىڭدار:
قازاق تىلىندە... ءارىپ بار. ونىڭ... دىبىس. دىبىس... بولىنەدى. داۋىستى دىبىس...، ال داۋىسسىز دىبىس.... دىبىسقا...،...،...،...،... ارىپتەرى كىرمەيدى. ونىڭ ىشىندە...،... تاڭبا، ال...،...،... دىبىستارى قوسارلى داۋىستىلار قاتارىنا جاتادى. «يۋ»دىبىسى... +... دىبىستارىنىڭ قوسىن - دىسى، «يا» دىبىسى... +... دىبىستارىنىڭ قوسىندىسى، ال «ءو»دىبىسى... +... دىبىستارىنىڭ قوسىندىسى.
(سوڭىندا توپتاردىڭ جيناعان ۇپايلارىن ەسەپتەپ، جەڭىمپاز توپتى انىقتاپ، ماراپاتتاۋلار جاساۋ)
You Might Also Like
-
ءار ءتۇرلى بەلگىلەردىڭ ايقىن كورىنۋىنە اسەر ەتەتىن گەندەردىڭ ءوزارا بايلانىسۋى مەن ارەكەتتەسۋى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ.
-
ماقساتى: قورشاعان ورتا، تابيعات پەن تىرشىلىك اراسىنداعى بايلانىس جايلى تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرۋ، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ. ويلاۋ ەستە ساقتاۋ جانە زەردەلەۋىن دامىتۋ، سوزدەردى انىق ايتۋعا ماشىقتاۋ جانە ...
