تابيعاتتى ايالايىق!
ماقساتى: قورشاعان ورتا، تابيعات پەن تىرشىلىك اراسىنداعى بايلانىس جايلى تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرۋ، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ. ويلاۋ ەستە ساقتاۋ جانە زەردەلەۋىن دامىتۋ، سوزدەردى انىق ايتۋعا ماشىقتاۋ جانە سويلەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ تابيعاتقا سۇيىسپەنشىلىككە تاربيەلەۋ، جاراتىلىستىڭ ءاربىر زاتى مەن مۇشەسىن قۇرمەتتەۋگە، قورشاعان ورتانى قورعاۋعا، ساقتاۋعا ۇيرەتۋ. سۇيىسپەنشىلىك، مەيىرىمدىلىك قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
كورنەكىلىك: بولمە گۇلدەرى، گۇل قوپسىتقىش، تابيعاتتىڭ سۋرەتى.
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق – جاۋاپ، اڭگىمەلەۋ
شاتتىق شەڭبەر:
ارمىسىڭ قايىرىمدى جەر - انا،
ارمىسىڭ، ءمولدىر تازا سۋ
ارمىسىڭ شۇعىلالى التىن - كۇن
ارمىسىڭ مەيىرىمدى اسپان - اتا
ت:- ءبىز ءقازىر نەگە ۇقساپ تۇرمىز؟
ب: - كۇنگە
ت:- ءيا بالالار جەر بەتىندەگى تىرشىلىك اتاۋىنىڭ قاينار كوزى – كۇن.
ول بىزگە نە ءۇشىن كەرەك؟
ب: كۇن بىزگە جارىق، جىلۋ بەرەدى
ت: ءبارىمىز كۇنگە قولىمىزدى سوزايىق!
كۇننەن نە الدىق؟
ب: جىلۋ الدىق
ت: وسى كۇننەن العان جىلۋىمىزدى ءبىر - بىرىمىزگە تاراتايىق
- بالالار جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
ب: قىس
ت: قىس ايىنىڭ سوڭعى كۇنى، ەرتەڭ كوكتەم ايىنىڭ العاشقى كۇنى باستالادى
قىس ايلارىندا كۇن قانداي بولدى؟
ب: قىس ايىندا كۇن سۋىق، اياز، بوران جانە قار جاۋدى
ت: تابيعات دەگەنىمىز نە؟
تابيعات دەگەنىمىز - ءبىزدى قورشاعان ورتا، وعان (اسپان، سۋ، اعاش، گۇلدەر، وسىمدىكتەر، كۇن) جاتادى. تابيعات وزدىگىنەن، ادامنىڭ قاتىسۋىنسىز جارالعان تابيعي زاڭدىلىق. ول ءتىرى جانە ءولى تابيعات بولىپ ەكىگە بولىنەدى. ءتىرى تابيعاتقا – اعاش، گۇل، ءشوپ، ت. ب ولار وزدىگىنەن وسەدى. ءولى تابيعاتقا سۋ، تاس، قۇم جاتادى. ولار وسپەيدى، دەم المايدى، دەنەسىندە جانى جوق.
تابيعات – ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز. ءبىز وعان ۇقىپتىلىقپەن قاراۋىمىز كەرەك. باۋ - باقشادا جانە ءوسىپ تۇرعان اعاشتار مەن گۇلدەرگە قومقورلىق جاساۋ كەرەك.
كۇن، سۋ، اۋا، گۇل، ادام ايتىسى
كۇن: ايشا
مەن شۋاقتى كۇنمىن! مەن بارىنە جىلۋىمدى، نۇرىمدى، بەرەمىن. ەگەر مەن بولماسام تابيعاتتا بولماس ەدى. سوندىقتان تابيعاتقا كورىك بەرىپ تۇرعان مەنمىن!
سۋ: ارايلىم:
مەن ءموپ - ءمولدىر، تاپ - تازا، سىڭعىرلاعان سۋمىن. مەن بولماسام وسىنداي سۇلۋ تابيعات بولار ما ەدى؟ تابيعاتقا كورىك بەرىپ تۇرعان مەنمىن
گۇل: دانارا
مەن اسەم گۇلمىن! ەگەر مەن بولماسام جەر ءۇستى جاينايتىن با ەدى؟ مەنىڭ ارقامدا تابيعات اسەم بولىپ تۇر. تابيعاتقا كورىك بەرىپ تۇرعان مەن عانا.
اۋا: ادىلەت
مەن تازا اۋامىن! تابيعاتتاعى بارلىعى مەن ارقىلى دەمالادى ەگەر مەن بولماسام ەشكىم تىرشىلىك ەتە الماس ەدى. تابيعاتقا ەڭ كەرەكتى مەنمىن.
ادام: تەمىرلان
مەن دۇنيەدەگى ەڭ كۇشتى، اقىلدى اداممىن. مەنەن اسقان ەشكىم جوق بۇل جالعاندا. سوندىقتان دا بۇل ءومىردىڭ يەسى دە كيەسى دە مەنمىن.
- دۇرىس ايتاسىڭدار!
كۇن بولماسا جارىق جىلۋدى قايدان الامىز.
سۋ بولماسا وسىمدىكتەردى، قالاي سۋارامىز
اۋا بولماسا قالاي تىنىس الامىز
گۇل بولماسا تابيعاتىمىز ادەمى بولمايدى
ادام وسى قورشاعان ورتاداعى تالدارعا وسىمدىكتەرگە پايداسىن تيگىزەدى، كۇتىپ باپتايدى.
ت: قىسقى گۇلدەر باعىنا ساياحاتقا شىعامىز.
«قىز وسسە – ەلدىڭ كوركى، گۇل وسسە – جەردىڭ كوركى»
ت: بالالار، بىزگە گۇلدەر نە ءۇشىن كەرەك؟
ب: بولمەنىڭ اۋاسىن تازارتادى، بىزدەردىڭ كوڭىل - كۇيلەرىمىزدى كوتەرۋ ءۇشىن، ءبىز گۇلدەرگە قاراپ قۋانامىز، ادەمىلىك ءۇشىن قاجەت.
ت: كەيبىر جاندىكتەردىڭ دە ءومىر ءسۇرۋى گۇلدەرگە بايلانىستى. گۇلدەر كوپ جاقسىلىقتار سىيلايدى. ەگەر دە گۇلدەر جوق بولسا نە بولار ەدى؟
ب: كوڭىل – كۇيىمىز تومەندەيدى ادامدار قاتال بولادى، جاندىكتەر جايىلىپ كەتۋى مۇمكىن.
توپتىق جۇمىس:
- قانە بالالار، گۇلدەردى ايالاۋ جانە قامقورلىق كورسەتۋ ماقساتىندا مىنا گۇلدى الايىق. بۇل گۇل شەگىر گۇل (فيالكا) دەپ اتالادى. ونىڭ گ ۇلىنىڭ ءتۇسى كۇلگىن، جاپىراعى دوڭگەلەك، تۇكتى بولىپ كەلەدى. جاپىراعى تۇكتى بولعاندىقتان ءبىز ونى سۇرتە المايمىز. ءبىز ونىڭ جاپىراعىن تازالاۋ ءۇشىن سۋدى بۇركىپ سەبەمىز.
ت: گۇلدەر وتە نازىك، مەيىرىمدىلىكپەن كۇتىپ، باپتاۋ كەرەك
گۇلدەردىڭ جىلىلىعىن، نازىكتىگىن، ادەمىلىگىن نەگە تەڭەۋگە بولادى؟
ب: اناعا، كۇنگە، انگە، قىزدارعا تەڭەيدى
ت؛ گۇلدىڭ تامىرى، ساباعى، جاپىراعى، كۇلتەسى بولادى.
بالالار ەندى ءبىز ەندى مىنا گۇلگە قارايىق؟
بۇل گۇلدىڭ اتى - فيكۋس
كانە ءبارىمىز قوسىلىپ بىرگە اتايىقشى؟ بالالار تاربيەشىمەن بىرگە قايتالايدى.
ت: گۇلدىڭ ءتۇسى قانداي؟
ب: جاسىل
ت: ال، ايتا قويىڭدارشى، جاپىراعى قانداي؟
ب؛ گۇلدىڭ جاپىراعى ۇلكەن، ءارى جالپاق.
ت: گۇلدىڭ ءتۇبىن قالاي قوپسىتىپ، قالاي سۋ قۇيۋ كەرەكتىگىن تۇسىندىرەدى
بالالار گۇلگە سۋ قۇيادى. بالالار گۇلدىڭ توپىراعىن قوپسىتۋعا، سۋ قۇيۋعا، جاپىراعىنىڭ شاڭىن سۇرتۋگە قاتىستىرىپ كورسەتۋ.
سۋ ىشپەسە، شاڭى ءسۇرتىلىپ، تازالانباسا گۇلىمىز قۋراپ قالادى
سەندەردىڭ انالارىڭ وزدەرىڭدى قالاي باپتاپ قاراسا، گۇلدى دە سولاي كۇتىپ قاراۋ كەرەك
كوردىڭدەر مە، بالالار، گۇلدى باپتاپ كۇتسەك، ولاردىڭ جاپىراقتارى كوبەيىپ، ۇلكەن بولىپ وسەدى. گۇلدەرگە اۋا، سۋ. كۇن قانشالىقتى قاجەت بولسا، كۇتىم دە سونشالىقتى قاجەت.
ت؛ ەندى گۇلدى قالاي وتىرعىزۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنەمىز. بارلىعىمىز مۇقيات قاراپ وتىرىڭدار. بولمە گۇلىن وتىرعىزامىز
قۇنارلى قارا توپىراق تولتىرىلعان گۇلدىڭ قۇتىسىن الىپ، ورتاسىن كىشكەنە تەرەڭىرەك ەتىپ قازىپ گۇلدىڭ قۇتىسىن الىپ، ورتاسىن كىشكەنە تەرەڭىرەك ەتىپ قازىپ گۇلدىڭ كوشەتىن تامىرىن ءۇزىپ الماي كىشكەنە شۇڭقىرعا سالامىز
تۇبىنە سۋ قۇيامىز
ءتۇبىن جاقسىلاپ توپىراقپەن نىعىزداپ باسامىز، ۇستىنە تاعى سۋ قۇيامىز
مىنە، گۇلىمىزدى وتىرعىزدىق گۇلىمىز ادەمى بولىپ ءوسۋ ءۇشىن تاعى سۋ قۇيامىز
«تابيعاتتى ايالايىق» ويىنى
ءار بالا تابيعات تۇرلەرىن پلاكاتقا جاپسىرىپ، تابيعات كورىنىسىن بەينەلەيتىن تيىم سوزدەر ايتۋ
گۇلدى جۇلۋعا بولمايدى، گۇلدى ايالاۋ كەرەك.
اعاشتى كەسۋگە بولمايدى، ول بىزگە تازا اۋا بەرەدى
سۋدى لاستاۋعا بولمايدى، سۋسىز ءومىر جوق
كۇنىمىزدى بۇلت باسپاسىن
كوبەلەكتى ولتىرمەڭدەر، ول - ادەمىلىك بەلگىسى
قۇستى اتۋعا بولمايدى، قۇس ادامنىڭ دوسى
جاسىل ءشوپتى جۇلۋعا بولمايدى، ول جەرىمىزگە كورىك بەرىپ تۇرادى
اڭداردى قورعاۋىمىز كەرەك، ول ءبىزدىڭ بايلىعىمىز
اسقار تاۋلارىمىز بيىك بولسىن
ت: ادامداردىڭ تابيعاتسىز كۇنى جوق،
تابيعاتتىڭ مۇنى ايتۋعا ءتىلى جوق.
- كانە، بالالار بارلىعىمىز قوناقتارمەن قوشتاسايىق.
كانە بارلىعىمىز تۇرايىق،
ۇلكەن شەڭبەر قۇرايىق
كورىسكەنشە كۇن جاقسى،
ساۋ - سالامات بولايىق
ساۋ بولىڭىزدار!
كورنەكىلىك: بولمە گۇلدەرى، گۇل قوپسىتقىش، تابيعاتتىڭ سۋرەتى.
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق – جاۋاپ، اڭگىمەلەۋ
شاتتىق شەڭبەر:
ارمىسىڭ قايىرىمدى جەر - انا،
ارمىسىڭ، ءمولدىر تازا سۋ
ارمىسىڭ شۇعىلالى التىن - كۇن
ارمىسىڭ مەيىرىمدى اسپان - اتا
ت:- ءبىز ءقازىر نەگە ۇقساپ تۇرمىز؟
ب: - كۇنگە
ت:- ءيا بالالار جەر بەتىندەگى تىرشىلىك اتاۋىنىڭ قاينار كوزى – كۇن.
ول بىزگە نە ءۇشىن كەرەك؟
ب: كۇن بىزگە جارىق، جىلۋ بەرەدى
ت: ءبارىمىز كۇنگە قولىمىزدى سوزايىق!
كۇننەن نە الدىق؟
ب: جىلۋ الدىق
ت: وسى كۇننەن العان جىلۋىمىزدى ءبىر - بىرىمىزگە تاراتايىق
- بالالار جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
ب: قىس
ت: قىس ايىنىڭ سوڭعى كۇنى، ەرتەڭ كوكتەم ايىنىڭ العاشقى كۇنى باستالادى
قىس ايلارىندا كۇن قانداي بولدى؟
ب: قىس ايىندا كۇن سۋىق، اياز، بوران جانە قار جاۋدى
ت: تابيعات دەگەنىمىز نە؟
تابيعات دەگەنىمىز - ءبىزدى قورشاعان ورتا، وعان (اسپان، سۋ، اعاش، گۇلدەر، وسىمدىكتەر، كۇن) جاتادى. تابيعات وزدىگىنەن، ادامنىڭ قاتىسۋىنسىز جارالعان تابيعي زاڭدىلىق. ول ءتىرى جانە ءولى تابيعات بولىپ ەكىگە بولىنەدى. ءتىرى تابيعاتقا – اعاش، گۇل، ءشوپ، ت. ب ولار وزدىگىنەن وسەدى. ءولى تابيعاتقا سۋ، تاس، قۇم جاتادى. ولار وسپەيدى، دەم المايدى، دەنەسىندە جانى جوق.
تابيعات – ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز. ءبىز وعان ۇقىپتىلىقپەن قاراۋىمىز كەرەك. باۋ - باقشادا جانە ءوسىپ تۇرعان اعاشتار مەن گۇلدەرگە قومقورلىق جاساۋ كەرەك.
كۇن، سۋ، اۋا، گۇل، ادام ايتىسى
كۇن: ايشا
مەن شۋاقتى كۇنمىن! مەن بارىنە جىلۋىمدى، نۇرىمدى، بەرەمىن. ەگەر مەن بولماسام تابيعاتتا بولماس ەدى. سوندىقتان تابيعاتقا كورىك بەرىپ تۇرعان مەنمىن!
سۋ: ارايلىم:
مەن ءموپ - ءمولدىر، تاپ - تازا، سىڭعىرلاعان سۋمىن. مەن بولماسام وسىنداي سۇلۋ تابيعات بولار ما ەدى؟ تابيعاتقا كورىك بەرىپ تۇرعان مەنمىن
گۇل: دانارا
مەن اسەم گۇلمىن! ەگەر مەن بولماسام جەر ءۇستى جاينايتىن با ەدى؟ مەنىڭ ارقامدا تابيعات اسەم بولىپ تۇر. تابيعاتقا كورىك بەرىپ تۇرعان مەن عانا.
اۋا: ادىلەت
مەن تازا اۋامىن! تابيعاتتاعى بارلىعى مەن ارقىلى دەمالادى ەگەر مەن بولماسام ەشكىم تىرشىلىك ەتە الماس ەدى. تابيعاتقا ەڭ كەرەكتى مەنمىن.
ادام: تەمىرلان
مەن دۇنيەدەگى ەڭ كۇشتى، اقىلدى اداممىن. مەنەن اسقان ەشكىم جوق بۇل جالعاندا. سوندىقتان دا بۇل ءومىردىڭ يەسى دە كيەسى دە مەنمىن.
- دۇرىس ايتاسىڭدار!
كۇن بولماسا جارىق جىلۋدى قايدان الامىز.
سۋ بولماسا وسىمدىكتەردى، قالاي سۋارامىز
اۋا بولماسا قالاي تىنىس الامىز
گۇل بولماسا تابيعاتىمىز ادەمى بولمايدى
ادام وسى قورشاعان ورتاداعى تالدارعا وسىمدىكتەرگە پايداسىن تيگىزەدى، كۇتىپ باپتايدى.
ت: قىسقى گۇلدەر باعىنا ساياحاتقا شىعامىز.
«قىز وسسە – ەلدىڭ كوركى، گۇل وسسە – جەردىڭ كوركى»
ت: بالالار، بىزگە گۇلدەر نە ءۇشىن كەرەك؟
ب: بولمەنىڭ اۋاسىن تازارتادى، بىزدەردىڭ كوڭىل - كۇيلەرىمىزدى كوتەرۋ ءۇشىن، ءبىز گۇلدەرگە قاراپ قۋانامىز، ادەمىلىك ءۇشىن قاجەت.
ت: كەيبىر جاندىكتەردىڭ دە ءومىر ءسۇرۋى گۇلدەرگە بايلانىستى. گۇلدەر كوپ جاقسىلىقتار سىيلايدى. ەگەر دە گۇلدەر جوق بولسا نە بولار ەدى؟
ب: كوڭىل – كۇيىمىز تومەندەيدى ادامدار قاتال بولادى، جاندىكتەر جايىلىپ كەتۋى مۇمكىن.
توپتىق جۇمىس:
- قانە بالالار، گۇلدەردى ايالاۋ جانە قامقورلىق كورسەتۋ ماقساتىندا مىنا گۇلدى الايىق. بۇل گۇل شەگىر گۇل (فيالكا) دەپ اتالادى. ونىڭ گ ۇلىنىڭ ءتۇسى كۇلگىن، جاپىراعى دوڭگەلەك، تۇكتى بولىپ كەلەدى. جاپىراعى تۇكتى بولعاندىقتان ءبىز ونى سۇرتە المايمىز. ءبىز ونىڭ جاپىراعىن تازالاۋ ءۇشىن سۋدى بۇركىپ سەبەمىز.
ت: گۇلدەر وتە نازىك، مەيىرىمدىلىكپەن كۇتىپ، باپتاۋ كەرەك
گۇلدەردىڭ جىلىلىعىن، نازىكتىگىن، ادەمىلىگىن نەگە تەڭەۋگە بولادى؟
ب: اناعا، كۇنگە، انگە، قىزدارعا تەڭەيدى
ت؛ گۇلدىڭ تامىرى، ساباعى، جاپىراعى، كۇلتەسى بولادى.
بالالار ەندى ءبىز ەندى مىنا گۇلگە قارايىق؟
بۇل گۇلدىڭ اتى - فيكۋس
كانە ءبارىمىز قوسىلىپ بىرگە اتايىقشى؟ بالالار تاربيەشىمەن بىرگە قايتالايدى.
ت: گۇلدىڭ ءتۇسى قانداي؟
ب: جاسىل
ت: ال، ايتا قويىڭدارشى، جاپىراعى قانداي؟
ب؛ گۇلدىڭ جاپىراعى ۇلكەن، ءارى جالپاق.
ت: گۇلدىڭ ءتۇبىن قالاي قوپسىتىپ، قالاي سۋ قۇيۋ كەرەكتىگىن تۇسىندىرەدى
بالالار گۇلگە سۋ قۇيادى. بالالار گۇلدىڭ توپىراعىن قوپسىتۋعا، سۋ قۇيۋعا، جاپىراعىنىڭ شاڭىن سۇرتۋگە قاتىستىرىپ كورسەتۋ.
سۋ ىشپەسە، شاڭى ءسۇرتىلىپ، تازالانباسا گۇلىمىز قۋراپ قالادى
سەندەردىڭ انالارىڭ وزدەرىڭدى قالاي باپتاپ قاراسا، گۇلدى دە سولاي كۇتىپ قاراۋ كەرەك
كوردىڭدەر مە، بالالار، گۇلدى باپتاپ كۇتسەك، ولاردىڭ جاپىراقتارى كوبەيىپ، ۇلكەن بولىپ وسەدى. گۇلدەرگە اۋا، سۋ. كۇن قانشالىقتى قاجەت بولسا، كۇتىم دە سونشالىقتى قاجەت.
ت؛ ەندى گۇلدى قالاي وتىرعىزۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنەمىز. بارلىعىمىز مۇقيات قاراپ وتىرىڭدار. بولمە گۇلىن وتىرعىزامىز
قۇنارلى قارا توپىراق تولتىرىلعان گۇلدىڭ قۇتىسىن الىپ، ورتاسىن كىشكەنە تەرەڭىرەك ەتىپ قازىپ گۇلدىڭ قۇتىسىن الىپ، ورتاسىن كىشكەنە تەرەڭىرەك ەتىپ قازىپ گۇلدىڭ كوشەتىن تامىرىن ءۇزىپ الماي كىشكەنە شۇڭقىرعا سالامىز
تۇبىنە سۋ قۇيامىز
ءتۇبىن جاقسىلاپ توپىراقپەن نىعىزداپ باسامىز، ۇستىنە تاعى سۋ قۇيامىز
مىنە، گۇلىمىزدى وتىرعىزدىق گۇلىمىز ادەمى بولىپ ءوسۋ ءۇشىن تاعى سۋ قۇيامىز
«تابيعاتتى ايالايىق» ويىنى
ءار بالا تابيعات تۇرلەرىن پلاكاتقا جاپسىرىپ، تابيعات كورىنىسىن بەينەلەيتىن تيىم سوزدەر ايتۋ
گۇلدى جۇلۋعا بولمايدى، گۇلدى ايالاۋ كەرەك.
اعاشتى كەسۋگە بولمايدى، ول بىزگە تازا اۋا بەرەدى
سۋدى لاستاۋعا بولمايدى، سۋسىز ءومىر جوق
كۇنىمىزدى بۇلت باسپاسىن
كوبەلەكتى ولتىرمەڭدەر، ول - ادەمىلىك بەلگىسى
قۇستى اتۋعا بولمايدى، قۇس ادامنىڭ دوسى
جاسىل ءشوپتى جۇلۋعا بولمايدى، ول جەرىمىزگە كورىك بەرىپ تۇرادى
اڭداردى قورعاۋىمىز كەرەك، ول ءبىزدىڭ بايلىعىمىز
اسقار تاۋلارىمىز بيىك بولسىن
ت: ادامداردىڭ تابيعاتسىز كۇنى جوق،
تابيعاتتىڭ مۇنى ايتۋعا ءتىلى جوق.
- كانە، بالالار بارلىعىمىز قوناقتارمەن قوشتاسايىق.
كانە بارلىعىمىز تۇرايىق،
ۇلكەن شەڭبەر قۇرايىق
كورىسكەنشە كۇن جاقسى،
ساۋ - سالامات بولايىق
ساۋ بولىڭىزدار!
You Might Also Like
-
ماقساتى: ەلىمىزدىڭ تاريحى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. ءوز وتانىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ. ەلىمىزدىڭ رامىزدەرىن قاستەرلەۋگە ۇيرەتۋ. تۋعان ەلگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ارتتىرۋ. ءوز انا ءتىلىن، ادەت - عۇرپىن، سالت - د...
