وتباسىلىق البومنىڭ كەيىپكەرى
«وتباسىلىق البومنىڭ كەيىپكەرى» (سوعىستىڭ ىزعارى ماڭدايىنا تيگەن وتباسى مۇشەلەرى تۋرالى اڭىمە)
وسىدان 70 جىل بۇرىن دۇنيە ءجۇزى تاريحىنداعى ەڭ سۇراپىل قانتوگىس سوعىس اياقتالدى. بۇل مەيرامدى بۇرىنعى كەڭەس وداعىنا 15 وداقتاس سوعىسى – حالقىمىزعا تونگەن ەڭ اۋىر كۇندەر بولدى. ادامزات تاريحىندا ۇلكەندى - كىشىلى ون بەس مىڭعا جۋىق سوعىس وتكەن ەكەن. ءبىراق سولاردىڭ ىشىندە اۋقىمدى، قۇرباندىقتارى مەن الاپاتتىعى جاعىنان ەڭ جان تۇرشىگەرلىگى – ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جانە ونىڭ قۇرامداس بولىگى – ۇلى وتان سوعىسى بولدى. سوعىس جىلدارى بىزدەن بىرتە - بىرتە الىستاعان سايىن وعان دەگەن كوزقاراس تا وزگەرىپ كەلەدى. جاڭا كەزەڭنىڭ ءبىر قاسيەتى - باياعىدا ايان بولعان جاعداياتتار جايلى شىندىقتىڭ سوڭى قىرىنان كورىنۋى. بۇل ايتىلعان تۇجىرىم ۇلى وتان سوعىسىنىڭ تاريحىندا دا تىكەلەي، ءارى تولىعىمەن قاتىستى. وسى كۇندەرى ءار قازاقستاندىق، ءار جانۇيا، بارلىق حالىق ەستەن شىعارماس - 1945 جىلعى 9 مامىردى جادىندا ساقتاپ ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى.
انانى بالاسىنان، بالانى اكەسىنەن ايىرىپ، مىڭداعان بوزداقتاردى جەر جاستاندىرىپ، بوتەن ەل ومىرىمەن، تاعدىرىمەن باعالانىپ، وتە قىمباتقا تۇسكەن عالامات سوعىستىڭ جەڭىسپەن اياقتالعانىنا - 70 جىل تولدى. فاشيستىك گەرمانيانى جەڭۋدە باستى كۇش حالىق بىرلىگىندە ەدى. باس كوتەرەر ەل ۇلاندارى ارىن دا، جانىن دا جەڭىسكە ارنادى. قازاقستاندىقتار العاشقى مينۋتىندا باتىس شەكارادا جاۋمەن شايقاسقا قاتىسقانداردىڭ اراسىندا دا، بەرليندە رەيحستاگ ۇيىنە شابۋىل جاساعانداردىڭ اراسىندا دا، باسقالارمەن قاتار برەست قورعانىن قورعاعانداردىڭ قاتارىندا دا بار ەدى. مىڭداعان كەڭەس جاۋىنگەرى مەن وفيسەرلەرىنىڭ تاباندىلىعى مەن ەرلىگىنە قاراماستان سوعىس العاشقىدا قايعىلى جاعدايدا ورىستەدى. سوعىستىڭ العاشقى ايلارىندا اۋىر جەڭىلىسكە ۇشىراۋىمىزدىڭ سەبەبى كوپ ەدى. بىرىنشىدەن، 12 مەملەكەتتى باسىپ العان جانە 14 وداقتاسى بولعان جاۋدىڭ كۇشى باسىم ەدى. الايدا 1941 جىلعى جەڭىلىستىڭ سەبەبى، جاۋدىڭ كۇشى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە كەڭەس باسشىلىعىنىڭ ەسەبىنەن جاڭىلۋىنان بولدى. كسرو سوعىسقا وداقتاستارسىز كىردى. سوعىس قيمىلدارىنىڭ باستالۋىنا دەيىن ارميا قاتارى تولىقتىرىلىپ، قايتا قۇرىلىپ، قارۋلاندىرىلماعان بولاتىن. ونىڭ جاۋىنگەرلىك دايارلىق دارەجەسى مەن ءتارتىبى 1937 – 1938 جىلدارداعى جازالاۋدان كەيىن تومەن ەدى. وسىنىڭ ءبارىنىڭ سالدارىنان كەڭەس اسكەرلەرى ءبىرسىپىرا جەڭىلىستەرگە، ادام كۇشى مەن تەحنيكاسى جاعىنان كوپ شىعىنعا ۇشىرادى.
ەل باسىنا قيىن - قىستاۋ كۇن تۋعان ۇلى وتان سوعىسىنىڭ وتتى جىلدارىندا كوپ ۇلتتى سوۆەت حالقى مەن جەكە باس تاعدىرىن ويلاپ، باس ساۋعالامادى. ءبارىنىڭ ماقساتى – قاسيەتتى جەرىمىزدى قاسىق قانى قالعانشا قورعاپ، جەڭىس كۇنىن جاقىنداتۋ بولدى. پارتيانىڭ شاقىرۋىمەن بۇكىل ەلىمىز ءوز جۇمىسىن سوعىس جاعدايىنا لايىقتاپ، «ءبارى دە مايدان ءۇشىن، ءبارى دە جەڭىس ءۇشىن» دەگەن ۇرانمەن جاۋدى جەڭۋ جولىنا باعىندىردى. ايەلدەر مەن بالالار ەڭبەك مايدانىندا ايانباي ەڭبەك ەتتى. قازاق حالقىنىڭ ءجۇز مىڭداعان ۇلدار مەن قىزدارى وتان سوعىسى مايدانىندا ەلىمىزدىڭ باكسقا ۇلت وكىلدەرىمەن بىرگە نەمىس فاشيستەرىن تالقانداۋ ۇرىستارىندا شايقاسىپ جۇرگەندە تىلداعى قىز - كەلىنشەك، انالارىمىز ەرەن ەڭبەكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى. ءبىزدىڭ الدىمىزدا قيىندىقتى جەڭە بىلگەن، ار – نامىستى بيىك ۇستاعان اعا - ۇرپاق وكىلدەرى بار، ولار بىزگە - ونەگە. وتان ءۇشىن ءومىرىن قيعان ەرلەرىمىزدىڭ ەرلىگى بۇگىنگى جاس ۇرپاق ەسىنەن شىعارماق ەمەس. وتكەنىمىز ۇمىتىلماق ەمەس.
«اۋىلىنا قاراپ، ازاماتىن تانى» دەي مە قازاق؟! ەرلىگى ۇلگى بولار اتالارىمىزدىڭ ءبىرى – ءمۇسالي مۇقاش. ول كىسىنىڭ كىشى ۇلى – ەرمەك اعا، ءبىزدىڭ ءۇي اراسىندا ءۇي جوق كورشىمىز. ءبىز ولارمەن جاقىن تۋىستان ارتىق ارالاسامىز. ەرمەك اعا اكەسىنىڭ سوعىستا بولعانىن كىشكەنە كەزىمدە ايتقان بولاتىن. سول اڭگىمە جادىمدا قالىپ، قايدان ەسىمە تۇسكەنىن قايدام، كەيىننەن مۇقاش اتا تۋرالى تولىعىراق بىلگىم كەلىپ، اتانىڭ ەستەلىكتەرى تۋرالى سۇرادىم. مەنىڭ قىزىعۋشىلىعىمدى وياتقىسى كەلدى مە، ەرمەك اعا ماعان ول كىسىنىڭ ەسكى فوتو البومى مەن جۇلىم - جۇلىمى شىققان ءبىر بۋما ەسكى قاعازداردى قولىما ۇستاتتى. ۇيگە اسىعا جەتىپ، اقتارا باستادىم. ورىسشا جازىلىپتى.
وسىدان 70 جىل بۇرىن دۇنيە ءجۇزى تاريحىنداعى ەڭ سۇراپىل قانتوگىس سوعىس اياقتالدى. بۇل مەيرامدى بۇرىنعى كەڭەس وداعىنا 15 وداقتاس سوعىسى – حالقىمىزعا تونگەن ەڭ اۋىر كۇندەر بولدى. ادامزات تاريحىندا ۇلكەندى - كىشىلى ون بەس مىڭعا جۋىق سوعىس وتكەن ەكەن. ءبىراق سولاردىڭ ىشىندە اۋقىمدى، قۇرباندىقتارى مەن الاپاتتىعى جاعىنان ەڭ جان تۇرشىگەرلىگى – ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جانە ونىڭ قۇرامداس بولىگى – ۇلى وتان سوعىسى بولدى. سوعىس جىلدارى بىزدەن بىرتە - بىرتە الىستاعان سايىن وعان دەگەن كوزقاراس تا وزگەرىپ كەلەدى. جاڭا كەزەڭنىڭ ءبىر قاسيەتى - باياعىدا ايان بولعان جاعداياتتار جايلى شىندىقتىڭ سوڭى قىرىنان كورىنۋى. بۇل ايتىلعان تۇجىرىم ۇلى وتان سوعىسىنىڭ تاريحىندا دا تىكەلەي، ءارى تولىعىمەن قاتىستى. وسى كۇندەرى ءار قازاقستاندىق، ءار جانۇيا، بارلىق حالىق ەستەن شىعارماس - 1945 جىلعى 9 مامىردى جادىندا ساقتاپ ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى.
انانى بالاسىنان، بالانى اكەسىنەن ايىرىپ، مىڭداعان بوزداقتاردى جەر جاستاندىرىپ، بوتەن ەل ومىرىمەن، تاعدىرىمەن باعالانىپ، وتە قىمباتقا تۇسكەن عالامات سوعىستىڭ جەڭىسپەن اياقتالعانىنا - 70 جىل تولدى. فاشيستىك گەرمانيانى جەڭۋدە باستى كۇش حالىق بىرلىگىندە ەدى. باس كوتەرەر ەل ۇلاندارى ارىن دا، جانىن دا جەڭىسكە ارنادى. قازاقستاندىقتار العاشقى مينۋتىندا باتىس شەكارادا جاۋمەن شايقاسقا قاتىسقانداردىڭ اراسىندا دا، بەرليندە رەيحستاگ ۇيىنە شابۋىل جاساعانداردىڭ اراسىندا دا، باسقالارمەن قاتار برەست قورعانىن قورعاعانداردىڭ قاتارىندا دا بار ەدى. مىڭداعان كەڭەس جاۋىنگەرى مەن وفيسەرلەرىنىڭ تاباندىلىعى مەن ەرلىگىنە قاراماستان سوعىس العاشقىدا قايعىلى جاعدايدا ورىستەدى. سوعىستىڭ العاشقى ايلارىندا اۋىر جەڭىلىسكە ۇشىراۋىمىزدىڭ سەبەبى كوپ ەدى. بىرىنشىدەن، 12 مەملەكەتتى باسىپ العان جانە 14 وداقتاسى بولعان جاۋدىڭ كۇشى باسىم ەدى. الايدا 1941 جىلعى جەڭىلىستىڭ سەبەبى، جاۋدىڭ كۇشى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە كەڭەس باسشىلىعىنىڭ ەسەبىنەن جاڭىلۋىنان بولدى. كسرو سوعىسقا وداقتاستارسىز كىردى. سوعىس قيمىلدارىنىڭ باستالۋىنا دەيىن ارميا قاتارى تولىقتىرىلىپ، قايتا قۇرىلىپ، قارۋلاندىرىلماعان بولاتىن. ونىڭ جاۋىنگەرلىك دايارلىق دارەجەسى مەن ءتارتىبى 1937 – 1938 جىلدارداعى جازالاۋدان كەيىن تومەن ەدى. وسىنىڭ ءبارىنىڭ سالدارىنان كەڭەس اسكەرلەرى ءبىرسىپىرا جەڭىلىستەرگە، ادام كۇشى مەن تەحنيكاسى جاعىنان كوپ شىعىنعا ۇشىرادى.
ەل باسىنا قيىن - قىستاۋ كۇن تۋعان ۇلى وتان سوعىسىنىڭ وتتى جىلدارىندا كوپ ۇلتتى سوۆەت حالقى مەن جەكە باس تاعدىرىن ويلاپ، باس ساۋعالامادى. ءبارىنىڭ ماقساتى – قاسيەتتى جەرىمىزدى قاسىق قانى قالعانشا قورعاپ، جەڭىس كۇنىن جاقىنداتۋ بولدى. پارتيانىڭ شاقىرۋىمەن بۇكىل ەلىمىز ءوز جۇمىسىن سوعىس جاعدايىنا لايىقتاپ، «ءبارى دە مايدان ءۇشىن، ءبارى دە جەڭىس ءۇشىن» دەگەن ۇرانمەن جاۋدى جەڭۋ جولىنا باعىندىردى. ايەلدەر مەن بالالار ەڭبەك مايدانىندا ايانباي ەڭبەك ەتتى. قازاق حالقىنىڭ ءجۇز مىڭداعان ۇلدار مەن قىزدارى وتان سوعىسى مايدانىندا ەلىمىزدىڭ باكسقا ۇلت وكىلدەرىمەن بىرگە نەمىس فاشيستەرىن تالقانداۋ ۇرىستارىندا شايقاسىپ جۇرگەندە تىلداعى قىز - كەلىنشەك، انالارىمىز ەرەن ەڭبەكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى. ءبىزدىڭ الدىمىزدا قيىندىقتى جەڭە بىلگەن، ار – نامىستى بيىك ۇستاعان اعا - ۇرپاق وكىلدەرى بار، ولار بىزگە - ونەگە. وتان ءۇشىن ءومىرىن قيعان ەرلەرىمىزدىڭ ەرلىگى بۇگىنگى جاس ۇرپاق ەسىنەن شىعارماق ەمەس. وتكەنىمىز ۇمىتىلماق ەمەس.
«اۋىلىنا قاراپ، ازاماتىن تانى» دەي مە قازاق؟! ەرلىگى ۇلگى بولار اتالارىمىزدىڭ ءبىرى – ءمۇسالي مۇقاش. ول كىسىنىڭ كىشى ۇلى – ەرمەك اعا، ءبىزدىڭ ءۇي اراسىندا ءۇي جوق كورشىمىز. ءبىز ولارمەن جاقىن تۋىستان ارتىق ارالاسامىز. ەرمەك اعا اكەسىنىڭ سوعىستا بولعانىن كىشكەنە كەزىمدە ايتقان بولاتىن. سول اڭگىمە جادىمدا قالىپ، قايدان ەسىمە تۇسكەنىن قايدام، كەيىننەن مۇقاش اتا تۋرالى تولىعىراق بىلگىم كەلىپ، اتانىڭ ەستەلىكتەرى تۋرالى سۇرادىم. مەنىڭ قىزىعۋشىلىعىمدى وياتقىسى كەلدى مە، ەرمەك اعا ماعان ول كىسىنىڭ ەسكى فوتو البومى مەن جۇلىم - جۇلىمى شىققان ءبىر بۋما ەسكى قاعازداردى قولىما ۇستاتتى. ۇيگە اسىعا جەتىپ، اقتارا باستادىم. ورىسشا جازىلىپتى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى ايمبەتوۆا ءلاززات مۇزاففار قىزى
