وتتەگى
وتتەگى
اۋادا تىنىس الۋ مەن جانۋدى قولدايتىن ءتۇسسىز، ءيىسسىز جانە ءدامسىز ءبىر گاز بار. بۇل – وتتەگى. بارلىق تىرشىلىك يەسى كۇن سايىن وراسان كوپ وتتەگىمەن تىنىس الادى. ال ءبىزدىڭ پلانەتامىزدا كۇن سايىن جاعىلاتىن ءىرىلى - ۋاقتى پەشتىڭ سانى قانشاما دەسەڭشى. ولار تەك ءۇي جىلىتۋ پەشتەرى عانا ەمەس، وندىرىستىك پەشتەر – دومنا، مارتەن، ورتەۋ پەشتەرى.
جاسىل وسىمدىكتەر بولماسا، ءبىز وتتەگى جەتىسپەي باياعىدا-اق تۇنشىعىپ قالعان بولار ەدىك. ولار كۇن ساۋلەسى تۇسكەن كەزدە اۋادان كومىرقىشقىل گازىن ءسىڭىرىپ، وتتەگىن ءبولىپ شىعارادى دا، ونىڭ جەر اتموسفەراسىنداعى قورىن تولىقتىرىپ وتىرادى.
وتتەگى اۋادا عانا ەمەس، باسقا جەردە دە بار. ول سۋتەگى گازىمەن قوسىلىپ سۋ تۇزەدى. جەر قىرتىسىنداعى ءاربىر ەكى اتومنىڭ ءبىرى وتتەگى بولىپ تابىلادى.
بۇدان ەكى ءجۇز جىلداي بۇرىن ادامدار وتتەگى بارىن بىلمەگەن. تەك 1770 ج. حيميكتەر كەيبىر زاتتاردى قىزدىرعاندا گاز بولىنەتىنىن، وندا ماي شام اۋاداعى ءتارىزدى جاناتىنىن بايقاعان. فرانسۋز عالىمى انتۋان لاۆۋازە بۇل گازدىڭ «جەبىر» سۇيىقتىق، ياعني قىشقىلدار تۇزۋگە قاتىناساتىنىن اشقان. سوندىقتان ونى لاۆۋازە لاتىن سوزىمەن «وكسيگەنيۋم» - «قىشقىل ءتۇزۋشى» دەپ اتاعان. ونىڭ «وتتەگى» دەگەن قازاقشا اتى بۇدان گورى قاسيەتىنە تولىق سايكەس كەلەدى: «وت تۋدىرۋشى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
اۋادا تىنىس الۋ مەن جانۋدى قولدايتىن ءتۇسسىز، ءيىسسىز جانە ءدامسىز ءبىر گاز بار. بۇل – وتتەگى. بارلىق تىرشىلىك يەسى كۇن سايىن وراسان كوپ وتتەگىمەن تىنىس الادى. ال ءبىزدىڭ پلانەتامىزدا كۇن سايىن جاعىلاتىن ءىرىلى - ۋاقتى پەشتىڭ سانى قانشاما دەسەڭشى. ولار تەك ءۇي جىلىتۋ پەشتەرى عانا ەمەس، وندىرىستىك پەشتەر – دومنا، مارتەن، ورتەۋ پەشتەرى.
جاسىل وسىمدىكتەر بولماسا، ءبىز وتتەگى جەتىسپەي باياعىدا-اق تۇنشىعىپ قالعان بولار ەدىك. ولار كۇن ساۋلەسى تۇسكەن كەزدە اۋادان كومىرقىشقىل گازىن ءسىڭىرىپ، وتتەگىن ءبولىپ شىعارادى دا، ونىڭ جەر اتموسفەراسىنداعى قورىن تولىقتىرىپ وتىرادى.
وتتەگى اۋادا عانا ەمەس، باسقا جەردە دە بار. ول سۋتەگى گازىمەن قوسىلىپ سۋ تۇزەدى. جەر قىرتىسىنداعى ءاربىر ەكى اتومنىڭ ءبىرى وتتەگى بولىپ تابىلادى.
بۇدان ەكى ءجۇز جىلداي بۇرىن ادامدار وتتەگى بارىن بىلمەگەن. تەك 1770 ج. حيميكتەر كەيبىر زاتتاردى قىزدىرعاندا گاز بولىنەتىنىن، وندا ماي شام اۋاداعى ءتارىزدى جاناتىنىن بايقاعان. فرانسۋز عالىمى انتۋان لاۆۋازە بۇل گازدىڭ «جەبىر» سۇيىقتىق، ياعني قىشقىلدار تۇزۋگە قاتىناساتىنىن اشقان. سوندىقتان ونى لاۆۋازە لاتىن سوزىمەن «وكسيگەنيۋم» - «قىشقىل ءتۇزۋشى» دەپ اتاعان. ونىڭ «وتتەگى» دەگەن قازاقشا اتى بۇدان گورى قاسيەتىنە تولىق سايكەس كەلەدى: «وت تۋدىرۋشى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
You Might Also Like
