ويىن ارقىلى وقىتۋ
تۇسىنىك حات.
بۇگىنگى تاريحتى وقىتۋداعى باستى ماقسات - دۇنيەجۇزىلىك دامۋداعى ادامزاتتىڭ ورنى ەرەكشە ەكەندىگىن، ول جاساعان بۇكىل الەمدىك قۇندىلىقتاردى بىلەتىن، ولاردى قازاقستاننىڭ دامۋى ءۇشىن پايدالانۋعا ىنتالى، جان - جاقتى جەتىلگەن، ءوزىنىڭ تاريحي تامىرلارىن، قوعامداعى ورنىن تۇسىنەتىن بەلسەندى ازاماتتاردى قالىپتاستىرۋ. وسىنداي مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدا تاريحشى مۇعالىمدەردىڭ ءرولى ەرەكشە.
قازىرگى ۋاقىتتا جاس ۇرپاققا ءبىلىم بەرۋ، ساپالى تاربيە بەرۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى سان الۋان.
ەلىمىزدىڭ كەلەشەگى جاس ۇرپاقتى دامىتۋ مەن تاربيەلەۋدە، ولاردىڭ جالپى مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋدا، دۇنيەدە ءوز ورنىن انىقتاۋدا تاريح ءپانى ۇلكەن ءرول اتقارادى.
تاريح ساباعىنداعى ويىندار جيناعى 5 - 11 سىنىپتارعا ارنالعان. بۇل جيناق 3 بولىمنەن تۇرادى. بۇل ويىندار جيناعىنىڭ وقۋشىنىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن دامىتۋدا، تانىمدىق قىزمەتىن ارتتىرۋدا، ماتەريالدى وقىپ - ۇيرەنۋگە، قىزىقتى تارتىمدى ەتۋگە، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋعا كوپ كومەگىن تيگىزەدى.
ويىن - بالا ءۇشىن وقىتۋدىڭ قالىپتى نىسانى. ول - بالانىڭ ومىرلىك تاجىريبەسىنىڭ ءبىر بولشەگى. ءبىلىمدى ويىن ارقىلى بەرە وتىرىپ، ءمۇعالىم بالانىڭ ەرتەڭگى مۇددەسىن عانا ەمەس، بۇگىنگى قاجەتتىلىگىن قاناعاتتاندىرادى.
1
جاڭا ساباقتى وقىپ - ۇيرەنۋدە قولدانىلاتىن ويىندار.
بۇل كەزەڭدە ويىن وقۋ - تانىمدىق مىندەت نەگىزىندە كىرەدى. ويىنعا دايىندىق بارىسىندا، وقۋشىلار ونى وتكىزۋ ءۇشىن قاجەتتى مالىمەتتەردى، تۇلعالاردى، ۇعىمدار، بەينەلەر، ءداۋىردىڭ سيپاتتى بەلگىلەرىن جاڭا ماتەريالداردان الادى.
«رولدىك ويىندار».
قولدانۋ ءادىسى.
1. ويىن سيتۋاسياسىن تاڭداۋ
2. دايىندىق جانە سەرگىتۋ
3. قاتىسۋشىلاردى تاڭداۋ
4. ويىندى جۇرگىزۋ
5. تالقىلاۋ
رولدىك ويىندار ءادىسىنىڭ ءمانى، وقۋشىلار باسقا ادامنىڭ بەينەسىنە كىرىپ، سونىڭ ىشىندە ارەكەت ەتەدى. ويىندا وقۋشىلارعا اياقتالماعان سيتۋاسيا بەرىلەدى دە، ولار بەرىلگەن سيتۋاسيانى شەشۋ نەمەسە اياقتاۋى ءتيىس. رولدىك ويىن وقۋشىلاردىڭ باسقانىڭ جاعدايىن ءتۇسىنۋ، جانى اشۋ، ىسكەرلىگىن دامىتادى. باسقانىڭ ءرولىن ويناۋ ارقىلى ونىڭ كوزقاراسىن، سەزىمىن تۇسىنۋگە بولادى. رولدىك ويىندار وقۋشىلارعا ءارتۇرلى جاعدايدا ءوزىن ۇستاي بىلۋگە ۇيرەتەدى. بۇل ءادىس ءوز پىكىرىن قورعاۋ، شەشىم قابىلداۋ قابىلەتتىلىگىن ارتتىرادى. رولدەردى وقۋشىلار وزدەرى تاڭداسا دا بولادى. سوڭىندا ويىن تالقىلانىپ باعالانادى. مىسالى 6 سىنىپ، ەجەلگى دۇنيە تاريحى پانىندەگى «ەجەلگى ءۇندى مادەنيەتى» تاقىرىبىندا پايدالانۋعا بولادى. بۇل تاقىرىپتا ءبىر ءبولىم بۋدديزم ءدىنى، ونىڭ نەگىزىن سالۋشى «گاۋتاما - بۋددانىڭ سوپىلىق ومىرگە كەلۋ جولى» دەگەن كورىنىستى وقۋشىلاردىڭ كورسەتۋىنە بولادى. مۇنداعى رولدەردى، بۋددانى، ساراي قىزمەتكەرىن، الاستاتىلعان قاريا، سوپىنىڭ رولدەرىن وقۋشىلاردىڭ وزدەرى سومداپ شىعادى. سوندا كەيبىر وقۋشىلاردىڭ اكتەرلىك شەبەرلىكتەرىنىڭ بار ەكەنىن بايقاۋعا بولادى.
«ينتەللەكتۋالدى تۋرنير».
بۇل شارتىنا ساي ەكى وقۋشى سايىسىنا نەگىزدەلگەن قالىپتى ويىن. 1 تاقىرىپ تالقىلانادى. ويىن كىمنىڭ باستاۋشى بولاتىنىن انىقتايتىن جەرەبەدەن تۇرادى. ءبىرىنشى ويىنشى سۇراق قويادى، ەكىنشى ويىنشى جاۋاپ بەرەدى. سايىس ويىنشىنىڭ ءبىرى جاۋاپ بەرە الماي قالعانعا دەيىن نەمەسە سۇراق قويا الماي قالعانعا دەيىن جۇرگىزىلەدى. جەڭىمپازبەن كەلەسى ويىنشى سايىسقا تۇسە الادى.
2
«تاريحي كەيىپكەرمەن ينتەرۆيۋ».
وقىپ - ۇيرەنىپ جاتقان ماتەريالدا تاريحي تۇلعا بولسا، ولارمەن ينتەرۆيۋدى جوسپارلاپ، وتكىزۋگە بولادى. مۇندا ەكى وقۋشى قاتىسادى: ينتەرۆيۋ الۋشى مەن بەرۋشى تاريحي تۇلعا. ويىنعا بۇكىل سىنىپتى قاتىستىرىپ، باسپا ءسوز كونفەرەنسياسىن دا وتكىزۋگە بولادى.
«رەتىمەن قوي».
5 سىنىپتاعى «قازاقستان تاس داۋىرىندە» تاقىرىبىندا پايدالانۋعا بولادى.
مىسالى: ادام دامۋىنىڭ كەزەڭدەرى.
1. نەاندەرتالدىق - پيتەكانتروپ - سينانتروپ
دۇرىس جاۋابى: پيتەكانتروپ - سينانتروپ - نەاندەرتالدىق
2. 2. كرومانوندىق - گومو - ليۋسي
دۇرىس جاۋابى: گومو - ليۋسي - كرومانوندىق
«كوش».
بۇل ويىن تاقىرىپتى اشۋدا كوپ كومەگىن تيگىزەدى. تاقتاعا جۇك ارتقان 5 – تۇيەنىڭ كوش سۋرەتى ىلىنەدى. كوش 5 ءتۇرلى تۇسپەن سالىنادى. ءار تۇيەنىڭ قومىندا تاپسىرمالار بار. ءبىرىنشى تۇيەنىڭ جۇك سالعان قومىندا مىناداي تاپسىرمالار بار.
1. ونەر دەگەن نە؟
2. ونەردىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
3. قازاقتىڭ كيىز ءۇيىنىڭ قۇرىلىسىن اتاڭدار
بۇل سۇراقتارعا وقۋشىلار ءوز مۇمكىندىگىنشە تومەندەگىدەي جاۋاپ بەرەدى.
ونەر دەگەنىمىز - حالىقتىڭ تالابىنان تۋىنداعان بەلگىلى ءبىر ەڭبەكتىڭ جەمىسى. ونەر تۇرلەرى: قولونەر، ءسوز ونەرى، ساز ونەرى، بەينەلەۋ ونەرى، ساۋلەت ونەرى. كيىز ءۇيدىڭ قۇرىلىس: شاڭىراق، كەرەگە، ۋىق، سىقىرلاۋىق، باسقۇر تاعى باسقالار. وسىلايشا بەسىنشى تۇيەگە دەيىن سۇراق - تاپسىرمالار جالعاسىن تابادى. اراسىندا ساز ونەرى تۋرالى ايتا كەلىپ وقۋشىلاردىڭ ونەرىن تاماشالاۋعا بولادى.
«كوكپار».
بۇل ويىندا اسىقتار تاڭداپ الىنادى. اسىقتاردى ادەمىلەپ بوياپ، نومىرلەپ قويۋعا بولادى. ءار نومىرلەنگەن اسىقتىڭ ءوز سۇراقتارى، تاپسىرمالارى بولادى.
اۆتورلىق باعدارلامانى جۇكتەۋ
بۇگىنگى تاريحتى وقىتۋداعى باستى ماقسات - دۇنيەجۇزىلىك دامۋداعى ادامزاتتىڭ ورنى ەرەكشە ەكەندىگىن، ول جاساعان بۇكىل الەمدىك قۇندىلىقتاردى بىلەتىن، ولاردى قازاقستاننىڭ دامۋى ءۇشىن پايدالانۋعا ىنتالى، جان - جاقتى جەتىلگەن، ءوزىنىڭ تاريحي تامىرلارىن، قوعامداعى ورنىن تۇسىنەتىن بەلسەندى ازاماتتاردى قالىپتاستىرۋ. وسىنداي مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدا تاريحشى مۇعالىمدەردىڭ ءرولى ەرەكشە.
قازىرگى ۋاقىتتا جاس ۇرپاققا ءبىلىم بەرۋ، ساپالى تاربيە بەرۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى سان الۋان.
ەلىمىزدىڭ كەلەشەگى جاس ۇرپاقتى دامىتۋ مەن تاربيەلەۋدە، ولاردىڭ جالپى مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋدا، دۇنيەدە ءوز ورنىن انىقتاۋدا تاريح ءپانى ۇلكەن ءرول اتقارادى.
تاريح ساباعىنداعى ويىندار جيناعى 5 - 11 سىنىپتارعا ارنالعان. بۇل جيناق 3 بولىمنەن تۇرادى. بۇل ويىندار جيناعىنىڭ وقۋشىنىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن دامىتۋدا، تانىمدىق قىزمەتىن ارتتىرۋدا، ماتەريالدى وقىپ - ۇيرەنۋگە، قىزىقتى تارتىمدى ەتۋگە، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋعا كوپ كومەگىن تيگىزەدى.
ويىن - بالا ءۇشىن وقىتۋدىڭ قالىپتى نىسانى. ول - بالانىڭ ومىرلىك تاجىريبەسىنىڭ ءبىر بولشەگى. ءبىلىمدى ويىن ارقىلى بەرە وتىرىپ، ءمۇعالىم بالانىڭ ەرتەڭگى مۇددەسىن عانا ەمەس، بۇگىنگى قاجەتتىلىگىن قاناعاتتاندىرادى.
1
جاڭا ساباقتى وقىپ - ۇيرەنۋدە قولدانىلاتىن ويىندار.
بۇل كەزەڭدە ويىن وقۋ - تانىمدىق مىندەت نەگىزىندە كىرەدى. ويىنعا دايىندىق بارىسىندا، وقۋشىلار ونى وتكىزۋ ءۇشىن قاجەتتى مالىمەتتەردى، تۇلعالاردى، ۇعىمدار، بەينەلەر، ءداۋىردىڭ سيپاتتى بەلگىلەرىن جاڭا ماتەريالداردان الادى.
«رولدىك ويىندار».
قولدانۋ ءادىسى.
1. ويىن سيتۋاسياسىن تاڭداۋ
2. دايىندىق جانە سەرگىتۋ
3. قاتىسۋشىلاردى تاڭداۋ
4. ويىندى جۇرگىزۋ
5. تالقىلاۋ
رولدىك ويىندار ءادىسىنىڭ ءمانى، وقۋشىلار باسقا ادامنىڭ بەينەسىنە كىرىپ، سونىڭ ىشىندە ارەكەت ەتەدى. ويىندا وقۋشىلارعا اياقتالماعان سيتۋاسيا بەرىلەدى دە، ولار بەرىلگەن سيتۋاسيانى شەشۋ نەمەسە اياقتاۋى ءتيىس. رولدىك ويىن وقۋشىلاردىڭ باسقانىڭ جاعدايىن ءتۇسىنۋ، جانى اشۋ، ىسكەرلىگىن دامىتادى. باسقانىڭ ءرولىن ويناۋ ارقىلى ونىڭ كوزقاراسىن، سەزىمىن تۇسىنۋگە بولادى. رولدىك ويىندار وقۋشىلارعا ءارتۇرلى جاعدايدا ءوزىن ۇستاي بىلۋگە ۇيرەتەدى. بۇل ءادىس ءوز پىكىرىن قورعاۋ، شەشىم قابىلداۋ قابىلەتتىلىگىن ارتتىرادى. رولدەردى وقۋشىلار وزدەرى تاڭداسا دا بولادى. سوڭىندا ويىن تالقىلانىپ باعالانادى. مىسالى 6 سىنىپ، ەجەلگى دۇنيە تاريحى پانىندەگى «ەجەلگى ءۇندى مادەنيەتى» تاقىرىبىندا پايدالانۋعا بولادى. بۇل تاقىرىپتا ءبىر ءبولىم بۋدديزم ءدىنى، ونىڭ نەگىزىن سالۋشى «گاۋتاما - بۋددانىڭ سوپىلىق ومىرگە كەلۋ جولى» دەگەن كورىنىستى وقۋشىلاردىڭ كورسەتۋىنە بولادى. مۇنداعى رولدەردى، بۋددانى، ساراي قىزمەتكەرىن، الاستاتىلعان قاريا، سوپىنىڭ رولدەرىن وقۋشىلاردىڭ وزدەرى سومداپ شىعادى. سوندا كەيبىر وقۋشىلاردىڭ اكتەرلىك شەبەرلىكتەرىنىڭ بار ەكەنىن بايقاۋعا بولادى.
«ينتەللەكتۋالدى تۋرنير».
بۇل شارتىنا ساي ەكى وقۋشى سايىسىنا نەگىزدەلگەن قالىپتى ويىن. 1 تاقىرىپ تالقىلانادى. ويىن كىمنىڭ باستاۋشى بولاتىنىن انىقتايتىن جەرەبەدەن تۇرادى. ءبىرىنشى ويىنشى سۇراق قويادى، ەكىنشى ويىنشى جاۋاپ بەرەدى. سايىس ويىنشىنىڭ ءبىرى جاۋاپ بەرە الماي قالعانعا دەيىن نەمەسە سۇراق قويا الماي قالعانعا دەيىن جۇرگىزىلەدى. جەڭىمپازبەن كەلەسى ويىنشى سايىسقا تۇسە الادى.
2
«تاريحي كەيىپكەرمەن ينتەرۆيۋ».
وقىپ - ۇيرەنىپ جاتقان ماتەريالدا تاريحي تۇلعا بولسا، ولارمەن ينتەرۆيۋدى جوسپارلاپ، وتكىزۋگە بولادى. مۇندا ەكى وقۋشى قاتىسادى: ينتەرۆيۋ الۋشى مەن بەرۋشى تاريحي تۇلعا. ويىنعا بۇكىل سىنىپتى قاتىستىرىپ، باسپا ءسوز كونفەرەنسياسىن دا وتكىزۋگە بولادى.
«رەتىمەن قوي».
5 سىنىپتاعى «قازاقستان تاس داۋىرىندە» تاقىرىبىندا پايدالانۋعا بولادى.
مىسالى: ادام دامۋىنىڭ كەزەڭدەرى.
1. نەاندەرتالدىق - پيتەكانتروپ - سينانتروپ
دۇرىس جاۋابى: پيتەكانتروپ - سينانتروپ - نەاندەرتالدىق
2. 2. كرومانوندىق - گومو - ليۋسي
دۇرىس جاۋابى: گومو - ليۋسي - كرومانوندىق
«كوش».
بۇل ويىن تاقىرىپتى اشۋدا كوپ كومەگىن تيگىزەدى. تاقتاعا جۇك ارتقان 5 – تۇيەنىڭ كوش سۋرەتى ىلىنەدى. كوش 5 ءتۇرلى تۇسپەن سالىنادى. ءار تۇيەنىڭ قومىندا تاپسىرمالار بار. ءبىرىنشى تۇيەنىڭ جۇك سالعان قومىندا مىناداي تاپسىرمالار بار.
1. ونەر دەگەن نە؟
2. ونەردىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
3. قازاقتىڭ كيىز ءۇيىنىڭ قۇرىلىسىن اتاڭدار
بۇل سۇراقتارعا وقۋشىلار ءوز مۇمكىندىگىنشە تومەندەگىدەي جاۋاپ بەرەدى.
ونەر دەگەنىمىز - حالىقتىڭ تالابىنان تۋىنداعان بەلگىلى ءبىر ەڭبەكتىڭ جەمىسى. ونەر تۇرلەرى: قولونەر، ءسوز ونەرى، ساز ونەرى، بەينەلەۋ ونەرى، ساۋلەت ونەرى. كيىز ءۇيدىڭ قۇرىلىس: شاڭىراق، كەرەگە، ۋىق، سىقىرلاۋىق، باسقۇر تاعى باسقالار. وسىلايشا بەسىنشى تۇيەگە دەيىن سۇراق - تاپسىرمالار جالعاسىن تابادى. اراسىندا ساز ونەرى تۋرالى ايتا كەلىپ وقۋشىلاردىڭ ونەرىن تاماشالاۋعا بولادى.
«كوكپار».
بۇل ويىندا اسىقتار تاڭداپ الىنادى. اسىقتاردى ادەمىلەپ بوياپ، نومىرلەپ قويۋعا بولادى. ءار نومىرلەنگەن اسىقتىڭ ءوز سۇراقتارى، تاپسىرمالارى بولادى.
اۆتورلىق باعدارلامانى جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرۋى جانە ءوزىن - ءوزى دامىتۋ – پەداگوگيكالىق شەبەرلىككە باستار جول.
