ويىن ارقىلى وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋ
ويىن ارقىلى وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتۋ
ۇلى پەداگوگ سۋحوملينسكيي: « ويىنسىز، مۋزىكاسىز، ەرتەگىسىز، شىعارماسىز، ويسىز تولىق ماندەگى اقىل وي تاربيەسى بولمايدى دەپ سانايدى».
ويىن – مەكتەپ جاسىنا دەيىن جانە ونان كەيىن دە بالانىڭ نەگىزگى ءىس ارەكەتى. ويىن ۇستىندە بالانىڭ ءتىلى دامىپ، ءبىر زاتقا بەيىمدىلىگى، مۇمكىندىگى جانە قىزىعۋشىلىعى انىق بايقالادى. بالانىڭ ءتىلى، وي ءورىسىن دامىتۋ ويىننان باستالادى. بالانىڭ قۇربى - قۇرداستارىمەن ءارتۇرلى ويىندار ويناۋىنىڭ ءوزى ءتىلىنىڭ جەكە تۇلعالىق قاسيەتتەردىڭ قالىپتاسۋىنداعى العاشقى باسپالداعى بولىپ سانالادى. وسىعان وراي م. جۇمابايەۆ بالانىڭ ويىنى تۋرالى: « بالانىڭ قيالى، اسىرەسە ويىندا جارىققا شىعادى. ويىن بالاعا كادىمگىدەي ءبىر جۇمىس. ويناعاندا دا بالا ءوز اسەرلەرىن پايدالانادى. اينالاسىندا، تۇرمىستا، نەنى كورسە، سونى ىستەيدى. مىسالى، قازاق بالاسى بىرەۋى ات بولىپ قاشادى، بىرەۋى قۇرىق سالادى. شىرپىلاردى ءتىزىپ كوش جاسايدى. بالشىقتان مال، قۋىرشاقتان قىز جاسايدى – دەپ ۇلتتىق تۇرمىسىمىزعا ءتان ويىن ۇستىندەگى بالا بولمىسىن، پسيحولوگياسىن سۋرەتتەيدى.
ويىن مازمۇنى مەن تۇرىنە قاراي: مازمۇندى - بەينەلى، قيمىل قوزعالىس، ديداكتيكالىق، قۇرىلىس، كەيىپتەندىرۋ ويىندارى بولىپ بولىنەدى. بالالاردىڭ توپتاسىپ، بىرلەسىپ ويناعان ويىندارى ارقىلى بالا بويىندا جاقسى ادەتتەر مەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر قالىپتاسادى، بىرنارسەنى بىلۋگە قۇمارلىعى ارتىپ، تانىمدىق قابىلەتتەرى داميدى، قيمىلدارى جەتىلەدى. ويىن پروسەسىندە جولداستارىنا تىلەكتەستىك قارىم - قاتىناسى قالىپتاسىپ، ولارمەن ساناسا ءبىلۋدى، قيىن جاعدايلاردا كومەككە كەلۋدى، ويىن ماتەريالدارىن قولدانۋدا كەلىسىم جاساۋدى، داۋلاردى ءادىل شەشە بىلۋگە ۇيرەنەدى.
بالا ويىنمەن وسەدى. ول كۇندەلىكتى ساباقتان كەلگەن سوڭ ءوز ويىنشىقتارىمەن نەمەسە اۋلاعا شىعىپ دوستارىمەن ويناۋدى قۇمارتىپ تۇرادى. ويىن بالانىڭ بويىندا اقىل ويىنىڭ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنىڭ جەتىلۋىنە بىردەن ءبىر ىقپال ەتەتىن قۇرال ىسپەتتى.
كۇندەلىكتى بالا مەكتەپتە كەم دەگەندە 5 ساعات ۋاقىتىن وتكىزەدى. ساباق پروسەسىندە ءمۇعالىمنىڭ اسىرەسە باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنا ويىن ارقىلى ساباقتى ۇيىمداستىرۋ بالا ءبىلىمىنىڭ جوعارى دەڭگەيىندە قالىپتاسۋىنا وتە زور ىقپال ەتەدى. ساباق ۇستىندە ءمۇعالىمنىڭ كەلەسى «ويىن وينايمىز» دەگەن سوزىنەن بالا كوڭىلىنىڭ كوتەرىلىپ نازارىن مۇعالىمگە ەرەكشە بولگەنى اڭعارىلادى.
قازىرگى كەزدە زامان تالابىنا ساي بالا كومپيۋتەرلىك ويىنداردى، ۇيالى تەلەفوندارداعى ويىنداردى بار ىنتا جىگەرىمەن وينايدى. قيمىل قوزعالىستى ويىندارمەن ويناۋدى بالا ازايتىپ بارا جاتقان سىڭايلى. كۇندەلىكتى اتا - انا، ءمۇعالىم، تاربيەشى بالانىڭ دۇرىس ويىن ويناپ، جۇگىرىپ، سەكىرىپ، دوپپەن ويناۋىنا نازار اۋدارۋىمىز قاجەت. قيمىل قوزعالىسى از، كۇندە كومپيۋتەردىڭ، تەلەديداردىڭ الدىندا وتىرعان بالانىڭ اۋرۋشاڭ بولاتىنى بەلگىلى.
ساباقتا پايدالاناتىن ديداكتيكالىق ويىندار قاتارىنان مىسالدار كەلتىرىپ كەتەيىن.
مۇقيات بول
ويىن ساۋات اشۋ كەزەڭىنىڭ العاشقى كەزەڭدە ايتىلعان دىبىستىڭ ءارىپ تاڭباسىن وقۋشى تابادى. اتالعان دىبىستان باستالاتىن سوزدەر قاتارىن ايتادى. وسى ويىندى ساۋات اشۋ كەزەڭىنىڭ ورتاسىندا كۇردەلەندىرىپ كورسەتىلگەن سۋرەتتەگى ءبىر بۋىندى، ەكى بۋىندى سوزدەردى جازۋدى تاپسىرۋ. مىسالى: اجە، اتا، نان، گۇل، شانا ت. ب.
جاسىرىنعان ساندار
ساندار قاتارى تاقتاعا جازىلادى مىسالى 0 - دەن 10 - عا دەيىن بەلگىلى ءبىر سان جابىلىپ قاي ساننىڭ جاسىرىنعانى تابىلادى. سول سياقتى وندىقتار قاتارىندا تابۋعا بولادى.
اداسقان سوزدەر
دوپ وينادى بالالار.
وقىدى مارات ساباق.
بەرىلگەن سوزدەردەن دۇرىس سويلەم قۇراۋ.
ءسوز ويلا، تەز ويلا
وقۋشىلار ءمۇعالىمنىڭ نۇسقاۋى بويىنشا ءبىر بۋىندى، ەكى بۋىندى، ءۇش بۋىندى سوزدەر ويلاپ تابادى.
پيراميدا
وقۋشىلار بەلگىلى ءبىر دىبىستان باستالاتىن سوزدەردەن پيراميدا قۇرايدى.
ا
ات
اتا
اعاش
ارمان
ايدانا
اسىلحان
اداسقان ارىپتەر
ءى ب ل م ءى ءبىلىم
ا ل ب ا ا ن پ بالاپان
ءى ك ا پ ت كىتاپ
جالعاسىن تاپ
سۋرەتتەر بويىنشا كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى بۋىندى قويۋ.
قوش... (قار)
قا... (لاق)
جىل.. (قى)
قاي ءسوز جوعالتتىم
بەرىلگەن سويلەمدى وقۋشىلار تولىقتىرادى. دالادا قار............................................
بالالار شانامەن............................................
ۇندەمەس ويىنى
ءمۇعالىم جەكەلەگەن زاتتاردىڭ سۋرەتىن كورسەتەدى. وقۋشىلار سول زاتتاردىڭ اتىن داپتەرگە جازادى. سوڭىنان وقىلىپ دۇرىس جازىلعاندىعى تەكسەرىلەدى.
ۇلى پەداگوگ سۋحوملينسكيي: « ويىنسىز، مۋزىكاسىز، ەرتەگىسىز، شىعارماسىز، ويسىز تولىق ماندەگى اقىل وي تاربيەسى بولمايدى دەپ سانايدى».
ويىن – مەكتەپ جاسىنا دەيىن جانە ونان كەيىن دە بالانىڭ نەگىزگى ءىس ارەكەتى. ويىن ۇستىندە بالانىڭ ءتىلى دامىپ، ءبىر زاتقا بەيىمدىلىگى، مۇمكىندىگى جانە قىزىعۋشىلىعى انىق بايقالادى. بالانىڭ ءتىلى، وي ءورىسىن دامىتۋ ويىننان باستالادى. بالانىڭ قۇربى - قۇرداستارىمەن ءارتۇرلى ويىندار ويناۋىنىڭ ءوزى ءتىلىنىڭ جەكە تۇلعالىق قاسيەتتەردىڭ قالىپتاسۋىنداعى العاشقى باسپالداعى بولىپ سانالادى. وسىعان وراي م. جۇمابايەۆ بالانىڭ ويىنى تۋرالى: « بالانىڭ قيالى، اسىرەسە ويىندا جارىققا شىعادى. ويىن بالاعا كادىمگىدەي ءبىر جۇمىس. ويناعاندا دا بالا ءوز اسەرلەرىن پايدالانادى. اينالاسىندا، تۇرمىستا، نەنى كورسە، سونى ىستەيدى. مىسالى، قازاق بالاسى بىرەۋى ات بولىپ قاشادى، بىرەۋى قۇرىق سالادى. شىرپىلاردى ءتىزىپ كوش جاسايدى. بالشىقتان مال، قۋىرشاقتان قىز جاسايدى – دەپ ۇلتتىق تۇرمىسىمىزعا ءتان ويىن ۇستىندەگى بالا بولمىسىن، پسيحولوگياسىن سۋرەتتەيدى.
ويىن مازمۇنى مەن تۇرىنە قاراي: مازمۇندى - بەينەلى، قيمىل قوزعالىس، ديداكتيكالىق، قۇرىلىس، كەيىپتەندىرۋ ويىندارى بولىپ بولىنەدى. بالالاردىڭ توپتاسىپ، بىرلەسىپ ويناعان ويىندارى ارقىلى بالا بويىندا جاقسى ادەتتەر مەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر قالىپتاسادى، بىرنارسەنى بىلۋگە قۇمارلىعى ارتىپ، تانىمدىق قابىلەتتەرى داميدى، قيمىلدارى جەتىلەدى. ويىن پروسەسىندە جولداستارىنا تىلەكتەستىك قارىم - قاتىناسى قالىپتاسىپ، ولارمەن ساناسا ءبىلۋدى، قيىن جاعدايلاردا كومەككە كەلۋدى، ويىن ماتەريالدارىن قولدانۋدا كەلىسىم جاساۋدى، داۋلاردى ءادىل شەشە بىلۋگە ۇيرەنەدى.
بالا ويىنمەن وسەدى. ول كۇندەلىكتى ساباقتان كەلگەن سوڭ ءوز ويىنشىقتارىمەن نەمەسە اۋلاعا شىعىپ دوستارىمەن ويناۋدى قۇمارتىپ تۇرادى. ويىن بالانىڭ بويىندا اقىل ويىنىڭ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنىڭ جەتىلۋىنە بىردەن ءبىر ىقپال ەتەتىن قۇرال ىسپەتتى.
كۇندەلىكتى بالا مەكتەپتە كەم دەگەندە 5 ساعات ۋاقىتىن وتكىزەدى. ساباق پروسەسىندە ءمۇعالىمنىڭ اسىرەسە باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنا ويىن ارقىلى ساباقتى ۇيىمداستىرۋ بالا ءبىلىمىنىڭ جوعارى دەڭگەيىندە قالىپتاسۋىنا وتە زور ىقپال ەتەدى. ساباق ۇستىندە ءمۇعالىمنىڭ كەلەسى «ويىن وينايمىز» دەگەن سوزىنەن بالا كوڭىلىنىڭ كوتەرىلىپ نازارىن مۇعالىمگە ەرەكشە بولگەنى اڭعارىلادى.
قازىرگى كەزدە زامان تالابىنا ساي بالا كومپيۋتەرلىك ويىنداردى، ۇيالى تەلەفوندارداعى ويىنداردى بار ىنتا جىگەرىمەن وينايدى. قيمىل قوزعالىستى ويىندارمەن ويناۋدى بالا ازايتىپ بارا جاتقان سىڭايلى. كۇندەلىكتى اتا - انا، ءمۇعالىم، تاربيەشى بالانىڭ دۇرىس ويىن ويناپ، جۇگىرىپ، سەكىرىپ، دوپپەن ويناۋىنا نازار اۋدارۋىمىز قاجەت. قيمىل قوزعالىسى از، كۇندە كومپيۋتەردىڭ، تەلەديداردىڭ الدىندا وتىرعان بالانىڭ اۋرۋشاڭ بولاتىنى بەلگىلى.
ساباقتا پايدالاناتىن ديداكتيكالىق ويىندار قاتارىنان مىسالدار كەلتىرىپ كەتەيىن.
مۇقيات بول
ويىن ساۋات اشۋ كەزەڭىنىڭ العاشقى كەزەڭدە ايتىلعان دىبىستىڭ ءارىپ تاڭباسىن وقۋشى تابادى. اتالعان دىبىستان باستالاتىن سوزدەر قاتارىن ايتادى. وسى ويىندى ساۋات اشۋ كەزەڭىنىڭ ورتاسىندا كۇردەلەندىرىپ كورسەتىلگەن سۋرەتتەگى ءبىر بۋىندى، ەكى بۋىندى سوزدەردى جازۋدى تاپسىرۋ. مىسالى: اجە، اتا، نان، گۇل، شانا ت. ب.
جاسىرىنعان ساندار
ساندار قاتارى تاقتاعا جازىلادى مىسالى 0 - دەن 10 - عا دەيىن بەلگىلى ءبىر سان جابىلىپ قاي ساننىڭ جاسىرىنعانى تابىلادى. سول سياقتى وندىقتار قاتارىندا تابۋعا بولادى.
اداسقان سوزدەر
دوپ وينادى بالالار.
وقىدى مارات ساباق.
بەرىلگەن سوزدەردەن دۇرىس سويلەم قۇراۋ.
ءسوز ويلا، تەز ويلا
وقۋشىلار ءمۇعالىمنىڭ نۇسقاۋى بويىنشا ءبىر بۋىندى، ەكى بۋىندى، ءۇش بۋىندى سوزدەر ويلاپ تابادى.
پيراميدا
وقۋشىلار بەلگىلى ءبىر دىبىستان باستالاتىن سوزدەردەن پيراميدا قۇرايدى.
ا
ات
اتا
اعاش
ارمان
ايدانا
اسىلحان
اداسقان ارىپتەر
ءى ب ل م ءى ءبىلىم
ا ل ب ا ا ن پ بالاپان
ءى ك ا پ ت كىتاپ
جالعاسىن تاپ
سۋرەتتەر بويىنشا كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى بۋىندى قويۋ.
قوش... (قار)
قا... (لاق)
جىل.. (قى)
قاي ءسوز جوعالتتىم
بەرىلگەن سويلەمدى وقۋشىلار تولىقتىرادى. دالادا قار............................................
بالالار شانامەن............................................
ۇندەمەس ويىنى
ءمۇعالىم جەكەلەگەن زاتتاردىڭ سۋرەتىن كورسەتەدى. وقۋشىلار سول زاتتاردىڭ اتىن داپتەرگە جازادى. سوڭىنان وقىلىپ دۇرىس جازىلعاندىعى تەكسەرىلەدى.
You Might Also Like
