ويۋ – ورنەكتەر تۇرلەرى
بەينەلەۋ 6 سىنىپ
ساباق تاقىرىبى: ويۋ – ورنەكتەر تۇرلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا ويۋ - ورنەك، ونىڭ تۇرلەرى، جاسالۋ جولدارى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ. ويۋدىڭ ماعىناسىن ءتۇسىنىپ، جاڭا ۇلگىلەرىن ءوز شىعارماشىلىعىندا ورىنداۋ، ويۋدى ويا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
2. دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلارعا قاعازدى قيۋ، بۇكتەۋ، جاپسىرۋ تاسىلدەرىن مەڭگەرتۋ؛ شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن دامىتۋ؛ يكەمدىلىگىن، ساباققا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ؛
3. تاربيەلىگى: ويۋ – ورنەك ويا وتىرىپ، وقۋشىلاردى سۇلۋلىققا، اسەمدىككە تاربيەلەۋ؛ ەستەتيكالىق تالعامىن ارتتىرۋ؛ قولونەرگە، ەڭبەككە باۋلۋ.
ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ.
كورنەكىلىگى: «ويۋ – ورنەك تۇرلەرى» بۋكلەتتى، «ويۋ – ورنەكتىڭ قولدانىلۋى» سۋرەتتى پلاكات، ءسوزجۇمباق – «قولونەر»، تەست سۇراقتارى.
ءپانارالىق بايلانىس: ەڭبەك.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلاردى ساباققا دايىنداۋ. جۇمىس ورىنىن ۇيىمداستىرۋ، قۇرال – جابدىقتارىن تۇگەندەۋ.
2. جاڭا ساباق. ساباق تاقىرىبىن حابارلاپ، ويۋ – ورنەك تۋرالى بايانداۋ.
قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەگى — قازاق جەرىن مەكەندەگەن كوشپەلى تايپالار ونەرى اسەرىمەن عاسىرلار بويى قالىپتاسىپ، بەلگىلى ءبىر جۇيەگە كەلگەن ويۋ - ورنەك تۇرلەرى. عىلىمدا ويۋ – ورنەكتەردى 4 توپقا بولەدى. ولار: جانۋارلار تەكتەس؛ وسىمدىك تەكتەس؛ گەومەتريالىق جانە عارىشتىق دەپ بولىنەدى.
قازاق ويۋى، قازاقتىڭ ويۋ - ورنەگى — ءۇي - جيھازدارىن، ساندىك، تۇرمىستىق بۇيىمدار مەن كيىمدەردى ناقىشتاپ بەزەندىرۋگە قولدانىلاتىن ورنەكتەر. جاپپاي دامىعان كەزەڭىندە (19 عاسىردان كەيىن) قازاقتاردىڭ ءۇي جيھازدارىن اشەكەيلەۋگە كەڭ كولەمدە قولدانعان. ولاردىڭ ىشىندە جانۋارلاردىڭ سىرتقى پىشىنىنە، مۇيىزىنە، تىرناعىنا، موينىنا، تابانىنا، ت. ب. مۇشەسىنە ۇقساس ويۋ - ورنەكتەر حالىق اراسىنا (زوومورفتىق ءتۇر) كەڭ تاراعان. جانۋارلار تەكتەس ويۋ - ورنەك كەبەجە، جۇكاياق، ابدىرە، اسادال سياقتى تۇرمىستىق بۇيىمدار اشەكەيىندە ءجيى كەزدەسەدى. اتالعان ويۋ - ورنەكتەر كەبەجە بۇيىرىندە، كوبىنەسە، تىگىنەن بەدەرلەنىپ، بوس جەرلەرىن تولىقتىرعان، ال توسەكتىڭ جان اعاشى بەلگىلى ءبىر ىرعاقپەن تۇگەل دەرلىك ورنەكتەلگەن. كەيدە ولاردى وسىمدىك سيپاتتى ورنەكتەرمەن ساباقتاستىرىپ، جاراسىمدى تۇتاس كومپوزيسيا قۇراعان
ۇساق اڭداردىڭ تاباندارىنىڭ ىزدەرى جۇكاياق، كەبەجە، اسادالدىڭ كورنەكتى جەرلەرىنە سالىنعان. سونىمەن قاتار بۇل ورنەك ءتۇرىن ءۇي جيھازدارىنىڭ جيەكتەرىنەن، بۇرىشتارىنان كەزدەستىرۋگە بولادى. جانۋارلىق تەكتەس ورنەكتە ءتورت تۇلىك مالدىڭ ابستراكسيالىق ءپىشىنى ەرەكشە ورىن الادى. وعان مىسال رەتىندە ءقوشقارمۇيىز، ءتورتقۇلاق، تۇيەتابان، بوتامويىن، تۇلكىباس، قۇسقانات جانە تاعى باسقا ويۋلارىن اتاۋعا بولادى.
1. «ءمۇيىز» - قازاق ويۋىنىڭ ەڭ كونە مانەرى. ويۋ - ورنەكتىڭ بۇل ەلەمەنتى ءمۇيىزدى مەگزەۋدەن شىققان. «ءمۇيىز» ويۋ - ورنەك كەيدە ۇساق، كەيدە ءىرى بولىپ كەلەدى. ۇساق تۇرلەرى اعاش، سۇيەك، ءمۇيىز سياقتى نازىك قولونەر سالاسىندا قولدانادى. ءىرى تۇرلەرى سىرماق، تەكەمەت، الاشا، كىلەم، ساۋلەت ونەرىندە سان ءتۇرلى مانەردە قولدانىلادى. ءمۇيىز ەلەمەنتتەرى «ءايمۇيىز»، «ءقوسمۇيىز»، «ءسىڭارمۇيىز»، «ءسىنىقمۇيىز»، «ءقىرىقمۇيىز»، «ءمارالمۇيىز»، «ەركەشمۇيىز»، «ءقوشقارمۇيىز» ت. ب. تۇرلەرگە بولىنەدى. «ءمۇيىز» ورنەگى ءۇي جيھازدارىندا (كىلەم، سىرماق، تەكەمەت، الاشا، كورپە، تۇسكيىز، شىمشي)، تۇرمىستىق زاتتاردا (سابا، شاناش، كۇبى، وقشانتاي، تورسىق، ساندىق ت. ب.)، سونداي - اق قارۋ - جاراقتاردا (قىناپ، وقشانتاي، تورسىق، ساداق)، كيىم - كەشەك، ات ابزەلدەرىندە (ەرتوقىم، ايىل) قولدانىلادى، جالپى بۇل ەلەمەنتتىڭ قولدانبايتىن جەرى جوق دەسە دە بولادى.
2. «ءقوسمۇيىز» ويۋ - ورنەگى قويدىڭ، ەشكىنىڭ، سيىردىڭ ەكى ءمۇيىزىن عانا بەينەلەيدى جانە كەيدە «ىرعاق»، كەيدە «ىلمەك» دەپ اتالاتىن ويۋلاردى «ءقوسمۇيىز» دەيدى. ءۇي جيھازدارى مەن تۇرمىستىق زاتتاردى، كيىم - كەشەك، قارۋ - جاراقتاردى بەزەندىرۋ ءۇشىن پايدالاناتىن قوي، ەشكى، سيىر، بۇعى، مارال سياقتى جانۋارلاردىڭ قوس ءمۇيىزىن بەينەلەيتىن ويۋ - ورنەك. قازىرگى كەزدە «ءقوسمۇيىز» ويۋ - ورنەگىن ساۋكەلەگە، ايىر قالپاقتىڭ توبەسىنە، شەتىنە، قامزولدىڭ الدىڭعى جاعىنا، ەتىكتىڭ قونىشىنا سالادى.
3. «ءارقارمۇيىح» دەپ اتالاتىن ويۋ - ورنەك قويدىڭ ءمۇيىزىن بەينەلەيتىن ويۋدىڭ ءتۇرى. بۇل ەلەمەنت «قوشقارمۇيىزگە» وتە ۇقساس، ءبىراق، وعان قاراعاندا شيىرشىقتانىپ، تارماعى ودان كوبىرەك بولىپ كەلەدى (كىلەم، تۇسكيىز، سىر - ماق، كەستە، كيىم - كەشەك پەن ءۇي جيھازدارىندا كەزدەسەدى).
ساباق تاقىرىبى: ويۋ – ورنەكتەر تۇرلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا ويۋ - ورنەك، ونىڭ تۇرلەرى، جاسالۋ جولدارى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ. ويۋدىڭ ماعىناسىن ءتۇسىنىپ، جاڭا ۇلگىلەرىن ءوز شىعارماشىلىعىندا ورىنداۋ، ويۋدى ويا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
2. دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلارعا قاعازدى قيۋ، بۇكتەۋ، جاپسىرۋ تاسىلدەرىن مەڭگەرتۋ؛ شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن دامىتۋ؛ يكەمدىلىگىن، ساباققا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ؛
3. تاربيەلىگى: ويۋ – ورنەك ويا وتىرىپ، وقۋشىلاردى سۇلۋلىققا، اسەمدىككە تاربيەلەۋ؛ ەستەتيكالىق تالعامىن ارتتىرۋ؛ قولونەرگە، ەڭبەككە باۋلۋ.
ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ.
كورنەكىلىگى: «ويۋ – ورنەك تۇرلەرى» بۋكلەتتى، «ويۋ – ورنەكتىڭ قولدانىلۋى» سۋرەتتى پلاكات، ءسوزجۇمباق – «قولونەر»، تەست سۇراقتارى.
ءپانارالىق بايلانىس: ەڭبەك.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلاردى ساباققا دايىنداۋ. جۇمىس ورىنىن ۇيىمداستىرۋ، قۇرال – جابدىقتارىن تۇگەندەۋ.
2. جاڭا ساباق. ساباق تاقىرىبىن حابارلاپ، ويۋ – ورنەك تۋرالى بايانداۋ.
قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەگى — قازاق جەرىن مەكەندەگەن كوشپەلى تايپالار ونەرى اسەرىمەن عاسىرلار بويى قالىپتاسىپ، بەلگىلى ءبىر جۇيەگە كەلگەن ويۋ - ورنەك تۇرلەرى. عىلىمدا ويۋ – ورنەكتەردى 4 توپقا بولەدى. ولار: جانۋارلار تەكتەس؛ وسىمدىك تەكتەس؛ گەومەتريالىق جانە عارىشتىق دەپ بولىنەدى.
قازاق ويۋى، قازاقتىڭ ويۋ - ورنەگى — ءۇي - جيھازدارىن، ساندىك، تۇرمىستىق بۇيىمدار مەن كيىمدەردى ناقىشتاپ بەزەندىرۋگە قولدانىلاتىن ورنەكتەر. جاپپاي دامىعان كەزەڭىندە (19 عاسىردان كەيىن) قازاقتاردىڭ ءۇي جيھازدارىن اشەكەيلەۋگە كەڭ كولەمدە قولدانعان. ولاردىڭ ىشىندە جانۋارلاردىڭ سىرتقى پىشىنىنە، مۇيىزىنە، تىرناعىنا، موينىنا، تابانىنا، ت. ب. مۇشەسىنە ۇقساس ويۋ - ورنەكتەر حالىق اراسىنا (زوومورفتىق ءتۇر) كەڭ تاراعان. جانۋارلار تەكتەس ويۋ - ورنەك كەبەجە، جۇكاياق، ابدىرە، اسادال سياقتى تۇرمىستىق بۇيىمدار اشەكەيىندە ءجيى كەزدەسەدى. اتالعان ويۋ - ورنەكتەر كەبەجە بۇيىرىندە، كوبىنەسە، تىگىنەن بەدەرلەنىپ، بوس جەرلەرىن تولىقتىرعان، ال توسەكتىڭ جان اعاشى بەلگىلى ءبىر ىرعاقپەن تۇگەل دەرلىك ورنەكتەلگەن. كەيدە ولاردى وسىمدىك سيپاتتى ورنەكتەرمەن ساباقتاستىرىپ، جاراسىمدى تۇتاس كومپوزيسيا قۇراعان
ۇساق اڭداردىڭ تاباندارىنىڭ ىزدەرى جۇكاياق، كەبەجە، اسادالدىڭ كورنەكتى جەرلەرىنە سالىنعان. سونىمەن قاتار بۇل ورنەك ءتۇرىن ءۇي جيھازدارىنىڭ جيەكتەرىنەن، بۇرىشتارىنان كەزدەستىرۋگە بولادى. جانۋارلىق تەكتەس ورنەكتە ءتورت تۇلىك مالدىڭ ابستراكسيالىق ءپىشىنى ەرەكشە ورىن الادى. وعان مىسال رەتىندە ءقوشقارمۇيىز، ءتورتقۇلاق، تۇيەتابان، بوتامويىن، تۇلكىباس، قۇسقانات جانە تاعى باسقا ويۋلارىن اتاۋعا بولادى.
1. «ءمۇيىز» - قازاق ويۋىنىڭ ەڭ كونە مانەرى. ويۋ - ورنەكتىڭ بۇل ەلەمەنتى ءمۇيىزدى مەگزەۋدەن شىققان. «ءمۇيىز» ويۋ - ورنەك كەيدە ۇساق، كەيدە ءىرى بولىپ كەلەدى. ۇساق تۇرلەرى اعاش، سۇيەك، ءمۇيىز سياقتى نازىك قولونەر سالاسىندا قولدانادى. ءىرى تۇرلەرى سىرماق، تەكەمەت، الاشا، كىلەم، ساۋلەت ونەرىندە سان ءتۇرلى مانەردە قولدانىلادى. ءمۇيىز ەلەمەنتتەرى «ءايمۇيىز»، «ءقوسمۇيىز»، «ءسىڭارمۇيىز»، «ءسىنىقمۇيىز»، «ءقىرىقمۇيىز»، «ءمارالمۇيىز»، «ەركەشمۇيىز»، «ءقوشقارمۇيىز» ت. ب. تۇرلەرگە بولىنەدى. «ءمۇيىز» ورنەگى ءۇي جيھازدارىندا (كىلەم، سىرماق، تەكەمەت، الاشا، كورپە، تۇسكيىز، شىمشي)، تۇرمىستىق زاتتاردا (سابا، شاناش، كۇبى، وقشانتاي، تورسىق، ساندىق ت. ب.)، سونداي - اق قارۋ - جاراقتاردا (قىناپ، وقشانتاي، تورسىق، ساداق)، كيىم - كەشەك، ات ابزەلدەرىندە (ەرتوقىم، ايىل) قولدانىلادى، جالپى بۇل ەلەمەنتتىڭ قولدانبايتىن جەرى جوق دەسە دە بولادى.
2. «ءقوسمۇيىز» ويۋ - ورنەگى قويدىڭ، ەشكىنىڭ، سيىردىڭ ەكى ءمۇيىزىن عانا بەينەلەيدى جانە كەيدە «ىرعاق»، كەيدە «ىلمەك» دەپ اتالاتىن ويۋلاردى «ءقوسمۇيىز» دەيدى. ءۇي جيھازدارى مەن تۇرمىستىق زاتتاردى، كيىم - كەشەك، قارۋ - جاراقتاردى بەزەندىرۋ ءۇشىن پايدالاناتىن قوي، ەشكى، سيىر، بۇعى، مارال سياقتى جانۋارلاردىڭ قوس ءمۇيىزىن بەينەلەيتىن ويۋ - ورنەك. قازىرگى كەزدە «ءقوسمۇيىز» ويۋ - ورنەگىن ساۋكەلەگە، ايىر قالپاقتىڭ توبەسىنە، شەتىنە، قامزولدىڭ الدىڭعى جاعىنا، ەتىكتىڭ قونىشىنا سالادى.
3. «ءارقارمۇيىح» دەپ اتالاتىن ويۋ - ورنەك قويدىڭ ءمۇيىزىن بەينەلەيتىن ويۋدىڭ ءتۇرى. بۇل ەلەمەنت «قوشقارمۇيىزگە» وتە ۇقساس، ءبىراق، وعان قاراعاندا شيىرشىقتانىپ، تارماعى ودان كوبىرەك بولىپ كەلەدى (كىلەم، تۇسكيىز، سىر - ماق، كەستە، كيىم - كەشەك پەن ءۇي جيھازدارىندا كەزدەسەدى).
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اباي شىعارماسىنىڭ سۋرەتىن سيپاتتاۋ
