قازاق ءمۇسىن ونەرى. حاكىمجان يسماحان ۇلى ناۋرىزبايەۆ تۋىندىلارى
بەينەلەۋ 6 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاق ءمۇسىن ونەرى. حاكىمجان يسماحان ۇلى ناۋرىزبايەۆ تۋىندىلارى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: قازاق ءمۇسىن ونەرىن قالىپتاستىرۋشىمەن تانىستىرۋ، ءمۇسىنشىنىڭ كوركەم شىعارمالارىن تالداۋ، ءمۇسىن سومداۋ ماتەريالدارىنىڭ تەحنولوگيالىق تاسىلدەرىمەن تانىستىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: ءمۇسىن ونەرى جونىندەگى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ جانە انىقتاۋ؛
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ ءمۇسىن ونەرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن وياتىپ، ىسكەرلىك پەن شەبەرلىككە باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتيپى: ءبىلىم مەن ىسكەرلىككە ۇيرەتۋ
ساباقتىڭ ادىستەرى: ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، شىعارماشىلىق جۇمىس،
كورنەكىلىگى: قوسىمشا ادەبيەتتەر، ءمۇسىن تۇرلەرى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار.
قولدانىلاتىن قۇرالدار: پرەزەنتاسيا، ەرمەكساز، تاقتايشا.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. جوق بالالاردى بەلگىلەۋ، قۇرال - جابدىقتارىن تەكسەرۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ، ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
3. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ.
جوسپارى:
ءمۇسىن – كەڭىستىكتە جان - جاقتى بەينەلەنگەن، سومدالعان كوركەم شىعارما. ءمۇسىندى «سكۋلپتۋرا» دەپ اتايدى. ول ءسوزدى ەڭ العاش ەجەلگى ريمدىكتەر ويلاستىرعان. «سكۋلپو» دەگەن لاتىن تىلىندە «كەسۋ، قاشاۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
حاكىمجان ەسىمحان ۇلى ناۋرىزبايەۆ – قازاقتىڭ تۇڭعىش ءمۇسىنشىسى، قازاقستاننىڭ حالىق سۋرەتشىسى، ۇستاز، پروفەسسور، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى. كوپشىلىك قاۋىم جاقسى تاني بەرمەيتىن ازامات تاريحي تۇلعالاردىڭ مۇسىندەرىن سومداۋدا زور تابىستارعا جەتكەن. ءار تۇلعانىڭ بەينەسىن، جان دۇنيەسىن پسيحولوگيالىق تۇرعىدان تەرەڭىرەك اشۋعا ۇمتىلدى. وسى سالادا قاجىرلى ەڭبەك ەتكەن، جان - جاقتى زەرتتەۋلەر جۇرگىزگەن ءمۇسىنشىنىڭ ءومىر جولى ونەگەلى ىستەرگە تولى.
ح. ە. ناۋرىزبايەۆ 1925 جىلى 27 تامىزدا قوستاناي وبلىسى، مەڭدىقارا اۋدانى، ۇلىكول اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. سۇم سوعىستىڭ العاشقى جىلدارىمەن تۇسپا - تۇس كەلگەن ءمۇسىنشىنىڭ بالالىق شاعى باقتاشىنىڭ، تەمىرشى - ۇستانىڭ اۋىر جۇمىستارىن ىستەۋمەن وتەدى. ونىڭ شەبەر بولىپ قالىپتاسۋىنا بۇل جاعدايدىڭ دا اسەرى بولدى دەي الامىز. ۇزاق كۇن مال باعىپ، دالادا جۇرگەن بالا جىگىت تابيعات اسەمدىگىن تانىپ، سۇلۋلىقتى بويىنا ءسىڭىرىپ ءوستى. ال تەمىردى قالاعانىنشا بالقىتا ءيىپ، ۇستالىقپەن اينالىسۋى ءتۇرلى مۇسىندەردى سوعۋعا ماشىقتاندىرادى. ونەرگە دەگەن تالپىنىسىن سەزگەن ۇلكەندەردىڭ كومەگىمەن ماسكەۋدەگى سۋرەتشىلەر دايىندايتىن ارنايى مەكتەپتە ءبىلىم الىپ، ونەردىڭ باسقا دا قىر - سىرىمەن تانىسادى.
كەيىننەن 1943 جىلى الماتىنىڭ كوركەمسۋرەت ۋچيليششەسىنە وقۋعا تۇسەدى. وسى ۋچيليششە قابىرعاسىندا جۇرگەندە حاكىمجان ناۋرىزبايەۆ ۋكراين سۋرەتشىسى ولگا نيكولايەۆنا كۋدرياۆسيەۆانىڭ شەبەرحاناسىندا ساباق الادى. سول كىسىنىڭ كەڭەسىمەن 1945 جىلى حاركوۆ كوركەمسۋرەت ينستيتۋتىنىڭ ءمۇسىن فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. حاكىمجان ەسماحان ۇلى ۇستازىنىڭ وزىنە دەگەن قامقورلىعىنا قاتتى ريزا بولعاندىعى جونىندە: «ولگا نيكولايەۆنانىڭ تۋىندىلارىمدى مۇقيات تالداپ، قۇندى كەڭەس بەرگەن حاتتارىن ارداقتى ەسكەرتكىش رەتىندە ايالاپ ساقتاپ ءجۇرمىن»، - دەپ سۇيسىنە ەسكە الادى. و. ن. كۋدرياۆسيەۆانىڭ باسشىلىعىمەن جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىندە «كوكپار»، «بۇركىتشى جىگىت»، «جەڭىمپازدى قارسى الۋ» ت. ب. كومپوزيسيالارىن جاسايدى.
1951 جىلى ينستيتۋتتى بىتىرگەن حاكىمجان ناۋرىزبايەۆ وتانىنا ورالادى. ءمۇسىنشى ماماننىڭ تۆورچەستۆولىق جولى الماتى قالاسىندا باستالادى. حح عاسىردىڭ 50 - جىلدارىنان باستاپ ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن ەلىمىزدىڭ مادەنيەتىنە ءوز ۇلەسىن قوسىپ، تابيعات دارىتقان قاسيەتتى ونەرى ارقىلى تۋعان جۇرتىنا قالتقىسىز ەڭبەك ەتتى. ح. ناۋرىزبايەۆتىڭ التىن قولدارىنان دۇنيەگە كەلگەن بىرنەشە مۇسىندەرگە توقتالىپ وتكەنىمىز ءجون بولار.
اباي ەسكەرتكىشى. حح عاسىردىڭ 60 - جىلدارى بوي كوتەرگەن اباي ەسكەرتكىشى الماتىنىڭ ەڭ كورىكتى كوشەلەرىنىڭ ءبىرى اباي داڭعىلىندا ورنالاسقان. كوكتوبە جوتاسىنان ءتۇسىپ كەلە جاتىپ ۇلى اقىننىڭ وزىنە ءتان مىنەزىن، سابىرلى ءجۇزىن، اشىق اجارىن، اقىلدى، ويلى ءجۇزىن، جان دۇنيەسىنىڭ تەرەڭدىگىن، رۋحاني بايلىعىن كورە الاسىز.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاق ءمۇسىن ونەرى. حاكىمجان يسماحان ۇلى ناۋرىزبايەۆ تۋىندىلارى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: قازاق ءمۇسىن ونەرىن قالىپتاستىرۋشىمەن تانىستىرۋ، ءمۇسىنشىنىڭ كوركەم شىعارمالارىن تالداۋ، ءمۇسىن سومداۋ ماتەريالدارىنىڭ تەحنولوگيالىق تاسىلدەرىمەن تانىستىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: ءمۇسىن ونەرى جونىندەگى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ جانە انىقتاۋ؛
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ ءمۇسىن ونەرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن وياتىپ، ىسكەرلىك پەن شەبەرلىككە باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتيپى: ءبىلىم مەن ىسكەرلىككە ۇيرەتۋ
ساباقتىڭ ادىستەرى: ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، شىعارماشىلىق جۇمىس،
كورنەكىلىگى: قوسىمشا ادەبيەتتەر، ءمۇسىن تۇرلەرى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار.
قولدانىلاتىن قۇرالدار: پرەزەنتاسيا، ەرمەكساز، تاقتايشا.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. جوق بالالاردى بەلگىلەۋ، قۇرال - جابدىقتارىن تەكسەرۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ، ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
3. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ.
جوسپارى:
ءمۇسىن – كەڭىستىكتە جان - جاقتى بەينەلەنگەن، سومدالعان كوركەم شىعارما. ءمۇسىندى «سكۋلپتۋرا» دەپ اتايدى. ول ءسوزدى ەڭ العاش ەجەلگى ريمدىكتەر ويلاستىرعان. «سكۋلپو» دەگەن لاتىن تىلىندە «كەسۋ، قاشاۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
حاكىمجان ەسىمحان ۇلى ناۋرىزبايەۆ – قازاقتىڭ تۇڭعىش ءمۇسىنشىسى، قازاقستاننىڭ حالىق سۋرەتشىسى، ۇستاز، پروفەسسور، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى. كوپشىلىك قاۋىم جاقسى تاني بەرمەيتىن ازامات تاريحي تۇلعالاردىڭ مۇسىندەرىن سومداۋدا زور تابىستارعا جەتكەن. ءار تۇلعانىڭ بەينەسىن، جان دۇنيەسىن پسيحولوگيالىق تۇرعىدان تەرەڭىرەك اشۋعا ۇمتىلدى. وسى سالادا قاجىرلى ەڭبەك ەتكەن، جان - جاقتى زەرتتەۋلەر جۇرگىزگەن ءمۇسىنشىنىڭ ءومىر جولى ونەگەلى ىستەرگە تولى.
ح. ە. ناۋرىزبايەۆ 1925 جىلى 27 تامىزدا قوستاناي وبلىسى، مەڭدىقارا اۋدانى، ۇلىكول اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. سۇم سوعىستىڭ العاشقى جىلدارىمەن تۇسپا - تۇس كەلگەن ءمۇسىنشىنىڭ بالالىق شاعى باقتاشىنىڭ، تەمىرشى - ۇستانىڭ اۋىر جۇمىستارىن ىستەۋمەن وتەدى. ونىڭ شەبەر بولىپ قالىپتاسۋىنا بۇل جاعدايدىڭ دا اسەرى بولدى دەي الامىز. ۇزاق كۇن مال باعىپ، دالادا جۇرگەن بالا جىگىت تابيعات اسەمدىگىن تانىپ، سۇلۋلىقتى بويىنا ءسىڭىرىپ ءوستى. ال تەمىردى قالاعانىنشا بالقىتا ءيىپ، ۇستالىقپەن اينالىسۋى ءتۇرلى مۇسىندەردى سوعۋعا ماشىقتاندىرادى. ونەرگە دەگەن تالپىنىسىن سەزگەن ۇلكەندەردىڭ كومەگىمەن ماسكەۋدەگى سۋرەتشىلەر دايىندايتىن ارنايى مەكتەپتە ءبىلىم الىپ، ونەردىڭ باسقا دا قىر - سىرىمەن تانىسادى.
كەيىننەن 1943 جىلى الماتىنىڭ كوركەمسۋرەت ۋچيليششەسىنە وقۋعا تۇسەدى. وسى ۋچيليششە قابىرعاسىندا جۇرگەندە حاكىمجان ناۋرىزبايەۆ ۋكراين سۋرەتشىسى ولگا نيكولايەۆنا كۋدرياۆسيەۆانىڭ شەبەرحاناسىندا ساباق الادى. سول كىسىنىڭ كەڭەسىمەن 1945 جىلى حاركوۆ كوركەمسۋرەت ينستيتۋتىنىڭ ءمۇسىن فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. حاكىمجان ەسماحان ۇلى ۇستازىنىڭ وزىنە دەگەن قامقورلىعىنا قاتتى ريزا بولعاندىعى جونىندە: «ولگا نيكولايەۆنانىڭ تۋىندىلارىمدى مۇقيات تالداپ، قۇندى كەڭەس بەرگەن حاتتارىن ارداقتى ەسكەرتكىش رەتىندە ايالاپ ساقتاپ ءجۇرمىن»، - دەپ سۇيسىنە ەسكە الادى. و. ن. كۋدرياۆسيەۆانىڭ باسشىلىعىمەن جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىندە «كوكپار»، «بۇركىتشى جىگىت»، «جەڭىمپازدى قارسى الۋ» ت. ب. كومپوزيسيالارىن جاسايدى.
1951 جىلى ينستيتۋتتى بىتىرگەن حاكىمجان ناۋرىزبايەۆ وتانىنا ورالادى. ءمۇسىنشى ماماننىڭ تۆورچەستۆولىق جولى الماتى قالاسىندا باستالادى. حح عاسىردىڭ 50 - جىلدارىنان باستاپ ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن ەلىمىزدىڭ مادەنيەتىنە ءوز ۇلەسىن قوسىپ، تابيعات دارىتقان قاسيەتتى ونەرى ارقىلى تۋعان جۇرتىنا قالتقىسىز ەڭبەك ەتتى. ح. ناۋرىزبايەۆتىڭ التىن قولدارىنان دۇنيەگە كەلگەن بىرنەشە مۇسىندەرگە توقتالىپ وتكەنىمىز ءجون بولار.
اباي ەسكەرتكىشى. حح عاسىردىڭ 60 - جىلدارى بوي كوتەرگەن اباي ەسكەرتكىشى الماتىنىڭ ەڭ كورىكتى كوشەلەرىنىڭ ءبىرى اباي داڭعىلىندا ورنالاسقان. كوكتوبە جوتاسىنان ءتۇسىپ كەلە جاتىپ ۇلى اقىننىڭ وزىنە ءتان مىنەزىن، سابىرلى ءجۇزىن، اشىق اجارىن، اقىلدى، ويلى ءجۇزىن، جان دۇنيەسىنىڭ تەرەڭدىگىن، رۋحاني بايلىعىن كورە الاسىز.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
توپتاماداعى ساباق جوسپارلار ءتىزىمى:1. باۋىرجان مومىش ۇلى «ۇشقان ۇيا» (ءۇزىندى).2. ءسابيت مۇقانوۆتىڭ اڭگىمەلەرى «ەسىل بويىندا»، «ساياتشى وراز»3. ەلىمنىڭ باقىتىن تەربەتكەن تاۋەلسىزدىك (تاربيە ساعاتى)
