پەرنەتاقتا. پەرنەلەر توبى
ينفورماتيكا
سىنىبى 5
ساباقتىڭ تاقىرىبى: پەرنەتاقتا. پەرنەلەر توبى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. وقۋشىلارعا پەرنەتاقتا جايلى مالىمەتتەر بەرە وتىرىپ، پەرنەتاقتانى مالىمەتتەر ەنگىزۋ ءۇشىن پايدالانۋدى ۇيرەتۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ جانە كومپيۋتەرمەن جۇمىس جاساۋ مۇمكىندىكتەرىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا، ۇيىمشىلدىققا، كومپيۋتەرمەن ساۋاتى جۇمىس جاساي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ءادىسى: كورسەتە - بايانداۋ، پىكىرلەسە - ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: دك، سلايدتار، ۇلەستىرمەلى تاپسىرمالار
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءىىى. جاڭا ساباق
ءىV. پراكتيكۋم
V. ۇيگە تاپسىرما
VI. قورىتىندىلاۋ
ءى. ساباققا كەلمەگەن وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
پىسىقتاۋ سۇراقتارى:
1. قانداي قۇرىلعىلار قوسىمشا قۇرىلعىلار دەپ اتالادى؟
2. كومپيۋتەر دەگەن نە؟
3. كومپيۋتەردىڭ نەگىزگى قۇرىلعىلارىن اتاڭدار؟
4. مونيتوردىڭ قىزمەتى قانداي؟
ءىىى. جاڭا ساباق.
پەرنەتاقتا – كومپيۋتەرگە اقپارات ەنگىزۋگە ارنالعان قۇرىلعى. ول ءارىپتىڭ جانە سيفر پەرنەلەرىنىڭ كومەگىمەن كومپيۋتەرگە كەز - كەلگەن اقپاراتتى بەرۋگە مۇمكىندىك جاسايدى. قازىرگى كومپيۋتەرلەردىڭ 102 - 104 پەرنە بولادى.
پەرنەتاقتانىڭ نەگىزگى بلوكتارى:
1. فۋنكسيونالدىق پەرنەلەر (F1 - F12) – كۇردەلى وپەراسيالاردى ورىنداۋعا ارنالعان، سيمۆولدىق پەرنەلەردىڭ ۇستىندەگى جولدا ورنالاسقان. ولار لاتىننىڭ F(F1، F2….. F12) ارپىمەن بەلگىلەنگەن. فۋنكسيونالدىق پەرنەلەر كومپيۋتەردىڭ كۇردەلى وپەراسيالارىن تەز ورىنداۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ءار ءتۇرلى جاعدايلاردا (ءار ءتۇرلى باعدارلامالارمەن جۇمىس ىستەگەندە) ولار ءار ءتۇرلى مىندەتتەر اتقارادى. مىسالى: بەيسيك تىلىندە F1.... F10 پەرنەلەرىن باسىپ، بەلگىلى كوماندالاردى ورىنداۋعا بولادى.
2. سيفرلىق پەرنەلەر – سيفرلىق اقپاراتتى ەنگىزۋگە جانە مەڭزەردى باسقارۋعا ارنالعان. سيفرلىق پەرنەلەر نەمەسە قوسىمشا پەرنەتاقتا، ولار 10 پەرنەدەن تۇرادى. پەرنەتاقتادا وڭ جاقتا ورنالاسقان. بۇلاردىڭ كومەگىمەن سيفرلىق اقپاراتتاردى كومپيۋتەرگە ەنگىزۋگە، سونداي - اق مەڭزەردىڭ ەكراندا قوزعالۋىن باسقارۋعا بولادى. «NumLock» پەرنەسى پەرنەتاقتانىڭ وڭ جاق قوسىمشا بولىگىنىڭ جۇمىس رەجىمىن اۋىستىرىپ قوسادى.
3. سيمۆولدىق پەرنەلەر - الفاۆيتتi سيفرلىق اقپاراتتى ەنگىزۋگە ارنالعان. سيمۆول پەرنەلەر، ولار پەرنەتاقتانىڭ ورتاسىنا ورنالاسقان. ول پەرنەتاقتانىڭ نەگىزگى بولىگى بولىپ تابىلادى. بۇل پەرنەتاقتانىڭ كومەگىمەن كەز - كەلگەن ءالفاۆيتتى، سيفرلىق اقپاراتتى ەنگىزۋگە بولادى. پەرنەتاقتانىڭ بۇل بولىگى لاتىن، ورىس، قازاق ارىپتەرى، سيفرلار، تىنىس بەلگىلەرى جانە باسقا دا سيمۆولدارى بار پەرنەلەردەن تۇرادى.
4. ورناتۋ پەرنەلەرى مەڭزەردى ەكران بويى جىلجىتۋعا ارنالعان. مەڭزەر دەگەنىمىز – ەكراندا (سىزىقشا تۇرىندە) جىپىلىقتاپ تۇراتىن سيمۆول. ول سيمۆولدىق پەرنە باسقاندا، سيمۆول پايدا بولاتىن ورىندى كورسەتەدى. بۇل پەرنەلەر سيمۆولدىق پەرنەلەردىڭ تومەنگى وڭ جاعىندا ورنالاسقان، ولاردىڭ ۇستىندە باعدارشالار (سترەلكا) سالىنعان. ولار مەڭزەردى ەكراندا جىلجىتۋعا ارنالعان.
وسى بولىكتەردەن باسقا پەرنەتاقتادا تاعى بىرنەشە ارنايى پەرنەلەر بار. ولاردىڭ نەگىزگىلەرىنە توقتالساق:
1. F1، F2 - F12 دەيىن باسقارۋعا ارنالعان فۋنكسيانالدى پەرنەلەر.
2. ←↑→↓ – كۋرسوردى كورسەتىلگەن باعىتتا ءبىر ورىنعا جىلجىتۋ.
3. Enter /ەنتەر/- ءبىر جولدان ەكىنشى جولعا ءتۇسۋ ءۇشىن ەنگىزۋ پەرنەسى.
4. Backspace /باسپايس/- پەرنەسى كۋرسۋردىڭ الدىنداعى قاتەنى وشىرەدى.
5. Delete /دەلەتە/- پەرنەسى كۋرسوردىڭ ارتىنداعى قاتەنى وشىرەدى.
6. Tab (تاپ)- پەرنەسى كۋرسوردى كورشى تەرەزەگە نەمەسە كەستەنىڭ كەوەسى باعاناسىنا جىلجىتادى.
7. Caps Lock (كاپس لوك)- پەرنەسىنىڭ نەگىزگى رەجيمى كىشى ءارىپتى ەنگىزۋ، قوسىمشا رەجيمى باس ءارىپتى ەنگىزۋ.
8. Num Lock (نام لوك)- پەرنەلىك تاقتانىڭ قوسىمشا بولىگىن ىسكە قوسۋ ءۇشىن قاجەت.
9. Ctrl، Shift، Alt (كترەل، شيفت، الت)- رەگيسترلىك پەرنەلەر، تەك باسقا پەرنەلەرمەن عانا بىرىگىپ قىزمەت اتقارادى. مىسالى: Shift پەرنەسىمەن كەز كەلگەن ءارىپتى ءبىر مەزگىلدە باسساڭىز وندا ول ءارىپ باس ءارىپ بولىپ تۇسەدى.
10. Shift - a - ا باس ءارىپىن ەنگىزۋ
11. پروبەل - بوسورىن پەرنەسى.
كەيبىر امالداردى ورىنداۋ ءۇشىن، پەرنەلەردىڭ كومبيناسيالارىن پايدالانۋعا بولادى. ول ءۇشىن ەكى: Ctrl، Alt ارنايى پەرنەلەرى بار. مىسالى، پەرنەتاقتانىڭ رەگيسترىن اعىلشىن الفاۆيتىنەن ورىن الفاۆيتىنە اۋىستىرۋ ءۇشىن، Alt+Shift پەرنەلەرىن قاتار باسادى، ياعني الدىمەن Alt پەرنەسىن باسىپ تۇرىپ، سودان كەيىن Shift پەرنەسىن باسادى دا، ولاردىڭ ەكەۋىن دە بوساتادى.
پراكتيكۋم:
پەرنەتاقتانىڭ نەگىزى بولىكتەرى، پەرنەلەردىڭ اتقاراتىن قىزمەتىنە بايلانىستى وقۋشىلارعا سۇراقتار بەرىلەدى:
1. پەرنەتاقتا قانداي قۇرىلعىعا جاتادى؟
ا) شىعارۋ قۇرىلعىسى
ءا) جازۋ قۇرىلعىسى
ب) ەنگىزۋ قۇرىلعىسى
گ) وقۋ قۇرىلعىسى
2. پەرنەتاقتانىڭ نەگىزگى بولىكتەرىن جاز:_______________________________________________________
3. مىنا پەرنەلەردىڭ اتقاراتىن قىزمەتى قانداي؟
Enter -
Esc -
Delete -
Alt –
Ctrl –
CapsLock –
Shift –
NumLock –
ءىV. ۇيگە تاپسىرما:
«پەرنەتاقتا. پەرنەلەر توبى.» تاقىرىپتارىن وقىپ كەلۋ.
V. قورىتىندىلاۋ:
1. سونىمەن وقۋشىلار پەرنەتاقتا نە ءۇشىن قاجەت؟
2. پەرنەتاقتا پەرنەلەرى ورنالاسۋ رەتىنە قاراي نەشە بولىككە بولىنەدى؟
وقۋشىلاردى باعالاۋ
سىنىبى 5
ساباقتىڭ تاقىرىبى: پەرنەتاقتا. پەرنەلەر توبى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. وقۋشىلارعا پەرنەتاقتا جايلى مالىمەتتەر بەرە وتىرىپ، پەرنەتاقتانى مالىمەتتەر ەنگىزۋ ءۇشىن پايدالانۋدى ۇيرەتۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ جانە كومپيۋتەرمەن جۇمىس جاساۋ مۇمكىندىكتەرىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا، ۇيىمشىلدىققا، كومپيۋتەرمەن ساۋاتى جۇمىس جاساي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ءادىسى: كورسەتە - بايانداۋ، پىكىرلەسە - ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: دك، سلايدتار، ۇلەستىرمەلى تاپسىرمالار
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءىىى. جاڭا ساباق
ءىV. پراكتيكۋم
V. ۇيگە تاپسىرما
VI. قورىتىندىلاۋ
ءى. ساباققا كەلمەگەن وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
پىسىقتاۋ سۇراقتارى:
1. قانداي قۇرىلعىلار قوسىمشا قۇرىلعىلار دەپ اتالادى؟
2. كومپيۋتەر دەگەن نە؟
3. كومپيۋتەردىڭ نەگىزگى قۇرىلعىلارىن اتاڭدار؟
4. مونيتوردىڭ قىزمەتى قانداي؟
ءىىى. جاڭا ساباق.
پەرنەتاقتا – كومپيۋتەرگە اقپارات ەنگىزۋگە ارنالعان قۇرىلعى. ول ءارىپتىڭ جانە سيفر پەرنەلەرىنىڭ كومەگىمەن كومپيۋتەرگە كەز - كەلگەن اقپاراتتى بەرۋگە مۇمكىندىك جاسايدى. قازىرگى كومپيۋتەرلەردىڭ 102 - 104 پەرنە بولادى.
پەرنەتاقتانىڭ نەگىزگى بلوكتارى:
1. فۋنكسيونالدىق پەرنەلەر (F1 - F12) – كۇردەلى وپەراسيالاردى ورىنداۋعا ارنالعان، سيمۆولدىق پەرنەلەردىڭ ۇستىندەگى جولدا ورنالاسقان. ولار لاتىننىڭ F(F1، F2….. F12) ارپىمەن بەلگىلەنگەن. فۋنكسيونالدىق پەرنەلەر كومپيۋتەردىڭ كۇردەلى وپەراسيالارىن تەز ورىنداۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ءار ءتۇرلى جاعدايلاردا (ءار ءتۇرلى باعدارلامالارمەن جۇمىس ىستەگەندە) ولار ءار ءتۇرلى مىندەتتەر اتقارادى. مىسالى: بەيسيك تىلىندە F1.... F10 پەرنەلەرىن باسىپ، بەلگىلى كوماندالاردى ورىنداۋعا بولادى.
2. سيفرلىق پەرنەلەر – سيفرلىق اقپاراتتى ەنگىزۋگە جانە مەڭزەردى باسقارۋعا ارنالعان. سيفرلىق پەرنەلەر نەمەسە قوسىمشا پەرنەتاقتا، ولار 10 پەرنەدەن تۇرادى. پەرنەتاقتادا وڭ جاقتا ورنالاسقان. بۇلاردىڭ كومەگىمەن سيفرلىق اقپاراتتاردى كومپيۋتەرگە ەنگىزۋگە، سونداي - اق مەڭزەردىڭ ەكراندا قوزعالۋىن باسقارۋعا بولادى. «NumLock» پەرنەسى پەرنەتاقتانىڭ وڭ جاق قوسىمشا بولىگىنىڭ جۇمىس رەجىمىن اۋىستىرىپ قوسادى.
3. سيمۆولدىق پەرنەلەر - الفاۆيتتi سيفرلىق اقپاراتتى ەنگىزۋگە ارنالعان. سيمۆول پەرنەلەر، ولار پەرنەتاقتانىڭ ورتاسىنا ورنالاسقان. ول پەرنەتاقتانىڭ نەگىزگى بولىگى بولىپ تابىلادى. بۇل پەرنەتاقتانىڭ كومەگىمەن كەز - كەلگەن ءالفاۆيتتى، سيفرلىق اقپاراتتى ەنگىزۋگە بولادى. پەرنەتاقتانىڭ بۇل بولىگى لاتىن، ورىس، قازاق ارىپتەرى، سيفرلار، تىنىس بەلگىلەرى جانە باسقا دا سيمۆولدارى بار پەرنەلەردەن تۇرادى.
4. ورناتۋ پەرنەلەرى مەڭزەردى ەكران بويى جىلجىتۋعا ارنالعان. مەڭزەر دەگەنىمىز – ەكراندا (سىزىقشا تۇرىندە) جىپىلىقتاپ تۇراتىن سيمۆول. ول سيمۆولدىق پەرنە باسقاندا، سيمۆول پايدا بولاتىن ورىندى كورسەتەدى. بۇل پەرنەلەر سيمۆولدىق پەرنەلەردىڭ تومەنگى وڭ جاعىندا ورنالاسقان، ولاردىڭ ۇستىندە باعدارشالار (سترەلكا) سالىنعان. ولار مەڭزەردى ەكراندا جىلجىتۋعا ارنالعان.
وسى بولىكتەردەن باسقا پەرنەتاقتادا تاعى بىرنەشە ارنايى پەرنەلەر بار. ولاردىڭ نەگىزگىلەرىنە توقتالساق:
1. F1، F2 - F12 دەيىن باسقارۋعا ارنالعان فۋنكسيانالدى پەرنەلەر.
2. ←↑→↓ – كۋرسوردى كورسەتىلگەن باعىتتا ءبىر ورىنعا جىلجىتۋ.
3. Enter /ەنتەر/- ءبىر جولدان ەكىنشى جولعا ءتۇسۋ ءۇشىن ەنگىزۋ پەرنەسى.
4. Backspace /باسپايس/- پەرنەسى كۋرسۋردىڭ الدىنداعى قاتەنى وشىرەدى.
5. Delete /دەلەتە/- پەرنەسى كۋرسوردىڭ ارتىنداعى قاتەنى وشىرەدى.
6. Tab (تاپ)- پەرنەسى كۋرسوردى كورشى تەرەزەگە نەمەسە كەستەنىڭ كەوەسى باعاناسىنا جىلجىتادى.
7. Caps Lock (كاپس لوك)- پەرنەسىنىڭ نەگىزگى رەجيمى كىشى ءارىپتى ەنگىزۋ، قوسىمشا رەجيمى باس ءارىپتى ەنگىزۋ.
8. Num Lock (نام لوك)- پەرنەلىك تاقتانىڭ قوسىمشا بولىگىن ىسكە قوسۋ ءۇشىن قاجەت.
9. Ctrl، Shift، Alt (كترەل، شيفت، الت)- رەگيسترلىك پەرنەلەر، تەك باسقا پەرنەلەرمەن عانا بىرىگىپ قىزمەت اتقارادى. مىسالى: Shift پەرنەسىمەن كەز كەلگەن ءارىپتى ءبىر مەزگىلدە باسساڭىز وندا ول ءارىپ باس ءارىپ بولىپ تۇسەدى.
10. Shift - a - ا باس ءارىپىن ەنگىزۋ
11. پروبەل - بوسورىن پەرنەسى.
كەيبىر امالداردى ورىنداۋ ءۇشىن، پەرنەلەردىڭ كومبيناسيالارىن پايدالانۋعا بولادى. ول ءۇشىن ەكى: Ctrl، Alt ارنايى پەرنەلەرى بار. مىسالى، پەرنەتاقتانىڭ رەگيسترىن اعىلشىن الفاۆيتىنەن ورىن الفاۆيتىنە اۋىستىرۋ ءۇشىن، Alt+Shift پەرنەلەرىن قاتار باسادى، ياعني الدىمەن Alt پەرنەسىن باسىپ تۇرىپ، سودان كەيىن Shift پەرنەسىن باسادى دا، ولاردىڭ ەكەۋىن دە بوساتادى.
پراكتيكۋم:
پەرنەتاقتانىڭ نەگىزى بولىكتەرى، پەرنەلەردىڭ اتقاراتىن قىزمەتىنە بايلانىستى وقۋشىلارعا سۇراقتار بەرىلەدى:
1. پەرنەتاقتا قانداي قۇرىلعىعا جاتادى؟
ا) شىعارۋ قۇرىلعىسى
ءا) جازۋ قۇرىلعىسى
ب) ەنگىزۋ قۇرىلعىسى
گ) وقۋ قۇرىلعىسى
2. پەرنەتاقتانىڭ نەگىزگى بولىكتەرىن جاز:_______________________________________________________
3. مىنا پەرنەلەردىڭ اتقاراتىن قىزمەتى قانداي؟
Enter -
Esc -
Delete -
Alt –
Ctrl –
CapsLock –
Shift –
NumLock –
ءىV. ۇيگە تاپسىرما:
«پەرنەتاقتا. پەرنەلەر توبى.» تاقىرىپتارىن وقىپ كەلۋ.
V. قورىتىندىلاۋ:
1. سونىمەن وقۋشىلار پەرنەتاقتا نە ءۇشىن قاجەت؟
2. پەرنەتاقتا پەرنەلەرى ورنالاسۋ رەتىنە قاراي نەشە بولىككە بولىنەدى؟
وقۋشىلاردى باعالاۋ
You Might Also Like
