قانىقپاعان كومىرسۋتەكتەر. الكەندەر نەمەسە ەتيلەندى كومىرسۋتەكتەر
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ماقتاارال اۋدانى، “كوكتوبە” اۋىلى
«№ 19 م. ماقاتايەۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى»
كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ حيميا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
بيتاباروۆا حاديشا يسابەكوۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قانىقپاعان كومىرسۋتەكتەر. الكەندەر نەمەسە ەتيلەندى كومىرسۋتەكتەر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىكتىلىك: وقۋشىلارعا كانىقپاعان كومىرسۋتەكتەر، ولاردىڭ اتاۋى، يزومەرياسى (كەڭىستىك يزومەرياسى)، حيميالىك قاسيەتتەرى، قولدانىلۋى جونىندە تۇسىنىكتەر بەرۋ. يزومەريا جونىندە العان العاشقى تەوريالىق ماعلۇماتارىن، سونداي - اك، كوسىلىستاردى (يۋپاك) حالىقارالىق اتاۋ جۇيەسى بويىنشا اتاپ - ۇيرەنۋ بىلىكتەرىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
ا) ءوز ويلارىن ەركىن ايتىپ، ءبىر - ءبىرىنىڭ پىكىرىن تىڭدايدى.
ءا) ۇجىمداسا بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيدى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ، جيناقتاۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سالىستىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، وقۋلىقپەن جۇمىس، باعالاۋ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ.
كورنەكىلىگى: تەست سۇراقتارى، ساراپتاما ماتەريالدار (سۇراق - جاۋاپ)
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا، گەوگرافيا، تاريح، قازاق ادەبيەتى.
ساباقتىڭ فورمالارى: جەكە، توپپەن، سىنىپ ۇجىمىمەن جۇمىس جۇرگىزۋ.
ساباقتىڭ تيپتەرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ تەگى: جاڭا ماتەريالدى يگەرتۋ ساباعى، جاڭا ساباقتىڭ ماقساتىن ءتۇسىندىرۋ، بۇل ساباقتا نەنى ءبىلىپ شىعاتىنى تۋرالى ايتىپ، وقۋشى زەيىنىن ساباققا اۋدارامىن.
ۇستاز ۇستانىمى: ساباقتا بارلىق وقۋشىلاردىڭ قامتىلۋى.
وقۋشى ۇستانىمى: ىنتا، جىگەر، شىنايىلىق.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ
2. سىنىپ بولمەسىنىڭ تازالىعىنا كوڭىل اۋدارۋ.
3. كەزەكشى مالىمدەمەسىن تىڭداۋ.
4. جۋرنال بويىنشا تۇگەلدەۋ.
5. وقۋ قۇرالدارىن تۇگەلدەۋ.
6. تارتىپكە شاقىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ساباق باستاۋعا كوڭىل كۇيى، وقۋشى نازارىن ساباققا تولىق اۋدارۋ.
7. ساباققا بەلسەندى قاتىسۋدى، ءبىر - ءبىرىنىڭ جاۋابىن تىڭداۋدى ەسكەرتۋ.
8. جاڭا ساباققا دايىندىق.
9. ساباق تاقىرىبى مەن ماقساتىن حابارلاۋ.
10. ساباق جوسپارىمەن تانىستىرۋ.
ءىى. ءۇيتاپسىرماسىن سۇراۋ كەزەڭى.
وتكەن ساباقتاردا وتىلگەن «قانىققان كومىرسۋتەكتەر. الكاندار مەن سيكلوالكاندار» تاقىرىبى بويىنشا سۇراق – جاۋاپ ادىسىمەن تۇسىنگەندەرىن، ساباقتى مەڭگەرگەندەرىن سۇراپ بىلەمىن.
ءى تاپسىرما. سۇراق - جاۋاپ.
1. الكانداردى حالىقارالىق اتاۋ جۇيەسى بويىنشا كالاي اتايدى؟
2. ورىنباسۋ رەاكسياسىنىڭ مەحانيزمى كانداي؟
3. الكانداردىن كەڭىستىكتەگى ءپىشىنىنىڭ يرەك - يرەك بولۋ سەبەبى نە؟ ەرمەكسازدان پروپاننىڭ، بۋتاننىڭ كەڭىستىك ءپىشىنىنىڭ شاروزەكتى مودەلدەرىن جاساڭدار.
4. برومنىڭ مەتانمەن ارەكەتتەسۋ رەاكسياسىنىڭ تەڭدەۋلەرىن جازىڭدار.
5. ا) گەكساننىڭ، ءو) سيكلوگەكساننىڭ جانۋ رەاكسيالارىنىڭ تەڭدەۋلەرىن كۇراستىرىڭدار.
6. سالىستىرمالى مولەكۋلالىك ماسساسى 100 - گە تەڭ الكاننىن:
ا) ەكى گومولوگىنىڭ،
ءا) ەكى يزومەرىنىڭ قۇرىلىمدىق فورمۋلالارىن جازىڭدار.
9. سيكلوبۋتاننىڭ جانۋ، كوسىلۋ جانە حلورمەن ارەكەتتەسۋ تەڭدەۋلەرىن كۇراستىرىڭدار.
10. سيكلوپارافيندەر الكانداردان وزگەشە كانداي حيميالىك رەاكسياعا قاتىسادى، مىسالدار كەلتىرىڭدەر.
11. ەتان مولەكۋلاسىنداعى اتومدار كەڭىستىكتە قالاي ورنالاسادى؟
ءىى تاپسىرما. وزىندىك جۇمىسى.
ءى دەڭگەي
1. قۇرامىندا: ا) 7 كومىرتەك اتومى بار؛ ءا) 10 سۋتەك اتومى بار الكانداردىڭ مولەكۋلالىق فورمۋلاسىن قۇراستىرىڭدار.
2. قۇرامىندا:
ا) 12 كومىرتەك اتومى بار، ءا) 35 كومىرتەك اتومى بار، ب) 30 سۋتەك اتومى بولاتىن
الكانداردىڭ مولەكۋلالىق فورمۋلاسىن قۇراستىرىڭدار.
3. سيكلوپروپاننىڭ قۇرىلىم جانە ەلەكتروندىق فورمۋلالارىن جازىڭدار.
4. مولەكۋلالىق فورمۋلالارى كەلتىرىلگەن قوسىلىستاردىڭ ىشىنەن:
س2ن4، س2ن6، س3ن6، س4ن6، س5ن10، س6ن12، س6ن14، س7ن16، س8ن16، س6ن6
سيكلوالكاندارعا ساي فورمۋلالاردى تاۋىپ جازىڭدار.
ءىى دەڭگەي
1. الكانداردىڭ گومولوگتىق قاتارىندا مەتاننان پەنتانعا دەيىنگى كومىرسۋتەكتەردىڭ جانۋ رەاكسيالارىنىڭ تەڭدەۋلەرىن قۇراستىرىپ، ولاردى تولىق جاعۋعا جۇمسالاتىن وتتەك كولەمىنىڭ وزگەرۋ زاڭدىلىعىن تابىڭدار. كومىرسۋتەك قۇرامىنداعى كومىرتەكتىڭ سانى مەن جاعۋعا جۇمسالعان وتتەك كولەمدەرىنىڭ اراسىنداعى تاۋەلدىلىكتى بەينەلەيتىن گرافيك سىزىڭدار.
2. قۇرىلىم فورمۋلالارى كەلتىرىلگەن كوسىلىستاردى حالىقارالىك اتاۋ جۇيەسى بويىنشا اتاڭدار جانە بىرىنشىلىك، ەكىنشىلىك، ۇشىنشىلىك، تورتىنشىلىك كومىرتەك اتومدارىن تاۋىپ كورسەتىندەر:
3. تومەندەگى قۇرىلىم فورمۋلالارى بويىنشا كەلتىرىلگەن قوسىلىستاردى اتاپ، بەرىلگەن زاتتاردىڭ ىشىنەن يزومەرلەردى تابىڭدار. ول ءۇشىن اۋەلى ولاردىڭ مولەكۋلالىق فورمۋلاسىن تاپقان ءجون:
4. قۇرامدارىندا:
ا) 6 كومىرتەك اتومى؛ ءا) 8 سۋتەك اتومى؛ ب) 10 كومىرتەك اتومى؛ ۆ) 36 سۋتەك اتومى
بولاتىن سيكلوالكانداردىڭ مولەكۋلالىق فورمۋلالارىن قۇراستىرىڭدار.
ءىىى دەڭگەي
1. بەرىلگەن زاتتاردىڭ اتاۋلارى بويىنشا كۇرىلىم فورمۋلالارىن جازىڭدار:
ا) ن - گەكسان، ءا) 2 - مەتيلبۋتان، ب) 2، 3 - ديمەتيلپەنتان، ۆ) 2، 2 - ديمەتيلبۋتان.
2. تومەندە اتتارى كەلتىرىلگەن قوسىلىستاردىڭ قۇرىلىم فورمۋلالارىن جازىڭدار:
ا) مەتيلسيكلوبۋتان؛ ءا) 1، 1 - ديمەتيلسيكلوپروپان؛ ب) 1، 2 - ديمەتيلسيكلوبۋتان؛
ۆ) 1 - مەتيل - 2 - ەتيلسيكلوپەنتان.
3. كەلتىرىلگەن اتاۋلارى بويىنشا زاتتاردىڭ قۇرىلىم فورمۋلالارىن جازىپ، بىرىنشىلىك، ەكىنشىلىك، ۇشىنشىلىك، تورتىنشىلىك كومىرتەك اتومدارىن كورسەتىڭدەر:
ا) 1 - مەتيل - 4 - پروپيلسيكلوگەكسان؛ ءا) 1، 1 - ديمەتيلسيكلوپەنتان. ب) 1 - مەتيل - ز - ەتيلسيكلوگەكسان؛
ۆ) 1، 2، 3، 3 - تەترامەتيلسيكلوپەنتان.
4. ا) مەتان، ءا) بۋتان مولەكۋلالارىندا قانشا σ - بايلانىستار بولادى؟ اتالعان الكاندار مولەكۋلالارىنىڭ سىزبانۇسقالارىن سىزىپ كورسەتىڭدەر.
«№ 19 م. ماقاتايەۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى»
كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ حيميا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
بيتاباروۆا حاديشا يسابەكوۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قانىقپاعان كومىرسۋتەكتەر. الكەندەر نەمەسە ەتيلەندى كومىرسۋتەكتەر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىكتىلىك: وقۋشىلارعا كانىقپاعان كومىرسۋتەكتەر، ولاردىڭ اتاۋى، يزومەرياسى (كەڭىستىك يزومەرياسى)، حيميالىك قاسيەتتەرى، قولدانىلۋى جونىندە تۇسىنىكتەر بەرۋ. يزومەريا جونىندە العان العاشقى تەوريالىق ماعلۇماتارىن، سونداي - اك، كوسىلىستاردى (يۋپاك) حالىقارالىق اتاۋ جۇيەسى بويىنشا اتاپ - ۇيرەنۋ بىلىكتەرىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
ا) ءوز ويلارىن ەركىن ايتىپ، ءبىر - ءبىرىنىڭ پىكىرىن تىڭدايدى.
ءا) ۇجىمداسا بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيدى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ، جيناقتاۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سالىستىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، وقۋلىقپەن جۇمىس، باعالاۋ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ.
كورنەكىلىگى: تەست سۇراقتارى، ساراپتاما ماتەريالدار (سۇراق - جاۋاپ)
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا، گەوگرافيا، تاريح، قازاق ادەبيەتى.
ساباقتىڭ فورمالارى: جەكە، توپپەن، سىنىپ ۇجىمىمەن جۇمىس جۇرگىزۋ.
ساباقتىڭ تيپتەرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ تەگى: جاڭا ماتەريالدى يگەرتۋ ساباعى، جاڭا ساباقتىڭ ماقساتىن ءتۇسىندىرۋ، بۇل ساباقتا نەنى ءبىلىپ شىعاتىنى تۋرالى ايتىپ، وقۋشى زەيىنىن ساباققا اۋدارامىن.
ۇستاز ۇستانىمى: ساباقتا بارلىق وقۋشىلاردىڭ قامتىلۋى.
وقۋشى ۇستانىمى: ىنتا، جىگەر، شىنايىلىق.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ
2. سىنىپ بولمەسىنىڭ تازالىعىنا كوڭىل اۋدارۋ.
3. كەزەكشى مالىمدەمەسىن تىڭداۋ.
4. جۋرنال بويىنشا تۇگەلدەۋ.
5. وقۋ قۇرالدارىن تۇگەلدەۋ.
6. تارتىپكە شاقىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ساباق باستاۋعا كوڭىل كۇيى، وقۋشى نازارىن ساباققا تولىق اۋدارۋ.
7. ساباققا بەلسەندى قاتىسۋدى، ءبىر - ءبىرىنىڭ جاۋابىن تىڭداۋدى ەسكەرتۋ.
8. جاڭا ساباققا دايىندىق.
9. ساباق تاقىرىبى مەن ماقساتىن حابارلاۋ.
10. ساباق جوسپارىمەن تانىستىرۋ.
ءىى. ءۇيتاپسىرماسىن سۇراۋ كەزەڭى.
وتكەن ساباقتاردا وتىلگەن «قانىققان كومىرسۋتەكتەر. الكاندار مەن سيكلوالكاندار» تاقىرىبى بويىنشا سۇراق – جاۋاپ ادىسىمەن تۇسىنگەندەرىن، ساباقتى مەڭگەرگەندەرىن سۇراپ بىلەمىن.
ءى تاپسىرما. سۇراق - جاۋاپ.
1. الكانداردى حالىقارالىق اتاۋ جۇيەسى بويىنشا كالاي اتايدى؟
2. ورىنباسۋ رەاكسياسىنىڭ مەحانيزمى كانداي؟
3. الكانداردىن كەڭىستىكتەگى ءپىشىنىنىڭ يرەك - يرەك بولۋ سەبەبى نە؟ ەرمەكسازدان پروپاننىڭ، بۋتاننىڭ كەڭىستىك ءپىشىنىنىڭ شاروزەكتى مودەلدەرىن جاساڭدار.
4. برومنىڭ مەتانمەن ارەكەتتەسۋ رەاكسياسىنىڭ تەڭدەۋلەرىن جازىڭدار.
5. ا) گەكساننىڭ، ءو) سيكلوگەكساننىڭ جانۋ رەاكسيالارىنىڭ تەڭدەۋلەرىن كۇراستىرىڭدار.
6. سالىستىرمالى مولەكۋلالىك ماسساسى 100 - گە تەڭ الكاننىن:
ا) ەكى گومولوگىنىڭ،
ءا) ەكى يزومەرىنىڭ قۇرىلىمدىق فورمۋلالارىن جازىڭدار.
9. سيكلوبۋتاننىڭ جانۋ، كوسىلۋ جانە حلورمەن ارەكەتتەسۋ تەڭدەۋلەرىن كۇراستىرىڭدار.
10. سيكلوپارافيندەر الكانداردان وزگەشە كانداي حيميالىك رەاكسياعا قاتىسادى، مىسالدار كەلتىرىڭدەر.
11. ەتان مولەكۋلاسىنداعى اتومدار كەڭىستىكتە قالاي ورنالاسادى؟
ءىى تاپسىرما. وزىندىك جۇمىسى.
ءى دەڭگەي
1. قۇرامىندا: ا) 7 كومىرتەك اتومى بار؛ ءا) 10 سۋتەك اتومى بار الكانداردىڭ مولەكۋلالىق فورمۋلاسىن قۇراستىرىڭدار.
2. قۇرامىندا:
ا) 12 كومىرتەك اتومى بار، ءا) 35 كومىرتەك اتومى بار، ب) 30 سۋتەك اتومى بولاتىن
الكانداردىڭ مولەكۋلالىق فورمۋلاسىن قۇراستىرىڭدار.
3. سيكلوپروپاننىڭ قۇرىلىم جانە ەلەكتروندىق فورمۋلالارىن جازىڭدار.
4. مولەكۋلالىق فورمۋلالارى كەلتىرىلگەن قوسىلىستاردىڭ ىشىنەن:
س2ن4، س2ن6، س3ن6، س4ن6، س5ن10، س6ن12، س6ن14، س7ن16، س8ن16، س6ن6
سيكلوالكاندارعا ساي فورمۋلالاردى تاۋىپ جازىڭدار.
ءىى دەڭگەي
1. الكانداردىڭ گومولوگتىق قاتارىندا مەتاننان پەنتانعا دەيىنگى كومىرسۋتەكتەردىڭ جانۋ رەاكسيالارىنىڭ تەڭدەۋلەرىن قۇراستىرىپ، ولاردى تولىق جاعۋعا جۇمسالاتىن وتتەك كولەمىنىڭ وزگەرۋ زاڭدىلىعىن تابىڭدار. كومىرسۋتەك قۇرامىنداعى كومىرتەكتىڭ سانى مەن جاعۋعا جۇمسالعان وتتەك كولەمدەرىنىڭ اراسىنداعى تاۋەلدىلىكتى بەينەلەيتىن گرافيك سىزىڭدار.
2. قۇرىلىم فورمۋلالارى كەلتىرىلگەن كوسىلىستاردى حالىقارالىك اتاۋ جۇيەسى بويىنشا اتاڭدار جانە بىرىنشىلىك، ەكىنشىلىك، ۇشىنشىلىك، تورتىنشىلىك كومىرتەك اتومدارىن تاۋىپ كورسەتىندەر:
3. تومەندەگى قۇرىلىم فورمۋلالارى بويىنشا كەلتىرىلگەن قوسىلىستاردى اتاپ، بەرىلگەن زاتتاردىڭ ىشىنەن يزومەرلەردى تابىڭدار. ول ءۇشىن اۋەلى ولاردىڭ مولەكۋلالىق فورمۋلاسىن تاپقان ءجون:
4. قۇرامدارىندا:
ا) 6 كومىرتەك اتومى؛ ءا) 8 سۋتەك اتومى؛ ب) 10 كومىرتەك اتومى؛ ۆ) 36 سۋتەك اتومى
بولاتىن سيكلوالكانداردىڭ مولەكۋلالىق فورمۋلالارىن قۇراستىرىڭدار.
ءىىى دەڭگەي
1. بەرىلگەن زاتتاردىڭ اتاۋلارى بويىنشا كۇرىلىم فورمۋلالارىن جازىڭدار:
ا) ن - گەكسان، ءا) 2 - مەتيلبۋتان، ب) 2، 3 - ديمەتيلپەنتان، ۆ) 2، 2 - ديمەتيلبۋتان.
2. تومەندە اتتارى كەلتىرىلگەن قوسىلىستاردىڭ قۇرىلىم فورمۋلالارىن جازىڭدار:
ا) مەتيلسيكلوبۋتان؛ ءا) 1، 1 - ديمەتيلسيكلوپروپان؛ ب) 1، 2 - ديمەتيلسيكلوبۋتان؛
ۆ) 1 - مەتيل - 2 - ەتيلسيكلوپەنتان.
3. كەلتىرىلگەن اتاۋلارى بويىنشا زاتتاردىڭ قۇرىلىم فورمۋلالارىن جازىپ، بىرىنشىلىك، ەكىنشىلىك، ۇشىنشىلىك، تورتىنشىلىك كومىرتەك اتومدارىن كورسەتىڭدەر:
ا) 1 - مەتيل - 4 - پروپيلسيكلوگەكسان؛ ءا) 1، 1 - ديمەتيلسيكلوپەنتان. ب) 1 - مەتيل - ز - ەتيلسيكلوگەكسان؛
ۆ) 1، 2، 3، 3 - تەترامەتيلسيكلوپەنتان.
4. ا) مەتان، ءا) بۋتان مولەكۋلالارىندا قانشا σ - بايلانىستار بولادى؟ اتالعان الكاندار مولەكۋلالارىنىڭ سىزبانۇسقالارىن سىزىپ كورسەتىڭدەر.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ورازبەك بودىقوۆ "اققۇس تۋرالى اڭىز"
