سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 1 اي بۇرىن)
قاراپايىم ماتەماتيكالىق ۇعىمداردى قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزى
قاراپايىم ماتەماتيكالىق ۇعىمداردى قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزى
مەكتەپكە دەيىنگى بالالاردىڭ اقىل - وي، دەنە، ادامگەرشىلىك، ەستەتيكالىق تاربيەسى جونىندەگى پسيحولوگيالىق، پەداگوگيكالىق زەرتتەۋ ناتيجەلەرى وسى كەزەڭدەگى بالالاردىڭ قابىلداۋ مۇمكىندىكتەرى مول ەكەنىن دالەلدەيدى.

اتا - انالاردىڭ، تاربيەشىلەردىڭ باسشىلىعىمەن بالانىڭ ومىرلىك تاجىريبەسى نىعايىپ، ادامگەرشىلىك، مىنەز - قۇلىق ادەتى جونىندەگى قاراپايىم داعدىلارى جەتىلە باستايدى، اينالاداعى ادامدارعا قارىم - قاتىناسى قالىپتاسادى.

مەكتەپالدى دايارلىق توپتارىندا تاربيەلەۋ باعدارلامالارىندا بالانى مەكتەپكە دايىنداۋ جونىندەگى نەگىزگى مىندەتتەر اتاپ كورسەتىلگەن. سول مىندەتتەردىڭ ىشىندە بالالارعا ماتەماتيكالىق العاشقى ۇعىمداردى قالىپتاستىرۋ قاراستىرىلعان. مەكتەپالدى دايارلىق توپتارىندا بالالار ماتەماتيكا جونىندە نەنى ءبىلۋى ءتيىس؟

باعدارلاما نەگىزىنەن 5 تاراۋدان تۇرادى.
1. سان جانە ەسەپ. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالانىڭ ماتەماتيكالىق بىلىمگە قابىلەتى ەرەكشە بولادى. ونىڭ ساناۋدى ۇيرەنگىسى، سانداردى بىلگىسى كەلەدى، مىسالدار مەن ەسەپتەردى شىعارۋعا تالپىنادى. بۇل كەزەڭدە بالانىڭ وقۋعا يكەمدىلىگىنە وراي تانىمدىق ەسەپتەردى ۇعىنا ءبىلۋ قابىلەتىن ودان ءارى جەتىلدىرە ءتۇسۋدىڭ ماڭىزى زور.

بالالار ديداكتيكالىق ويىندار ارقىلى ءتۇرلى جاتتىعۋلاردى ورىندايدى. مەكتەپكە دايارلىق توپتارىندا بالالار 10 - عا دەيىن تۋرا جانە كەرى ساناۋ، ەسەپتەۋ ماتەريالدارىن پايدالانىپ، اۋىزشا قوسۋ، ازايتۋ سياقتى اريفمەتيكالىق امالداردى ورىنداي ءبىلۋى، سانداردى سالىستىرۋ، تەڭ ەمەس توپتاردان قالاي تەڭدىك جاساۋعا بولاتىنىن، سانداردىڭ رەتتىك قاتارى مەن سيفرلارىن تانۋ، ساننىڭ بىرلىكتەردەن جانە وزىنەن كىشى ەكى ساننان تۇراتىنىن، كورسەتىلگەن سان بويىنشا زاتتاردى ساناپ الۋعا، زاتتاردى تەڭ ەكى جانە ءتورت بولىككە ۇيرەنەدى. سانداردى سالىستىرا وتىرىپ، كوپ – از، بىرەۋ، قانشا بولسا سونشا ۇعىمدارىن ۇيرەنەدى.

2. كولەم. ءارتۇرلى شاما ولشەمدەرى بويىنشا زاتتاردى سالىستىرۋعا ۇيرەتۋ. زاتتاردىڭ ۇزىندىعى، جالپاقتىعى، بيىكتىگى، قالىڭدىعى جاعىنان سالىستىرا ءبىلىپ، ولاردىڭ كولەمدىك وزگەرىستەرىن ءتۇسىنۋى جانە ونى سوزبەن ايتىپ بەرە ءبىلۋى كەرەك. مىسالى: مىناۋ جالپاق، بيىكتەۋ، ۇزاردى سياقتى ۇعىمداردى، زاتتاردى ءبىر - بىرىمەن سالىستىرۋ، شارتتى ولشەۋىشتىڭ كومەگىمەن جانە كوزبەن مولشەرلەۋ ارقىلى ۇيرەنەدى. سۋسىمالى جانە سۇيىق زاتتاردى ولشەۋگە داعدىلانادى.

3. فورما. مۇندا گەومەتريالىق پىشىندەر ءتورتبۇرىش، ءۇشبۇرىش، شارشى، دوڭگەلەك، سوپاقشا جانە كوپبۇرىشتارمەن تانىستىرۋ. قورشاعان ورتادان وزدەرىنە تانىس گەومەتريالىق پىشىندەرگە ۇقساس زاتتاردى كورە بىلۋگە، گەومەتريالىق پىشىندەردەن ءارتۇرلى بەينەلەر قۇراستىرىپ، قانداي پىشىندەر قۇراستىرعانىن اتاپ ايتا بىلۋگە ۇيرەنەدى.

4. كەڭىستىكتى باعدارلاۋ. كەڭىستىكتى باعدارلاۋ تاپسىرمالارى زاتتىڭ قالپىن وزىنە قاتىستى جاعىنان دا، مىسالى: مەنىڭ الدىمدا قانات، مەنىڭ سول جاعىمدا ستول تۇر جانە وزگەلەرگە قاتىستى جاعىنان دا مىسالى: قاناتتىڭ وڭ جاعىندا سامات وتىرادى، ايۋدىڭ قاسىندا قويان تۇر، شكافتىڭ ۇستىندە دوپ تۇر دەپ انىقتاۋعا جانە قورشاعان زاتتاردىڭ اراسىنداعى ءوزىنىڭ ورنىن دا انىقتاۋعا ۇيرەنەدى.

5. ۋاقىتتى باعدارلاۋ. بالالاردىڭ ۋاقىت تۋرالى تۇسىنىكتەرىن ويىن، اڭگىمە، وقۋ قىزمەتى ۇستىندە تابيعي بەلگىلەرگە سۇيەنە وتىرىپ، ۇيرەنۋگە بولادى. تاڭەرتەڭ، ءتۇس، كەش، ءتۇن ۇعىمدارىن ءتۇسىنىپ، دۇرىس قولدانۋى، جىل مەزگىلدەرىنىڭ رەتىن ءبىلۋى، ولاردى وزىنە ءتان بەلگىلەرى بويىنشا ايىرا ءبىلۋى، كۇن، اپتالارىن رەتىمەن اتاۋ، بۇگىن قاي كۇن، كەشە قاي كۇن، ەرتەڭ قاي كۇن بولاتىنىن، اي اتتارىن ايتا بىلۋگە ۇيرەتۋ.

حالقىمىزدا بالا تاربيەسىنە ارنالعان الۋان ءتۇرلى اۋىز ادەبيەتىنىڭ ۇلگىلەرى بار. بالالاردى ساناي بىلۋگە ۇيرەتەتىن، زەيىنىن دامىتاتىن جۇمباقتار، جاڭىلتپاشتار، ساناماقتار، ءازىل ەسەپتەر بالانى قىزىقتىرىپ، كوڭىل - كۇيىن كوتەرىپ، قۋانىشقا بولەيدى. ادەمى ماشىقتار، جاقسى ۇيقاستار ءبارى دە بالاعا اسەر بەرىپ، قيالىق قاناتتاندىرادى، ويلاۋىن دامىتادى. بالا جۇرەگىنە جاقىن «قۋىرماش»، «ساۋساق ساناۋ»، «بەس ساۋساق»، «ءبىر قازان ءسۇت» ويىندارىن ويناتا وتىرىپ، بالانىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ، جاعىمدى كوڭىل - كۇي قالىپتاستىرادى. ساۋساقتاردىڭ حالىقتىق تۇرعىداعى اتاۋلارىن ۇيرەتە وتىرىپ، ولاردى ساناۋعا ۇيرەتەدى.

مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالار وقىتۋدىڭ جارىس، ويىن، ەسەپ قۇراستىرۋ جانە شەشۋ، زاتتى ىزدەپ تابۋ سەكىلدى كوپتەگەن تاسىلدەرىن قۇلشىنا ورىندايدى. بۇل رەتتە سانداردى قالىپتاستىرۋعا «كىم تەز تابادى؟»، «»نە وزگەردى؟، «كىمنىڭ ورنى؟»، گەومەتريالىق پىشىندەردى قالىپتاستىرۋعا «سىڭارىن تاپ»، «ءوز ءۇيىڭدى تاپ»، «التىن ساندىق»، «قانداي پىشىنگە ۇقسايدى؟»، كەڭىستىكتى باعدارلاۋعا «بارلاۋشىلار»، «ساياحاتشىلار»، «ويىنشىق قايدا تۇر؟»، «قويان قايدان كەلەدى؟»، ۋاقىتتى باعدارلاۋعا «اپتا»، «بۇل قاي كەز؟»، «كىم شاپشاڭ؟»، كولەمدى قالىپتاستىرۋعا «كىمنىڭ ءۇيى بيىك؟»، «قايسى جول ۇزىن، قايسى جول قىسقا؟»، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋعا «اسپاندا 5 بالىق ۇشىپ ءجۇر، ەكى بالىق جەرگە قوندى. اسپاندا نەشە بالىق قالدى؟» نەمەسە «سيىردا 5 ءمۇيىز، ەشكىدە 5 ءمۇيىز قوسقاندا بارلىعىن بولادى قانشا ءمۇيىز» - دەگەن سياقتى ديداكتيكالىق ويىندار مەن ەسەپتەردى پايدالانىپ، وقۋ قىزمەتى جاپسىرۋ، مۇسىندەۋ، قۇراستىرۋ، سۋرەت، ءتىل دامىتۋ، اينالامەن تانىستىرۋ پاندەرىمەن بايلانىستىرا وتكىزسە بالالارعا تاربيە جانە ءبىلىم بەرۋ ناتيجەلەرى بولار ەدى.

ماتەماتيكا وقۋ قىزمەتىندە بالالاردىڭ وي - ءورىسىن كەڭەيتۋدى، تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرىن دامىتۋدى كوزدەپ وتىرامىن. كۇندەلىكتى وقۋ ماتەريالدارىن ولارعا اينالاداعى تانىس نارسەلەرمەن، قۇبىلىستارمەن سالىستىرا ءتۇسىندىرۋدى ءتيىمدى سانايمىن. بالالارعا 1 - دەن 10 - عا دەيىنگى سانداردى وتكەندە زاتتاردى جەكە، توپتاپ سالىستىرۋ ارقىلى ساناۋعا ماشىقتاندىرۋدى ماقسات ەتتىم. سانداردىڭ اتاۋلارىن، رەتتەرىن، سيفرلارىن مەڭگەرتۋدە ءتۇرلى ادىستەر قولدانىپ وتىردىم. ساناۋعا ۇيرەتكەندە سان بىرلىكتەردەن تۇراتىنىن مىسالدار ارقىلى ءتۇسىندىردىم. مىسالى: تاقتاعا شاقىرىلعان 5 بالانىڭ ءارقايسىسىنىڭ قولىنا ءبىرىنشى بالاعا – 1 سانى، ەكىنشى بالاعا – 2 سانى، ءۇشىنشى بالاعا - 3 سانى، ءتورتىنشى بالاعا – 4 سانى، بەسىنشى بالاعا – 5 سانى جازىلعان كارتوچكا بەرىپ، كارتوچكادا كورسەتىلگەن سانعا سايكەس الما سانى سالىنعان سۋرەتتەر تاراتىلادى. سوعان قاراپ، بالالار ساننىڭ نەشە بىرلىكتەن تۇراتىنىن اڭعارادى.

مەكتەپ تابالدىرىعىن تۇڭعىش اتتايتىن بالانىڭ ماتەماتيكادان جەتكىلىكتى ءبىلىم قورى، قابىلەتى مەن يكەمدىلىگى بولعانى ءجون. بالانىڭ مۇنداي قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ ونىڭ كەلەشەكتە جاقسى وقىپ، جان - جاقتى جەتىلۋىنە نەگىز بولادى.

قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى، ايتەكە بي كەنتى
مككق №2 «ايگولەك» بوبەكجاي - بالاباقشاسىنىڭ تاربيەشىسى
ديحانبايەۆا گۇلىمحان جاقسىلىق قىزى

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما