قاراقۇم ەمەس، قاراعىم
قازاقستاننىڭ جالپاق ءوڭىرىن الىپ جاتقان ۇشى-قيىرى جوق قۇنارسىز قۇمدى ولكە — قاراقۇمعا ويدا جوقتا جولىمىز ءتۇستى.
قۇنارسىز ولكە؟
— حا-حا-حا. قۇنارسىز ولكە دەپ كىم ايتتى؟ — قىزىلوردانىڭ بەلگىلى اقىنى ابدىكارىم وڭالبايەۆ ماعان وسىلاي قادالدى.
— ال سوندا قاراقۇمنىڭ نەسىمەن ماقتانباقسىز؟ — دەپ مەن دە قايتپادىم.
— ەگەر بىلگىڭ كەلسە ايتايىن. قاراقۇم — بايلىق قويماسى. مىنا ىشكەن تاماعىڭ، مىنا ۇستىڭە كيگەن كيىمىڭ ءبارى دە قاراقۇمدا جاسالادى. سەندەر قۇم دەگەن اتىنان عانا شوشيسىڭدار. شىنتۋايتقا كەلگەندە قاراقۇمنىڭ نە ەكەنىن بىلمەيسىڭدەر، — دەدى ول. سودان كەيىن، — جالپى ءبىزدىڭ وبلىسقا كەلگەن سوڭ قۇمىمىزدى كورمەي كەتۋىڭ وكىنەرلىك ءىس، — دەپ ءتۇيدى.
وڭالبايەۆ ەكەۋمىز جولعا شىققالى وتىرمىز. مەن بولسام سىر بويىنداعى ەلدى ارالاعىم كەلەدى. ال ابەكەڭ بولسا قۇمعا تارتادى.
كورە الماي كەتتىم - اۋ دەپ وكىنەر قۇمدا نە كەرەمەت بار دەيسىڭ! قۇمنىڭ اتى قۇم ەمەس پە! جەل ءۇپ ەتسە سىرعي جونەلەر، جىلاننىڭ باۋىرىنداي قىلتاناعى جوق قۇم شاعىلدار. كۇيدىرگەن كۇن. بۋالدىر تارتىپ مۇنارتقان قاپىرىق دالا.
مەن، مىنە، قاراقۇمدى وسىلاي ەلەستەتەمىن. ءبىراق امال جوق. ابەكەڭ بولسا وسى ارادا تۋىپ وسكەن، جەر جايىن، ەل جايىن جاقسى بىلەتىن كوشەلى ادام. كونبەسكە بولمايدى.
ءسويتىپ، ءبىز قاراقۇمعا تارتتىق. قارماقشىدان شىققان سوڭ ابەكەڭ العاشقى ءسوزىن شوفەر بالاعا ارنادى.
— ءاي، راقىم، سۋ الۋدى ۇمىتقان جوقسىڭ با؟
— قاراقۇمدا ءبارى دە بار ەمەس پە! كەرەگى نە سۋدىڭ؟ — دەپ مەن كۇلدىم. ابەكەڭ دە كۇلدى.
— ءبارى بار ەكەنى راس. ءبىراق جولدا ارالارى كەرەعار التى ايشىلىق قيان شالعاي شولەيتتەر جاتىر. ماشينا جازىم بولسا، سۋ وسى تۇستا كەرەك بولادى. — وسىدان كەيىن ابدىكارىم مەنىڭ كوڭىلىمدى اۋلاعىسى كەلدى بىلەم، قاراقۇمدى ماقتاي باستادى. — بۇل توڭىرەكتى جايلاعان قالىڭ ەلدە «قاراقۇم دەگەنشە، قاراعىم دەسەڭشى» — دەگەن ماتەل بار. قاراقۇم قۇنارسىز بولسا وسىلاي دەر مە! شىركىن، قاراقۇمنىڭ سامالدى ءتۇنىن، سالقىن اۋاسىن ايتساڭشى. شيپا عوي جانعا.
كۇنى بۇگىنگە دەيىن بۇل ەلدىڭ جاز جايلاۋى قاراقۇم دا، قىس قىستاۋى سىر بويى. ناۋرىز تۋدى، ءبىتتى. مىنا داريا بويىندا ءبىر مالشىنى ۇستاپ تۇرا المايسىڭ، ءبارى دە قۇمعا تارتادى. ەرتە زاماندا بايلار سويتەتىن ەدى. سىردا ماسا، سوناعا جەم بولىپ، ءسىڭىرى شىققان كەدەيلەر عانا قالاتىن.
ابدىكارىمنىڭ بۇل ءسوزى تاڭ قالدىردى مەنى. جاز شىقسا مال جايىن بىلەتىن قازاق شارۋاسى كوكوراي شالعىن، وزەن - سۋ بويىن ساعالاۋشى ەدى. ال، مىنا ەل بولسا وزەننەن قاشىپ، قۇمعا تارتادى. ءتىپتى قىزىق. مەن ەندى «ماقتاعان قۇمدى نە دە بولسا بارا كورەرمىز» دەپ ءتۇيدىم.
* * *
قىستى سىردا، نە بولماسا، ارعى قىزىلقۇمدا وتكەرىپ شىققان قالىڭ وتارلار ۇدەرە كوشىپ، ايلاپ ءجۇرىپ قاراقۇمعا جەتەدى ەكەن. كەرىك جاتقان وسى ءبىر الشاق اتىراپقا تۇندەلەتىپ بولسا دا ءبىز بۇگىن جەتۋگە ءتيىسپىز.ايتپەسە، مىنا قۋ مەديەن دالادا تۇنەۋگە تۋرا كەلەدى.
كۇن كوتەرىلىپ قالدى. جەر دۇنيە ماناۋراپ، سىلەمىكتەنە باستادى. تالاي بەل-بەلەستەردەن اسىپ قاسقا جول جاتىر. ءبىزدى عاجايىپ ءبىر قيان شالعايعا تارتىپ بارادى. بىرەر جەردە دالا تاعىسى ءۇيىرلى اقبوكەن كەزدەستى. ماشينامەن ءسال جارىسىپ وتىردى دا، يزەندى - جۋساندى، ءتۇبىرلى تاسجارعان وسكەن تىقىر نۇرانىڭ شاڭداعىن بۇرقىراتا الدىمىزدى كەسىپ شۋ قاراقۇيرىق ءبىر-اق تارتتى.
جەر جايىن بىلمەگەندىكتەن بە، وسىناۋ ۇلانعايىر كەڭ دالادا ادام جوق، تىرلىك جوق دەگەنگە سەنگىڭ دە كەلمەيدى. ءبىر قىرقادان اسىپ ەدىك، وڭ بۇيىردەن تەڭىز شالقىدى. ەندى بىردە كوز ۇشىنان بۇلدىراپ سالت اتتىلار، تۇيەلى كەرۋەندەر كورىنگەندەي بولدى. ودان ءارى نۋ ورمان كوگەردى. ۇزىلمەس ءبىر ءۇمىت بار. مەڭىرەۋ تىنىشتىق باسىپ تۇرعان مىنا دالادا بىرەۋ-مىرەۋگە كەزدەسە قالاتىن سياقتىسىڭ. كەلەسى قىرقانىڭ استىندا ەل بارداي، ءقازىر سوعان بارىپ ماشينا تۇمسىعىن تىرەرمىز دەۋمەن وتىراسىڭ. ءبىراق ءبىر عالاماتى وسىنىڭ ءبارى الدامشى ەلەستەر عانا. جاقىنداپ كەلسەڭ سۋ دەگەنىڭ ساعىم بولىپ شىعادى. سالت اتتى ما، نەمەسە تۇيەلى كەرۋەن بە دەپ كوز قاداعانىڭ كادىمگى ءبىر ءتۇپ قۋرايعا اينالىپ كەتەدى.
ەندى بىردە الىستا كوك مۇنار كىلەگەي ساعىم اراسىنان عاجايىپ ءبىر قالا كورىندى. كادىمگى قالا. مەن تەسىلە قارادىم. جىپىرلاعان كىلەڭ ءبىر قىزىل شاتىرلى اق ۇيلەر. بۇل جەردە قانداي قالا بولۋعا ءتيىستى؟ سۇراستىرا كەلسەم قالا ەمەس، حانقازعان دەگەن بيىك توبە ەكەن. بەسىنگە دەيىن بىردە تۋرا الدىمىزدان كەس-كەستەپ، بىردە ءبىر بۇيىردەن قاتارلاسا جارىسىپ، ءبىر جاقىنداماي قويدى.
ەندى جاسىرماي-اق قويايىن، جۇرەككە ءبىر كۇدىك كىرە باستادى. ال، ەگەر مىنا ماشينا تۇسكىر سىنىپ قالسا شە؟ باللونى جارىلىپ كەتۋى دە مۇمكىن عوي؟! الدە وسىنىڭ بەنزينى تاۋسىلىپ قالىپ جۇرمەسە نە قىلسىن؟ قاشان سەنى ىزدەپ تاۋىپ العانشا تالاي كۇن وتپەي مە؟! شەتى دە، شەگى دە جوق مىنا تىلسىم شولەيت ەندى جۇتىپ قوياتىنداي بولىپ كەتتى.
وسىنداي ەكى ۇداي تەتكۋلى كوڭىلمەن وتىرعانىمدا جولدان ءسال قيىستاۋ قىرقادان تاعى دا ءبىر تۇيەلى كورىنگەندەي بولدى. مەن ەندى وعان مىقتاسا تاس جارعان، نە جىڭعىل بولار دەپ ءمان بەرمەدىم. ماشينا تۇلكى قۇيرىق بۇراڭ جولمەن بۇلتالاڭداپ زاۋلاپ كەلەدى. ءبىر بەلدەن استىق. سول كەزدە ابەكەڭنىڭ:
— ويباي، مىناۋ تۇيەلى كىم بولدى ەكەن؟ توقتا، راقىم! — دەگەن داۋسى ەستىلدى.
سوندا كوردىم، جىڭعىل دەگەنىم بۇل جولى شىن تۇيەلى ادام بولىپ شىقتى. ءبىزدى كورىپ قيادان توتەلەپ سالىپ كەلەدى. «ايالدا!» دەگەندەي بوركىن بۇلعايدى.
راقىم تەجەمەنى باستى.
— جوق ىزدەگەن بىرەۋ بولدى عوي.
الگىندەي بولماي جاڭاعى جاپان كەزگەن جالعىز دا كەلىپ جەتتى. تۇيەسىن شوكتىرىپ جەرگە ءتۇستى. شوقشا ساقالدى، شاپاتى بويلى تارامىس ءبىر قارا شال.
— ۋاي، بالالار، الدارىڭدا مال كوردىڭدەر مە؟
ءبىز قارماقشىدان شىعا بەرگەندە قارا-قۇرا كوپ وتار كورگەن ەدىك. سونى ايتتىق.
— اپىر-اي، دارياعا جەتىپ قالعان ەكەن عوي، — دەدى قارا شال.
ءجون سۇراسساق، ول كورشى جالاعاش اۋدانىنىڭ شوپانى ەكەن. انا قارماقشىعا جەتىپ قالعان وتار يەلەرىنىڭ ءبىرى. قورا-قوپسى قامىن ويلاپ، كۇزدىڭ ءبىر ايىن العا سالىپ، قۇمنان قىستاۋعا كوشكەن بەتى ەكەن. ءوزى وتارىنان قالىپ كەيىن قۇمعا بەت العانىنا ەكى-ۇش كۇن بولىپتى. باقتاشى مىنەتىن ءبىر ازبان بار ەكەن. ەر-تۇرمانىمەن كەتسە كەرەك. ىزدەگەن جوعى سول.
— ۇيرەنگەن جەرى - قۇمعا تارتتى عوي. مىنا تىقىر نۇرادا تۇراقتار ما! — دەدى ابەكەڭ.
— ءوزىم دە سولاي شامالايمىن، — دەدى قارت.
— انە، قۇم دەگەنىڭ سول، — دەپ ابەكەڭ ەندى ماعان قارادى.
— اپىر-اي، قۇم قايدا، بىرەۋ قايدا! نە قىلسام ەكەن؟ — دەپ داعداردى قارت شوپان.
ءبىز وعان وسى جەردەن قايتۋعا كەڭەس بەردىك. قاراقۇمعا بارعان سوڭ جۇرگەن جەرىمىزگە سۇراۋ سالا، ايتا جۇرەيىك — دەگەندى ايتتىق. قارت تا وسى اقىلدى ماقۇل كوردى.
قوشتاسار ساتتە شوفەر بالا:
— قاريا، ءشول قاجىتقان شىعار، — سۋ بار بىزدە، سۋ ءىشىڭىز، — دەدى.
شوپان سەلدىر ساقالىن تىسىنە باسىپ ءسال تۇردى دا، ىنتاسىزداۋ عانا:
— جارايدى، بىرەر جۇتايىن، — دەدى.
بارىنشا ارىق تا تالدىرماش، ءبىراق ەلگەزەك، پىسىق راقىم وزىندەي تارامىس شالعا دۇڭگىردىڭ قاقپاعىن اشىپ قىزمەت ەتىپ جاتىر.
شوپان كىشكەنەلىگىنە قاراماستان ۇلكەن ىدىستى جەڭىل كوتەرىپ جوعارى اپاردى دا، بىر-ەكى رەت سۋدى قاربىتا ۇرتتاپ اۋزىن ءسۇرتتى.
— بىرەر كۇندىك جولىڭىز بار عوي، سۋسىنىڭىز بولماسا، قۇيىپ الىڭىز، — دەدىم مەن وعان.
— وي، ءتايىرى-اي، شولدەسەم تاڭدايعا باسار بەس-التى مالتام بار. بۇل دالادا سۋدان ولگەننىڭ مولاسىن كورگەن جوقپىن، راحمەت، شىراعىم، — دەپ ول تۇيەسىنە ءمىندى دە، جەلىپ كەتتى.
— جاۋدان - جۇتتان قورىقپايتىن ناعىز دالا باتىرلارى، مىنە، ناق وسىلار، — دەپ ابدىكارىم ۇزاپ بارا جاتقان كىشكەنە شالدىڭ سوڭىنان قاراپ قالدى.
مەن وزىمنەن ءوزىم ۇيالدىم. الگى ءبىر كوڭىلگە ەنگەن قورقىنىشتىڭ ءتىپتى ەرسى ەكەنى دە ايان بولدى...
تاعى دا ىلگەرى تارتتىق. الداعى ادىر - بەلەستەرگە اسىلىپ باياعى قاسقا جول جاتىر. كۇن كەشكىردى. باتىس جاق القىزىل ورتتەي بولىپ كۇن باتتى. ەندى «وسىنىڭ ار جاعىندا بىردەمە بار شىعار» — دەپ دامە ەتىپ وتىراتىن شوقى نوبايىن جوعالتا بەردى. الدىڭعى بەتتى بەيۋاقىتتىڭ قاپ-قارا تىنىشتىعى جاپتى. ءبىز ەندى تىرشىلىك مەكەنىنەن تىم الىستاپ كەتكەندەيمىز.
ەندىگى ءبىر ساتتە الدىمىزدان شوككەن نارداي بولىپ دۇڭكيە قاراۋىتىپ بىردەمە كورىندى.
— قۇمنىڭ شەتىنە ىلىكتىك. مىناۋ شاعىلدار، — دەدى راقىم. اۋىرلاي قالعان ماشينا قوڭىزداي ىزىلداپ بيىك بارقانعا ورمەلەدى. الگىندەي بولماي ار جاقتان يت ابالادى. ءار جەردەن وت جىلتىرادى. جان-جاقتان «كەلە جاتىر»، «كەلە جاتىر» دەگەن ايقايلار ەستىلدى.
راقىم ماشيناسىن جەر وشاقتا وت جىلتىلداعان بوز ءۇيدىڭ الدىنا اكەپ تىرەدى. قيىق قارا مۇرتى بار ورتا بويلى ءبىر جىگىت كەلىپ قولىمىزدى الدى.
بۇل ەنگەلس اتىنداعى كولحوزدىڭ قوي فەرماسىنىڭ باستىعى كارىبوز نۇرپەيىسوۆ دەگەن كىسى ەكەن.
سويتكەنشە بولمادى، جان-جاقتان يت ەرتكەن سالت اتتىلار كەلىپ توپتالا بەردى.
— كەشىككەن سوڭ، اداسىپ كەتپەدى مە ەكەن دەپ، سىزدەردى قاراي شىققان ادامدار عوي، — دەپ ءتۇسىندىردى كارىبوز.
تاڭىرقاعان مەن:
— ءبىزدىڭ كەلەتىنىمىزدى قايدان بىلدىڭىزدەر؟ — دەپ قالىپپىن.
— راسيامىز بار عوي، راسيا.
مەن قاراقۇمنىڭ وبلىس، اۋدان ورتالىعىمەن تىعىز بايلانىستا ەكەنىن سوندا عانا ءتۇسىندىم.
كارىبوز ۇيىنەن تىڭ كوزگە تۇسكەن ەكى نارسە بولدى، ءبىرى كىرە بەرىس ۇستەل ۇستىندە ۇقىپتى جينالعان گازەت-جۋرنالدار. جاسىراتىنى جوق، ءوزىم الماتىدان شىققاندا باسپاحانادا جاتقان «مادەنيەت جانە تۇرمىس» جۋرنالىنىڭ سوڭعى سانى قاراقۇمدا الدىمنان، شوپان ۇيىنەن تابىلعاندا قاتتى قۋاندىم.
بۇل دا ءبىر اۋدان ورتالىعى مەن قاراقۇم اراسىندا جاقسى بايلانىس بارلىعىن تانىتاتىن جاقسى نىشان. ەكىنشىسى — وسى ءۇي ءىشىنىڭ بارىنشا تازالىعى. ءبىر بوساعادا كەرەگەدەن اسىرا جينالعان توسەك-ورىن كراحمالدانعان اقپەن جابىلىپتى. اينالا قابىرعا قولدان توقىلعان تاماشا كىلەمدەرمەن ۇستالعان. ىدىس-اياقتىڭ تۇرعان جەرى دە ايرىقشا جيناقىلىعىمەن كوز تارتادى.
تابالدىرىقتان تورگە دەيىن كىلەم، كورپە توسەلگەن. ءبىز اياق كيىمىمىزدى بوساعادا قالدىرىپ شۇلىقشاڭ جوعارى شىقتىق. ءبىر قىنجىلارلىق نارسە، داستارقان جەرگە جايىلدى. ءبىراق كوپ سويلەمەسە دە، اسا ءبىر ءىلتيپات كورسەتىپ جۇرگەن كۇلايلاش جەڭگەي باۋىرساق پەن قۇرتتى، قانت پەن توڭازىتىلعان ەتتى، تاتتىلەردى جەكە-جەكە تارەلكا، ۆازالارعا سالىپ قالا تارتىبىمەن اكەپ قويدى. شانىشقى مەن كۇمىس قاسىقتار دا كەلىپ قالدى. جالتىراعان قىتايى كەسەلەرگە ءشاي قۇيىلدى. ءبىر جاقتان بىرەر كوكمويىندار دا كورىندى. كارىبوز كىشكەنە ريۋمكالارعا اقاڭدى قۇيىپ، اركىمنىڭ الدىنا قويدى.
— بۇل شىركىن قاراقۇمدا دا بولۋشى ما ەدى؟! — دەپ سۇرادىم.
— قۋ نەمە ەمەس پە، جىلى-جۇمساق جەردى بىلەدى عوي، — دەپ ازىلدەدى ابدىكارىم.
— وسىنىڭ بەدەلى ءتۇسىپ بارا ما دەيمىن. ءىشۋدى ازايتتى جۇرت، — دەدى كارىبوز.
كارىبوزدىڭ بۇل ءسوزىن قالعاندارى وتىرىككە شىعارمايىن دەدى مە، كىم ءبىلسىن، ريۋمكاعا قول اپارعان ەشكىم بولعان جوق.
— ءبىراز جىل سوڭىنا جارىق الىپ ءتۇسىپ ءجۇرىپ تە ءىشىپ ەدىك، ءمۇيىز شىقپادى سوندا دا، — دەدى سالمىرزا ۇلى الماش دەگەن جىگىت.
ەكىنشى ءبىر شۇبار جىگىت الماشتى قۇپتاي سويلەدى.
— ءمۇيىز شىقپاعانىڭ نە، دەنساۋلىقتان ايىرىلىپ قالا جازداعان جوقپىز با؟!
وسىدان كەيىنگى اڭگىمە شارۋاشىلىق جايىنا اۋىستى.
شوپان بىتكەن بيىل كوڭىلدى كورىنەدى. مال باسى امان دا ءارى كۇيلى. كۇزەم ءجۇنى الىنعان. مىندەتتەمەدە كورسەتىلگەن 45 كيلوگراممنىڭ ورنىنا، مەملەكەتكە وتكىزەر ءار قويدىڭ سالماعىن 59-60 كيلوگراممعا جەتكىزگەن. ەندىگى ءىس قويلاردى ىرىكتەپ، شوپاندارعا جاڭا وتار ءبولىپ بەرۋ كورىنەدى. وسى جۇمىس بىتكەن سوڭ مال قىسقى جايىلىم - قىزىلقۇمعا قاراي بەت الماق.
وسىنداي اڭگىمەمەن كوپ وتىردىق. ءبىر كەزدە جينالعان جۇرت تا كوتەرىلدى. كۇلايلاش جەڭگەي قالىڭ ەتىپ توسەك سالدى دا، ءاستى-ۇستىمىزدى كراحمالدى اق سەيسەپتەرمەن وراپ تاستادى. ۇزاق جولدان كەيىن ءبىز قاراقۇمنىڭ قيان شالعاي ءبىر تۇكپىرىندە تاماشا ۇيقىعا ويىستىق.
قاراقۇم! ءبىز، مىنە، ءبىر بيىك قۇم شاعىلدىڭ كەۋدەسىنە شىعىپ تۇرمىز. اينالا كوز جەتەر جەردىڭ ءبارى شاجىرقايداي قۇجىناپ جاتقان ءىرىلى-ۋاقتى قۇم توبەلەر. قىرماتازدىڭ باسىنداي. ءبىراق بۇل الدامشى كورىنىس. كوبىنە «قۇم» دەسەك بولدى، «ءبىر تامشى سۋى جوق، ءشول» دەگەن ءسوز كومەكەيىمىزگە كەلىپ تۇرادى. قانداي قاتە پىكىر. مىنا قاراقۇمدى ايلاپ كەز، ءبىراق سۋ ىزدەمەيسىڭ. ويتكەنى، كەز كەلگەن ويپاڭدى قولىڭمەن تىرناساڭ، قارىس سۇيەم جەردەن سۋ شىعادى. بۇل كەڭ ولكە بەتىن قۇممەن جاۋىپ قويعان شالقىعان تەڭىز. ال وندا نە ءبىر اسىل ءشوپ وسپەيدى! ەركەك، الابوتا، جانتاق، ساعىز، ەبەلەك تاعى سوندايلار. كۇز مالدى سىرعا ايداعاندا جىلقى، تۇيە سياقتى جۇردەك جانۋارلاردىڭ كەيىن تارتا بەرەتىنى دە سودان بولۋى كەرەك.
قاراقۇمدى — قاراعاندى، قوستاناي، اقتوبە، قىزىلوردا وبلىستارىنىڭ ءجۇز مىڭداعان مالى جايلايدى ەكەن. ارىپ كەلىپ، سەمىرىپ قايتادى. «قاراقۇم - بايلىق قويماسى» دەسە دەگەندەي - اق.
ءبىز، مىنە، توبەدە تۇرمىز. ەتەكتە سىرتىن كىرشىكسىز اقپەن سىلاعان كىشكەنە ءۇي كورىنەدى. بۇل — اۋرۋحانا. ودان ءارى ەمحانا، ونىڭ ار جاعىندا دۇكەن. ارىرەكتە بيىك انتەننالار كورىنەدى. ول - راسيا. ال ودان ءارى شاشىراي جايىلعان قالىڭ قويلار.
بۇل — قارماقشى اۋدانىنىڭ قاراقۇمداعى ورتالىعى — جاپاقتىڭ بۇگىنگى كورىنىسى.
مىنە، ءبىز الگى اق ۇيگە كەلىپ كىردىك. سەگىز كىسىلىك كىشكەنە اۋرۋحانا. ءار قيلى اۋرۋلارمەن تۇسكەن بەس-التى كولحوزشىلار جاتىر. جاس دارىگەر وماروۆ قاسىمقان ءوز شارۋاشىلىعىمەن تانىستىردى.
جەڭىل-جەلپى اۋرۋلار وسىندا قارالادى. اۋىر ناۋقاس قارماقشىعا، نە قىزىلورداعا جونەلتىلەدى. كەرەك ءدارىنىڭ ءبارى دە بار.
ءبىر عاجابى، مۇندا بالانىڭ ءىش اۋرۋى بولمايدى ەكەن. ويتكەنى قاراقۇمنىڭ كۇنى قوڭىرجاي دا، شىبىن دەگەن اتىمەن جوق.
ودان شىعىپ دۇكەنگە كىردىك. استاناداعى ءىرى ۋنيۆەرماگتىڭ ءبىر كىشكەنە بولىمشەسى سياقتى. بالانىڭ ويىنشىعىنان باستاپ، جاڭا سانمەن تىگىلگەن قىمبات باعالى كوستيۋمگە دەيىن ءىلۋلى تۇر.
— قويشىلار نە نارسەگە مۇقتاج؟ — دەپ سۇرادىق دۇكەنشى بەكتاسوۆ ۇسەننەن.
— ءۇندى شايى بار، بۇرىن ءبىر مۇقتاجىمىز شاي كەسە بولۋشى ەدى، ول دا بار. جىبەك تە، شىت تا كوپ. جالعىز-اق ءپۇلىش، بەرەن جاعى از. سونى ءجيى سۇرايدى.
— ول ەندى تىم سالتانات ءسان قۇرعاندىق قوي، — دەدى سونداعىنىڭ ءبىرى.
راس، بۇل ءسوزدىڭ جانى دا بار شىعار. ءبىراق مالشى بىتكەن ءپۇلىش پەن بەرەنگە عانا مۇقتاج بولسا، قاراقۇمعا ونىڭ دا بارارىنا كۇمان جوق.
قاراقۇمدا وتكىزگەن ءتورت كۇن ىشىندە كوپتەگەن مالشىنىڭ ۇيىندە بولدىق. ءبارى دە باي، اۋقاتتى. «وتان» اتتى راديوقابىلداعىشى، گازەت-جۋرنالى جوق ءبىر ءۇيدى كورمەدىك. ەڭ قۋانارلىعى مالشى ۇيىنەن بوستەك كەتىپ، اق سەيسەپتەر كەلگەن. تازالىق كەلگەن. اسىرەسە چاپايەۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ مالشىلارى سالمىرزا ۇلى الماشتىڭ جاماعاتى ايناش جەڭگەيدىڭ، پەرنەبەكوۆ ءشارى جولداستىڭ ۇيىندەگى اجار زامانداستىڭ اس، ءۇي ۇستاۋ تازالىقتارىن ەرەكشە اتاۋعا بولادى.
راس، بۇل ۇيلەردىڭ بارىندە دە داستارقان جەرگە جايىلادى ەكەن. جامباستاپ جاتىپ تاماق ءىشۋ ۇيرەنبەگەنگە ءتىپتى قيىن.
قارماقشى اۋداندىق تۇتىنۋشىلار وداعى مالشىلارعا ارناپ الاسا ۇستەلدەر دە جاساپ شىعارىپتى. بىرىنشىدەن، باعاسى قىمبات، ەكىنشىدەن، سۇيەگى اۋىر، كوشىپ-قونىپ جۇرگەن حالىق اۋىرسىناتىن ءتۇرى بار. ءبىراق بۇل دالەل ەمەس.
كوپ كۇنگى كورگەنىمىزدەن تاعى ءبىر تۇيگەنىمىز — كارىبوز ايتقانداي «اراق شىركىننىڭ بەدەلى تۇسە باستاعان». راس، قاي ۇيگە بارما، تاماعىمەن قوسا اراعىن دا الدىڭا توسادى. ءبىراق ءىشۋشى از.
ءبىزدىڭ وسى پىكىرىمىزدى دۇكەنشى ۇسەن دالەلدەي ءتۇستى.
— بۇرىنعى جىلداردا ءبىر ماشينا اراق ءبىر جۇماعا جەتپەي قالۋشى ەدى. ءقازىر ايلارعا كەتەدى، — دەدى ول.
بۇل — شىن قۋانارلىق بەت بۇرىلىس.
* * *
ءبىز دۇكەنشى ۇسەننىڭ ۇيىندە وتىردىق. ۇلكەن شوشاق قارنىنا جالپاق بەلبەۋمەن كوتەرىپ تاستاعان ءبىر ءداۋ سارى كەلدى.
وسى جاپاقتاعى ءجۇن قابىلداۋ پۋنكتىنىڭ باستىعى قارجاۋبايەۆ جۇبان دەگەن جىگىت ەكەن.
— ءبىزدىڭ دە ءۇي وسىندا، قوناق بولىڭىزدار، - دەدى ول.
ءبىز اسىعىس ەكەنىمىزدى، ءجۇرىپ بارا جاتقانىمىزدى ايتتىق.
جۇبان — ولاي بولسا... — دەپ كۇمىلجىدى دە، دەنەسىنىڭ ۇلكەندىگىنە قاراماستان شيراق باسىپ دالاعا شىعىپ كەتتى. ءبىر كىشكەنەدەن سوڭ قايتىپ ورالدى. قولىندا ۇلكەن ءبىر قاربىز، بەس-التى قىزان، قيار، ەكى - ءۇش ءتۇپ پياز.
قاراقۇمدا كوكونىس كورەم دەپ كىم ويلاپتى!
بەس-التى كۇننەن بەرى كوك ءشوپ كورمەگەندىكتەن بە، الدە مىنا قاراقۇمدا تىم تاڭسىق كورىندى مە، ءبارىمىز دە قاۋجاڭداپ، تاماشالادىق تا قالدىق. وسى ءۇيدىڭ كىشكەنە بالاسى دا اكەسىنىڭ ارتىنان كەلىپ تۇرتكىلەپ جاتىر.
كەسەك ءبىر قياردى ۇستاپ و دا قۋانىپ كەتتى.
— كوك ءشوپ دەگەنىڭ مۇندا قايدان كەلگەن؟
جۇبان كۇلدى:
— شىعار ما ەكەن دەپ ءبىر كىشكەنە جەرگە ەگە سالىپ ەدىم، - بوي بەرمەي بارادى.
مەن وڭ جاعىمدا وتىرعان اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ سەكرەتارى تەلجانوۆ حاميتقا سۇرانا قارادىم. ونىڭ سەبەبى بار. قۇم ارالاپ جۇرگەندە «پالەنشەنىڭ اعاشى»، «تۇگەنشەنىڭ اعاشى»، — دەگەن جەر اتتارىن ءجيى ەستىگەن ەدىك. ول اعاشتاردىڭ كەيبىرى كەسىلىپ قالعان. كەيبىرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن كۇتكەن ەشكىم بولماسا دا جايقالىپ ءوسىپ تۇرعان ەكەن. سودان تۇسكەن ءبىر وي: اعاش وسكەن جەردە كوكونىس نەگە وسپەيدى - بولعان. مەن سونى سەكرەتار جولداسقا ايتقانىمدا: — قۇمدا وۆوشش ءوسۋشى مە ەدى؟! — دەگەن ەدى.
سول جاۋابى ەسىنە ءتۇستى بىلەم، حاميت جالتارا سويلەدى.
— مالشىلار قاراقۇمعا كوكتەمدى جولدا وتكىزىپ، جازدىڭ باسىندا كەلەدى. ول كەزدە وۆوشش ەگۋگە بولمايدى.
— ەكى-ۇش كولحوز بىرىگىپ، ارالارىنان ەكى-ۇش ادام ءبولىپ «وۆوشش ەگىڭدەر»، دەپ قاراقۇمعا ەرتە جىبەرسە قايتەر ەدى؟
سەكرەتار ويلانىپ قالدى. يە، بۇل ويلاناتىن شارۋا.
كەلەر جىلى ءار مالشىنىڭ داستارقانىندا كوكونىس بولسىن! وعان قاراقۇمدا تولىق مۇمكىندىك بار.
* * *
ءبىز اتتاناتىن كۇنى تۇنىمەن نوسەر قۇيدى دا، تاڭ اتا اشىلدى. قاق بىتكەننىڭ ءبارى شالقىعان كولگە اينالدى. مالشى قۋانىشىندا شەك جوق.
— قاراقۇم بيىل ءتىپتى مەيىرلى، — دەدى لەنين وردەندى قارت شوپان امانقايىر. — جاز بويى كۇننىڭ ىستىعىندا ءبىر تامعان جوق. اشىق بولدى. مىنە، ەندى دەر كەزىندە جاۋدى. ەكى-ۇش كۇننەن كەيىن قاراقۇم ادام تانىعىسىز قۇلپىرىپ كەتەدى. قۇتتى قوناق كەلگەندە قوي ەگىز تابادى دەيدى عوي. قۇتتى قوناق بولدىڭدار.
قاراقۇمنىڭ تاعى ءبىر سىرى اشىلدى. جازدىڭ ىستىعىندا جاۋعان جاڭبىر پايدا ەمەس، زالال. ونداي جاڭبىر ارتىنان ىستىق تۇسسە، ءشوپ بىتكەن سولىپ قالادى ەكەن! ەڭ پايدالىسى كۇزدە جاۋعان جاڭبىر.
ءبىز مەيماندوس قاراقۇم مالشىلارىن تورت كۇن ارالادىق. مىنە، باياعى تانىس جولمەن كەيىن قايتىپ كەلەمىز. ارتتا كوزگە ىستىق قيماس باۋىرلار قالعانداي. قايتا-قايتا قاراي بەرەمىز.
ءيا، بۇل اتىراپ قاراقۇم ەمەس، قاراعىم ەكەن.
You Might Also Like
-
كەلەسى كۇنى ەرتەمەن تىسقا شىقتىم. اۋدان ورتالىعىنان قالاعا قاراي وتەتىن داڭعىل جولدىڭ ۇستىندە، ۇزىن اققان نۇرانىڭ جاعاسىنا قونىستانعان اۋىل. بۇل بۇرىن ءوز الدىنا «قىزىل شىلىك» دەپ اتالات...
-
پروبيوتيكتەر: ولار نە ءۇشىن قاجەت، ولاردى ءىشۋ كەرەك پە؟ انتيوبيوتيكتەردى ويلاپ تاپقان كەزدە ادامزات ءوز دامۋىندا العا قاراي قارىشتاپ قادام باسا باستادى. دارى-دارمەكتىڭ بۇل تۇرلەرى ادام ورگانيزىمىنە ز...
