قاراشاڭىراق
ەرتە-ەرتە، ەرتە دە بiر شالدىڭ كەمپiرi ءولiپ، شيەتتەي ءۇش بالاسىمەن قالسا دا، تۇمسىقتىعا شوقتىرماي، قاناتتىعا قاقتىرماي اسىراپ-باعىپ، بۇگiنگiدەي الەتكە جەتكiزiپتi. جەر ورتاسى الپىستان اسىپ، جەتپiسكە تاقاعان سوڭ-اق بiلدiرمەي ءجۇرiپ بويدى الاتىن ەگدەلiك دەگەن بالە وسال جاۋ كورiنبەيدi. كۇندەردiڭ بiر كۇنiندە ۇلدارىن سىناماققا ۇيعارعان شال سىر اۋلاعانداي ءارقايسىسىنا شانشىلا قادالىپ، ءسوزiن ءتۇۋ ءارi تەرەڭنەن تولعاپ، تەبiرەنە باستاسا كەرەك.
— قيىن اسۋعا قاراي بەت العان زاماندارىڭ مىناۋ. كورەسەلەرiڭ ءالi الدا. توپشىلارىڭنىڭ بەكiپ، قاناتتارىڭنىڭ قاتايعانىن شۇكiرشiلiك ەتەمiن ايتەۋiر. شىراقتارىم، قارتايىپ قاۋجىراپ بارام-اۋ، شاماسى. جامان ايتپاي جاقسى جوق، الدا-جالدا ولە كەتسەم، قالاي اتتاندىراتىندارىڭدى ءتورت كوزدەرiڭ تۇگەل وتىرعاندا ايتىڭدارشى.
تومسارعان توڭ مiنەز قالپىمەن اكەسiنە الارا قاراعان ۇلكەن:
— بiر بۇيىرعانى بولادى دا — دەپ، دۇڭك ەتە قالدى
جۇقالتاڭ كەسكiندi ورتانشى قۋاقىلانا جىميىپ، ءسوزدi ارى iلiپ اكەتتi.
— ءارقايسىمىزعا ءبولiپ بەرگەن ەنشiڭiزدiڭ بiر-بiر ءبولiگiن ورتاعا تاستامايمىز با، اكە.
كەكەسiندi سارىندى كوڭiلiنە الماعانداي شال جايدارى قالپىن ساقتادى. «بۇيرىق بiلەدi دەپ تالاي سىباعامىزدان قاعىلعان جوق پا ەدiك. قۇداي اماندىعىن بەرسە، قاپتىڭ ءتۇبiن تەسەتiن بiرەۋ بiزدەن دە شىعىپ كەلە جاتىر ەكەن». اياق استىنان جاساعان توقتامىن iشiنە بۇگiپ، كەنجە ۇلىنىڭ اۋىز ءالپiن اسىقپاي سازارا باقتى. ەكi اعاسىنا جاۋتاڭ-جاۋتاڭ قاراپ العان كەنجە تۇپ-تۇنىق جانارىن ءمولدiرەتە ءتوندiرiپ:
— جيعان-تەرگەنiمiزدi سiزدەن ايايدى دەيسiز بە، اتا، — دەدi.
ساقالىن ساۋمالاعان شال تاڭىرقاسا قاۋمالاعان ۇشەۋiنە ءلام دەپ لەبiز جارا قويمادى. «شىققىر كوزiم كەدەيشiلiك دەگەندi كوردi. بايلىق دەگەننiڭ قانداي بولاتىنىن يتiم دە بiلمەيدi. ءولiسiمە قاراي كومiسiم. كەنجەسiنiڭ ساۋەسiندە بiردەڭە بارعا ۇقسايدى». شارتاراپتى شارلاپ قايتقان ساناسى اقىرى بiر ءتۇيiنگە كەلە الماي ساندالا تانتىراپ، ارتىق-اۋىس سوزگە بارماستان وسىمەن ءبارiن دوعارعان.
قىبىر-جىبىر تiرشiلiك كۇيبەڭi بۇل اڭگiمەنi مۇنار-مۇنار دۇنيەنiڭ بۇلدىراعان ەلەسiمەن كولەگەيلەپ جiبەرگەن ەدi.
سويتكەن شالدىڭ جاسى، مiنەكي، جۇزگە iلiكتi. دالاعا كiرiپ-شىعا الاتىنىن تاۋبە ساناپ، قالعان ۋاقىتىن ماۋجىراعان كۇيi قالعىپ-مۇلگiپ وتكiزەدi. بالانى باعىپ-قاعىپ، ەسەيتكەن ءوزiنشە بiر داۋرەن ەكەن. پىر ەتiپ ۋىسىڭنان ۇشقان سوڭ-اق — ءوزiڭنەن تۋعان ۇل ساقالى شىعىپ جات بولادى دەگەندi بۇرىن، تiپتi، ويلاپ كورمەپتi. اسپاننان قۇددى سالبىراپ تۇسە قالعانداي كەردەڭدەپ شىعا كەلەتiنiن قايتەرسiڭ. قارتايعاندا اشۋلانعان قيىن ەكەن مۇندا. كوكiرەگi اپ-ساتتە مۇڭ-نالاعا تولىپ، تەرەڭ تىنىس السا بiتتi — كەۋدەسi قۋ قاڭقا ءتارiزدi قاقىراپ-قاقىراپ ايرىلىپ كەتەتiن سەكiلدi. ساۋەسiندە بiردەڭە بارعا ۇقسايدى دەپ ءۇمiت قىلعان كەنجەسiنiڭ قولىندا قاپ، ايدىڭ-كۇننiڭ امانىندا كەلiن توركiنiنە كەتiپ تىنىپ، شال تۇلدىر جەتiم، ۇل — تiرi جەسiر اتاندى. قازاقستاننىڭ بiر قيان تۇكپiرiندە تۇراتىن ۇلكەن «بiر بۇيىرتقانى بولادى دا» دەپ دۇڭك ەتiپ تiل قاتقانىن ۇمىتتى-اۋ، سiءرا. ءۇستiء-ۇستiنە دۇعاي سالەم جولداپ، دۇركiن-دۇركiن حات ارقىلى شاقىرتىپ جاتىپ، كۇنi كەشە عانا توبەلەرiن كورسەتتi-اۋ، ايتەۋiر.
بۇرىندارى جىلىنا بiر اينالىپ سوعىپ، ءۇيدiڭ ونى-پۇنى شارۋاسىنا قول ۇشىن تيگiزسە — جىل ون ەكi ايعا شەيiن iشتi جىلىتۋعا ونىسى جارايتىن سياقتى ەدi. كەيiندەرi ەكiء-ۇش جىلدى اراعا سالىپ بارىپ كەلەتiندi شىعارىپ ءجۇر. سونىسىنا قاراپ، جويان باستىق دەيiن دەسەڭ — قوينىنان ءبوزi، اۋزىنان ءسوزi ءتۇسiپ تۇرعان بiردەڭە. Iزiنەن ەرگەن جالعىز ۇلى سويىپ-قاپتاپ قويعان تۋرا ءوزi. بەزiلدەك كەلiن مىڭ سويلەگەندە — بiر قارسى ءۇن قاتىپ قويمايدى ەكi سابازىڭ دا. كەلiن اڭگiمەسiنiڭ اۋ-جايىنان تۇرمىستارىنىڭ شەكەسi قىزىپ تۇرماعانىن اڭدايدى. ءۇي-iشiلiك جاعدايدى iشكە بۇگiپ، كiشكەنە سىر ساقتاۋ بۇ جازعانعا بۇيىرماعان با، جەتiم قوزىداي زارلاعاندا بار ما، قۇلاق تۇندىرادى.
— اتا، بالاڭىز كوپ اقشا تاپپايدى، تاعى اراق iشەدi. بالاعا كيiم كەرەك، تاماق كەرەك. قوناق شاقىرامىز، ءولiم-جiتiمگە بارامىز...
كەلiن ءسوزiن اقىل سارابىنا سالىپ، ساناسىمەن ەكشەپ وتىرعان سىڭايدا كوزiن الىسقا تاستاپ، تۋرا وسىلاي قاراي بەتتەگەن بiر قارايعاندى بايقادى. بiرەۋدiڭ ءۇيiنە بiرەۋ بەيساۋبات كiرمەيتiن مىنا زاماندا كiم ەكەن دەپ ويلاعانشا بولعان جوق، ورتانشى ۇلىنىڭ بەينەسiن بۇلدىراتىپ بارىپ اجىراتتى. «ايەل-بالالارىن تاستاپ، جالعىز جۇرگەنi نەسi؟» سالىپ ۇرىپ جەتكەن ورتانشى داۋىستاپ امانداستى.
— بالالاردى نەگە الىپ كەلمەگەنسiڭ؟
قاراتورى قاعىلەز ءجۇزi كۇرەڭiتە قۇبىلعان ورتانشى كوزiن الايتا نارازى قاداپ:
— كiشكەنتاي اۋىرىپ قالدى. ءبارiن قالاي الىپ جۇرەم، جول دەگەن قىمبات.
— جول اقىلارىڭ سوندا قانشا بولدى؟ — دەدi شال بiءرتۇرلi جۇرەكسiنگەندەي.
— جان باسىنا ءجۇز سوم!
— ءجۇز سوم! — شالدىڭ ءۇنiنە قيقۋ ارالاستى. — اتاڭنىڭ اۋزىن ۇرايىن، سونشا قىمباتتاتىپ، جىن ۇرىپ كەتكەن بە!
اكەسiنiڭ شالا ءبۇلiنگەنiنە قىبى قانعان ورتانشى وتقا مايدى ودان سايىن قۇيا ءتۇستi.
— بiر بولكە نان جيىرما سومعا جەتتi، تاعى قىمباتتايدى دەيدi.
دۇنيەنiڭ اپشىسىن زاماناقىر، جەر تاقىر قىپ قۋىرىپ جiبەرگەنiن جاقتىرماعان شال قاباعىن كiرجiڭ ەتكiزiپ، قازان-وشاق جاقتا جۇرگەن كەلiنiن قايدان كورگەن ادامىم دەگەندەي ۇزاق تەسiلiپ، شاققا ايىرعان سىڭايى سول ەدi.
— بۇلاردىكi ەشتەڭە ەمەس، بiزدi ايتپايسىز با، — دەپ سوزگە كيلiگە بەرگەندە شابىنا وت تۇسكەندەي ورتانشى ورنىنان ىرشىپ تۇردى.
— نەگە بiزدiكi ەشتەڭە ەمەس، ءۇش بالاڭ بولسا كورەر ەدiم، ەكەۋiڭ بiردەي جۇمىس iستەيسiڭدەر تاعى.
ناقاقتان-ناقاق جاپا شەككەندەي جەڭگەسiنiڭ ءتۇسi بۇزىلىپ، ءۇنi جىلامسىراپ شىقتى.
— سونشا بالانى تاپقىز دەگەن جوقپىن عوي، مەن ساعان.
تارپا باس سالىپ ساباۋدان تايىنبايتىن ىڭعايدا جەڭگەسiنە جۇلقىنىپ جەتiپ كەلگەن ورتانشى وكiرەكتەپ وكتەم سويلەگەن سايىن كەكەشتەنە تۇتىعىپ، تۇكiرiگiن جىنشا شاشىراتتى. ۇسقىنى بiر سۇمدىق ۇرپيگەن ايەل دىمدانعان بەتiن ءسۇرتiپ الەك.
— مەنiڭ بالامنىڭ كوپتiگiندە سەنiڭ شارۋاڭ قانشا؟!
— ءۇش بالانى كوپ دەمەڭدەر. وبال بولادى، قويىڭدار، — دەپ شال بiر جاقتان باسۋ ايتۋعا كiرiستi.
كۇتپەگەن جەردەن كوڭiلi بوساعان كەلiن بورداي ەگiلiپ، بوزداي جونەلدi.
— اتا، اعالارىن باسىنعان سوڭ بۇلار ماعان وسىلاي دiكiڭدەپ سويلەيدi. ەگەر مەن بولماسام اۋىلعا كەلۋ ويى تۇرماق ساناسىنا كiرiپ شىقپايتىن ەدi. «كەلiنi كەتiپ قالىپتى، اتامىزدىڭ قاسىندا بولىپ كەلەيiك» دەپ ايتىپ قويماعان سوڭ، امالسىز كوندi. بiر جىل بويعى تاپقان-تايانعانىمىزدى جولعا جiبەردiك.
ورتانشى لەزدە بiر جايسىزدىقتى پارىقتاعانداي ويلى كەيiپكە كوشتi. قاينىسىنىڭ وسى توسىلسىن زايا جiبەرگiسi كەلمەگەن كەلiن قيانات-تەپەرiشكە اقىرى شىداماعانداي بەتiن باسا جىلاعان بويى سىپ بەرiپ ۇيگە كiرiپ كەتتi. باسىن تومەن سالا ءسولبiرەيگەن شال:
— و، توبا! — دەدi كوكiرەگiن قارىس ايىرا كۇرسiنiپ.
باۋ-باقشانىڭ ارام ءشوبiن وتاعاننىڭ ءوزiنە ەكi يiنi سالبىراعان ۇلكەننiڭ بەت-جۇزiنە كiربiڭ كولەڭكەسi قالىڭ قوناقتاپتى. قولىنداعى تەسەنiڭ ءجۇزiنە ءۇڭiرەيە ءۇڭiلiپ، دەلديiپ تۇرعان ورتانشىنىڭ ءوڭiنەن سەكەم الىپ ۇلگەرگەندەي ودىرايا بوگەلدi. قاراشاڭىراققا كەلەردەن بۇرىن ۇلكەن ايەلi ەكەۋi ورتانشىنىڭ ءۇيiنە سوعىپ، بiر تۇنەگەن سوڭ امانداسۋدىڭ يشاراسىن عانا جاسادى.
— مىنانىڭ تۇك ءجۇزi جوق.
ۇلدارىنىڭ بiر-بiرiنە سولعىندىعى اقىلىنا سىيماي اڭىرعان شال ۇلكەندi جاڭا تانىعانداي باجايلاپ قاراپ، ەزۋiنە كەنەت قۋاقى كۇلكi ءۇيiردi.
— ءيا، باتىر، باقشانىڭ جايىن ۇمىتىپ، تۇگەل جايپاپ تاستاعاننان ساۋمىسىڭ. — جەردiڭ ۇجىماعىنا قۋ مەديەن شولەيتتi ايىرباستاعان ايىبىن بەتiنە باسقان اكە ءازiلiن كوڭiلiنە الماعان ۇلكەن.
— ءبارiن باۋداي ءتۇسiرiپ، جامساتىپ تاستادىم، — دەدi.
رەنiشتi اڭگiمە وسىنىڭ الدىندا عانا بولماعانداي ورتانشى قارقىلداپ كۇلiپ جiبەردi.
— كەنجەڭiزدiڭ بiر جىلدا iستەمەگەن شارۋاسىن بiر ساعاتتىڭ iشiندە تىندىرىپ تاستاعان ۇلكەنiڭiز مىقتى عوي.
بiر جايسىز نارسەنi ەسiنە العانداي كوزiن الارتقان ۇلكەن:
— مۇنىڭ كارتوشكەسi، پيازى مەن ءسابiزi تۇگەل ارام شوپتەن كورiنبەي قالىپتى.
ءوزiنە ءمالiم جايدى تىڭداپ تۇرعانداي ورتانشى قولىن ءتۇڭiلە سiلتەدi.
— وعان ايت، ايتپا ءبارiبiر، قۇلاعىنا قىستىرىپ تا قويمايدى. بiز كەلiپ iستەپ بەرگەنگە ابدەن ۇيرەنiپ العان. وتكەندە ءوزiنە جاقسىلاپ تۇرىپ ءتۇسiندiرگەنمiن. ۇلكەن اعاڭ الىستا، مەنiڭ ءوز بالا-شاعام بار دەپ. — اعاسىنىڭ بiر نۇكتەگە قادالعان وتىرىسىن كەلiسكەنگە جورىعان ورتانشى ءوز ويىن ودان بەتەر قۇلشىنا بايانداۋعا كiرiستi. — مەنiكi دۇرىس قوي، ودان ارتىق مەن نە iستەي الامىن، ايتشى.
شىر-پىرى شىققان iنiسiنەن زەرiككەندەي ۇلكەن قالعىپ-مۇلگiپ وتىرعان اكەسiنە ءۇڭiلدi. تۋرا سونى اڭعارعانداي شال داۋسىن كەنەت اندەتە شىعاردى.
— ەندi قايت دەيسiڭدەر، ماعان، ۇيدە تۇرمايمىن دەپ ءجۇرiپ، قاتىنىن كەتiرiپ تىندى. بiر اياعىم كوردە، بiر اياعىم جەردەگi مەنiڭ سيقىم مىناۋ. باياعىدا ەل كەزiپ، ءان سالاتىن تۋىسقانىمىز قىزدىڭ قوينىندا جاتقان جەرiنەن ۇستالاتىن بولعان سوڭ، كەرەگەنiڭ كوزiنەن قاشام دەگەندە شالبارى سىپىرىلىپ ءتۇسiپ قالىپتى. بiزدiڭ بۇ كوزەل سول اتاسىنا تارتىپ، ماسقارا بوپ جۇرمەسە جارادى، ايتەۋiر. — ءتالiمسي ەلتiگەن ورتانشىنى ەلەمەگەن ۇلكەن كۇلiمسiرەگەن رايىنان تانباي:
— سەرi اتامىز سودان كەيiن نە قىلدى؟ — دەپ سۇرادى.
— نە قىلۋشى ەدi، قىزدىڭ دا، ءوزiنiڭ دە جامان اتىن شىعارعاننان باسقا، — دەدi شال رەنجiگەن سىڭايدا كوزiن باقىرايتىپ.
سەرi بابالارىنىڭ قىلىعىنان سەكەم العانداي ەكەۋi بiر-بiرiنە ءۇرپيiسە قاراستى. ورناعان ءۇنسiزدiك ەداۋiر ۋاقىتقا سوزىلدى. يiن قاندىرا يلەگەندەي شال بەتiنiڭ ۇشى جۇپ-جۇمساق، جىپىرلاعان مىڭ-ميلليون ءاجiم ءسال قوزعالىستىڭ ءوزiنە جىرتىلىپ-ايرىلاتىن ءۇلبiرەگەن تەرiدەي. ادامدى كارiلiك دەگەن يتiڭ بۇلايشا اياماي مازاق قىپ قورلايتىنىن بەتپە-بەت قاراۋعا ۇلكەن مەن ورتانشىنىڭ داتتەرi بارمايتىنداي شوشىنۋلى كەيiپتە بiر شەكەلەپ شولادى. جيەكتەرi كولكiلدەگەن قىزعىلت كوزiن الما-كەزەك ءولۋسiرەتە قاداپ، كەكەسiن شالىس توتەن وي كوكەيiنە ورالعانداي شال كەگجەڭ ەتكiزiپ باسىن كوتەردi.
— سوندا بۇل ۇكiمەتتiڭ نە بiلگەنi بار؟
جاۋاپ بەرۋدiڭ ءجونiن تاپپاعان ەكەۋi اكەلەرiنە شاراسى تاۋسىلىپ، جابىرقاسا قاراستى. بiر ويدىڭ iزبiنiن قۋالاپ، ۇشتىعىن ۇستاي الماعان ءاسiرەسە ۇلكەن كۇيزەلiستi پiشiنمەن شالعا ءتۇيiلە ءشۇيiلدi.
— بالاڭىز نە iستەيدi سوندا؟ جەرi قورشالماعان الاڭ-اشىق. الا جازداي بiر ايىر ءشوپ شاپپايدى. سەپكەندەرi الابوتادان كورiنبەي قالىپتى. ءۇي توزىپ بارا جاتىر. قوراسى قۇلاعالى تۇر.
شالدىڭ قاۋجىراعان ءالجۋاز ءجۇزi ۇلكەن ءسوزiنە ەلتiگەندەي كۇرەڭiتە شىمىرلاپ، الدىعا قاراي ەمiنە ەڭكەيدi.
— بۇل قۇرعاندار جول اقىسىن سونشا قىمباتتاتقاندارى نەسi؟! — تۇتانىپ كەتە جازداعان ۇلكەن ودىرايا سەلتيiپ، كوزiنiڭ قيىعىن باۋىرىنا سۋىق تاستادى.
— جول اقىسىندا شارۋاڭىز نە، اناۋ ءۇيدiڭ جۇمىسىن نەگە iستەمەيدi دەپ جاتقان جوقپىن با؟!
مۇنشا تاقاقتاعانىنا قيتىققان شال ءجۇزiن تىجىرىنا بۇرىپ اكەتتi. ەكi ويلى نىشاندا نازارىن الدەنەگە توقتاتىپ، قايتادان جالت بۇرىلعاندا سالعىرتتىق ۇيىعان سۇرقى شامىرقانا سەرپiلiپ، جايمەن شىعاتىن داۋسىنا قاتقىل شاڭقىل ارالاستى.
— ەي، ونى ماعان ەندi قايت دەيسiڭ. بiر جۇمىسىم بار دەپ كەتەدi، سودان جوق. قىسقا وتىن-سۋ دايىندا دەسەم جارايدى، مالعا جەم تاپ دەسەڭ جارايدى. نە قىلعان جارايدى ەكەنiن يتiم بiلiپ پە. سول جارايدىسىن اقىرى تاسىعوي ۇمىتتىرىپ جiبەرەدi. مۇنىڭ العان قاتىنى دا قۋ اياق بولىپ كەزiككەننەن ساۋ ەمەس. — جاق اشىپ، تiس جارىپ كورمەگەن سىردى سىزباقتاتىپ سىرتقا شىعاراتىننان قۋىستانعانداي شالدىڭ بۇرقانىسى ساپ باسىلىپ، ءپاس تارتقان قالپى ەداۋiر مەلشيiپ وتىردى. كەنجەنiڭ جەتەسiزدiگiنە كۇيiنگەن ۇلكەن ءالسiءن-الi كۇيزەلە باسىن شايقايدى. بۇرىننان ءوزi قانىق جايدى ەستiپ وتىرعانداي ورتانشى بiءرتۇرلi سۇلەسوق.
— شiركiن، نە دەگەن ءۇي، نە دەگەن جەر. بiر مىقتى يە كەرەك بوپ تۇر عوي. ورتانشىنىڭ ءسوزiن قۇلاعىنا iلمەگەن شال:
— بiر بولكە نانىڭنىڭ قۇنى سوندا بiر قويدىڭ باعاسىنان اسىپ جىعىلدى ما؟ — دەدi.
بiرەسە جول اقىعا، بiرەسە ناننىڭ قىمباتتاعانىنا قايتا-قايتا اينالىپ سوققان كەيiپ ايدالادان كەزiگەتiن بالبال تاستىڭ بەزەرۋلi كەسپiرiنەن اۋمايدى. ەش قايران جوقتىعىنا كوزدەرi جەتكەن ەكەۋ بiر-بiرiنە شاراسىز قاراعانى سول ەدi.
— ول ادام بولمايدى، بولسا دا بارىپ-بارىپ بولادى، — دەگەن اكەلەرiنiڭ ءسوزi الىستان تالىپ جەتiپ، ەمiس-ەمiس ەستiلەتiن سەكiلدi.
وسى كەزدە سىرتقا جۇلقىنىپ شىققان ۇلكەننiڭ ايەلi قازان-وشاققا قازداڭ-قازداڭ باسىپ بارا جاتىپ، جەردەن باسىن الماي تۇعجيىپ وتىرعان كۇيەۋiن كورگەندە ءوڭi تارعىلدانا سۇرلانىپ:
— اتا! — ءۇنi شاپتىعىپ شىقتى. — ىدىس-اياقتىڭ تۇگiن قالدىرماي الىپ كەتكەن بە؟
Iستiڭ ءمانiسiنە بارا الماي اڭىرعان شال كەنەت بiر سۇمدىق اششى جىميدى.
— بالام-اۋ، ىدىس-اياقتى ايتاسىڭ، تاماققا قوساتىن بۇرىشقا دەيiن قالدىرماي الىپ كەتiپتi. انا قارامايماق شەشەسiنە تiل قاتساڭ بار ما، جۇزگە كەلگەن مەنi يتەرiپ جiبەرiپ، مايىپ قىلىپ قىلۋدان تايىنبايدى-اۋ.
— سوندا كەلiنiڭiز نە iستەمەدiڭدەر دەپ كەتiپ وتىر؟ — ۇلكەن سوزگە دەگبiرسiزدەنە كيلiكتi.
— وۋ، مىناداي ءولiپ قالعان اداممەن ايەل تۇرا ما؟ بۇل ۇرى-قارى دەگەنiڭ دە باسىناتىن كiسiسiن بiلiپ باسىناتىن سياقتى عوي. بىلتىر جىلقىنى، بيىل ەكi سيىردى بايلاۋلى تۇرعان جەرiنەن قورادان شەشiپ الىپ كەتتi. ەل امان، جۇرت تىنىشتا ءولiپ العاندا-اق بولاتىن ەدi.
جاۋاپكەرشiلiكتiڭ زiلباتپان سالماعىنان قۇددى جانشىلعانداي، تۇنجىراي تۇكسيگەن ورتانشى كۇيزەلە كۇرسiنiپ، تۇتقيىل بايلام جاسايتىن كiسiدەي كەسكiنi الابۇرتىپ ءوتتi.
— بارلىعى انانىڭ جاماندىعىنان. بۇل ءۇيدiڭ لايىقتى يەسi بولسا ەشكiم بۇلاي باسىنا المايدى. مەن كوشiپ كەلسەم، ءبارiن باسقاشا جاسايمىن.
«كوشiپ كەلەم» دەگەنiنە ەلەڭ ەتە قالعان ۇلكەن:
— انانى قايدا جiبەرەمiز؟ — دەدi جۇلىپ العانداي.
بiر ءپاس اڭقايا توسىلعان ورتانشىنىڭ رەڭi قۋاڭىتا بوزارىپ، ۇرما-پەرمە قىزبالىعىنىڭ نىشانىنداي جالت-جۇلت ەتكەن جانارى تەنتەك ۇشقىن اتا باستادى.
— قاتىنى كەتiپ قالعان، مالىن شەتiنەن ۇرلاتىپ، باۋ-باقشاسىن ارام ءشوپ باستىرىپ جiبەرگەن ادامعا ءۇي نە كەرەك؟ جۇزگە كەلiپ، پiسiپ ۋىلجىپ وتىرعان اكەسi مىناۋ. وسىنىڭ بiرiن ويلاپ، قام جاساماسا، تiرشiلiكتiڭ قالاي بولاتىنىن قالاعا بارىپ كورسiن.
— ونىڭ جاسىندا بiزدiڭ دە باسىمىزدىڭ بۋى كەبە قويعان جوق ەدi عوي، — دەدi ۇلكەن قينالا جۇرەكسiنگەن ۇنمەن.
Iنiسiنەن تاپ مۇنى كۇتپەگەن ۇلكەن كوزiنiڭ استىمەن ءسۇزiلiپ قاراپ، تايساقتاعانداي داۋسىن بiءرتۇرلi باسەڭ شىعاردى.
— كەنجەسiن سىيعىزباي قاڭعىتىپ جiبەردi دەگەن وسەككە قالامىز.
— قازاقشىلىق اڭگiمەنiڭ قازiرگi زامانعا تۇككە دە قاجەتi جوق، — دەدi ورتانشى قالعىپ-مۇلگiپ وتىرعان اكەسiنە ودىرايا بۇرىلىپ.
بويىن اشۋ بيلەگەن ۇلكەن العا ادۋىن ۇمسىنىپ، تۇرماققا وڭتايلانعاندا بەتiنiڭ ۇشىنداعى كوگiس داقتار بادىرايىپ-بادىرايىپ كوزگە انىق شالىندى. جانارىنىڭ iشi لايلانعان، سارعىش. جاڭاعى بولماشى جۇلقىنعان قيمىلدىڭ ءوزiنە بويىن اراق العان ادامداردان كەزiگەتiن اقىل-ويى ءالi سەرگiپ ۇلگiرمەگەن ماعىناسىز قاڭعالاقتاعان ءالجۋازدىق بايقالادى. سويتسە دە ۇلكەندiگiن مالداناتىن نيەتتە كادiمگiدەي سۇستانا ايعايلاپ جiبەردi.
— ول قايتسە دە وسى ءۇيدiڭ كەنجەسi، وعان كومەكتەسۋ ساعان دا، ماعان دا مiندەت.
مiزباقپاي بەزەرگەن ورتانشى:
— مەنiڭ ءۇش بالامدى سوندا سەن اسىرايسىڭ با؟! — دەدi.
جوپەلدەمەدە نە دەرiن بiلمەي باعاجاقتاعان ۇلكەننiڭ پiشiنi شوقتىڭ سونەر مەزەتiندەگi كۇلگiندەنگەن ءتۇسiنەن اۋماي، سىنىق تارتا سولعىنداپ بارادى. ودان سايىن سازبەتتەنگەن ورتانشى سۋىق ءشۇيiلگەن قالپى، داۋسىن قاتقىل شىعاردى.
— ءبارiمiز بiردەي قايىرشى بوپ كەتپەۋ ءۇشiن مەنiڭ كوشiپ كەلگەنiم دۇرىس
وسى كەزدە باسىن جۇلىپ العان شال قۇرىسقان جوتاسىن جازاتىنداي قۇنجىڭداپ، ساقالىن كوستيتە ءسال العا ۇمسىنىپ، اكەلiك كەسiمiن ايتاتىن ىڭعايدا قاباعىن قاتايتتى. ەكەۋi دە قالت تىنىپ، ونىڭ اۋزىن باقتى دا قالدى.
— مىنا سۇرىڭا قاراعاندا ىدىس-اياق دەگەنiڭ دە دۇنيەنiڭ اقشاسى بولىپ كەتكەن شىعار.
ۇلعايۋدىڭ مۇنشالىقتى مازاعىنان تiكسiنە ۇرپيگەن ۇلكەن بiءرتۇرلi كۇيزەلە توسىلسا، بۇرق كوتەرiلگەن اشۋدىڭ قىسىمىنان كەسكiنi كۇرەڭiتكەن ورتانشى كۇيiنiپ كەتiپ سانىن بiر-اق سوقتى. ۇلكەن لەزدە جايدارى قالىپقا اۋىسىپ، قىزىقتى جايدى ەسiنە ءتۇسiرگەندەي ەرiكسiز كۇلiمسiرەپ.
— اركiمنiڭ ءوز قايعىسى ءوزiندە، — دەدi.
الگiندەگi رەنiشتi ەسiنەن تارس شىعارىپ، تاڭىرقاعان سىڭايدا اعاسىنا جالت قاراعان ورتانشى قارقىلداپ كۇلiپ جiبەردi. بiر-بiرiمەن الدىندا دۇڭكiلدەپ سويلەسسە، ەندi تۇك بولماعانداي جايراڭ قاققاندارىن اشىقتان-اشىق جاقتىرماعان شال ءجۇزiن تومەن سالا تۇقشيىپ وتىر. ونىسىن قاپىسىز اڭداعان ورتانشى جايداقتىعىن ەلەتپەي ماردىمسي قاپ، اكەسiنە بيازى تiل قاتتى.
— اتا، سiرiڭكەنiڭ ءوزi جيىرما سوم بولعاندا، ىدىس-اياق شىرقاپ كەتتi عوي.
— جيىرما سوم! — دەدi بiر نۇكتەدەن كوز ايىرماي سازارا قادالعان شال.
— سiرiڭكەنiڭ جيىرما سوم بولعانى اتام جانىنا قاتتى باتتى-اۋ.
اكە مiنەزiن قالىس كiسiدەي قىزىقتاعان ورتانشى قىلىعى ۇلكەننiڭ كوڭiلiنە سىيمايدى-اق. اۋمالى-توكپەلi كوكتەمەنiڭ امالىنداي قۇبىلمالى اينىعىشتىعىنا ايران-اسىر. بۇگجيە ءبۇرiسكەن اكەلەرiنiڭ پۇشايمان تۇرقىنان جابىرقاعان ەكەۋ ارى قاراي ءسوزدi كوسiلتۋدiڭ رەتiن تاپپاي تومىرىلا ءۇنسiز تۇر. ءۇيدiڭ اۋلاسىن جاناي ءوتiپ بارا جاتقان كورشi اكەلi-بالالى ۇشەۋiنiڭ بiءرتۇرلi قالىپتارىنا ودىرايا قاراپ، داۋىستاپ امانداسقانىنا ۇلكەن مەن ورتانشى iلە-شالا ءۇن قاتتى. دىبىس شىققان جاققا دەرەۋ باسىن كوتەرگەن شال كوزiن سىعىرايتا ۇزاق ءشۇيiلدi. كورشiنiڭ سۇلباسىن اجىراتقاننان كەيiن اۋزىن بەيiلسiز جىبىرلاتتى دا، ارسىزدىقتان ابدەن زاپى بولعانداي تاڭدايىن قاعىپ، داۋسىن اندەتە سوزىپ شىعاردى.
— مۇنىڭ با، مۇنىڭ ءتۇن بالاسى تىنباي جورتاتىن ناعىز باۋكەسپە ۇرى.
— بولدى، بولدى ەستiپ قويادى! — ۇلدارىنىڭ ەكi جاقتان جەكiگەنiنە باعجيا تاڭىرقاعان شال:
— ۇرلىق جاساعانعا ۇيالماعان وعان ۇرلىقشى ەكەنiن ايتقان مەنiكi ۇيات پا؟ — دەدi ورشەلەنiپ.
ۇزاي تۇسكەن كورشiگە جالتاق-جالتاق قاراعىشتاعان ورتانشى:
— اقىرىن، اقىرىن، — دەدi قاتقىل سىبىرلاپ.
مانادان قۇلاق تۇرە تىڭداعان كورشi اتىنىڭ ساۋىرىنا قامشىنى وسىپ-وسىپ قاپ، قۇيىن-پەرەن شابا جونەلدi. مۇنداي وقىس قىلىقتان سەكەم الا جالت قاراسقان ەكەۋ انانىڭ قاراسى كوزدەن عايىپ بولعانشا ۇندەمەدi.
— وسىلاي ارتىق سويلەپ، كورشiلەردi جاۋىقتىرا بەرگەننەن نە تاباسىز؟ بiر كۇنi ءۇيدi توناپ كەتiپ جۇرسە قايتەسiز؟ — دەدi ورتانشى بiر كەزدە.
— بۇل ۇيدە تونايتىن ەشتەمە قالماعان شىعار؟ شابدان ماناپ باستاعان بiر توپ كiسi ءۇيiنە تۇسكەندە جارىقتىق شiرiكباي اۋليە قۇساپ بiر-بiر جاۋجاپىراققا سالىپ تاماق تارتايىق دەسەك، ونىڭ دا قيسىنى كەلمەيiن دەدi عوي.
اكەلەرiنiڭ اۋزىن باعا ەكەۋi قالت تىنعانىمەن ءسوزiن شورت ۇزگەن شال باسىن تومەن سىلق ءتۇسiرiپ، قايتادان قالعي باستادى. قازان-وشاق جاقتان جۇگiرە باسىپ كەلە جاتقان ۇلكەننiڭ ايەلi كۇيەۋiنiڭ تۇكسيگەن سۋىق الپەتiنەن سەزiكتەنە بiر قاراپ ءوتتi. Iشتە بiراز كiدiرiپ سىرتقا شىققاندا تىمىرايىسىپ العان ەكەۋiنەن كادiكتەنە قالت توقتادى. شاراسى ۇلكەن كوزiنە ءۇيiرiلگەن جاس ءمولتiلدەپ، داۋسى جىلامسىراعان ءمۇلايiم.
— وڭباعان نەمە، ون جەردەن ەرەگiسسە دە، اتامنان كiشكەنە بولسا دا ۇيالماي ما. كەسەگە دەيiن تۇك قالدىرماي سىپىرىپ الىپ كەتكەنiن قاراشى.
ەكەۋiنiڭ اراسىنداعى جايسىز اڭگiمەدەن ەش سىز قالماعانداي جەڭگەسiنiڭ ءسوزiن قۇپ الا كiشiك سويلەگەندە ورتانشىنىڭ ءوڭi توتەنشە الابۇرتىپ ءوتتi.
— انانىڭ جاماندىعىنان كەتكەن قاتىن ءبارiمiزدi باسىنىپ، بiلگەنiن iستەگەن. جۇزگە كەلگەن شالدان باسقا ۇيدە ەشكiم جوق، ال بۇل كiسiدە نە قاۋقار بار دەيسiڭ. ەسiكتi بۇزىپ اشىپ، زاتتىڭ ءبارiن ماشيناعا تيەپ الا سالىپ، جوندەرiنە تايىپ تۇرعان. — قاراتورى ءوڭi كۇرەڭiتە شىمىرلاپ، ۋىتتى ۇشقىن ۇيالاي قالعان شاراسى وتتاي جانىپ، قىر مۇرنىنىڭ ۇشى قۋسىرىلا دەلديiپ، بولىمسىز دiرiل بiلiندi.
— مۇنى تiپتi ۇرلىق جاسادى دەپ ءۇستiنەن ميليسياعا ارىز ءتۇسiرسە دە بولادى. اتامنىڭ اتىنان جازسا بiتiپ جاتىر. — بiر ورىندا تاعات تاۋىپ وتىرا الماي الاق-جۇلاق ەتكەن ورتانشى جان-جاعىنا قودىراڭداپ قاراپ قويدى. ءوزiنە-وزi سۇقتانعانداي جۇتىنىپ، دەلديiپ دەلەڭدەگەن ەكپiنiن ەلەڭ قىلماي ۇستامدى قالپىن ساقتاعان ۇلكەن كوز قيىعىن ەكەۋiنە الما-كەزەك سۋىق تاستاعاننان ارتىق ارەكەتكە بارمادى.
ەلiكپەستەن تۇكسيiپ تۇرعان كۇيەۋiن اڭداعان ايەل كوزiنiڭ استىمەن بiر قاراپ قويىپ:
— اعاڭ نە دەيدi، اقىلداسىپ كورسەڭشi، — دەدi.
بۇل مەنi نەگە ەسiركەي قالدى دەگەندەي، ءوتiنۋلi رايدا جاۋدىراي قادالعان ايەلiنiڭ قيتۇرقى قىلىعىن ويشا بەزبەندەپ، ساراپتاعان ۇلكەن اجىرايا بوگەلiپ بارىپ، بiر كەزدە:
— جۇزدەگi شال كەتكەن كەلiن دۇنيەسiمەن ءبولiسە الماي سوتتاسىپ جاتىر دەگەن اتاقتارىڭ جەتپەي تۇر ەدi، ەندi، — دەيدi قىزبالانباي ءۇنiن باياۋ شىعارىپ.
مۇنشالىقتى قازاقىلىقتان تويىنىپ جەرiنگەن ورتانشى iشكi بۇرقانىسىن تەجەي الماي نارتتاي قىزارعان كەسكiنiمەن قولىن سەرمەلەپ، ورەكپiپ سويلەي جونەلدi.
— بiزدiڭ ءۇيدiڭ ءتۇبiنە قازاقتىڭ وسى قۇرىپ قالعان مiنەزi جەتiپ تىندى. قيت ەتسە ۇيات. ول كەلiننiڭ الباستىداي قاپ-قارا شەشەسiن قالاي باسىندىرىپ قويامىز؟ كيiلگەن كيت، سويىلعان جىلقى، قوي، iشiلگەن ءجاشiك-جاشiك اراقتىڭ ءبارi دە ەسەپكە الىنباي ما، سوندا!
Iنiسiنiڭ ساباسىنا ءتۇسۋiن ۇلكەن بايىپپەن اسىقپاي كۇتتi. الاوكپە بولۋدىڭ تاعى بiر كەزەگiنەن جۇرەگi اينىعانداي تىجىرىنىپ، iنiسiنە نازارىن ۇستەمدەۋ سۋىق تاستادى.
— زاڭ ءبارiبiر كەتكەن كەلiن جاقتا. ونبەس داۋدى قۋۋدىڭ قاجەتi جوق. ودان دا اناعان ايەل اپەرۋدiڭ جولىن قاراستىرۋ كەرەك.
جويداسىز تاپ مىناداي شەشiمگە زىعىردانى قايناعان ورتانشى ۇلكەننiڭ جاعاسىنان الا تۇسەتiندەي ورنىنان ىرشىپ تۇردى. جۇقالتاڭ قاراتورى ءجۇزi ىزبارلانا كۇرەڭiتiپ، iشكi بiر سۇراپىل ەكپiنiن تەجەي الماي تىعىلا تۇتىعىپ سويلەگەندە كوزi دوڭگەلەنە ويناقشىپ، قياپاتى الاڭعاسار تارتتى.
— وسىنداي قىمباتشىلىق زاماندا ايەل اپەرۋ قايدا. بiر كيتتiڭ ءوزi قانشا تۇراتىنىن بiلەسiڭ بە؟ اراق-شارابىڭ اناۋ. ءوزiڭدە تاعى كوك تيىن جوق. ەندi ول قاتىن الاتىن بولسا، مەن ەشتەڭە قوسا المايمىن. ءۇش بالامدى اسىراپ السام دا جەتەدi ماعان.
شىر-پىرى شىعىپ قانشا زار قاقسا دا ەلپەلەكتەي جونەلۋگە دايىن سيداڭ iنiسiنiڭ ءسوزiن قۇلاعىنان ارى اسىرىپ جiبەرiپ، دەگبiرiن قاشىرماستان مiزباقپاي وتىرعان ۇلكەن ءالi سابىرلى. دۇڭكiلدەگەن ۇننەن كوزiن اشىپ العان شال سىعىرايا ۇزاق iركiلدi. ايال قىلماي قىزبالانا سويلەگەن سايىن ورتانشى ۇلىن باعىتىنان جاڭىلىپ قاپ اپالاقتاعان سوقىر ادامعا ۇقساتادى.
— ويپىرماي، سۇمدىق-اي، بۇرىنعىلار «نيەتi جاماندى قۇداي تابادى» دەۋشi ەدi. وسى دۇنيەدە پيعىلىم بۇزىلىپ كورمەگەن سياقتى ەدi. اكەلiپ-اكەلiپ مىناداي كۇيدi كورسەتكەنiن قارامايسىڭ با، — دەدi شال ءوزiنە-وزi سويلەگەندەي.
سىرتقا شىعارۋعا باعانادان وقتالعان كەسiمiن ايتۋدىڭ ەسەبiن تاپپاعان شالدىڭ ءالجۋاز سىقىلىنان سەلت ەتەر سەرگەكتiك جوعالعانىنا شوشىنا ءۇڭiرەيگەن ۇلكەننiڭ پiشiنiنە كەنەت ءتۇڭiلiس ۇيالادى. باسىن كەگجيتە شاقشيعان ورتانشى ءتوڭiرەگiنە شاپاعاتى تيiپ جۇرگەن ساياسى مول اڭعارلى ادامداي اكەسiنە ەمiنە ەڭكەيدi. كوكەيiنە تۇتقيىل قوناقتاعان ويى جۇقالتاڭ ءجۇزiنە شاپشىپ شىعىپ، سونى iركە تۇرۋعا سابىر-شىدامى جەتپەي:
— اتا، — دەدi دە كۇمiلجiپ قالدى. ورتانشى ۇلىنىڭ قاتقىل داۋسىنان باسىن كوتەرگەن شال كiلميگەن كوزiن ۇزاق سىعىرايتتى. — بۇل ۇيگە يە كەرەك. كەلەسi جەتiدەن باستاپ مەن كوشiپ كەلەم.
سەلت ەتپەگەن شال بiرەر شامادان كەيiن الدەنەدەن سەزiك العانداي ورتانشى ۇلىنا جاپاق-جاپاق قاراپ قويدى. بiر ورىننان تاپجىلماي قالشيا قاتىپ قالعان ۇلكەن مىناداي شۇعىلدىقتىڭ زاردابى ميىن شاباقتاپ وتكەندەي iنiسiنiڭ الدىنا جۇلقىنىپ جەتiپ باردى.
— ءاي، اناۋ سوندا قايدا قالماق؟ ءوز ءۇيiنە ءوزiن سىيعىزباي قالاي تەنتiرەتiپ جiبەرەمiز؟!
— قاراشاڭىراقتى ۇستاي الماعان ءوزiنەن كورسiن. جۇزگە كەلگەن اكەسiنە وبال ەمەس پە.
بۇل جاۋاپتى مiسە تۇتپاعان ۇلكەن تاعى بiردەڭە ايتپاققا وقتالعانى سول ەدi، ەسiكتەن اتىپ شىققان ايەلi:
— سەن كiرiسپە اينالايىن، سىرتتا جۇرگەن ادامسىڭ، كوشiپ كەلە مە، قويا ما، وزدەرi بiلسiن، — دەدi.
سوزگە ورتادان كيگەنiن جاقتىرماعان ۇلكەن شالت قيمىلعا باراتىنداي قولىن سەرمەگەنمەن، بiراق اقىرىپ، تيىپ تاستامادى. لەزدە ساباسىنا ءتۇسiپ، ءسولبiرەيiپ قالعان اعاسىنىڭ قىلىعىن جاقسىلىققا جورىعان ورتانشى موينىن سوزا جان-جاعىنا ودىرايا قاراپ الدى.
— شۇرق ەتپەڭدەر، بەس جىلدىڭ iشiندە ءارقايسىسىڭا بiر-بiر ماشينا مiنگiزەمiن.
قاينىسىنا تاڭىرقاي باعجيىپ قاراعان جەڭگەسi جىلى شىراي تانىتا جىميىپ ۇلگەردi. ۇلكەننiڭ مiزباقپاعان وتىرىسىن قاپەرiنە iلمەگەن ورتانشى بەس جىلدىڭ iشiندە بiر-بiر ماشينانى قالاي اپەرەتiنiن جەردi سىزعىلاپ، قىزۋ ءتۇسiندiرۋگە كiرiستi.
— سەنبەيسiڭدەر مە، سەنبەسەڭدەر مەيiلدەرiڭ. ول ءۇشiن مەن بۇل جەردە تiرشiلiك iستەيمiن.
باعانادان قالعىپ وتىرعان شال باسىن جۇلىپ الدى. ورتانشىسىنىڭ جۇلقىنعان قيمىلىنان كوز جازباي سازارا باعىپ، كەنەت العا ءسال ۇمسىنىپ قويىپ سويلەدi.
— ءاي، سەن ماشينە الما، پەنزەننiڭ باعاسى ۋقورعاسىن، دوڭگەلەك-سوڭگەلەگi مەن تەمiر-تەرسەگiنiڭ قۇنى ءوزiمەن بiردەي كورiنەدi. ونى جۇرگiزەسiڭ بە، جوق، بۇرىنعىنىڭ اقشاسىمەن ەسەپتەگەندە كۇن سايىن بiر ماشيناعا تاتيتىن شىعىن شىعارىپ تۇراسىڭ با؟
اكە ءسوزiنە كوڭiل اۋدارماعان ورتانشى ويىنىڭ جەلiسiن ۇزبەي ارى قاراي جالعاستىرا بەردi. شالدىڭ سۇرەپەتiنە جانى كۇيزەلە تۇكسيگەن ۇلكەن:
— ول ۋاقىتتا ماشينا مايمەن ەمەس، سۋمەن-اق جۇرە بەرەتiن بولادى، — دەدi ءجۇزi قۇبىلىپ جانباستان.
ۇلكەن ۇلىنا سەكەم الا قاراعان شال كوزiن بiر جاپاق ەتكiزiپ، ەكiويلى كەيiپتە iركiلدi. Iشiنە ءتۇيiپ ۇلگەرگەن جايسىز پiكiردi ايتپاسقا امالى قالماعانداي وشارىلا اڭقايىپ:
— قۇدايدىڭ سۋىنا اۋىز سالا باستاسا، ونى ءتۇبi تاۋىسپاي تىنباس، — دەدi.
قۇپتاعان سىڭاي تانىتىپ، ۇلكەن باسىن يزەدi. اقىل-ويى سەرگەك قالپىنداعىداي ۇلكەن ۇلىنىڭ وڭمەنiنەن نازارىن الماعان شال:
— مۇنىڭنىڭ وندا زاماناقىردان قاي جەرi iلگەرi؟!
ءلام دەپ جاۋاپ قاتپاعان ۇلكەن ەكەۋارا كۇڭكiلدەسiپ كەتكەن ايەلi مەن iنiسiنiڭ سىرتتارىنان باقىلاپ، اڭگiمەلەرiنە قۇلاق ءتۇرiپ كوردi. جازعان ايەلiنiڭ بەت-پiشiنi iنiسiنiڭ ءاربiر قيمىلى مەن ءسوزiنiڭ يiرiمiنە قاراي وزگەرiپ، قۇبىلا تۇسەدi. بiر ورنىندا دەگبiر تاۋىپ وتىرا الماي شوقاڭ-شوقاڭ ەتكەن ورتانشى جەردi ۇزىندى-كولدەنەڭ سىزعىلاپ، قولىن ارى-بەرi سەرمەلەپ سويلەدi.
— مىنا باقشانىڭ اياعىنا دەيiن قورا سالامىن دا مال ۇستايمىن. ەسكi ءۇيدiڭ قاسىنان تاۋىققا ۇلكەن تور جاسايمىن. مەندە ءبارi قالدىقسىز ءوندiرiس بولادى. قالعان جەردiڭ ءوزi باقشاعا جەتەدi.
ورتانشىنىڭ ءسوزiن جۇتىنا تىڭداپ، ەلپەك قاققان ايەلiنەن كوز الماي قادالعان ۇلكەن: «قاشپاعان قىسىر سيىردىڭ قايران ۋىزى-اي، شiركiن» — دەدi iشiنەن كەكەتە مىرس-مىرس كۇلiپ.
ەرتە، ەرتە، ەرتەدە ءومiر سۇرگەن الگi شال جارىقتىق سول ءتۇنi ءتۇس كورiپتi دەسەدi. وسى ءوڭiردە بۇرىنىراقتا ءجۇز وتىز ءتورت جىل ءومiر سۇرگەن بiر اتاقتى اۋليە مۇنىڭ ءۇيiنiڭ ءتورiنە ءۇن-تۇنسiز كەلiپ جايعاسقاندا بەتiنە تiكتەپ قاراۋعا جۇرەگi داۋالاماي تايساقتاپ، بۇگەجەكتەگەن جازعان: «قاپ، مىنا قاسيەتتi اۋليەگە داستارقان جايىلمايتىن بولدى-اۋ! الگi كەلiن قۇرعىردىڭ كەتiپ قالعانىن قاراشى» — دەپ ويلاپ ۇلگەرەدi. كەنجەسiن داۋىستاپ شاقىرايىن دەسە بۋلىعىپ، ءۇنi شىقپاي قويادى. ساقالى بەلۋارىنان كەلگەن شوڭ مۇرىن، جازىق كەڭ ماڭدايلى، ءشۇڭiرەك كوزدi قاپساعاي دەنەلi كiسi استامسىپ كەكiرەيمەستەن بۇعان جىلىۇشىراپ قاراپ الادى دا: «— شىراعىم، كۇتiمiڭ بولماي ءجۇر ەكەن-اۋ، كۇتiمiڭ بولعاندا، مەنiڭ جاسىمنان دا اسىپ كەتەر ەدiڭ. وعان امال بار ما، ەندi وتىز-اق جىل ءومiر سۇرەسiڭ»، — دەدi. دۋالاپ تاستاعانداي مەڭ-زەڭ بوپ وتىرىپ قالعان شال ەسiن ەندi جيىپ، اۋليەگە بiر اۋىز تiل قاتپاققا وقتالسا — ۇشتى-كۇيلi جوق. «قاپ، اتتەگەنە، قىزىر ەكەن-اۋ، وتىز جىل ءومiرiن سىيلاعانشا، بارماقتاي باعىن بەرگەندە-اق بولاتىن ەدi-اۋ» دەپ ويلاعاندا جۇيە-جۇيەسi بوساپ، ەلجiرەپ-ەلبiرەگەن بوساڭ كۇيدە ويانسا كوزiنiڭ الدىنا شىق تۇرىپ، كiرپiگi شىلانىپ قالىپتى.
قابىرعاعا iلiنگەن كiلەمنiڭ بۇرىنعى ورنى ايباق-سايباق، بۇرىش-بۇرىشتا تۇرىپ قالعان شاڭ-شاڭ سۇڭگiلەر قىستىڭ كۇنi قىراۋلانا iسiنiپ-قابىنعان قۇددى باعانا سىمدارىنداي جۋان-جۋان. ورتادا ابدەن جۋىلىپ-جۋىلىپ تۋلاقشا بىرىسىپ-تىرىسقان كونەتوز پالاس. بiر جاق قاپتالدى تۇتاس الىپ تۇرعان اعاش زاتتاردىڭ ەسiكتەرi اشىق-شاشىق، تۇتقا اتاۋلىدان تۇلدىر جوق جىم-جىلاس، كولدەنەڭ اينەكتەرiنiڭ بەتiنە قالىڭ قاباتتى باتتيعان شاڭ قونىپتى. كەلگەن-كەتكەندەردiڭ بiرەۋ-مiرەۋi كiرگەن-شىققاندارىنىڭ بەلگiسiندەي ساۋساقتارىنىڭ iزدەرiن ىرسيتا-ىرسيتا سىزىپ تاستاپ كەتiپتi. بۇل جۇرت دەگەنiڭ دە بالا بولىپ كەتكەن بە، سونى سىزباي-اق قويسا نە قىلادى ەكەن. باعانادان بەرi قىبىر ەتپەي جاتقان شال ءتۇسiندە اۋليەنiڭ تاعى وتىز جىل ءومiر سىيلاپ كەتكەنi ەسiنە ساپ ەتە تۇسكەندە كوڭiلi قوبالجىپ، كوكiرەگiنە شەر بايلانا باستادى. «قۇدايىم-اۋ، وسىنىڭ ءوزiنە قاتتى شارشاپ قالعاندا، تاعى وتىز جىل دەگەن سۇمدىعىنا قالاي شىدار ەكەم؟!» دەدi شىنىمەن-اق كۇيزەلiپ.
You Might Also Like
-
ۇلى ويشىل ءال-فارابي وركەنيەت فيلوسوفى ىزىمەن
-
قازاعىمىزدا ەجەلدەن كەلە جاتقان ناقىل ءسوز بار "قىز وسسە - ەلدىڭ كوركى، گۇل وسسە - جەردىڭ كوركى" دەگەن. ءتۇبى تەرەڭ سوزدەردىڭ ماعىناسى مول. ەگەر ءاربىر سوزدە جەكە جەكە تالداساق سوزدىك قور جە...
