قارلىعاش
ساباقتىڭ اتاۋى: قارلىعاش
ماقساتى: ولەڭنىڭ مازمۇنىن مەڭگەرتە وتىرىپ، تابيعات پەن ادام بالاسىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستى مەڭگەرۋ.
2. ويلاۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، ولەڭدى مانەرلەپ وقۋعا ءوز سوزدەرىمەن اڭگىمەلەۋگە، اۋىزەكى سويلەۋگە ماشىقتاندىرۋ.
3. تابيعاتتىڭ ادام ومىرىنە، جان جانۋارلارعا قاجەتتىلىگى تۋرالى عىلىمي تۇسىنىك بەرۋ، قورشاعان ورتانى ساقتاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: اڭگىمەلەۋ، سۇراق جاۋاپ، كورنەكىلىكپەن جۇمىس، شىعارماشىلىق جۇمىس، مانەرلەپ ايتۋ، وقۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: دۇنيەتانۋ، قازاق ءتىلى، ماتەماتيكا، تەحنولوگيا، ءان اۋەز ت. ب.
كورنەكىلىگى: وقۋلىق، وتەباي تۇرمانجانوۆ سۋرەتى، ءۇنتاسپا، سيۋجەتتى سۋرەتتەر، (قۇستاردىڭ سۋرەتى) جۇمباقتار.
پسيحولوگيالىق احۋال
پسيحولوگيالىق دايىندىق
ءبىز بالدىرعان بالامىز،
قۇستاي قانات قاعامىز.
دۇنيەنى ارالاپ،
وقىپ ءبىلىم الامىز.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ.
• ءبىز ءقازىر قاي تاراۋدى وقىپ جاتىرمىز؟
• تۋعان جەرىم تۇعىرىم، وسكەن ەلىم وزەگىم؟
• ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
• سانسىزباي سارعاسقايەۆتىڭ «شىبىق» اڭگىمەسىن ءتۇسىنىپ، وقىپ كەلۋ.
ا) اڭگىمە نەگە «شىبىق» دەپ اتالعان؟
ءا) سەن تەمىردىڭ ورنىندا بولساڭ نە ىستەر ەدىڭ؟ باقىتتىڭ ورنىندا بولساڭ شە؟ ورمانعا جالعىز كەتەر مە ەدىڭ، الدە بارماي اق، ۇيىڭە قايتىپ كەلەر مە ەدىڭ؟
ب) باقىت پەن تەمىردىڭ قىلىقتارىن سالىستىر. ساعان ولاردىڭ قايسىسى ۇنايدى؟ باقىت پەن تەمىرگە مىنەزدەمە بەر.
• ولاي بولسا، سەندەر دە وسى شىبىقتاي ءوسىپ، كەلە جاتقان ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ بولاشاعىسىزدار.
جاقسى ادەتتەردى ۇيرەنىپ، جامان قىلىقتاردان اۋلاق بولايىق.
ءىىى. جاڭا ساباقتى: ءسوزجۇمباق شەشۋ ارقىلى «قارلىعاش» ءسوزىن شىعارۋ.
• ولاي بولسا، ءبىز بۇگىن وتەباي تۇرمانجانوۆتىڭ «قارلىعاش» ولەڭىن وقيمىز.
وتەباي تۇرمانجانوۆ 1905 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورداباسى اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن.
قازاق ماقال ماتەلدەرىنىڭ قۇراستىرعان، بالالارعا ارنالعان «ءبىزدىڭ قارلىعاش» اڭگىمەلەر جيناعى، «ۇرشىق» ولەڭدەر جيناعى بار.
ا) وسى ولەڭگە بايلانىستى ءوز ويلارىن شىعارماشىلىق جۇمىسپەن بايلانىستىرادى (4 مين).
1 قاتار ------------------------------------ 2 قاتار --------------------------------------- 3 قاتار
قۇستار تۋرالى ---------------------------- جۇمباقتار ---------------------------------- قۇستارعا بايلانىستى
اڭگىمە جازۋ -------------------------------- ويلانۋ --------------------------------------- ولەڭ شىعار
ءا) تاقتادان سيۋجەتتى سۋرەت كورىپ، ويلارىن اۋىزشا ايتۋ (قۇستار تۇر)
ءىY. وقۋلىقپەن جۇمىس.
ا) ءمۇعالىم وقيدى.
ءا) ولەڭدى بالالاردىڭ وقۋى.
ب) بالالار قۇراعان اڭگىمەلەرى مەن ولەڭىنىڭ مازمۇنىنداعى وزگەشەلىك بولسا توقتالۋ.
ۆ) جاعىمدى، جاعىمسىز (كەيىپكەرلەر) جاندىكتەر تۋرالى ايتۋ. سالىستىرۋ.
Y. وزدىك جۇمىس، ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ.
داپتەرمەن جۇمىس.
ا) وسى جەردە قىستاپ قالعان قۇستاردى جازىڭدار.
ءا) ولەڭدە تۇسىنىكسىز سوزدەردىڭ ماعىناسىن اشۋ. قىرمىزى بەل، توقسان توعىز، قيانات، توق ساناپ.
Yءى. ساباقتى بەكىتۋ، قورىتۋ. ءبىزدىڭ حالىق ەجەلدەن اق قۇستارعا اۋەس، حالىق ۇلدارىن سۇنقارعا تەڭەسە، توگىلتىپ ءان شىرقىراعان ءانشىسىن بۇلبۇلعا، باتىرلارىن بۇركىتكە، ەلدەن اسقان سۇلۋلارىن اققۋعا تەڭەگەن. اتا - بابالارىمىز قۇستاردىڭ اتىمەن قىزداردىڭ ەسىمدەرىن قويعان. مىسالى: ساندۋعاش، ۇلار، قارلىعاش. قۇستاردىڭ قاناتىنا قاراپ، ويۋ ورنەكتەر دە سالعان. ءان دە شىرقاعان.
ا) احمەت جۇباتقانوۆتىڭ ءانى «قارلىعاشتى» تىڭداۋ (ءۇنتاسپادان).
ءا) قۇستار اۋا رايىن دا بولجايدى ەكەن.
1. شاعالا كەلسە، سەڭ بۇزىلادى.
2. كوكەك قاتتى، ءارى جيە شاقىرسا، كۇن جىلىنادى.
3. قارلىعاش ورلەپ ۇشسا، كۇن جىلى، قۇرعاق بولادى. ال جەر بارلاپ ۇشسا، جاڭبىر جاۋادى.
ب) «ۇشتى - ۇشتى» ويىنى.
ۇشتى - ۇشتى سۇڭقار ۇشتى.
ۇشتى - ۇشتى تۇلپار ۇشتى.
ۇشتى - ۇشتى ساندۋعاش ۇشتى.
ۇشتى - ۇشتى قارلىعاش ۇشتى.
( ىشىنەن زات ەسىمدى تاۋىپ، بەلگىلە).
ۆ) مىنا ورنەكتەردىڭ ءمانىن تاۋىپ، ورنىنا قويساق، قۇستار تۋرالى ءسوز شىعادى «قۇستار ءبىزدىڭ دوسىمىز» دەگەن.
گ) ەرمەكسازدان قۇستىڭ سۋرەتىن سالۋ.
قارلىعاش – ايىر قۇيرىقتى، قاناتتارى ۇزىن، ءارى ۇشكىر كەلەتىن، شاعىن دەنەلى قارا الا قۇس. قارلىعاش ءسوزى «قارا»، «الا»، «قۇس» دەگەن سوزدەردىڭ كىرىگۋىمەن شىققان. تورعايلار وتريادىنا جاتاتىن قۇس تۇقىمداسى. باسقا قۇستاردان ءبىر ايىرماشىلىعى – جەمىن ۇشىپ ءجۇرىپ ۇستايدى. سۋدى دا ۇشىپ ءجۇرىپ ىشەدى. باۋىرى اقشىل، ارقاسى قوڭىر، جاسىل جىلتىر. اركتيكا مەن انتاركتيدان باسقا جەردىڭ بارىندە مەكەندەيدى. بۇكىل الەمدە قارلىعاشتىڭ 80 ءتۇرى بار.
د) مۋلتفيلم قويۋ.
Yءىى. باعالاۋ. ۇيگە تاپسىرمالار بەرۋ.
«قۇستار ءبىزدىڭ دوسىمىز» تاقىرىبىنا اڭگىمە قۇراپ، البوم جاساۋ.
ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ، تۇسىنىك ايتۋ.
ساباققا جاقسى ارالاسىپ، جاقسى جاۋاپ بەرگەن وقۋشىلارعا (7 - 8 وقۋشىلارعا) باعا قويامىن.
قارلىعاش جۇكتەۋ
ماقساتى: ولەڭنىڭ مازمۇنىن مەڭگەرتە وتىرىپ، تابيعات پەن ادام بالاسىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستى مەڭگەرۋ.
2. ويلاۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، ولەڭدى مانەرلەپ وقۋعا ءوز سوزدەرىمەن اڭگىمەلەۋگە، اۋىزەكى سويلەۋگە ماشىقتاندىرۋ.
3. تابيعاتتىڭ ادام ومىرىنە، جان جانۋارلارعا قاجەتتىلىگى تۋرالى عىلىمي تۇسىنىك بەرۋ، قورشاعان ورتانى ساقتاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: اڭگىمەلەۋ، سۇراق جاۋاپ، كورنەكىلىكپەن جۇمىس، شىعارماشىلىق جۇمىس، مانەرلەپ ايتۋ، وقۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: دۇنيەتانۋ، قازاق ءتىلى، ماتەماتيكا، تەحنولوگيا، ءان اۋەز ت. ب.
كورنەكىلىگى: وقۋلىق، وتەباي تۇرمانجانوۆ سۋرەتى، ءۇنتاسپا، سيۋجەتتى سۋرەتتەر، (قۇستاردىڭ سۋرەتى) جۇمباقتار.
پسيحولوگيالىق احۋال
پسيحولوگيالىق دايىندىق
ءبىز بالدىرعان بالامىز،
قۇستاي قانات قاعامىز.
دۇنيەنى ارالاپ،
وقىپ ءبىلىم الامىز.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ.
• ءبىز ءقازىر قاي تاراۋدى وقىپ جاتىرمىز؟
• تۋعان جەرىم تۇعىرىم، وسكەن ەلىم وزەگىم؟
• ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
• سانسىزباي سارعاسقايەۆتىڭ «شىبىق» اڭگىمەسىن ءتۇسىنىپ، وقىپ كەلۋ.
ا) اڭگىمە نەگە «شىبىق» دەپ اتالعان؟
ءا) سەن تەمىردىڭ ورنىندا بولساڭ نە ىستەر ەدىڭ؟ باقىتتىڭ ورنىندا بولساڭ شە؟ ورمانعا جالعىز كەتەر مە ەدىڭ، الدە بارماي اق، ۇيىڭە قايتىپ كەلەر مە ەدىڭ؟
ب) باقىت پەن تەمىردىڭ قىلىقتارىن سالىستىر. ساعان ولاردىڭ قايسىسى ۇنايدى؟ باقىت پەن تەمىرگە مىنەزدەمە بەر.
• ولاي بولسا، سەندەر دە وسى شىبىقتاي ءوسىپ، كەلە جاتقان ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ بولاشاعىسىزدار.
جاقسى ادەتتەردى ۇيرەنىپ، جامان قىلىقتاردان اۋلاق بولايىق.
ءىىى. جاڭا ساباقتى: ءسوزجۇمباق شەشۋ ارقىلى «قارلىعاش» ءسوزىن شىعارۋ.
• ولاي بولسا، ءبىز بۇگىن وتەباي تۇرمانجانوۆتىڭ «قارلىعاش» ولەڭىن وقيمىز.
وتەباي تۇرمانجانوۆ 1905 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورداباسى اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن.
قازاق ماقال ماتەلدەرىنىڭ قۇراستىرعان، بالالارعا ارنالعان «ءبىزدىڭ قارلىعاش» اڭگىمەلەر جيناعى، «ۇرشىق» ولەڭدەر جيناعى بار.
ا) وسى ولەڭگە بايلانىستى ءوز ويلارىن شىعارماشىلىق جۇمىسپەن بايلانىستىرادى (4 مين).
1 قاتار ------------------------------------ 2 قاتار --------------------------------------- 3 قاتار
قۇستار تۋرالى ---------------------------- جۇمباقتار ---------------------------------- قۇستارعا بايلانىستى
اڭگىمە جازۋ -------------------------------- ويلانۋ --------------------------------------- ولەڭ شىعار
ءا) تاقتادان سيۋجەتتى سۋرەت كورىپ، ويلارىن اۋىزشا ايتۋ (قۇستار تۇر)
ءىY. وقۋلىقپەن جۇمىس.
ا) ءمۇعالىم وقيدى.
ءا) ولەڭدى بالالاردىڭ وقۋى.
ب) بالالار قۇراعان اڭگىمەلەرى مەن ولەڭىنىڭ مازمۇنىنداعى وزگەشەلىك بولسا توقتالۋ.
ۆ) جاعىمدى، جاعىمسىز (كەيىپكەرلەر) جاندىكتەر تۋرالى ايتۋ. سالىستىرۋ.
Y. وزدىك جۇمىس، ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ.
داپتەرمەن جۇمىس.
ا) وسى جەردە قىستاپ قالعان قۇستاردى جازىڭدار.
ءا) ولەڭدە تۇسىنىكسىز سوزدەردىڭ ماعىناسىن اشۋ. قىرمىزى بەل، توقسان توعىز، قيانات، توق ساناپ.
Yءى. ساباقتى بەكىتۋ، قورىتۋ. ءبىزدىڭ حالىق ەجەلدەن اق قۇستارعا اۋەس، حالىق ۇلدارىن سۇنقارعا تەڭەسە، توگىلتىپ ءان شىرقىراعان ءانشىسىن بۇلبۇلعا، باتىرلارىن بۇركىتكە، ەلدەن اسقان سۇلۋلارىن اققۋعا تەڭەگەن. اتا - بابالارىمىز قۇستاردىڭ اتىمەن قىزداردىڭ ەسىمدەرىن قويعان. مىسالى: ساندۋعاش، ۇلار، قارلىعاش. قۇستاردىڭ قاناتىنا قاراپ، ويۋ ورنەكتەر دە سالعان. ءان دە شىرقاعان.
ا) احمەت جۇباتقانوۆتىڭ ءانى «قارلىعاشتى» تىڭداۋ (ءۇنتاسپادان).
ءا) قۇستار اۋا رايىن دا بولجايدى ەكەن.
1. شاعالا كەلسە، سەڭ بۇزىلادى.
2. كوكەك قاتتى، ءارى جيە شاقىرسا، كۇن جىلىنادى.
3. قارلىعاش ورلەپ ۇشسا، كۇن جىلى، قۇرعاق بولادى. ال جەر بارلاپ ۇشسا، جاڭبىر جاۋادى.
ب) «ۇشتى - ۇشتى» ويىنى.
ۇشتى - ۇشتى سۇڭقار ۇشتى.
ۇشتى - ۇشتى تۇلپار ۇشتى.
ۇشتى - ۇشتى ساندۋعاش ۇشتى.
ۇشتى - ۇشتى قارلىعاش ۇشتى.
( ىشىنەن زات ەسىمدى تاۋىپ، بەلگىلە).
ۆ) مىنا ورنەكتەردىڭ ءمانىن تاۋىپ، ورنىنا قويساق، قۇستار تۋرالى ءسوز شىعادى «قۇستار ءبىزدىڭ دوسىمىز» دەگەن.
گ) ەرمەكسازدان قۇستىڭ سۋرەتىن سالۋ.
قارلىعاش – ايىر قۇيرىقتى، قاناتتارى ۇزىن، ءارى ۇشكىر كەلەتىن، شاعىن دەنەلى قارا الا قۇس. قارلىعاش ءسوزى «قارا»، «الا»، «قۇس» دەگەن سوزدەردىڭ كىرىگۋىمەن شىققان. تورعايلار وتريادىنا جاتاتىن قۇس تۇقىمداسى. باسقا قۇستاردان ءبىر ايىرماشىلىعى – جەمىن ۇشىپ ءجۇرىپ ۇستايدى. سۋدى دا ۇشىپ ءجۇرىپ ىشەدى. باۋىرى اقشىل، ارقاسى قوڭىر، جاسىل جىلتىر. اركتيكا مەن انتاركتيدان باسقا جەردىڭ بارىندە مەكەندەيدى. بۇكىل الەمدە قارلىعاشتىڭ 80 ءتۇرى بار.
د) مۋلتفيلم قويۋ.
Yءىى. باعالاۋ. ۇيگە تاپسىرمالار بەرۋ.
«قۇستار ءبىزدىڭ دوسىمىز» تاقىرىبىنا اڭگىمە قۇراپ، البوم جاساۋ.
ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ، تۇسىنىك ايتۋ.
ساباققا جاقسى ارالاسىپ، جاقسى جاۋاپ بەرگەن وقۋشىلارعا (7 - 8 وقۋشىلارعا) باعا قويامىن.
قارلىعاش جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
مەن قازاقتىڭ قىزىمىن (قىز سىنى بايقاۋىنىڭ سەنارييى)
