قاسىرەت پەن قاسيەت
قازاق ادەبيەتى 8 سىنىپ
تاقىرىبى: م.ماقاتايەۆ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»
قاسىرەت پەن قاسيەت.
ماقساتى: ا) اقىن ومىرىنە قىسقاشا شولۋ، شىعارماسىنا تالداۋ جاساي وتىرىپ، پوەماسىنىڭ يدەياسىن، ماقساتىن ۇعىندىرۋ؛
ءا) وقۋشى ءبىلىمىن جيناقتاي وتىرىپ، تالداۋعا، ءوز ويىن ەركىن ايتۋعا، دايەكسوزبەن دالەلدەۋگە داعدىلاندىرۋ، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ؛
ب) كەيىپكەر تاعدىرىنا ورتاقتاستىرا ءبىلۋ، مەيىرىمدى، باۋىرمال بولۋعا تاربيەلەۋ؛ سۇلۋلىق پەن ماحابباتتى تانۋعا، ءوز كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋعا باۋلۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: پىكىرسايىس
ساباقتىڭ ءتيپى: بەكىتۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: وي قوزعاۋ، توپتاستىرۋ، دەبات، ەسسە، اۆتور ورىندىعى
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا
ءپانارالىق بايلانىس: ورىس ادەبيەتى، مۋزىكا، شەت ەل ادەبيەتى، ءسالت-داستۇر
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ
ا) سالەمدەسۋ،
ءا) تەكسەرۋ،
ب) زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
1) قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
ا) وي قوزعاۋ. – بالالار، ءبىز مۇقاعالي تۋرالى نە بىلەمىز؟
- ونىڭ قانداي شىعارمالارىن بىلەسىز؟
- ءبىز تانىسقان شىعارماسى قانداي ەدى؟
«مۇقاعاليداي اقىنى بار حالىق – باقىتتى حالىق» دەپ فاريزا وڭعارسىنوۆا ايتقانداي، شىنىندا، ءبىز سول باقىتتى حالىقتىڭ باقىتتى ۇرپاعىمىز. مۇقاعالي قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن قورىنا مەيلىنشە ۇلەس قوسىپ، جىر ايدىنىندا وشپەس ءىز قالدىرعان اقيىق اقىن.
ءبىز مۇقاعالي اقىندى – پوەزيا پاتشاسى دەسەك، ەندەشە، سول پوەزيا پاتشالىعىنا ساپار شەگىپ كورەيىك. مىنە، پاتشالىقتىڭ التىن قاقپاسى اشىلدى. «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» سارايىنىڭ كىلتى ءوز قولدارىڭدا. قازىرگى ساتتەن باستاپ وسى سارايدىڭ سىرىنا ءۇڭىلىپ كورەيىكشى. ىسكە ءسات دەي وتىرىپ، اقىن پوەماعا ارقاۋ ەتكەن تاقىرىپتى انىقتايىق.
- پوەمانىڭ نەگىزگى كەيىپكەرلەرى كىمدەر؟ (انا، اققۋ)
ەندى مىنا جوسپار ارقىلى پوەزيا مازمۇنىن ەسكە ءتۇسىرىپ كورەيىكشى.
پوەماعا شولۋ جاسالعان سوڭ، توپتاستىرامىز)
ءىى ماعىنانى تانۋ.
ءا) توپتاستىرۋ.
اققۋ
↓
اسەمدىك بەلگىسى
ماحاببات سيمۆولى
كيەلى قۇس
سۇلۋلىقتى، تازالىقتى بىلدىرەدى
ءتۇسى - اق
جالپى قازاق حالقى ىرىم، نانىم-سەنىمگە سەنەتىن حالىق. سول سەبەپتى ولار اققۋدى كيەلى سانايدى. اققۋدى ەجەلدەن قاستەرلەپ، باقىتتىڭ باستاماسى، جاقسىلىقتىڭ جارشىسى، پاكتىكتىڭ، سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى دەپ ۇعادى ءارى وعان ەشقاشان وق اتپاعان. اققۋ تۋراسىندا ەل اۋزىندا اڭىز-اڭگىمەلەر كوپ، ءتىپتى اقىن-جازۋشىلارىمىز، انشى-سازگەرلەرىمىز دە قاراپ قالماعان. ماسەلەن، س.سەيفۋلليننىڭ «اققۋدىڭ ايىرىلۋى»، قورقىت بابا، ىقىلاس دۇكەن ۇلىنىڭ، ن.تىلەندييەۆتىڭ «اققۋ» كۇيلەرى، ب.ايۋحانوۆتىڭ «اققۋ ءبيى» حالقىمىزدىڭ اققۋعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى مەن قۇرمەتىنىڭ دالەلى. مىنا ءبىر اڭىزعا سۇيەنسەك: «ەرتەدە ءبىر ادام اققۋدىڭ كيەلى ەكەنىن بىلمەي وق اتادى. سوندا اققۋدىڭ سىڭارى ءوز قوساعىنسىز ءومىر سۇرە المايتىنىن دالەلدەپ، ءوزىنىڭ باسىن تاسقا ۇرىپ، ءوزىن-وزى ولتىرەدى. ال وق اتقان ادام ارادا قانشا جىل وتسە دە وتباسىن قۇرا الماي، ەش پەرزەنتسىز دۇنيەدەن جالعىز ءوتىپتى» دەيدى. «اققۋ - قۇستىڭ تورەسى، جالعىز جاتىپ وتتاماس» دەگەن ناقىل سوزدەن اققۋ سىڭارىنسىز ءومىر سۇرە المايتىنىن كورەمىز.
بۇل اڭىزدى ايتقاندا، ەسىمىزگە ەرىكسىز قىز جىبەك پەن تولەگەننىڭ ماحابباتى تۇسەدى. قىز جىبەك تە اققۋ ءتارىزدى، تولەگەنسىز ءومىر سۇرە الماي، قۇزدان قۇلاپ ولەدى. اققۋدى تەك قازاق حالقى ەمەس، باسقا حالىقتار دا دارىپتەگەن. مىسالى: پ.ي.چايكوۆسكييدىڭ «اققۋ كولى» اتتى شىعارماسى، سول سياقتى شەكسپيردىڭ «ۆەنەسيا كوپەسى» اتتى پەساسىندا اققۋ سۇڭقىلداپ ءان سالادى. ءتىپتى اسپان الەمىندەگى شوقجۇلدىزداردىڭ ءبىرى «اققۋ جۇلدىزى» دەپ اتالادى. ءوزىمىزدىڭ سالت-داستۇرىمىزدە «اققۋ مويىن» دەپ اتالاتىن ورنەك تە بار. اققۋدى اتقان ادام جاماندىققا ۇشىرايدى، ولگەن اققۋ جالعاسپاعان ۇرپاقتى بىلدىرەدى.
ال، انانىڭ بالاعا دەگەن ماحابباتى بارىنەن دە كۇشتىرەك. بۇل جىردا پاقىر انا ءوز بالاسى ءۇشىن قاسيەتكە وق اتادى. انانى بۇعان يتەرمەلەگەن بالاسىنا دەگەن اسىل ماحابباتى. ءتاۋىپتىڭ سوزىنە سەنگەن انا، اقىر سوڭىندا، پەرزەنتىنەن دە ايىرىلىپ، ومىردەن باز كەشەدى. ەندى، بالالار، جىرداعى انا ارەكەتىنىڭ دۇرىس - بۇرىستىعىن تالقىعا سالماقپىز.
ب) دەبات «انا ارەكەتى دۇرىس پا؟»
ا) ءيا
ب) جوق
جاۋاپتارىنا قاراي وقۋشىلار توپتاسىپ، پىكىر تالاستىرادى.
- بالالار كول نەلىكتەن «جەتىم كول» اتانعان؟
- ءتاۋىپ دەگەنىمىز كىم؟
- ءتاۋىپتىڭ ايتقان ەمى قازىرگى مەديسيناعا جاتا ما؟
- قازاق حالقى تاعى دا نەنى كيەلى ساناعان؟(بۇركىت، ۇكى، كيىك، كيەلى ساندار-3،7)
-«اققۋعا كەزەنەردە ىرىم جاساپ، تىم قۇرىسا ساۋساعىڭدى قاناتتىڭ با؟» دەگەن جولداردى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
ءىىى تولعانىس
ۆ) 5 مينۋتتىق ەسسە
«ەگەر ءسىز اۆتور بولساڭىز شىعارمانى قالاي اياقتار ەدىڭىز؟»
IV ءۇي تاپسىرماسى.
1) اققۋدىڭ كيەسى
2) انا ماحابباتى
3) اققۋ – انا - بالا
تاقىرىپتارىنىڭ بىرىنە شاعىن شىعارما جازۋ جانە پوەما جەلىسى بويىنشا سۋرەت سالۋ.
تاقىرىبى: م.ماقاتايەۆ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»
قاسىرەت پەن قاسيەت.
ماقساتى: ا) اقىن ومىرىنە قىسقاشا شولۋ، شىعارماسىنا تالداۋ جاساي وتىرىپ، پوەماسىنىڭ يدەياسىن، ماقساتىن ۇعىندىرۋ؛
ءا) وقۋشى ءبىلىمىن جيناقتاي وتىرىپ، تالداۋعا، ءوز ويىن ەركىن ايتۋعا، دايەكسوزبەن دالەلدەۋگە داعدىلاندىرۋ، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ؛
ب) كەيىپكەر تاعدىرىنا ورتاقتاستىرا ءبىلۋ، مەيىرىمدى، باۋىرمال بولۋعا تاربيەلەۋ؛ سۇلۋلىق پەن ماحابباتتى تانۋعا، ءوز كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋعا باۋلۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: پىكىرسايىس
ساباقتىڭ ءتيپى: بەكىتۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: وي قوزعاۋ، توپتاستىرۋ، دەبات، ەسسە، اۆتور ورىندىعى
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا
ءپانارالىق بايلانىس: ورىس ادەبيەتى، مۋزىكا، شەت ەل ادەبيەتى، ءسالت-داستۇر
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ
ا) سالەمدەسۋ،
ءا) تەكسەرۋ،
ب) زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
1) قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
ا) وي قوزعاۋ. – بالالار، ءبىز مۇقاعالي تۋرالى نە بىلەمىز؟
- ونىڭ قانداي شىعارمالارىن بىلەسىز؟
- ءبىز تانىسقان شىعارماسى قانداي ەدى؟
«مۇقاعاليداي اقىنى بار حالىق – باقىتتى حالىق» دەپ فاريزا وڭعارسىنوۆا ايتقانداي، شىنىندا، ءبىز سول باقىتتى حالىقتىڭ باقىتتى ۇرپاعىمىز. مۇقاعالي قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن قورىنا مەيلىنشە ۇلەس قوسىپ، جىر ايدىنىندا وشپەس ءىز قالدىرعان اقيىق اقىن.
ءبىز مۇقاعالي اقىندى – پوەزيا پاتشاسى دەسەك، ەندەشە، سول پوەزيا پاتشالىعىنا ساپار شەگىپ كورەيىك. مىنە، پاتشالىقتىڭ التىن قاقپاسى اشىلدى. «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» سارايىنىڭ كىلتى ءوز قولدارىڭدا. قازىرگى ساتتەن باستاپ وسى سارايدىڭ سىرىنا ءۇڭىلىپ كورەيىكشى. ىسكە ءسات دەي وتىرىپ، اقىن پوەماعا ارقاۋ ەتكەن تاقىرىپتى انىقتايىق.
- پوەمانىڭ نەگىزگى كەيىپكەرلەرى كىمدەر؟ (انا، اققۋ)
ەندى مىنا جوسپار ارقىلى پوەزيا مازمۇنىن ەسكە ءتۇسىرىپ كورەيىكشى.
پوەماعا شولۋ جاسالعان سوڭ، توپتاستىرامىز)
ءىى ماعىنانى تانۋ.
ءا) توپتاستىرۋ.
اققۋ
↓
اسەمدىك بەلگىسى
ماحاببات سيمۆولى
كيەلى قۇس
سۇلۋلىقتى، تازالىقتى بىلدىرەدى
ءتۇسى - اق
جالپى قازاق حالقى ىرىم، نانىم-سەنىمگە سەنەتىن حالىق. سول سەبەپتى ولار اققۋدى كيەلى سانايدى. اققۋدى ەجەلدەن قاستەرلەپ، باقىتتىڭ باستاماسى، جاقسىلىقتىڭ جارشىسى، پاكتىكتىڭ، سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى دەپ ۇعادى ءارى وعان ەشقاشان وق اتپاعان. اققۋ تۋراسىندا ەل اۋزىندا اڭىز-اڭگىمەلەر كوپ، ءتىپتى اقىن-جازۋشىلارىمىز، انشى-سازگەرلەرىمىز دە قاراپ قالماعان. ماسەلەن، س.سەيفۋلليننىڭ «اققۋدىڭ ايىرىلۋى»، قورقىت بابا، ىقىلاس دۇكەن ۇلىنىڭ، ن.تىلەندييەۆتىڭ «اققۋ» كۇيلەرى، ب.ايۋحانوۆتىڭ «اققۋ ءبيى» حالقىمىزدىڭ اققۋعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى مەن قۇرمەتىنىڭ دالەلى. مىنا ءبىر اڭىزعا سۇيەنسەك: «ەرتەدە ءبىر ادام اققۋدىڭ كيەلى ەكەنىن بىلمەي وق اتادى. سوندا اققۋدىڭ سىڭارى ءوز قوساعىنسىز ءومىر سۇرە المايتىنىن دالەلدەپ، ءوزىنىڭ باسىن تاسقا ۇرىپ، ءوزىن-وزى ولتىرەدى. ال وق اتقان ادام ارادا قانشا جىل وتسە دە وتباسىن قۇرا الماي، ەش پەرزەنتسىز دۇنيەدەن جالعىز ءوتىپتى» دەيدى. «اققۋ - قۇستىڭ تورەسى، جالعىز جاتىپ وتتاماس» دەگەن ناقىل سوزدەن اققۋ سىڭارىنسىز ءومىر سۇرە المايتىنىن كورەمىز.
بۇل اڭىزدى ايتقاندا، ەسىمىزگە ەرىكسىز قىز جىبەك پەن تولەگەننىڭ ماحابباتى تۇسەدى. قىز جىبەك تە اققۋ ءتارىزدى، تولەگەنسىز ءومىر سۇرە الماي، قۇزدان قۇلاپ ولەدى. اققۋدى تەك قازاق حالقى ەمەس، باسقا حالىقتار دا دارىپتەگەن. مىسالى: پ.ي.چايكوۆسكييدىڭ «اققۋ كولى» اتتى شىعارماسى، سول سياقتى شەكسپيردىڭ «ۆەنەسيا كوپەسى» اتتى پەساسىندا اققۋ سۇڭقىلداپ ءان سالادى. ءتىپتى اسپان الەمىندەگى شوقجۇلدىزداردىڭ ءبىرى «اققۋ جۇلدىزى» دەپ اتالادى. ءوزىمىزدىڭ سالت-داستۇرىمىزدە «اققۋ مويىن» دەپ اتالاتىن ورنەك تە بار. اققۋدى اتقان ادام جاماندىققا ۇشىرايدى، ولگەن اققۋ جالعاسپاعان ۇرپاقتى بىلدىرەدى.
ال، انانىڭ بالاعا دەگەن ماحابباتى بارىنەن دە كۇشتىرەك. بۇل جىردا پاقىر انا ءوز بالاسى ءۇشىن قاسيەتكە وق اتادى. انانى بۇعان يتەرمەلەگەن بالاسىنا دەگەن اسىل ماحابباتى. ءتاۋىپتىڭ سوزىنە سەنگەن انا، اقىر سوڭىندا، پەرزەنتىنەن دە ايىرىلىپ، ومىردەن باز كەشەدى. ەندى، بالالار، جىرداعى انا ارەكەتىنىڭ دۇرىس - بۇرىستىعىن تالقىعا سالماقپىز.
ب) دەبات «انا ارەكەتى دۇرىس پا؟»
ا) ءيا
ب) جوق
جاۋاپتارىنا قاراي وقۋشىلار توپتاسىپ، پىكىر تالاستىرادى.
- بالالار كول نەلىكتەن «جەتىم كول» اتانعان؟
- ءتاۋىپ دەگەنىمىز كىم؟
- ءتاۋىپتىڭ ايتقان ەمى قازىرگى مەديسيناعا جاتا ما؟
- قازاق حالقى تاعى دا نەنى كيەلى ساناعان؟(بۇركىت، ۇكى، كيىك، كيەلى ساندار-3،7)
-«اققۋعا كەزەنەردە ىرىم جاساپ، تىم قۇرىسا ساۋساعىڭدى قاناتتىڭ با؟» دەگەن جولداردى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
ءىىى تولعانىس
ۆ) 5 مينۋتتىق ەسسە
«ەگەر ءسىز اۆتور بولساڭىز شىعارمانى قالاي اياقتار ەدىڭىز؟»
IV ءۇي تاپسىرماسى.
1) اققۋدىڭ كيەسى
2) انا ماحابباتى
3) اققۋ – انا - بالا
تاقىرىپتارىنىڭ بىرىنە شاعىن شىعارما جازۋ جانە پوەما جەلىسى بويىنشا سۋرەت سالۋ.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ ماقساتى: قىپشاق حاندىعى تۋرالى العان بىلىمدەرىن ەسكە تۇسىرە وتىرىپ، جاڭا مالىمەتتەرمەن بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ.
