قاتەپتى قارا نارى ماڭعىستاۋدىڭ
قۇدايعا شۇكiر، قازاقتىڭ بار-بار جەرi ونەرگە دە، ولەڭگە دە باي. ونى تەك تىڭداي بiلەتiن ەستi قۇلاق، كورە بiلەتiن جiتi كوز بولسا بiزدiڭ قاي جەرiمiز دە كوكiرەگiنە شەمەن بوپ قاتقان شەرiن، جانىن جەگiدەي جەگەن مۇڭىن العاۋسىز ايتىپ، اقتارا سىر شەرتەرi ءسوزسiز. بiراق امال نە، كiلەڭ سولاي بولا بەرمەيدi. ماسەلەن، ماڭعىستاۋدىڭ ولەڭ-جىرىنا، ونەرiنە دەگەندە، نەگە ەكەنi بەلگiسiز، رەسپۋبليكالىق تەلەديدار مەن راديوسىنىڭ ءتۇڭلiكتەي-تۇڭلiكتەي لوكاتور قۇلاقتارى دا توساڭ تارتىپ، ەلiمiزدiڭ قاي تۇكپiرiنە قاراسا دا جانارىنىڭ قۋاتى جەتەتiن جارقىراعان كامەرا كوزدەرi شەلدەنiپ قالادى. بiراق بiز ءتۇپتiڭ ءتۇبiندە ماڭعىستاۋ دەگەندە ول لوكاتور قۇلاقتاردىڭ اشىلىپ، ول كامەرا-كوزدەرiنiڭ جارقىراپ كەتەتiنiنە سەنەمiز. ماڭعىستاۋ ونەرiنiڭ قۋاتى مەن تەگەۋرiنi سولاي ەتكiزدi دە!
ارينە، قانداي بiر بولماسىن ونەرلi ولكەنiڭ سان قىرلى، سان ءتۇرلi تالانتتى تۇلعالارى بولاتىنى حاق. بiراق سولاردىڭ iشiنەن اتان جiلiكتi، ارقار ءمۇيiزدi باستى-باستى تۇلعالارى وقشاۋ كورiنەرi ءسوزسiز. ماسەلەن، ماڭعىستاۋدىڭ ەڭ باستى رۋحى — بەكەت بولسا، ەڭ باستى ءسوزi — قاشاعان.
بiزدiڭ بۇگiنگi ءسوزiمiز، ءوزi ايتقانداي، «اعىنى تاستى اۋدارعان» ەرەن قۋاتتىڭ يەسi قاشاعان تۋرالى بولماق.
اسىلى، شىن تالانت ءوزi وسكەن جەردiڭ توپىراعىنان جارالاتىن بولسا كەرەك. ولاي بولسا، ونىڭ بويىندا سول جەرگە ءتان تابيعي مiنەز سiڭەرi ءسوزسiز. قاشاعان دا سولاي. ونىڭ جىرلارىن وقىعاندا، ماڭعىستاۋدىڭ ماڭ دالاسىن، سول ماڭ دالانى تولتىرىپ سوققان قۋاتتى قارا داۋىلىنىڭ ۋiلiن، اپتاپ-اڭىزاعىنىڭ ىستىعىن، ىزعىرىعى مىڭ-ميلليون ينە بوپ تۇلا بويىڭدى شاباقتاپ كەتەتiن بوراسىن ءۇنiن جان-جۇرەگiڭمەن سەزiنiپ وتىراسىڭ. بەينە بiر ونىڭ سوزدەرi سول قاتاڭ تابيعي قۇبىلىستاردىڭ قۇنداعىندا جاتىپ، ومىراۋىن ەمiپ العانداي. سوندىقتان دا ونىڭ سوزدەرi سول قايراتتى قارا داۋىل، اپتاپتى اڭىزاق، بوراسىن سياقتى تابيعي. ونىڭ ولەڭدەرiنiڭ ءاپ دەپ باستالعاننان-اق ەشقانداي كەدەرگiء-مۇدiرۋدi بiلمەي، جوڭكiلiپ الا جونەلەتiندiگi دە، قايىرۋ بەرمەي الا قاشاتىنى دا، ايتارىن بۇگiپ، iرiكپەي، ەشكiمنiڭ الدىندا ىقپاستان اقتارا سالاتىنى دا سول تابيعيلىعىنان.
قاشاعان قالقان قاعىستىرىپ، قىلىش سەرمەسiپ، نايزا سiلتەسپەسە دە، بۇكiل عۇمىرى كۇرەسپەن وتكەن اقىن. ول كورگەنسiز ادەپسiزدiكپەن، قاسكوي قياناتپەن، داراقى داڭعويلىقپەن، قاراڭعى ناداندىقپەن، تاڭقى دۇمشەلiكپەن، قوماعاي توعىشارلىقپەن، الاكوز الاۋىزدىقپەن، بەتiمەن كەتكەن جۇگەنسiزدiكپەن كۇرەسكەن. ولارمەن جان بەرەردەي جاعالاسىپ، جان الارداي شايقاسقا تۇسكەن. ول الگiندەي ادام جانىن ءبۇلدiرiپ، توزدىراتىن جات پيعىلداردى جويىپ، ونىڭ ورنىنا iزگiلiك، يناباتتىلىق، اۋىزبiرشiلiك سياقتى قاسيەتتەردi ورنىقتىرۋ ءۇشiن جان سالعان. قاشاعاننىڭ دومبىراعا تiلi تيگەن ەسقالي سۇپىعا ايتقانىنىڭ ءوزi نە تۇرادى؟! وسى ولەڭنەن سولقىلداپ تۇرعان بiر ءسوز تابا المايسىز. ءار جول، ءار ءسوزi شاتىرلاپ سىنىپ، شارت كەتiپ جاتىر. نەتكەن اشۋ؟! كەرەك دەسەڭiز نەتكەن دولىلىق؟! بiراق سونىمەن بiرگە نەتكەن بiلiمدiلiك، نەتكەن پاراسات جاتىر دەسەڭiزشi!
قولىمداعى قۋ اعاش،
سايراپ وتىر بۇل اعاش.
اسىلى ەمەن، قاراعاي،
شىققان جەرi سۋ اعاش.
ءارۋاقتى ەرلەردiڭ
قولىنداعى تۋ اعاش.
جانىڭ سايا تاباتىن
ورمان بولعان بۇل اعاش.
قورىققاندا جالعىزعا
قورعان بولعان بۇل اعاش.
بۇتاقتارى بۇگiلiپ،
كوكتەن تومەن ءۇڭiلiپ،
قارنىڭ اشىپ كەلگەندە
جۇرەگiڭدi جالعاۋعا
نەسiپ بولعان بۇل اعاش.
پايعامبارلار تۋعاندا
بەسiك بولعان بۇل اعاش.
مۇنارالى ءار جەردە
مەشiت بولعان بۇل اعاش.
شەبەرلەردiڭ قولىندا
كاسiپ بولعان بۇل اعاش.
ءوزiڭدi حالىق سۇپى دەيدi،
بوقتاعانىڭ قاي اعاش؟!
سiز دە ەندi، مiنە، تۇلپارلاردىڭ تۇياعىنان ۇشقان توپىراقتاي تۇيدەك-تۇيدەك سوزدەردiڭ iشiنە ەندiڭiز. اعاشتىڭ قادiرiن اسىرىپ، قاسيەتiن كورسەتەتiن شۋماقتار بiرiنەن سوڭ بiرi قۇيىلىپ كەلiپ: «ءوزiڭدi حالىق سۇپى دەيدi، بوقتاعانىڭ قاي اعاش؟»، دەپ قايىرىپ، قايتا-قايتا سiلكiپ كەتەتiن تۇستارى سiزدi دە بiرگە الا جونەلەدi. قاشاعانمەن قوسىلىپ سiزدە ايتىپ جاتقانداي قانىڭىز قىزىپ، دەلەبەڭiز قوزادى. سiزگە سول دومبىرانىڭ نامىسىن جىرتىپ، سول ءۇشiن شايقاسقا كiرەسiز.
بۇل ولەڭ — ماڭگiلiك ولمەيتiن ولەڭ. اتتەڭ، ناسيحيات جوق، قولداۋشىسى كەم بوپ، شەتقاقپاي قالىپ ءجۇر. ايتپەسە، بiزدiڭ دومبىرانى شىن قۇرمەتتەپ، شىن قۇدiرەت تۇتاتىنىمىز راس بولاتىن بولسا، دومبىرانى عايبات تiلدەن قورعاعان وسىنداي قۋاتتى ءسوزدi الدىمەن ۇكiلەپ، الدىمەن ساحناعا شىعارماس پا ەك؟! ال قازاقتىڭ قارا دومبىراسى عايبات سوزدەردەن قانشاما قابارجىپ، قانشاما جاپا شەككەنiن ءبارiمiز جاقسى بiلەمiز. بۇل ولەڭ — جالعىز بiر سۇپىعا ەمەس، ارعى-بەرگi بارلىق ديپلومى جوق، ديپلومى بار ءتۇرلiشە سۇپىلارعا بەرiلگەن سوققى عوي. سول ارعى-بەرگiدە ايتىلعان عايبات سوزدەردەن دومبىرانى ءدال وسى قاشاعانداي كiم قورعاپ، كiم كوتەرiپ سويلەي الىپتى؟! بiراق امال نە، وسىنداي قايراتتى، وسىنداي پاراساتتى ولەڭدi بۇكiل قازاق جۇرتىندا بiرەۋ بiلiپ، بiرەۋ بiلمەيدi. باسقانى بىلاي قويعاندا، بۇل ولەڭدi دومبىرا ۇستايتىن، جىر ايتاتىن قازاقتىڭ ءبارi بiلۋ كەرەك قوي. وعان دا كۇمانiم بار.
ونىڭ ءۇستiنە، بۇل ولەڭ تەك دومبىرانى عانا قورعايتىن ولەڭ ەمەس قوي. ول انشەيiندە اق ءجۇرiپ، ادال تۇرعانداي بوپ، جەمە-جەمگە كەلگەندە ءوزiڭە قىرىن قاراپ، سىرت بەرەتiن سۇمپايىلىققا قارسى ايتىلعان ولەڭ.
قاشاعان حالىقتىڭ عاسىرلار قويناۋىنان ازباي-توزباي كەلە جاتقان اسىل مۇرالارىن، سالتىن، عۇرپىن، ادەتiن بار قۋات، بار داۋسىمەن قورعاعان. ويتكەنi ول سالت، عۇرىپ، ادەتتەن ايرىلۋ، ولاردان قول ءۇزۋ — حالىقتىق قاسيەتتەن ايرىلۋ، ۇلتتىق بولمىستان قول ءۇزۋ دەپ بiلگەن. بابالاردىڭ باتاسىنان كوكتەگەن ول رۋحاني مۇرالاردى مانسۇقتاعان حالىق بولىپ قاتارعا قوسىلمايتىنىن، ۇلت بولىپ وركەن جايمايتىنىن سەزگەن. سول ءۇشiن دە ول شامىرقانىپ شايقاسقا تۇسكەن.
«قاشاعاننىڭ ساقىپقا ايتقانى» دا سونداي ورەدەگi ولەڭ. بۇل ولەڭ — ۇلكەن بiر تويدى قاشاعاننىڭ ساقالىن سىيلاماي باستاپ كەتكەن ساقىپ دەگەن جiگiتكە ايتىلعان ولەڭ. ساقىپتىڭ ول قىلىعىن قاشاعان ادەپسiزدiك، ۇلكەندi حانىم، كiشiنi جانىم دەپ سىيلاپ قۇرمەتتەيتiن حالىق سالتىنا تۇسكەن تاڭبا كورگەن. ال ونداي كەزدە قاشاعان شارت سىنادى. ادەپسiزدiكتi قايتىپ كوتەرiلە المايتىن ەتiپ بەتiن مۇلدە قايتارىپ، قايتىپ كوكتەمەيتiندەي ەتiپ تامىرىن بiرجولا وتاپ تاستايتىن كiلەڭ بiر ازۋ تiس، اقبەرەن سوزدەردi قۇيىپ كەپ جiبەرەدi. سونىڭ ساقىپتى سونشالىقتى قايتىپ تۇرماستاي ەتiپ جەرلەپ،جەر جاستاندىرۋىن سول ادەپسiزدiكتi جەر جاستاندىرۋى دەپ ءتۇسiنگەن ءجون. ويتكەنi قاشاعان ادەپسiزدiكتi ءارامشوپ سياقتى، ونى مۇلدە وتاپ تاستاماسا، ولمەيدi دەپ ۇعادى.
ە، شىراعىم، ساقىپجان،
ءسوز باستالمايتىن با ەدi اعادان،
جاۋاپقا كامiل دانادان؟!
اعاسىن iنi قور تۇتقان،
ءوز كوڭiلiن زور تۇتقان
شىعىپ پا ەد ءتارتiپ جاڭادان؟ —
دەپ باستالىپ، نەشە بiر شەندەستiرۋلەر مەن سالعاستىرۋلاردان تۇراتىن بۇل ولەڭ ءوز جولىن، ءوز ءالiن بiلمەۋ ءتۇپتiڭ ءتۇبiندە وپىق جەگiزەتiنiن ايتا كەلiپ:
مەن — سەندەي جابىنىڭ
تالايىنان وزعان تۇلپارمىن.
سەندەي جاپالاقتاردىڭ
تالايىن العان سۇڭقارمىن.
سەن — اۋىلدا ۇرگەن كوپەك يت،
مەن — ازۋلى ارلان ءبورi ەدiم.
اشۋلانسام، شىراعىم،
جاس تا بولساڭ جەلكەڭنەن
جالعىز-اق تiستەپ جۇلقارمىن.
مiنە، قاشاعان ادەپسiزدiكپەن وسىلاي ايقاسادى.
بۇل ءبارiمiزگە، سونداي-اق بۇگiنiمiزگە دە، ەرتەڭiمiزگە دە ءدارiس، تاعلىم. ويتكەنi ول سالت بۇزىلىپ، عۇرىپ قيراپ، ادەپ ءبۇلiنiپ جاتقان جەردە قادiر دە، قاسيەت تە بولمايدى دەپ بiلەدi. سالت-داستۇرگە، ادەت-عۇرىپقا سالعىرت قاراپ، وعان ءمان بەرمەۋ — ەرتەڭiڭنەن قول ءۇزۋ دەپ ۇعادى. قاشاعاننىڭ ونداي تۇستاردا شيرىعىپ، شامىرقانىپ كەتەتiنi سوندىقتان.
قاشاعان — قاراتتى ايباتتىڭ اقىنى. ءاسiرەسە، ونىڭ نامىسىنا شوق تۇسكەندە، ونىڭ قايراتى بۇرىنعىدان دا جوتالانىپ، ونىڭ ابىرويى بۇرىنعىدان دا ايبارلانىپ كەتەدi.ءاسiرەسە، ونىڭ بۇل مiنەزi Iزباس دەگەن جاس اقىننىڭ بiر تويدا قاشاعان اتىن مەڭزەپ، وعان:
قاشاعان بولساڭ، تاياما
بارىڭ بولسا، اياما.
وڭتايلى جiگiت، ءجۇيرiك ات
قاشقانمەن سەنi قويا ما؟! —
دەپ ۇرىنعانىنا قارسى ايتقان ءسوزiندە بار ويىن، بار بولمىسىن كورسەتە تۇسەدi.
مiنە، وسى ولەڭدە قاشاعان سوزدەردi بiرiنەن بiرiن وزدىرىپ، بiرiنەن بiرiن تۇتاتىپ، ۇشقىندى وتقا، وتتى ورتكە اينالدىرىپ، ولەڭدi ۇلى ءدۇبiلiس، ۇلى قۇبىلىس ەتiپ جiبەرەدi. ونىڭ الاپات اعىنى تاعى دا سول ادەپسiزدiك پەن كورگەنسiزدiكتiڭ دوڭكيگەن دiڭگەگiن ءتۇبiرiمەن قوپارىپ، اعىزىپ الىپ بارا جاتادى.
نە دەپ ايتتىڭ بۇل ءسوزدi،
الدى-ارتىڭدى ويلاماي.
مەن — بiر جاتقان مۇحيتپىن
كەتەرسiڭ، بايعۇس، بويلاماي.
ءوزiڭە مالىڭ بۇيىرماي،
تاسىدىڭ بايعا وتىندى.
تۇكiرiگiم ءسوندiرەر
سەنiڭ جاققان وتىڭدى.
اسىلى، قاشاعان كورگەنسiزدiك پەن جۇگەنسiزدiككە، جالپى قانداي بiر بولماسىن قاسيەتسiز ادەتتەرگە كiشكەنتاي بiر سالعىرتتىق تانىتىپ، ولاردىڭ الدىندا جالعىز-اق رەت تومەنشiكتەپ، بۇعىپ قالۋدى كەشiرمەس كۇنا دەپ ۇقسا كەرەك. ولارعا شامالى سالعىرتتىق تانىتۋ — ادەپسiزدiك پەن كورگەنسiزدiكتiڭ وركەن جايىپ، ءورiسiن كەڭەيتۋiنە جول بەرۋ دەپ بiلەدi. ەندەشە، ونىڭ ونداي تۇستاردا بۇرشاقشا جاۋعان سوزدەرمەن توپەپ جiبەرەتiنi سوندىقتان.
قاشاعان — بiر تەڭەۋiنەن بiر تەڭەۋiن وزدىرىپ، بiر وبرازىنان بiر وبرازىن كۇشەيتiپ سويلەيتiن اقىن. سوندىقتان دا ونىڭ سوزدەرi قار كوشكiنiندەگiدەي نەمەسە داۋىل مەن تەڭiزدiڭ ارپالىسىنداي سۇراپىل كۇشكە اينالىپ كەتەدi.
ول — جالپى تەڭەۋiن نەمەسە وبرازىن قايتالاي بەرمەيتiن اقىن. ال قايتالاعان كەزiندە ول تەڭەۋ، وبرازدى مۇلدە جاڭارتىپ، قۋاتتاندىرىپ جiبەرەدi. ياعني بۇل ونىڭ بويىندا قايرالۋ، جەتiلۋ، دامۋ سياقتى تۆورچەستۆولىق پروسەستiڭ ءۇزدiكسiز جۇرەتiنiن كورسەتەدi. ماسەلەن، الگi ولەڭدە اۋىز ادەبيەتi وكiلدەرiنiڭ شىعارمالارىنىڭ ەشقايسىسىندا كەزدەسپەيتiن، قازاق توپىراعىندا مۇلدە توسىن، مۇلدە جاڭا مىناداي جولدار بار:
سەن — وزەكتە جۇرگەن ءبولدiركە،
مەن — تەڭiزدەگi كەمەمiن.
باسارمىن دا كەتەرمiن،
باتارسىڭ دا كەتەرسiڭ، —
دەيدi. وسى قالپىندا-اق وقىعان ادامنىڭ كوز الدىندا ولمەستەي، وشپەستەي سۋرەت بولىپ قالاتىن جاندى وبراز سالدەن كەيiن اقىن اۋزىنان باسقاشا قۇبىلىپ، باسقاشا تۇرلەنiپ، بۇرىنعىسىنان دا دامىپ، بۇرىنعىسىنان دا جەتiلiپ كەتەدi. ەڭسەسiن كوتەرتپەي ەزiپ، قايتا تۇرماستاي ەتiپ تۇرالاتىپ سويلەيدi:
مەن — جوعارىدا جۇرگەن كەمەمiن،
سەن — وزەكتەگi جىرتىق قايىقسىڭ.
بەلiڭنەن باسسام — باتارسىڭ،
ءتۇبiنە بارىپ جاتارسىڭ...
نە دەگەن سۋرەت! نە دەگەن تارپاڭ، دۇلەي كۇش! كوز الدىڭىزعا كەمە مەن جىرتىق قايىقتى ەلەستەتiڭiزشi. تاعى دا، ولار قيمىلدى ناقتى قارەكەتكە ءتۇسiرiپ تۇر عوي. الىپ كەمە قايىقتى بەلiنەن باسىپ تاپتاپ كەتكەن. قاشاعاننىڭ مۇنداي قۋاتتى ەكپiنمەن قاي زاماننىڭ دا كورگەنسiز iزباسىنىڭ بەتi قايتىپ قالماق.
سونىمەن، بiرگە قاشاعان — ۋلى مىسقىل، اششى كەكەسiننiڭ دە اقىنى. حالىق جانىنا جارا بوپ جابىسقان الگiندەي iندەتتi سوراقىلىقتاردىڭ اۋزىن كەيدە ول سول ۋىتتى تiلiمەن جارىپ جiبەرەدi.
دۇنيەگە قۇنىعىپ، مال دەسە، جانىن بەرۋگە بار، اينالامەن iسi جوق، ءسويتiپ، ءوزi دە مالعا اينالىپ بارا جاتقان جان تۋرالى ايتقانى قانداي؟ ول جاننىڭ انىقتاماسىن قالاي ءدال تاپقان دەسەڭiزشi ول جان
ۇلكەن قويدى انام دەپ،
كiشi قويدى بالام دەپ —
ءومiر سۇرگەن جان. وسىدان كەيiن سەن ول جاننان جيرەنبەي كور! وسىدان كەيiن سەن توعىشارلىقتان بويىڭدى تارتىپ، تiكسiنبەي قارا! شىن اقىن ساعان، ادەتتە، اقىل ايتپايدى. شىن اقىن سەنiڭ بويىڭدا جايلاپ بارا جاتقان قوقىستاردىڭ لاپ ەتكەنiنiڭ تامىرىن قيىپ تاستايدى نە iزگiلiك ۇرىعىن سەبەدi. ەكiنiڭ بiرi: الگi ەكi جولدى عانا وقىعان ادام، ەگەر ونىڭ ەسi دۇرىس، ەڭسەسi تiك ادام بولسا، دۇنيە قىزىعى تەك مال ەمەس ەكەنiن، ولاي ويلاسا، ءوزi دە مال بوپ كەتەتiنiن سەزiنبەي مە؟! سەلك ەتiپ شوشىنباي ما؟ ەگەر سول سوزدەردەن ەڭ بولماسا بiر ادام ءدارiس الىپ، تاعلىم السا، وندا اقىن مiندەتiنiڭ اقتالعانى.
مۇنداي ولەڭدەرiنiڭ سانىنا «قارا شۇبار، الا ەشكi»، «مۇستاحقا»، «قۋڭداعان قۋ بيسەن»، «ورازالىعا» دەگەن ولەڭدەرiن قوسار ەدiم. سونىڭ ءبارiندە دە ول ايلاكەرلiكتi، كوزبوياۋشىلىقتى، قۋلىق-سۇمدىقتى ادىمىن اشتىرماي ءبۇرiپ، جىقپىلعا جەتكiزبەي iلiپ تۇسەدi. ەكi-اق شۋماقتان تۇراتىن «قۋتىڭداعان قۋ بيسەندi» وقىپ كورiڭiزشi:
قۋتىڭداعان قۋ بيسەن،
ءوتiرiكشi سۋ بيسەن.
ماعان ساتتى بiر اتتى
ءشارتiك قارىن سۇر اتتى،
قازاناتتاي قامپيتىپ،
ءتۇرiمەنەن توق قىلدى.
ون بەس كۇننiڭ iشiندە
ءۇش قامشىمدى جوق قىلدى.
مەنiڭشە، بۇل جولداردى ءتۇسiندiرiپ، تالداپ جاتۋدىڭ قاجەتi جوق.
قاشاعان تەك الگiندەي قاسيەتسiزدiكتەرمەن عانا كۇرەسiپ وتپەگەن، سونىمەن بiرگە ول — جىلاعاندى جۇباتقان، جاقسىلىققا تiلەك ايتقان، ەلiنە باتا بەرگەن ۇلكەن جۇرەك يەسi. ونىڭ ءوزiنiڭ زامانداسى ارالبايعا ايتقان جۇباتۋىن تەبiرەنبەي وقۋ مۇمكiن ەمەس:
زامانداسىم ارالباي،
تۇياعى ءبۇتiن سۇڭقار جوق،
قاناتى ءبۇتiن سۇڭقار جوق.
كەڭ پەندەدە iنi جوق،
Iنiسiز جاننىڭ كۇنi جوق.
كەيبiرەۋدە اعا جوق،
اعاسىز جاندا جاعا جوق.
كەيبiرەۋدە بالا جوق،
بولماسا پەرزەنت شارا جوق.
بۇل جالعىزىنان ايرىلىپ، زار جىلاپ وتىرعان ارالبايدى عانا ەمەس، بiر بالاسىن جەرگە بەرiپ، تۇياقسىز ءوتiپ بارا جاتقان ونىڭ ءوزiنە دە ايتقان جۇباتۋى. ارالباي قاسiرەتi — قاشاعاننىڭ ءوز باسىنىڭ دا قاسiرەتi.
ال «تويباستارى» — كەلەر ۇرپاققا جاقسى تiلەك، باتا. بiراق نەگە ەكەنi بەلگiسiز، قاشاعاننىڭ وسى جاقسى تiلەك، اق باتاسى تويلاردا كوپ ورىندالا بەرمەيدi. مۇنى ۇركەردەي بوپ كورiنiپ كەلە جاتقان جاس جىرشىلار ەسكەرگەنi ءجون.
قاشاعاننىڭ مەنiڭ ءوز باسىمدى كەرەمەت تاڭقالدىراتىن تاعى بiر قىرى — ونىڭ ولەڭدەرiنiڭ تەرەڭ فيلوسوفيالىلىعى. «بۇل دۇنيەدە نە جەتiم» دەگەن ولەڭiنiڭ تەك باس جاعىنداعى ءتورت جولىن عانا وقىپ كورiڭiزشi:
— بۇل دۇنيەدە نە جەتiم؟
— كiم قاجەتسiز بولسا سول جەتiم.
حاكiمi ءادiل بولماسا،
بۇقارا بايتاق ەل جەتiم.
وسى جولداردى زەر سالىپ، وي توقتاتىپ تاعى بiر وقىپ شىعىڭىزشى. بۇل سوزدەر دۇنيە ءجۇزi وي الىپتارىنىڭ سوزدەرiمەن يىق تiرەستiرiپ تۇرا الاتىن سوزدەر ەمەس پە! تۇك تە اسىرىپ ايتىپ وتىرعام جوق. تاعى دا وقىڭىز. نە جەشiم دەگەن سۇراققا: «كiم قاجەتسiز بولسا سول جەتiم»، — دەپ تۇر عوي. شىنىندا دا، ودان وتكەن جەتiمدiك بار ما؟ اكەسi جوق تا، شەشەسi جوق تا جەتiم ەكەن. نەتكەن ايانىشتى. وسى بiر جولدى عانا وقىعاننان كەيiن، ءسوز جوق جان-جاعىڭا قارايسىڭ، قارايسىڭ دا نە قوعامدا، نە ءومiردە iسi جوق، قاراقان باسىن عانا كۇيتتەپ، تويعانىنا كۇپتi، كيگەنiنە ءماز جانداردى كورiپ، ايايسىڭ. ونان كەيiنگi: «حاكiمi ءادiل بولماسا، بۇقارا بايتاق ەل جەتiم»، — دەگەن جولدارى شە؟ باسقا باسقا، تالاي-تالاي حاكiمدەردەردiڭ ءادiلەتسiزدiگiنەن سۇيەگiمiز قان قاقساپ، جانىمىز قان جىلاعان بiز بۇل سوزدەردiڭ پارقىن جاقسى سەزiنەمiز. ونىڭ پارقىن عۇمىر بويى سول ءادiلەتسiزدiكتەردiڭ زاردابىن تارتىپ، سونىڭ سوققىسىنا جەتiم قۇساپ جاسىپ، جەتiم قۇساپ جاۋتاڭداپ كەلە جاتقان بiز بiلمەگەندە، كiم بiلەدi؟!
قاشاعان اقىننىڭ تاعى بiر «جانە بiر جايدى ايتايىن» دەپ اتالاتىن ولەڭi ءوزiنiڭ سونىلىعىمەن، توسىندىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدi. جالپى، قاشاعان توسىن ءسوز، توسىن ويدىڭ اقىنى. ول ەشكiمدi دە قايتالامايدى، سونان كەيiن ءوزiن ەشكiمگە قايتالاتقىزبايدى. جاراتىلىسى وزگە، بiتiمi بولەك اقىن. ونى تەك تالماي زەرتتەۋ كەرەك. الگi ولەڭگە قايتا ورالايىق. بiر تورعاي اعاشتىڭ بويىنان قۇتىرعان قۇرت تاۋىپ جەيدi. قۇتىرعان قۇرت جەگەن تورعاي دا، ارينە، قۇتىرادى. قۇتىرعان تورعاي نەنi تىڭداسىن. ول ەندi بۇركiتكە شابادى. بۇركiت ونى بiر-اق قىلعىتادى. بiراق ول قۇتىرعان تورعاي عوي. ەندi بۇركiت قۇتىرادى. بۇركiت ءنان بالىققا تۇسەدi. بالىق تا اپ-ساتتە قۇتىرىپ شىعا كەلەدi. قۇتىرعان بالىق سۋعا سىيسىن با؟! ول موڭكiپ، تۋلاپ ءجۇرiپ، سىرتقا شىعىپ قالادى. سىرتقا شىققان ولجانى بۇكiل ەل بوپ جەيدi. ەندi بۇكiل ەل قۇتىرادى. بiرiن بiرi توناپ، بiرiن بiرi تالاپ، بiرiن بiرi جەپ، بۇكiل ەل قۇرىپ كەتەدi.
بالىقتى جەدi ەلi الىپ،
جەگەن ەلدەر قۇتىردى.
بiرەۋلەردi بiرەۋ جەپ،
ازايعان ءسويتiپ قاي حالىق؟
بۇل — كiم-كiمدi دە ۇلكەن ويعا قالدىراتىن ولەڭ. بالە ءسال نارسەدەن باستالاتىنىنان حابار بەرەتiن ولەڭ. شىنىندا دا سولاي ەمەس پە؟! قازiر كiشكەنتاي عانا قۇتىرعان قۇرت-سوزدەن ەل ءبۇلiنiپ جاتقان جوق پا؟ بۇل ولەڭ ءسال نارسەگە دە سەرگەك بولۋعا، ءسال نارسەگە دە جiتi قاراۋعا ۇيرەتەدi.
قاشاعان اقىننىڭ مەرەيلi تويىن، بيىل ارىسى رەسپۋبليكا، بەرiسi ءوز جەرi بولىپ، ۇلان-اسىر توي قىلىپ وتكiزۋگە دايىندالىپ جاتىر. ونىڭ جاتقان جەرiنە كوزدiڭ جاۋىن الاتىنداي قازiرگi سالىنىپ جاتقان ەسكەرتكiشتەردiڭ iشiندەگi ماڭداي الدىسى بوپ سانالىپ، كۇمبەزدi كەسەنە كوتەرiلدi.
ماڭعىستاۋدىڭ قاي تۇكپiرiنەن دە قاشاعان ەسiمi جيi-جيi اۋىزعا ءتۇسiپ، قاشاعان سوزدەرi جيi-جيi ەستiلە باستادى. بۇل — قاشاعان ءالi دە تiرi، ونىڭ رۋحاني عۇمىرى سالا-سالا بوپ جالعاسىپ، وركەشتەنiپ، جوتالانىپ كەلە جاتىر دەگەن ءسوز. ياعني بۇل — قاتەپتi قارا نارداي قايراتتى قاشاعان اقىن، ماڭعىستاۋدىڭ ەڭ باستى ءسوزiن قومىنا تەڭدەپ، ەرتەڭiنە قاراي ماڭ-ماڭ باسىپ كەتiپ بارا جاتىر دەگەن ءسوز.
You Might Also Like
-
ماحامبەت جىلى اتانعان وسى جىلدىڭ جازى باستالار تۇسىندا اتىراۋ جەرiندە ايتا-ايتا جۇرەتiن، رۋحاني كەڭiستiگiمiز ءۇشiن ەلەۋلi دە، ەرەك قالپىمەن ەستە ساقتالاتىن ادەبي بiر وقيعا بولىپ ءوتتi. ول — ماح...
-
ونى و باستا قوڭىراۋ ەتiپ تابيعات پەن ۋاقىت ەكەۋi بiرلەسiپ قۇيسا كەرەك. سiلكiنiپ قالعان كەزiندە ونىڭ ءوز بويىنان جاسىننىڭ جارىعىنداي-قىپ-قىزىل وت شاشىراپ، تiرشiلiكتiڭ دەمiندەي ورتتەي ىستىق لەپ ۇراتىن...
