اسقاق رۋح اقىنى
بiز ماعجاندى ۇزاق كۇتتiك.
بiز ماعجاندى زارىعىپ، سارعايىپ كۇتتiك.
بiز ەندi ونىمەن كەزدەسۋدەن ءۇمiت تە ۇزە باستاعانداي ەدiك...
بiز ەندi ءومiردiڭ حالقىمىزدىڭ قاسيەتi مەن قاستەرiنە تامىر سالعان، حالقىمىزدىڭ قاسiرەتiنەن قارا جامىلىپ، سوعان قابىرعاسى قاقىراپ سوگiلگەن، ءوز ۇلتىنىڭ تۇمانداي قالىڭ مۇڭىنا تۇمشالانىپ، بالقىعان قورعاسىنداي ءارi ىستىق، ءارi اۋىر كوز جاسىنا شومىلعان، مىناۋ تايقى ماڭداي قۋ تاعدىردىڭ زاپىرانىن iشiپ، ۋىن ۇرتتاعان ماعجان دەپ اتالاتىن جۇمباق الەمنiڭ ەسiگiن اشىپ، تابالدىرىعىن اتتاماي وتەتiن شىعارمىز دەپ ويلاعانبىز.
بiراق ماعجانعا زاپىرانىن iشكiزiپ، ۋىن ۇرتتاتقان بۇل قۋ تاعدىردىڭ دا كەي-كەيدە ىقىلاسى اۋىپ، نيەتi ءتۇسiپ كەتەتiن تۇسى بولسا كەرەك...
قۇلدىقتان تەڭدiككە، ەزگiدەن ەڭسە كوتەرۋگە ۇمتىلعان قۇبىلىستاردان تۋىنداعان ساياسي ساپىرىلىس كەزەڭدەر مەن الەۋمەتتiك الاساپىران تۇستار بiزدi ماعجانمەن قايتا قاۋىشتىردى.
ازاتتىققا قاراي الىسىپ-جۇلىسىپ ۇمتىلعان، ءتاۋبادان گورi تاۋەكەلگە كوبiرەك سۇيەنگەن سول بiر كەزەڭ قوزعالىسى بiر كەزدە ازاتتىق جولىنا باسىن تiككەن ماعجانداردى جەتi قات جەردiڭ استىنداعى جەتi شويىن ەسiكتiڭ ارعى جاعىنان سۋىرىپ الدى. ءدالiرەك ايتساق، حالىقتىڭ قاھارلى جويقىن قوزعالىسى ۇلتتىڭ ۇرانىن ۇرلاپ، رۋحىن تىعىپ ۇستاعان سول بiر جەتi قات جەردiڭ استىنداعى جەتi شويىن ەسiكتi تاس-تالقان ەتتi. ول شويىن ەسiكتەردiڭ ارعى جاعى قاندى سورىپ، سانانى كەمiرiپ جاتقان جەگiلەر مەن جەبiرلەر مەكەنi بولاتىن. ماعجاندار رۋحى ۇزاق جىلدار بويى سول جەگiلەر مەن جەبiرلەر تالاۋىندا جاتتى...
ماعجان جىر، ماعجان ءسوزدiڭ تەمiر تور، تار قاپاستان بوساپ شىققانىنا قانشاما جىل بولسا دا، ول تۋرالى بiر اۋىز ءسوز جازا الماعانىم سول پروسەستiڭ ۇزاققا سوزىلعانىنان بولسا كەرەك. ونىڭ ءۇستiنە، تالانت قاشاندا توسىن. ال توسىن الەممەن، تاعى دا ماعجان سياقتى توسىن الەممەن بiلiسiپ-ۇعىسۋ، ونىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىنا ءۇڭiلۋ، قالىڭىنا ەنۋ، تەرەڭiنە سۇڭگۋ، بiر سوزبەن ايتقاندا، ول الەمنiڭ تابيعاتىن جان-جۇرەگiڭمەن سەزiنۋ وڭاي شارۋا بولماسا كەرەك. ول دا ۋاقىتتى قاجەت ەتەدi. ارينە، ماعجان سياقتى الىپ تۇلعانىڭ بۇكiل ۇڭعىل-شۇڭعىلىنا ءۇڭiلiپ، ونىڭ تەرەڭiنە تۇگەل بويلاۋ مۇمكiن ەمەس. مەن بۇل جەردە ول الەمگە ءوز بولمىسىڭمەن، ءوز شاما-شارقىڭمەن ءۇڭiلۋ مەن بويلاۋدى ايتىپ وتىرمىن...
كوپ اقىن ادەتتە، ادەبيەت ەسiگiن تەك تازا اقىن رەتiندە اشادى. ياعني ولاردىڭ ولەڭدەرiنiڭ تۇلا بويىنان قۇداي بەرگەن تالانت تابيعاتى قوسپاسىز بالاۋسا قالپىندا عانا كورiنەدi. سوندىقتان دا ولاردىڭ ولەڭدەرi العاشقىدا نەگiزiنەن تابيعات كورiنiستەرi مەن سەزiم قۇبىلىستارى جايىندا بولىپ كەلەدi. بۇل كەرەك دەسەڭiز، تابيعي زاڭدىلىق. ويتكەنi تالانت تا بiر، بالاۋسا تال شىبىق تا بiر. ول شىبىق قۋاتتانۋ ءۇشiن ءومiر مەن تiرشiلiكتiڭ تەرەڭ قاتپارلارىندا جاتقان قۇبىلىستاردان، كوز مايىن تاۋىسار قۇنارلى iلiم-بiلiمنەن، قۇيقالى ءداستۇر توپىراعىنان تامىر تارتۋى، ول شىبىق قايراتتانۋى ءۇشiن زامان مەن ۋاقىت جەلiنiڭ ءوتiندە تۇرىپ، بۋىن قاتايتۋ كەرەك. سونداي تەزدەن وتكەننەن كەيiن بارىپ، ونىڭ ازاماتتىق بيiك تۇلعاعا كوتەرiلۋi مۇمكiن.
ال ماعجان وسى بiر بالاۋسا، بالعىن كەزەڭدi باستان كەشiرمەي ادەبيەت ەسiگiن اقىندىقپەن بiرگە، ازاماتتىق iرiلiكپەن، ۇلكەن تۇلعاعا ءتان ورەلi مiنەزبەن اتتادى. ول قىرشىنداي جاس كەزiندە-اق ءارi اقىن، ءارi ازامات بولا بiلدi. ياعني ول وزگەلەردەي اقىن بولىپ تۋىپ، سونان كەيiن بارىپ ازاماتتىق تۇلعاعا كوتەرiلگەن جوق، ول و باستا اقىن ازامات بولىپ تۋدى. بۇل — وتە سيرەك كەزدەسەتiن تالانت. بۇل وتە — سيرەك بەرiلەتiن تابيعات سىيى. ۇلى تابيعات ونىڭ اقىندىعىن ازاماتتىعىمەن قوسا دۇنيەگە كەلتiرگەن. سوندىقتان بولسا كەرەك، كوپ-كوپ اقىنداردىڭ ازاماتتىق بولمىس-بiتiمiن ءسوز ەتپەي-اق، ولاردىڭ تازا اقىندىعىنا توقتالا بەرۋگە بولادى، ال ماعجانعا ولاي ەتە المايسىز. ماعجاننىڭ اقىندىعىنان ازاماتتىعىن، ازاماتتىعىنان اقىندىعىن اجىراتىپ سويلەۋ مۇمكiن ەمەس. ونىڭ، باسقاسىن بىلاي قويعاندا، بۇكiل ۇيقاس، ۇيلەسiم، تىنىس بەلگiلەرiنە دەيiن وسى ۇعىممەن تۇتاسىپ كەتكەن. ماعجاندى بولشەكتەپ قاراستىرام دەۋ — ونىڭ تابيعاتىنا قارسى شىعۋ.
كەڭ جەرi كۇننەن كۇنگە قۇرىپ جاتىر،
سۇر جىلان ءقانىن-سولiن سورىپ جاتىر.
اۋەلدە جۇرت بيلەگەن ادامداردى
ءتاڭiرi كۇننەن-كۇنگە ۇرىپ جاتىر.
مiنە، ءالi جيىرماعا دا جەتپەگەن ماعجان ادەبيەتتiڭ اۋىر ەسiگiن وسىلاي اشىپ، بيiك تابالدىرىعىن وسىلاي اتتاعان. تاعى دا ماعجان ادەبيەتتiڭ ەسiگiن اشىپ، تابالدىرىعىن اتتاعان بويدا، العا وزۋدان يمەنiپ، بوزوكپەلiك پەن بوستەكiلiك تانىتىپ، بوساعادا تۇرىپ قالماپتى، بiردەن ءتورiنە بەت الىپتى. مەن «ءتور» دەگەندە، بۇل جەردە قۇرمەت پەن سىي-سياپاتتى ايتىپ وتىرعان جوقپىن. كوتەرەر جۇگiن ايتىپ وتىرمىن. ولاي دەيتiنiم، الگi ولەڭ جولدارىن سول كەزدە بولسىن، ونان كەيiنگi سور كەزەڭدە بولسىن، ون سەگiزدەگi بالاڭ بوزبالا تۇگiلi، كۇنi كوتەرiلiپ، ايى تولىسقان دەگەن اقىنىڭىز دا ءدال وسىنداي قۋاتپەن، ءدال وسىنداي كەسەكتiكپەن ايتا العان جوق. اتان تۇيەنiڭ تەرiسiندەي الىپ دالا بالانىڭ ۇلتاراعىنداي بولىپ، كۇن-كۇن سايىن تارىلىپ بارا جاتسا، ول دا ءسولiنەن ايرىلىپ، سورى قايناپ قالسا، ەجەلدەن توبەسiنە بيشiك ءۇيiرiپ بوگدە جۇرت بيلەپ كەلگەن سورلى قازاققا ءتاڭiرiنiڭ راحىمى قۇلاپ، اۋليە-امبيەلەردiڭ شاپاعاتى تۇسپەسە، نە iستەيسiڭ؟! اشىناسىڭ. وزەگiڭ ورتەنiپ، زىعىرىڭ قاينايدى. مiنە، وسى بiر وزبىرلىقتى، زورلىق-زومبىلىقتى، ءالi قازاق دالاسىن ەندەپ جايلاپ الا قويماعان سوناۋ عاسىر باسىندا تۇگiلi، بۇكiل قازاقتىڭ بوساعاسىن بۇتارلاپ، تابالدىرىعىن تالقانداپ، ءوز جەرiنەن مۇلدە ىعىستىرىپ تاستاعان عاسىر اياقتالۋعا جاقىن بۇگiنگە دەيiن دە تالايىمىز كورە العان جوقپىز عوي. ال ونى ماعجان بار بولعانى ون سەگiز جاسىندا كورگەن!
ماعجان ازاماتتىعى — ەرەكشە، مۇلدەم تۋمىسى بولەك ازاماتتىق. ول ەشۋاقىتتا دا ەلiم دەپ ەكiلەنiپ، جەرiم دەپ جەلپiنiپ كەتپەيدi. ونىڭ قاي ءسوز، قاي ولەڭi دە ەلiم دەپ ەگiلiپ، جەرiم دەپ ەمiنiپ تۇرادى. وعان قۇر داڭعىرا، بوس دابىل جات. بەينە بiر ول ءار ءسوزiن حالىق كومەيiنە تاس بوپ تىعىلعان وكسiك، ىزادان الاتىن سەكiلدi.
ماعجان كۇيزەلەدi، كۇيiنەدi، كۇرسiنەدi، ۋھiلەيدi. ول بەينە بiر ەكi يiنiنەن دەم الىپ تۇرعان قاسiرەت كورiگiندەي...
بۇل دۇنيەدە ءدال ماعجان سەكiلدi حالقىنىڭ قامىن ويلاي-ويلاي تولارساقتان قايعىنىڭ قارا سۋىن كەشiپ، حالقىنىڭ ەرتەڭiنە زارىعا-زارىعا، مۇڭ مەن زاردىڭ ءزارلi ۋىن iشكەن قازاق اقىنى، بولعاننىڭ ءوزiندە دە، بiرەن-ساران شىعار؟! ول قايعى سۋىنىڭ شەگi — قيىرسىز بولعانى، ول مۇڭ مەن زار ۋىنىڭ تۇلا بويدى مەڭدەپ العانى سونشا، ماعجان ءۇشiن دۇنيەدە ءلاززات بولماعان سەكiلدi. ول، تiپتi، «دەنەسiن ىسىتىپ، سۋىتىپ جiبەرەتiن» سايراعان بۇلبۇل ءانiنە دە راقات سەزiنiپ، ءلاززات تاپپايدى. قۇيقىلجىعان بۇلبۇل ءانiن تىڭداپ وتىرىپ تا ەڭسەسiن باسقان مۇڭدى، جانىن جەگەن كۇيiكتi سەرپiپ تاستاي المايدى. بۇلبۇلعا مۇڭ شاعادى:
بۇلبۇل قۇس! كوزiمدە جاس، كەۋدەمدە وت
تولىپ، مەن ساعان كەلدiم، iشiمدە شوق.
دەرتiمە سەنەن عانا دارمەن بولار،
باسقادان، انىق بiلدiم، ەش پايدا جوق.
سوندا، شىنىندا دا ماعجان ءۇشiن ءلاززات مۇلدە بولماعانى ما؟ ول بۇل سۇراققا «ءلاززات قايدا؟» دەگەن ولەڭiندە ءوزi دە جاۋاپ iزدەستiرەدi. سونىمەن، بويدى بيلەپ، ويدى الاتىن ءلاززات قايدا ەكەن؟ جالپى ءلاززات دەگەن بويدى بيلەپ، ويدى الاتىن قۇبىلىس پا؟ اقىندى تىڭدايىقشى:
ويىندا ما بوس وتكەن؟
قايعىلى اۋىر ويدا ما؟
ءجۇيرiك تازى سالۋ مەن
قىزويناق ءيا تويدا ما؟
بايقاپ وتىرسىز با، ولەڭنiڭ ەكiنشi جولى «ءلاززات دەگەن قايعىلى اۋىر ويدا ما» دەپ تۇر عوي. ماعجان ءلاززاتتى قايعىنىڭ تاپ ءوزiنەن قاراستىرادى. ول بۇل ولەڭiن:
جۇرتتىڭ قامىن كوپ ويلا،
ۋايىم-قايعى جەپ ويلا!
ارتتا قالعان سورلى جۇرت
العا باسسىن دەپ ويلا، —
دەپ اياقتايدى. اقىن ەلدiڭ قامىن جەۋدەن وتكەن ءلاززات جوق دەپ بiلەدi. مiنە اقىن بولمىسى، مiنە ونىڭ ازاماتتىق تۇلعاسى!
مەنiڭشە قۇدiرەتتi تابيعات — انا و باستا ماعجان تالانتىن دۇنيەگە كەلتiرەردە ونى الدىمەن حالىقتىڭ كوز جاسىنا يلەپ العان سەكiلدi. ال حالىقتىڭ كوز جاسى سiڭگەن سوزدەر قاشاندا ىزالى، قاشاندا كەكتi. حالىقتىڭ كوز جاسى سiڭگەن سوزدەر ەشۋاقىتتا دا بوركەمiك، ەز بولمايدى. ويتكەنi، قانداي بiر حالىق تا بوركەمiك، ەز ەمەس! حالىقتىڭ قاسiرەتi كوز جاسىنا يلەنگەن سوزدە قانى قايناعان ىزا مەن نامىس جانىعان كەك قانا بولادى:
ويلاماي وتقا تۇسكەن نەتكەن جانبىز،
ءسوز ۇقپاس مىلقاۋ، مەڭiرەۋ، جۇرگەن جالعىز.
كورiنبەس كوزگە تۇرتسە قاراڭعىدا،
ياپىرىم-اي، قالدىق پا، راس، تiپتi تاڭسىز؟!
تاقاۋلى تاماعىنا وتكiر پىشاق،
تەك جاتىر تۇياق سەرiپپەي سوندا دا اڭسىز.
تىڭداماس، سوزگە تۇسپەس، ىرىققا كونبەس،
بولدى ما قايران قازاق تاستاي جانسىز؟
اقىننىڭ جۇرەگiن شوققا قارىپ، جانىن تاباعا قۋىرىپ جازعان بۇل ولەڭدi سiز، قانشاما اۋىر بولسا دا، ۇنجىرعاڭىز ءتۇسiپ، بور بورلىپ ەزiلiپ، سۋ بولىپ ەگiلiپ وقىمايسىز. سiز بۇل ولەڭدi بۇكiل تۇلا بويىڭىزبەن جۇدىرىق بولىپ ءتۇيiلiپ، نايزاعايلى بۇلت بولىپ تۇنەرiپ وقيسىز.
بiز ءبارiمiز دە ءوز جەرiمiزدiڭ پاتريوتىمىز، ءوز ەلiمiزدiڭ پەرزەنتiمiز دەيمiز. بiز بۇل سوزدەردi كەز كەلگەن جەردە دابىستاپ شاقىرىپ، داۋىستاپ ايتا الامىز. قۇدايعا شۇكiر، كەز كەلگەن جەردە باسشىلىعىمىز دا، قوسشىمىز دا ونىڭ ارىن ارلاۋعا، نامىسىن جىرتۋعا جاراپ قالدى. بiز ءبارiمiز دە، تاعى دا قۇدايعا شۇكiر، ەشكiمنiڭ الدىندا يمەنبەستەن جەرiمiزدi دە، ەلiمiزدi دە ماقتان تۇتا الامىز. ولاردى ءولiءپ-وشiپ سۇيەمiز، قادiرلەپ قاسيەت تۇتامىز. سولاي ەكەنiنە مەن ءوز باسىم ينەنiڭ جاسۋىنداي كۇمان كەلتiرە المايمىن. بiراق بايقايسىزدار ما، بiزدiڭ كوبiمiزدiڭ ەلiمiز بەن جەرiمiز ءۇشiن ماقتانىشىمىز بەن وعان دەگەن ءسۇيiسپەنشiلiگiمiز تىم بiرجاقتى سياقتى. بiز ايتساق، الدىمەن اۋزىمىزعا ونىڭ كوكوراي شالعىنى، ايدىن كولدەرi، اسپان ارقالاپ تۇرعان اسقار تاۋلارى، شۋدالارى جەلكiلدەگەن ورمان-توعايلارى، سونداي-اق سول ەل مەن جەردiڭ سەرمەسە — سەمسەرi، قورعانسا — قالقانى بولعان باتىر-ساربازدارى، اسپانداعى اققۋلارمەن قوسىلىپ ءان شىعارعان سال-سەرiلەرi، بەرەكە-بايلىعى تايقازانداردان تاسىپ-توگiلگەن استارى مەن تويلارى، كوز بەن ءقوڭiلدi قاتار ارباعان ۇكiلi سالتاناتتارى مەن قوڭىراۋلارى كوش جەردەن كۇمبiرلەپ ەستiلەتiن كەرۋەن-كەرۋەن كوشتەرi تۇسەدi. سولاردى ماقتان تۇتامىز، سولاردى جان-جۇرەگiمiزبەن قۇلاي سۇيەمiز. سوندىقتان دا بiزدiڭ بار سۇلۋ سازدارىمىز سولارعا توگiلiپ، بار اسىل سوزدەرiمiز سولارعا شاشىلادى. دۇرىس-اق... بiراق جەر-قونىسىڭدى، ەل-جۇرتىڭدى سۇيسەڭ، الالاماي ءسۇي. ونىڭ شولپىلارى سىڭعىرلاعان ۇكiلi ارۋىن قالاي سۇيسەڭ، كوسەۋ ۇستاپ، قۇل شىعارعان قارا قەمپiرiن سولاي ءسۇي. ول ەل مەن جەردiڭ ۇران شاقىرىپ ايقايلاسا — ايبارى، بەلiن بۋىنىپ، بەس قارۋىن تاعىنسا — قالقانى بولعان باتىرىن قالاي سۇيسەڭ، مالاقايى جاپىرايىپ، قوي سوڭىندا جۇرگەن قويشىسىن سولاي ءسۇي. ول ەل مەن جەردiڭ توگiلگەن كۇمiستەي بولىپ جالتىراپ جاتقان ايدىندى كولدەرiن قالاي سۇيسەڭ، قۇم سۋىرىپ، قۇيىن ۇشىرىپ تۇرعان اڭىزاقتى شولدەرiن سولاي ءسۇي. ولاي ەتە المادىڭ با، وندا ول جارتىكەش ءسۇيۋ. ال جارتىكەش سۇيۋدەن وتكەن وپاسىزدىق جوق. بۇل رەتتە ەل مەن جەرگە دەگەن ماعجان ءسۇيiسپەنشiلiگi — ماڭداي تيگiزiپ، تاۋەپ ەتەرلiكتەي ۇلى ءسۇيiسپەنشiلiك. ءسوزiمiزدiڭ راستىعىنا كوز جەتكiزۋ ءۇشiن ونىڭ «سۇيەمiن» دەگەن ولەڭiن وقىپ شىعىڭىزشى. ال ول ولەڭدi تۇگەل وقىماۋ كۇنا:
كۇلدەي كۇڭگiرت شاشى بار،
توقسان بەستە جاسى بار،
كوز دەگەنiڭ — سۇپ-سۇر كور،
تاسبيىق ساناپ بۇگiلiپ،
جەرگە قاراپ ءۇڭiلiپ،
كورشە اۋىر كۇرسiنەر،
مەنiڭ بiر قارت انام بار.
نەگە ەكەنiن بiلمەيمiن،
سول انامدى سۇيەمiن!
كوزiندە كوك نۇرى جوق،
اۋزىندا جۇماق جىرى جوق،
جالىنسىز، ۋسىز قۇشاعى،
يiرiلمەيدi جىلانداي،
ءسوزi دە جوق قۇرانداي،
بiلگەنi — قازان-وشاعى،
جابايى عانا جارىم بار.
نەگە ەكەنiن بiلمەيمiن،
سول جارىمدى سۇيەمiن!
ۇيقى باسقان قاباعىن،
باستىرا كيگەن تىماعىن،
جالقاۋلىقتى جار كورگەن،
جۇرگەن ەسكi زاڭىمەن،
الدىنداعى مالىمەن
بiرگە جۋساپ، بiرگە ورگەن
الاش دەگەن ەلiم بار.
نەگە ەكەنiن بiلمەيمiن،
سول ەلiمدi سۇيەمiن!
ساعىمى سايران قۇرادى،
بورانى ۇلىپ تۇرادى،
قىسى — اق كەبiن، جازى — سارى،
ورمانى جوق، سۋى جوق،
تاۋى دا جوق، سۋى جوق،
ماڭگi ءولiك ساحاراسى —
سارىارقا دەگەن جەرiم بار.
نەگە ەكەنiن بiلمەيمiن،
سول ارقامدى سۇيەمiن!
مiنە، ەل مەن جەرiمiزدi ءدال وسى ماعجانداي، بار شىندىعىمىزبەن، ەشتەڭەنi جاپسىرىپ، جاماماي، ەشنارسەنi جىلتىراتىپ بوياماي، سول قالپىندا العاۋسىز سۇيە الامىز با؟ سۇيە الساق وندا بiز باقىتتىمىز. سۇيە الساق، وندا بiز ناعىز قازاق ەركەگiنiڭ كiندiگiنەن جارالعان ازاماتپىز، ناعىز قازاق ايەلiنiڭ قۇرساعىنان شىققان پەرزحەنتپiز.
ەل مەن جەرگە دەگەن شىن ءسۇيiسپەنشiلiكتە كۇپسiپ سويلەۋ دە، كوتەرiلiپ سويلەۋ دە بولماۋعا تيiس. قالاي دەگەنمەن دە، كۇپسiپ، كوتەرiلiپ سويلەۋدە جاساندىلىق بولادى. ەل مەن جەر دە — اكەڭ مەن اناڭ. اكەڭ مەن اناڭا دەگەن ءسۇيiسپەنشiلiكتە جاساندىلىق بولسا، نە بولعانى؟! مەنiڭ بۇل جەردە قازىمىرلىق كورسەتiپ، قادالىپ سويلەپ وتىرعانىم، كەيiنگi كەزدە بۇكiل جۇرت وزدەرiنiڭ ارعى تەكتەرiن قالاي دا باتىر-باھادۇرلەرگە، بي-بولىستارعا، ءارۋاقتى ادامدار مەن جىرشى-جىراۋلارعا تەلiپ، سولارعا اپارىپ تiرەپ قويۋعا اۋەستەنiپ كەتتi. ولاردى تىڭداپ وتىرساڭىز، ارعى زاماندا قوي باعىپ، كوتەن جەگەن قازاق ەركەگi، تەزەك تەرiپ، قۇرت قايناتقان قازاق ۇرعاشىسى بولماعانداي. بەينە بiر ارعى اتالارىمىز تۇگەلiمەن قالقاندارى قاڭعىرلاپ، سەمسەرلەرi جارقىلداپ وتكەن باتىر نەمەسە جiبەك شاتىر iشiندە، قۇس توسەكتiڭ ءۇستiندە شالقايىپ جاتىپ تورەلiك ايتقان بي، شەشەلەرiمiز شەتiنەن تولعان ايداي تولىقسىپ، تال شىبىقتاي بۇرالىپ، باتىر مەن باھادۇرلەردiڭ جان جارلارى نەمەسە باسىنا قارقاراداي كيمەشەك كيiپ، بي مەن بولىستاردىڭ قاسىندا سىرباز سىزىلىپ، كەربەز كەرگiپ وتىرعان ءبايبiشە بولىپ وتكەندەي.
ءاسiلi، كۇپسiپ سويلەۋ — كوسەگە كوگەرتپەيدi.
سiز ماعجان تەگiنە ءۇڭiلiپ كورiڭiزشi. ول جەتi اتاسىنان بەرi ءورiسi مالعا اينالاسى جانعا تولى بۇكiل اقمولا اتىرابىنا اتى ءمالiم بەكەن بولىستىڭ بۇلاڭداعان بالاسى عوي. شەشەسi گۇلسiمنiڭ دە كوزi اشىق، كوكiرەگi وياۋ جان بولعان. بۇل جەردە ماعجان ءوز وتباسىنىڭ ەمەس، حالىق پەرزەنتi، بولىپ سويلەپ وتىر. ال حالىق پەرزەنتi ەگەر ول شىن حالىق پەرزەنتi بولسا، جاۋىردى جابا توقي المايدى، جوقتى بار ەتiپ كورسەتپەيدi.
وسى جەردە بiر دەن قوياتىن ماسەلە، ماعجان ۇعىمىنداعى سارىارقا بiزدiڭ ۇعىمىمىزداعى سارىارقا ەمەس، ودان الدەقايدا كەڭ. ولاي دەيتiنiمiز، ونىڭ «وتكەن كۇن» ولەڭi بىلاي باستالادى:
ەدiل، جايىق، سىرداريا —
بەلگiلi جۇرتقا ەسكi سۋ.
ءتاتتi، ءدامدi، تارماقتى
ۇزىن ەرتiس، جەتiسۋ.
وسى بەس سۋ اراسى
سارىارقا دەگەن جەر ەدi.
تۋىپ-وسكەن بالاسىن
«ايبىندى ەر الاش» — دەر ەدi.
بiزدiڭشە، بۇل سوزگە تالاسۋدىڭ ءجونi جوق. ەندi بiز بەس سۋدىڭ — ەدiل، جايىق، سىرداريا، ۇزىن ەرتiس، جەتiسۋدىڭ اراسىن الىپ جاتقان سارىارقانىڭ ۇلى ماعىناسىنا قايتا ورالۋىمىز كەرەك. ونى قازiرگiدەي الدەكiمدەردiڭ ءوزiمشiلiك ەگويزمiنەن دۇنيەگە كەلگەن تار اۋماقتا قاراستىرۋعا بولمايدى.
ەندi بiز قايتادان ماعجاننىڭ «سۇيەمiن» اتتى ولەڭiنەن تۋىنداعان تەگiمiز بەن تامىرىمىز تۋرالى اڭگiمەمiزگە قايتا ورالايىقشى. راس، ماعجان دا تەگiن، تامىرىن قاراستىرعان. سول تەگi مەن تامىرى ءۇشiن ماقتانىپ، اسپان استىنا سىيماي، تاۋ بولىپ قوزعالىپ، ارناسىنا سىيماي، تەڭiز بولىپ اسىپ-توگiلگەن. بiراق ول ءوزiنiڭ جەكە باسىنىڭ ەمەس، ءوز حالقىنىڭ تامىرىن، ءوز ۇلتىنىڭ تەگiن قاراستىرعان. سول ءۇشiن دە وعان ۇلتشىل، ءتۇرiكشiل دەگەن ايدار تاعىلىپ، ونىڭ بۇكiل عۇمىرى قۋعىن-سۇرگiننiڭ قىل تۇزاقتى قۇرىعىنىڭ استىندا، بالە-جالا ۇشكiرگەن سۋماڭداعان سىرىعىنىڭ ۇشىندا وتكەن. سول قارعىس اتقىر قۇرىق ۇستاپ وتىرعان وتارشىلدىق وكتەمدiك اقىرىندا ونى، قانشا قۇتىلام دەپ ايلا-ارەكەت جاساسا دا، قۇرتىپ تىندى. سول قۇرىق پەن سىرىقتى قولىنا ۇستاپ وتىرعان وتارشىلدىق وكتەمدiك، يمپەريالىق وكتەمدiك ونى «اقتاپ» وتىرىپ تا سول «قاتەلiگiن» بەتiنە تالاي باستى ەمەس پە؟ 1989 جىلى شىققان كiتابىنا ەنبەي قالعان اتاقتى «ورال» ولەڭiنە دەن قويساق، وسى جايدى انىق اڭعارامىز.
مادەنيەتتi، ونەرلi، قاراپايىم، دوس قۇشاق رەسەيدiڭ ەمەس، وزگە جۇرتتىڭ ەلiن توناپ، جەرiن تالاۋعا دەگەندە، سارى الا وقاسى جالتىلداپ، جەز مۇرتى ەدiرەيiپ شىعا كەلەتiن زورلىقشى رەسەيدiڭ قانقۇيلى ساياساتىنا قارسى جازىلعان وسى جىرى ءۇشiن اقىن ءارۋاعى ءوزi ولگەننەن سوڭ دا قىساستىقتىڭ قانداي اۋىر دا ازاپتى ءتۇرiن كورمەدi؟! اق پاتشا تۇسىنداعى يمپەريالىق پيعىل ءوز جالعاسىن قىزىل كەڭەستiڭ تۇسىندا دا اياماي تانىتتى.
ءتۇسi وزگەرگەنمەن، استامشىلدىعى، قۇلقىنى وزگەرگەن جوق. ماعجاننىڭ جالپى وتارشىلدىققا ايتقان مiردiڭ وعىنداي وتكiر ءسوزiن بولشيەۆيك يمپەرياسىنىڭ «جاندايشاپتارى» دا ءوز اتىنا ايتىلعان ءسوز دەپ ۇقتى. راسىندا دا سولاي ەدi. بۇل جەردە ماعجاننىڭ تiپتi دە قاتەلەسپەگەنiن ۋاقىت ءوزi دالەلدەدi.
ماعجان ءتۇرiكتiڭ تەگi مەن ءتۇرiن ايتقاندا، ودان ول ءجۇز بۇتاقتى، توقسان توراپتى شەجiرەلi تiن iزدەپ جاتپايدى. ودان ول ەلi مەن جەرiنiڭ قانات-قاۋىرسىنىن بىتىرلاتىپ جۇلىپ، ومىرتقا-قابىرعاسىن كۇتiرلەتiپ سىندىراتىن، اپات پەن وپات اكەلەتiن قانقۇيلى وتارشىلدىقتان قۇتقارار تiرەك پەن سۇيەنiش iزدەيدi. سول ءۇشiن كۇرەسەدi، سول ءۇشiن جانتالاسادى. الاسۇرادى. جان-جاعىنا قولىن سوزادى.
بiر كەزدە يەڭ سەنiڭ ءتۇرiك ەدi،
ورىن عىپ كوشiپ-قونىپ ءجۇرiپ ەدi.
قورىقپايتىن تاۋدان-تاستان باتىر ءتۇرiك
قوينىنا جايىمەنەن كiرiپ ەدi...
ەر ءتۇرiك ەن دالاڭا كورiك ەدi...
وتىرسا، كوشسە، قونسا — ەرiك ەدi.
تۇرعاندا باقىت قۇسى باستارىندا
Iرگەسi جەل، كۇن تيمەي، بەرiك ەدi، —
دەپ حالقىنا ارعى تەگiنiڭ كiم ەكەنiن تانىستىرىپ الادى دا، بۇگiندە وتارشىل ەزگiدە قالعان سول ءتۇرiكتەردiڭ مۇشكiل حالiن، مiسكiن كەيپiن ايتادى:
قاراشى ءتوڭiرەككە مويىن بۇرىپ،
التاي، ورال بويىندا تۇرعان ءتۇرiك.
اتى دا، زاتى دا جوق، دىبىسى جوق،
جوعالعان الدەقايدا iرiپ-شiرiپ...
سۇمدى بiر ۇرەيلi، قورقىنىشتى تۇستەن شوشىپ ويانعانداي سەلت ەتiپ باسىڭدى كوتەرiپ الاسىڭ. باسىڭدى كوتەرiپ الاسىڭ دا، جان-جاعىڭا قارايسىڭ. بiر كەزدە بۇكiل ورال، التاي ايماعىن «iرگەسiنە جەل، كۇن تيمەي»، تۇتاسقان مۇزداي بوپ جايلاپ جاتقان ءتۇرiك ەلiنiڭ ەندi ءار جەردە ارالشىق-ارالشىق بولىپ قالعانىن ۇعىپ، ماعجان كورەگەندiگiنە تاڭ قالاسىڭ. ماعجان بۇل جەردە قولدان كەلەر امال، iستەر شارا جوق دەپ مۇلدە ءتۇڭiلiپ، باز كەشۋدەن ادا. ەكi وكپەنi سىعىپ بارا جاتقان بۇل قۇرساۋ قاتەردەن شىعار جول iزدەستiرەدi. ول جول بiرەۋ-اق دەپ ۇعادى. ءتۇرiك ۇرپاعى باس قوسۋى كەرەك دەپ بiلەدi.
انامىز بiزدi ءوسiرگەن، قايران ورال،
موينىڭ بۇر، تۇڭعىشىڭا بەرمەن ورال!
قوسىلىپ باتىر ءتۇرiك بالالارى،
توقتاتپا، جولىن كەسiپ، تiزگiنگە ورال!
وسىدان كەيiن ماعجاندى كورەگەن دەمەي كور! وسىدان كەيiن ماعجاندى تەك قازاق ەمەس، بۇكiل ءتۇرiك قاۋىمىنىڭ ۇلى پەرزەنتi دەمەي كور! شىنىندا دا، قازiر بiز ماعجاننىڭ وسى وسيەتiن ورىنداپ جاتقاندايمىز. وسى جولدى باياعىدا نۇسقاعان قايران ماعجان ءتۇرiكشiل بولىپ تۇرمەگە ءتۇسiپ، ۇلتشىل بولىپ اقىرى كوزi جويىلدى-اۋ...
حالقىنىڭ بۇگiنiن ايتقاندا جانى ءتۇتiگiپ، سۇيەگi ۇگiتiلiپ سويلەيتiن، ەرتەڭiن ايتقاندا كۇيرەي ەزiلiپ، كۇيزەلiپ كەتەتiن ماعجاننىڭ وتكەنiن ايتقاندا ارۋاقتانىپ، ارقاسىنا قاراعايداي قارا جال بiتiپ شىعا كەلەدi:
تۇركiستان — ەكi دۇنيە ەسiگi عوي،
تۇركiستان — ەر ءتۇرiكتiڭ بەسiگi عوي.
تاماشا تۇركiستانداي جەردە تۋعان
ءتۇرiكتiڭ ءتاڭiرi بەرگەن نەسiبi عوي.
تۇراننىڭ شەتسiز-شەكسiز ءشولi قانداي،
تەڭiزدەي كەمەرi جوق كولi قانداي!
تۇراننىڭ داريا اتالعان وزەندەرi
تاسىسا، ءشولدi باسقان سەلi قانداي!
تۇراننىڭ تيان-شانداي تاۋى قانداي!
پار كەلمەس تيان-شانعا تاۋلار تالاي!
ەرiكسiز ەر ءتۇرiكتi ويعا الارسىڭ،
كوككە اسقان ءحانتاڭiرگە قاراي-قاراي.
وسى جولداردى وقىعاندا، ناعىز بiر نامىسسىز نايساپ، بارىپ تۇرعان قۇلاقكەستi قۇل بولماساڭ، قانىڭدا تەگiڭنiڭ لەبi، جانىڭدا ۇلتىڭنىڭ دەمi بولسا، وندا سەنiڭ دە كوكiرەگiڭ وكiنiش ارالاس ماقتانىشتان قاق ايىرىلىپ بارا جاتپاي ما؟ وسى جولداردى وقىعاندا، ەگەر سەن ناعىز تاريحي كوربادiك بولماساڭ، توماعاسى سىپىرىلعان قىرانداي ءدۇر سiلكiنiپ قالمايسىڭ با؟! مەنiڭشە، بۇكiل ءتۇرiك الەمiندە كەشە دە، بۇگiن دە ءوزiنiڭ ءتۇرiكتiك تەگiنە ماقتانعان، ونى سونشالىقتى ۇلى جۇرەكپەن ءدال ماعجانداي جىرلاعان اقىن جوق بولسا كەرەك. بۇل رەتتە ول — بiرەگەي. ماعجاندى بۇكiل تۇركi جۇرتى قازاق تiلiندە جىرلاعان ورتاق اقىنىمىز دەۋi كەرەك.
قاجەت دەسەڭiز، ونىڭ بويىنداعى رۋح تا — سول ەرتەدەگi ءتۇرiك زامانىنداعى ءتۇرiكتiك رۋح. بۇل تابيعات قۇبىلىسىنىڭ قۇدiرەتiنە شەك بار ما، سول ەرتەدەگi، ءتۇرiك زامانىنداعى شامان ءداۋiرiندەگi رۋح ماعجان بويىنان جارقىراپ كورiنەدi. ول تابيعاتقا، وتقا، كۇنگە تابىنادى. مۇسىلمانشىلىققا، دiنگە قۇلاي جىعىلا قويمايتىن، ونىسى بiرقاتار ولەڭدەرiندە /«مەشiت پەن اباقتى»، ت.ب./ ايقىن كوزگە ۇرىپ تۇراتىن ماعجاننىڭ كونە ءتۇرiك دۇنيەسiنiڭ رۋحىنا كەلگەندە قۇلاي جىعىلىپ، ولاردى اۋىزعا العاندا شاتىرلاپ، شامىرقانىپ كەتۋiنە تاڭ قالماسقا بولمايدى.
كۇننەن تۋعان بالامىن،
جارقىرايمىن، جانامىن،
كۇنگە عانا باعىنام.
ءوزiم — كۇنمiن، ءوزiم — وت،
ءسوزiم، قىسىق كوزiمدە — وت،
ءوزiمە ءوزiم تابىنام.
جەردە جالعىز ءتاڭiرi — وت،
وتتان باسقا ءتاڭiرi جوق، —
دەي كەلiپ:
كەيدە جىلان اربايتىن،
كەيدە اجداھا جالمايتىن،
سەسكەنبەس، سiءرا، كiم سەنەن.
شىنىندا، مەنiڭ ءوزiم دە — وت،
قىسىلعان قارا كوزiم دە — وت،
مەن وتتانمىن، وت مەنەن.
جالىنمىن مەن، جانامىن،
وتتان تۋعان بالامىن، — دەيدi.
بiزدiڭ ءزاۋزات قورىمىز قانشاما رەت تاس تالقانى شىعىپ بۇزىلىپ، قانشاما رەت تالان-تاراجعا ءتۇستi دەسەڭiزشi! بiراق ول قاسيەتتi قور، حالىق امان بولسا، قايتا جاساقتالىپ، ۇلت تiرi قالسا قايتا تۇزەلەدi ەكەن. ءزاۋزات قور — ەڭ الدىمەن حالىق رۋحى. حالىق باردا — حالىق رۋحى ولمەيدi. ولاي بولسا، كۇننەن تۋىپ، وتقا تابىنىپ، كوسiلiپ جاتقان كەڭ ساحارانى ەمiن-ەركiن جايلاعان كوكجال ءتۇرiك بابالاردىڭ قانىنا قىزۋ، جانىنا قۋات بەرگەن رۋحتاردىڭ، عاسىرلار وتكەننەن كەيiن، بۇكiل ءتۇرiك قاۋىمىنىڭ التىن دiڭگەگi — اتا جۇرتىندا دۇنيەگە كەلگەن قازاق اقىنىنىڭ بويىنان باس كوتەرۋi زاڭدى قۇبىلىس بولسا كەرەك. ول ەندi كۇننەن تۋعانمىن دەپ قانا قويمايدى. ودان دا تەرەڭiرەك سويلەي باستايدى. تاعى بiر قىزىعى، ەندi ول سوزدەر نىشاندىق بەينەلiك ماننەن شىنايى-ناقتى رەڭكە يە بولا باستايدى:
كەڭ دالا كورسەڭ عوي انا جاقتان،
جiبەكتەي جاسىل شوپتەر بەتiن جاپقان.
اسقار تاۋ، بالداي ءتاتتi سۋلارى بار،
انە، سول انام ەدi مەنi تاپقان.
شىنىندا دا، ماعجانداي تالانتتى بۇكiل تابيعات قوسىلىپ تۋا السا كەرەك.
بiز بۇل تۇستا دا ماعجان ولەڭدەرiندەگi «نىشاندىق بەينەلەۋ» مەن «شىنايى رەڭك» تۋرالى تەكتەن تەك ايتىپ وتىرعان جوقپىز. ويتكەنi ماعجان بولمىسى تۇرانعا، ءتۇرiك قاعاناتىنا تاريح ارقىلى عانا ەمەس، تابيعات ارقىلى دا استاسىپ، قوسىلىپ جاتىر. قانداي بiر حالىق تا بەلگiلi بiر تابيعات اياسىندا ءوسiپ-وركەندەپ، دامىپ-جەتiلiپ، كۇش الىپ، قۋاتتانادى عوي. ول حالىقتىڭ تاريحى سول تابيعات اياسىندا ءتۇزiلەدi. ياعني ول حالىق ءوزiنiڭ رۋحاني قۋات-كۇشiن كورسەتەتiن نىشاندىق تاڭبالارىن اينالاسىنداعى تابيعي قۇبىلىستاردان iزدەستiرەدi. ول رۋحاني تاڭبا-بەلگiلەر ماعجان ولەڭدەرiندە تۇگەل كورiنەدi دەۋگە بولادى. قاراڭىز:
ەرتە كەزدە وتتى كۇننەن گۋن تۋعان،
وتتى گۋننەن وت بوپ ويناپ مەن تۋعام.
ءجۇزiمدi دە، قىسىق قارا كوزiمدi
تۋا سالا جالىنمەنەن مەن جۋعام.
نەمەسە:
تۇرماپ پا ەد بiزدiڭ ءۇشiن ءمولدiر بۇلاق
سىلدىرلاپ، سىلق-سىلق كۇلiپ تاۋدان قۇلاپ؟
دايار بوپ ۇشقان قۇستاي سوققان قۇيىن،
تiلەسەك بiر-بiر تۇلپار بەينە پىراق.
تاعى دا:
قاناتتى، قاجىمايتىن تۇلپار مiندiك،
جiبەكپەن جەتپiس قابات بەلدi بۋدىق.
قۇرسانىپ قىلىش وتپەس مۇزداي تەمiر،
قيادان قىران قۇسشا جاۋعا ۇمتىلدىق.
نەمەسە:
قىرانىمىن سارى سايران دالانىڭ،
قوس قاناتىم — التىن التاي، ورالىم.
نەمەسە:
تۇراننىڭ تەڭiز دەرلiك كولدەرi بار،
شالقىعان شەگi-شەكسiز تەڭiز — ارال.
بiر كەزدە قاسيەتتi ىستىق كولدiڭ
باۋىرىندا دۇنيە كورگەن ءتۇرiك كوكجال.
تاعى دا:
تۇراندا ءتۇرiك ويناعان ۇقساپ وتقا،
ءتۇرiكتەن باسقا وت بولىپ جان تۋىپ پا؟
كوپ ءتۇرiك ەنشi الىسىپ تاراسقاندا،
قازاقتا قارا شاڭىراق قالعان جوق پا؟
مiنە، وسى ولەڭدەردەگi «وتتى گۋن»، «پىراق»، «قاناتتى تۇلپار»، «قوس قاناتى التاي مەن ورالعا اينالعان قىران»، «كوكجال» /«كوكبورi ءتۇرiك»/، «قارا شاڭىراق» بiر كەزدەرi بۇكiل ءتۇرiك ەلiنiڭ ءوزi وسكەن تابيعات اياسىنان ەنشiلەپ تاڭداپ العان، ءسويتiپ، سولارمەن ءوزiنiڭ رۋحتىق كۇش-قۋاتىن تاڭبالاعان ءتول بەلگiلەرi عوي.
اپىراي دەسەڭiزشi، ءزاۋزات قوردا ساقتالىپ قالاتىن تابيعي-تاريحي رۋحقا داۋا جوق. ءتۇپتiڭ ءتۇبiندە تەسiپ شىعادى ەكەن. بiز كەزدە ءوزiمiزدiڭ ءتول تۋىمىز تۋ-تالاقاي بولىپ، ءتول تاڭبالارىمىزدى بiلمەي جۇرگەنiمiز ءوتiرiك پە؟ سونىڭ ءبارi كۇنi كەشە عانا بولماپ پا ەدi؟ ەندi كۇنiمiز تۋىپ، ءساتi كەلە قالعاندا، ونىڭ ءبارi جۇتىلىپ كەتكەن جوق پا؟ ال الگi ايتقان سوناۋ كونە زاماننان بەرi كەلە جاتقان «كوكجال-كوكبورiدەن» باسقا نىشان-تاڭبالاردىڭ ءبارi كۇنi كەشە عانا قابىلدانعان تۋىمىز بەن ەلتاڭبامىزدا كورiنiس تاپتى عوي. قازiر قاناتتى پىراقتار مەن شاڭىراق كوتەرگەن ەلتاڭبامىز، قىران مەن كۇن كوتەرگەن تۋىمىز ماعجان ارمانىنداي جارقىراپ، ماعجان ارمانىنداي جەلبiرەپ تۇرعان جوق پا؟!
ماعجان، قايتالاپ ايتامىز، وتكەن تاريحىن، ياعني كونە تۇران مەن ەرتەدەگi ءتۇرiك ەلiن جىرلاعاندا عانا ارقالانىپ، سوندا عانا اسقاق ماقتانىش سەزiمi بيلەپ ءارۋاقتانادى. باسقا ۋاقىتتىڭ ءبارiندە دە ول — مۇڭلى، ول — قايعىلى، ول — قاسiرەتتi.
ماعجان تiپتi ولەڭ ارناعان ادامدارىنا دا جالىندى ءسوز، جاقسى تiلەك ايتا المايدى. ولارعا دا ول مۇڭىن شاعادى، جىلايدى، كۇڭiرەنەدi، كۇيزەلەدi، اھ ۇرادى، كۇرسiنەدi، ۋھiلەيدi، كوكiرەگi قارس ايرىلادى، زارلايدى، سارنايدى، زارىعادى، سارعايادى. ول تiپتi:
تاۋدا تۇندە ءۇن بەرگەن
ءتاڭiرi مە، الدە بايعىز با؟
ءۇندi ەستiپ جانىم كۇڭiرەنگەن.
تاۋدا تۇندە ءۇن بەرگەن
ءتاڭiرi بولساڭ، كەل بەرمەن،
قولىمدى كوككە جايعىزبا!
ءتاڭiرi مە الدە بايعىز با؟
— دەپ تە كوككە قولىن جايادى. ەگەر ول ءۇن بەرگەن قۇبىلىس بايعىز بولماي، ءتاڭiرi بولسا، وندا وعان دا مۇڭىن شاقپاق، داتىن ايتپاق! ماعجان بۇل جەردە دە اللا، قۇداي دەمەي، ءتاڭiرi دەيدi. ايتقانىنان قايتپايتىن نەتكەن كونە ءتۇرiكتiك كوكجال ءمارتتiك دەسەڭشi!
ماعجان تۋرالى ءسوز ءالi الدا. بiز بۇل جەردە ونىڭ ولەڭدەرiندەگi تەك ءوزiمiز بايقاعان باستى-باستى باعىتتاردى عانا اڭگiمە ەتتiك. ال پوەمالارى جايلى مۇلدە اڭگiمە قوزعاعان جوقپىز. ماعجان تۋرالى ءسوز ەندi باستالادى. ول ەندi اياقتالماق ەمەس.
ايتا كەتەيiن مەنiڭ ماعجاننان العان ەڭ ۇلكەن ۇلاعات-تاعىلىمىم بار. ول تاعىلىم: ەگەر سەن ءوز حالقىڭنىڭ پەرزەنتi بولام دەسەڭ، وندا سەن ونىڭ قاسiرەتiن، ۋىن iش! حالقىڭنىڭ سول قاسiرەت ۋى بويىڭا جايىلعاندا عانا سەن ونى شىن سۇيە الاسىڭ!
حالقىڭنىڭ قاسiرەت ۋىن بۇكiل جانىمەن، قانىمەن iشكەن ماعجان — ۇلى ازامات، ۇلى اقىن!
You Might Also Like
-
ءوز باسىم ون توعىزىنشى عاسىردا ءومiر سۇرگەن، جوتا-جوتا بوپ جاتقان رۋحاني iرi تۇلعالاردىڭ ەشقايسىسىنىڭ ءباسiن ءتۇسiرمەي، ەشقايسىسىنىڭ بيiگiن الاسارتپاي-اق، اباي مەن ماحامبەت ەسiمدەرiن ايرىقشا اتار ەدiم.
-
مىقتى اقىنعا الدىمەن ءسوز ەرەدى. ول ءسوز كوبىنە-كوپ جۋساڭ كەتپەيتىن، جايساڭ كەپپەيتىن مايلى كۇيەدەي قاپ-قارا جالالى، بالەلى بوپ كەلەدى. جوق نارسەنى بار ەتىپ بادىرايتىپ قويادى. سىپسىڭداپ ادىمىن اشتىرما...
