InfoHub Logo

1991 جىلدان باستاپ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياسات ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن ساپالىق جاعىنان جاقسارتۋ ماقساتىن قويدى. وسى ارالىقتا ءبىلىم بەرۋدى باسقارۋ مەن قارجىلاندىرۋدىڭ قۇقىقتىق-زاڭنامالىق بازاسى قالىپتاستى. مامانداردىڭ پىكىرىنشە، قازاقستاندا جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىن رەفورمالاۋ 1995 جىلدان باستاپ قارقىندى ءجۇردى.

جالپى، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك العان جىلداردان بەرگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن كەلەسى كەزەڭدەرگە ءبولىپ قاراستىرامىز:

1.1991-1994 جج. - جوعارى ءبىلىمنىڭ زاڭنامالىق جانە نورماتيۆتىك- قۇقىقتىق بازاسىنىڭ قالىپتاسۋى؛

2. 1995-1998 جج. - جوعارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جانە ونىڭ مازمۇنىن جاڭارتۋ؛

3. 1999-2004 جج. - ءبىلىم بەرۋدى باسقارۋ مەن قارجىلاندىرۋ، ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنا اكادەميالىق ەركىندىك بەرۋ؛

4. 2005-2010 جج. - «2015 جىلعا دەيىنگى قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن دامىتۋ تۇجىرىمداماسى» نەگىزىندە نارىقتىق ەكونوميكاعا جوعارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن بەيىمدەۋ؛

5.  2011 جج. قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن - جاڭا كەزەڭ، يننوۆاسيالىق دامۋعا بەيىمدەلگەن، ەڭبەك نارىعىندا باسەكەگە قابىلەتتى مامانداردى دايىنداۋدىڭ ۇلتتىق مودەلىن قالىپتاستىرۋ.

ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا جۇرگىزىلگەن رەفورماعا سايكەس، 90-شى جىلدارى ءبىرقاتار وزگەرىستەرگە قول جەتتى: ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ قۇزىرەتى كەڭەيدى؛ جالپى ورتا ءبىلىم مەن مەملەكەتتىك وقۋ ورىندارىندا كاسىبي ءبىلىمدى تەگىن وقىتۋعا مەملەكەت كەپىلدىگى بەرىلدى؛ ءۇش تىلدە وقىتۋ جۇيەسى ەنگىزىلدى؛ مەملەكەتتىك ەمەس وقۋ ورىندارىنا رۇقسات بەرىلىپ، باسقا مەملەكەت ازاماتتارىنا ق ر ازاماتىمەن تەڭ دارەجەدە ءبىلىم الۋعا رۇقسات بەرىلدى؛ كرەديتتىك جۇيە مەن تەگىن وقۋ گرانتى ءبولىندى؛ جوعارى وقۋ ورىندارى مەن عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنا كاسىبي ءبىلىم الۋ مەن موبيلدىلىك بويىنشا وقۋعا مۇمكىندىك بەرىلدى؛ جوو جوعارى ءبىلىمدى شىڭداۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن نەگىزگى الەۋمەتتىك ورىن رەتىندە دەربەستىككە يە بولدى.

1997 جىلى قازاقستاندا جاڭا الەۋمەتتىك ستراتەگيانىڭ قۇرىلۋىنا نەگىز بولعان ۇلتتىق جوبالار دايىندالدى. بۇل باعدارلامالار ادامي كاپيتالدى دامىتۋ، ونىڭ ءبىلىمى، دەنساۋلىعى، يگىلىگىنە قاتىستى سۇراقتاردىڭ شەشىمىن تابۋىمەن ماڭىزدى. ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋگە بايلانىستى ەلىمىزدە 2005 جىلعا دەيىن «اۋىل مەكتەبى» اتتى مەملەكەتتىك باعدارلاما جۇرگىزىلدى. باعدارلامانىڭ نەگىزگى ماقساتى ەلىمىزدەگى اۋىلدىق مەكتەپتەردى بەلگىلى باعىتتار بويىنشا دامىتۋ بولدى. كوپتەگەن ايماقتا مەكتەپتەر جەتىسپەگەندىكتەن، جاۋاپتى مينيسترلىك اۋىل مەكتەپتەرىن بىلىكتى ماماندارمەن قامتۋدى قولعا الدى. وسى شارالار «ءبىلىم» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بويىنشا جالعاسىن تاپتى.

مەملەكەتتىڭ ءبىلىم بەرۋ ساياساتىن دامىتۋدىڭ ۇزاقمەرزىمدى قۇجاتى -  2004 جىلى قابىلدانعان «ق ر 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسى» بولدى. تۇجىرىمداما – ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن دامىتۋدىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىن، قۇرىلىمى مەن مازمۇنىن جانە نەگىزگى ستراتەگيالىق باعىتتارىن ايقىندايتىن عىلىمي-تەوريالىق، ءادىسنامالىق قۇجات.

تۇجىرىمداما ق ر كونستيتۋسياسىنا، «ءبىلىم تۋرالى» ق ر زاڭىنا، «عىلىم تۋرالى» زاڭعا، «قازاقستان-2030» ستراتەگياسىنا، «قازاقستاننىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى يندۋستريالدىق-يننوۆاسيالىق دامۋ ستراتەگياسىنا»، «ءبىلىم» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا، بالالاردىڭ قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسياعا جانە ت.ب وتاندىق جانە حالىقارالىق ماڭىزدى قۇجاتتارعا سايكەس ازىرلەندى.

ءبىلىم بەرۋگە بايلانىستى قابىلدانعان قۇجاتتار ەكونوميكالىق، قوعامدىق جاڭعىرتۋدىڭ بارلىق قاجەتتىلىكتەرىنە جاۋاپ بەرەدى جانە ءبىلىم جۇيەسىنە دەگەن حالىقارالىق تالاپتى ەسكەرەدى. قازاقستاندىق جۇيەنىڭ قۇرىلىمى يۋنەسكو ۇسىنعان حالىقارالىق ستاندارتتىق ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنىڭ (1997 ج.) كلاسسيفيكاسيا ولشەمدەرىنە سايكەس كەلتىرىلگەن.    

ءبىلىم تۋرالى جاڭا زاڭنىڭ 8ء-شى بابىنا سايكەس، ءبىلىم الۋ جۇيەسى جەتى ساتىدان تۇرادى: مەكتەپكە دەيىنگى، باستاۋىش، نەگىزگى ورتا جانە جالپى ورتا ءبىلىم، ورتا بىلىمنەن كەيىنگى، جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم. جوعارى ءبىلىم سالاسىن حالىقارالىق دارەجەگە كوتەرۋ قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەنادا باسەكەگە قابىلەتتى مەملەكەت بولۋىنا تىكەلەي ىقپال ەتەدى. ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن 2012 جىلدان باستاپ قازاقستاندا كوپتىلدى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ەنگىزىلۋدە. 2012-2013 وقۋ جىلىندا قازاقستاننىڭ 35 مەكتەبىندە كوپتىلدى وقىتۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ قولعا الىندى، سونىمەن قاتار، 1 سىنىپتان باستاپ اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتۋ جوباسىن قولعا الىندى. رەسپۋبليكادا نوۆاتورلىق ادىستەمەلەر، ورتا مەكتەپتەردە ءۇش تىلدە ساباق بەرۋدىڭ جاڭا ستاندارتتارى سىناقتان وتكىزىلۋدە.

قازاقستاننىڭ بولون پروسەسىنە جەدەل كىرۋى ناتيجەسىندە ەلىمىز ءۇش دەڭگەيلى مودەلگە ەندى: باكالاۆريات-ماگيستراتۋرا- PhD دوكتورانتۋرا. قازىرگى كۇنى 42 جوعارى وقۋ ورنى ەۋروپالىق اگەنتتىكتەردىڭ ساپا مەنەدجمەنتى جۇيەسىنىڭ سەرتيفيكاتتاۋ اۋديتىنەن ءوتىپ ۇلگەردى. دوكتورلىق جانە ماگيستراتۋرالىق باعدارلامالارى ءۇشىن كلاستەرلى باستامالار نەگىزىندە وزىق ماماندىقتاردىڭ ءتىزىمى انىقتالدى. بۇل قۇجاتتار مەملەكەت ساياساتىنىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى نەگىزگى مىندەتتەرىن ايقىندادى.

قازاقستاندا وتكىزىلەتىن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورمالار ناتيجەسىندە، جوعارعى وقۋ ورىندارىن قوسا العاندا، سوڭعى جىلدارى العا قويىلعان كەلەسى مىندەتتەردى اتاپ وتۋگە بولادى:

1. جوعارعى ءبىلىم جۇيەسىن دەموكراتيالاندىرۋ جانە باسقارۋدىڭ ءبىر ورتالىقتان جۇرگىزىلمەۋى؛.

2. جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ قۇرىلىمى مەن جۇيەسىن ءارتاراپتاندىرۋ؛

3. جاڭا زاڭنامالىق جانە نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق بازانى قۇرۋ؛

4. جوعارى ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا مەملەكەتتىك ستاندارتتارىن قالىپتاستىرۋ.

جالپى، قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جاڭعىرتۋ ارقىلى ۇلكەن ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە بولادى، ەگەر كەلەسى جاعدايلار ورىندالسا: ۇكىمەتتىڭ ءبىلىم بەرۋ ساياساتىندا ورناتقان بارلىق باعدارلامالارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ اياسىندا جيناقتالعان الەم تاجىريبەسىنىڭ مۇمكىندىگىنە نەگىزدەلىپ جاسالۋى قاجەت. ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى الەم بويىنشا جاھاندانۋ ءۇردىسىن كەشۋدە. سوندىقتان، كوپتەگەن مەملەكەتتەر ءۇشىن، اسىرەسە، ورتالىق ازيا ءۇشىن، ءوزىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن وزگەرتۋدە دۇرىس باعىت تاڭداۋ ماسەلەسى تۇر. جاڭا زاماننىڭ نەگىزگى ۇردىستەرى ءبىلىم بەرۋ ساياساتىنا دا ىقپالىن تيگىزە باستادى. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى الەۋمەتتىك ساياساتتىڭ باستى باعىتتارىنىڭ بىرىنە اينالۋدا، سەبەبى، جاڭا الەمدە مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق جەتىستىكتەرى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىمەن، ازاماتتاردىڭ بىلىمدىلىگىمەن، مامانداردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىمەن انىقتالادى.

جولداۋداعى ءبىلىم بەرۋدىڭ بەينەسى

قوعامداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق وزگەرىستەر جاعدايىندا ۇزاقمەرزىمدى ستراتەگيا ارقىلى ءبىلىم رەفورماسىن جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. سول ماقساتتا ق ر ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى بەلگىلى دامۋ ساتىلارىنان ءوتىپ كەلەدى. وعان ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جىل سايىنعى حالىققا جولداۋلارى نەگىز بولۋدا. اتاپ ايتقاندا، «قازاقستان-2030» ستراتەگيالىق باعدارلاماسىندا ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسى ءتورتىنشى ۇزاقمەرزىمدى باسىمدىقتا كورسەتىلدى. باسىمدىق اتاۋىندا «قازاقستان ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىعى، ءبىلىمى مەن ءال-اۋقاتى» دەپ كورسەتىلگەنىمەن، قۇجاتتىڭ اتالعان بولىگىندە ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعى مەن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋ ماسەلەسىنە ءمان بەرىلگەن.اتاپ ايتقاندا، تاۋەلسىزدىك جاريالانعان العاشقى جىلدارداعى ءورشىپ تۇرعان ناشاقورلىق پەن ناركوبيزنەس،  تەمەكى مەن الكوگولدى تۇتىنۋ ماسەلەنى ەرەكشە كوڭىل اۋدارىلعان. ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسى كەيىنگى باعدارلامالاردا تارقاتىلىپ ايتىلدى.   

سوڭعى جىلدارداعى قۇجاتتارعا كوڭىل اۋداراتىن بولساق، 2015 جىلعى 30 قاراشاداعى «قازاقستان جاڭا جاھاندىق ناقتى احۋالدا: ءوسىم، رەفورمالار، دامۋ» جولداۋىنىڭ «جاڭا الەۋمەتتىك ساياسات» تارماعىندا 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ءبىلىم بەرۋ سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى – 29 پايىزعا دەيىن ارتاتىنى ايتىلدى. سونىمەن قوسا 2017 جىلدان «بارشاعا ارنالعان تەگىن كاسىبي-تەحنيكالىق ءبىلىم» باعدارلاماسى باستالاتىنى جاريالاندى.

 

---