قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى
تاقىرىبى: قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى (پرەزەنتاسياسىمەن)
ماقساتى: وقۋشىلارعا ەكولوگيالىق ءبىلىم بەرۋ، تابيعات تىرشىلىك كوزى، ادامنىڭ اقىل – ويى تابيعاتتىڭ ۇلى زاڭىمەن ۇيلەسىمدى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ، تۋعان تابيعاتتى، قورشاعان ورتانى قورعاۋعا، يادرولىق اپاتقا جول بەرمەۋ سالالارىن قاراستىرۋ، تالداۋ.
اتا – بابامىزدان قالعان كەڭ بايتاق جەرىمىزدىڭ بولاشاقتا، ارقا سۇيەر ۇل – قىزدارى بولىپ ءوسىپ، مىقتى ماماندىق يەسى بولۋلارىنا، قوعامدا وز ورىندارىن تابا بىلۋلەرىنە قول ۇشىن بەرۋ.
ەكولوگيانىڭ تاعى ءبىر سالاسىن اشۋ. «ۇلكەنگە قۇرمەت – كىشىگە ىزەت» كورسەتە بىلۋلەرىنە تاربيەلەۋ. تۋعان جەردىڭ تابيعاتىن قورعاپ، ونى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋعا ۇيرەتۋ.
كورنەكىلىكتەرى: ماقال - ماتەلدەر، تانىم، تىيىم سوزدەر، ءتۇرلى – ءتۇستى وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ سۋرەتتەرى، سيتۋاسيالىق سۇراقتار، سلايدتار، ا. قۇنانبايەۆتىڭ پورترەتى.
ءپانارالىق بايلانىس: ەكولوگيا، حيميا، گەوگرافيا، ادەبيەت.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جارىس ساباق.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ.
11 سىنىپتىڭ «بيولوگيا» وقۋلىعىنىڭ سوڭعى تاراۋى نەگىزىندە سىنىپتى ەكى توپقا بولە وتىرىپ وتكىزىلدى. الدىن – الا «قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى» اتتى شىعارماشىلىق جۇمىستى سلايد تۇرىندە وتكىزۋ تاپسىرىلدى.
وندا بەرىلگەن مالىمەتتەر قوسىمشا ماتەريالدار ارقىلى كوركەمدەۋ مەن ماتەريالداردىڭ ناقتىلىعىنا كوڭىل ءبولىندى.
ساباققا اۋىلدىڭ سۋ كانال، سورەس، اۋىلدىق اۋرۋحانا ماماندارىن شاقىرۋ.
ساباقتا بەرىلگەن سلايدتاعى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ تاپسىرىلادى.
كىرىسپە سۇراقتار:
1. بولاشاقتا قانداي ماماندىق يەسى بولعىلارىڭ كەلەدى؟
2. قانشا جاستا جانۇيا قۇرعاندى قالار ەدىڭدەر؟
3. اتا - انا بولعاندا بالالارىڭنىڭ قانداي مەملەكەتتە ءومىر سۇرگەنىن قالايسىڭدار؟
4. اتا – بابامىزدان مۇرا بولىپ قالعان كەڭ بايتاق جەرىمىز بەن تابيعاتىمىزدى باعالاي ءبىلۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز قاجەت؟
وقۋشىلاردىڭ ويلارىن تىڭداپ بولعان سوڭ جۋاسبەك ارماننىڭ شىعارماشىلىق جۇمىسى تىڭدالدى. سوڭىندا تابيعاتقا اسەر ەتۋشى فاكتورلار تۇرلەرىن تالداۋعا كەستە تولتىرۋ بەرىلدى. قاي توپتىڭ وقۋشىلارى ءبىرىنشى بولىپ، ءارى دۇرىس تولتىرادى سول توپ تاقتاعا شىعىپ جازادى.
1.
2. قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى ادامدارعا قالاي اسەر ەتەدى؟
3. اۋا باسسەينى قاداي جاعدايدا لاستانادى؟
4. «ارال تاعدىرى – عالامدىق پروبلەما» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
5. يۋنەسكو شەشىمى نە بەردى؟
6. ءۇستىرت ول نە؟ ول تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
7. بارسا كەلمەس قورىعى قايدا ورنالاسقان؟ ول تۋرالى اڭىز نە بىلەسىڭدەر؟
8. حح - عاسىر ادامزاتقا نەسىمەن قيىن بولدى؟
9. قازاقستاننىڭ جەر كولەمى قانشا؟
10. جەر كولەمىنىڭ سوناۋ ۇلان-عايىر بايتاق جەرىمىزدىڭ توپىراعىنىڭ تۇرلەرى قانداي؟
11. توپىراق ءتۇزىلىسىنىڭ فاكتورلارىن اتاپ بەرىڭدەر؟
ا/ باستاپقى انالىق جىنىستار؛
ب/ اۋا رايى؛
ۆ/ جەر بەدەرى؛
گ/ ۋاقىت؛
د/ وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار؛
ە/ ادامنىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتى.
12. سىزبانى تۇسىندىرىڭدەر:
13. ەلىمىزدىڭ سۋى جايىندا نە ايتۋعا بولادى؟
14. سۋ قاباتىن زەرتتەيتىن سالا؟ مال قورا، مونشالاردىڭ – اس سۋ كوزىنەن قانداي قاشىقتىقتا ورنالاسۋى قاجەت؟ نەلىكتەن؟
15. ديستيلدەنگەن سۋ نەگە زياندى؟
16. جەر ءۇستى جانە جەر استى سۋلارىن پايدالانۋ؟ قايسىسى سانيتارلىق جاعىنان تازا دەپ ويلايسىڭ؟
17. قۇرامىنداعى قانداي حيميالىق زاتتارعا بايلانىستى سۋدىڭ تۇرلەرىن اجىراتۋعا بولادى؟
18. پوپۋلياسيانىڭ دامۋىنا اسەر ەتەتىن فاكتورلار؟
19. بيوگەوسەنوز جايىندا العاش پىكىرلەر ۇسىنىپ، كەيىن جاڭالىقتى اشقان كىم؟
20. قورەكتىك تىزبەك قۇرۋ. تۇستەرىن ءارتۇرلى ەتىپ ورنالاستىرۋىمنىڭ ءمانى نەدە؟
21. وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار جايىندا نە بىلەمىز؟
22. دارىلىك وسىمدىكتەر سانى نەشەگە تەڭ؟
23. نەگە قازاقستاندى وداق ىشىندەگى «دارىلىك وسىمدىكتەر – وتانى» دەپ اتايدى؟ نەشىنشى ورىندا؟
24. قانداي دارىلىك وسىمدىكتەردى بىلەسىڭدەر؟ بارلىق مۇشەلەرىڭ قولدانا بەرۋگە بولا ما؟
25. جانۋارلاردىڭ قانداي ەمدىك قاسيەتتەرى بار؟
26. جانۋارلاردى قورعاۋدا \قازاقستاندا قانداي شارالار جۇرگىزىلۋدە؟
27. قورىق تۇرلەرى، قورىقشالار، ۇلتتىق پاركتەر؛
قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابى بەتتەرىنەن... اتتى ەكى سلايدتى وقۋشىلار دايىنداعان ەڭبەگىنەن قاراستىرىلادى.
28. وسى جاعدايلاردى تۋدىراتىن، بۇلدىرەتىن، ەسى شىعىپ «قالپىنا كەلتىرەمىن...» دەيتىندەر كىمدەر؟
وسى تابيعاتىمىزدى سان – قىرى جاعىنان تانىعىمىز كەلسە «ءبىلىم» دەگەن تەڭىز تۇنىعىنا تەرەڭدەي ءتۇسۋىمىز كەرەك. «ارتىمىزعا قارايىق!» پىكىر - تالاس وتكىزۋ. ويلارىن ءوز ەركىمەن ءارى اشىق ايتۋلارىنا جاعداي تۋعىزۋ.
سيتۋاسيالىق سۇراقتار:
بولاشاقتا ەلىمىزدىڭ قاي قالاسىندا ءبىلىم العىڭ كەلەدى؟ /تاقتادا تالدىقورعان، الماتى، استانا قالالارىنىڭ سۋرەتتەرى بەرىلدى، تاڭداعاندارىنا بايلانىستى استىلارىندا تاپسىرمالار جاسىرىلعان/.
• قورشاعان ورتا جانە ادام
• تۇرمىستىق قالدىق زاتتار
• ادامنىڭ تابيعاتقا ءىس – ارەكەتى قازىرگى ۋاقىتتا سانالى تۇردە جاقسارىپ كەلەدى.
تاپسىرمالارداعى تاقىرىپتى اشا وتىرىپ، تىيىم سوزدەر مەن ماقالدار كەم دەگەندە بەستەن ايتۋ.
قازاق حالقىنىڭ تابيعاتپەن ەتەنە بايلانىسىن ناقتىلاپ، قورىتۋ ءۇشىن اۋا رايىن بولجاۋ باياندالدى.
1. كوكتەمدە قۇستار ۇياسىن اعاشتاردىڭ كۇنگەي جاعىنا سالسا.... /جاز سالقىن بولادى/.
2. كەمپىرقوساقتىڭ جاسىل بوياۋى باسىم بولسا..... /جاۋىن ۇزاق جاۋادى./
3. كۇن ۇياسىنا قىزارىپ باتسا، ەرتەڭىنە..... / كۇن جىلى بولادى/.
4. ەگەر كۇزدە اعاشتاردىڭ جاپىراقتارى تەز ءارى بارلىعى ءتۇسىپ قالسا،..... /قىز ەرتە، سۋىق بولماق/.
5. جاۋىننىڭ تامشىلارى ءىرى بولسا،............. /جاۋىن ۇزاققا بارمايدى/.
ساباققا قاتىسقان ماماندارمەن تىلدەسۋ. وقۋشىلار ويىنان نە تۇيىندەۋگە بولاتىنىن تالداۋ.
ەكى توپتان كوزگە تۇسكەن، بىلىمدەرىن مىسالدارمەن تەرەڭدەتە تۇسكەن وقۋشىلار «ۇزدىك»، «جاقسى» دەگەن باعالارمەن باعالانادى.
ساباقتىڭ قورىتىندىسىن شىعارۋ جانە اباي قۇنانبايەۆتىڭ سوزىمەن ساباقتى اياقتاۋ.
ماقساتى: وقۋشىلارعا ەكولوگيالىق ءبىلىم بەرۋ، تابيعات تىرشىلىك كوزى، ادامنىڭ اقىل – ويى تابيعاتتىڭ ۇلى زاڭىمەن ۇيلەسىمدى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ، تۋعان تابيعاتتى، قورشاعان ورتانى قورعاۋعا، يادرولىق اپاتقا جول بەرمەۋ سالالارىن قاراستىرۋ، تالداۋ.
اتا – بابامىزدان قالعان كەڭ بايتاق جەرىمىزدىڭ بولاشاقتا، ارقا سۇيەر ۇل – قىزدارى بولىپ ءوسىپ، مىقتى ماماندىق يەسى بولۋلارىنا، قوعامدا وز ورىندارىن تابا بىلۋلەرىنە قول ۇشىن بەرۋ.
ەكولوگيانىڭ تاعى ءبىر سالاسىن اشۋ. «ۇلكەنگە قۇرمەت – كىشىگە ىزەت» كورسەتە بىلۋلەرىنە تاربيەلەۋ. تۋعان جەردىڭ تابيعاتىن قورعاپ، ونى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋعا ۇيرەتۋ.
كورنەكىلىكتەرى: ماقال - ماتەلدەر، تانىم، تىيىم سوزدەر، ءتۇرلى – ءتۇستى وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ سۋرەتتەرى، سيتۋاسيالىق سۇراقتار، سلايدتار، ا. قۇنانبايەۆتىڭ پورترەتى.
ءپانارالىق بايلانىس: ەكولوگيا، حيميا، گەوگرافيا، ادەبيەت.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جارىس ساباق.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ.
11 سىنىپتىڭ «بيولوگيا» وقۋلىعىنىڭ سوڭعى تاراۋى نەگىزىندە سىنىپتى ەكى توپقا بولە وتىرىپ وتكىزىلدى. الدىن – الا «قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى» اتتى شىعارماشىلىق جۇمىستى سلايد تۇرىندە وتكىزۋ تاپسىرىلدى.
وندا بەرىلگەن مالىمەتتەر قوسىمشا ماتەريالدار ارقىلى كوركەمدەۋ مەن ماتەريالداردىڭ ناقتىلىعىنا كوڭىل ءبولىندى.
ساباققا اۋىلدىڭ سۋ كانال، سورەس، اۋىلدىق اۋرۋحانا ماماندارىن شاقىرۋ.
ساباقتا بەرىلگەن سلايدتاعى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ تاپسىرىلادى.
كىرىسپە سۇراقتار:
1. بولاشاقتا قانداي ماماندىق يەسى بولعىلارىڭ كەلەدى؟
2. قانشا جاستا جانۇيا قۇرعاندى قالار ەدىڭدەر؟
3. اتا - انا بولعاندا بالالارىڭنىڭ قانداي مەملەكەتتە ءومىر سۇرگەنىن قالايسىڭدار؟
4. اتا – بابامىزدان مۇرا بولىپ قالعان كەڭ بايتاق جەرىمىز بەن تابيعاتىمىزدى باعالاي ءبىلۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز قاجەت؟
وقۋشىلاردىڭ ويلارىن تىڭداپ بولعان سوڭ جۋاسبەك ارماننىڭ شىعارماشىلىق جۇمىسى تىڭدالدى. سوڭىندا تابيعاتقا اسەر ەتۋشى فاكتورلار تۇرلەرىن تالداۋعا كەستە تولتىرۋ بەرىلدى. قاي توپتىڭ وقۋشىلارى ءبىرىنشى بولىپ، ءارى دۇرىس تولتىرادى سول توپ تاقتاعا شىعىپ جازادى.
1.
2. قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى ادامدارعا قالاي اسەر ەتەدى؟
3. اۋا باسسەينى قاداي جاعدايدا لاستانادى؟
4. «ارال تاعدىرى – عالامدىق پروبلەما» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
5. يۋنەسكو شەشىمى نە بەردى؟
6. ءۇستىرت ول نە؟ ول تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
7. بارسا كەلمەس قورىعى قايدا ورنالاسقان؟ ول تۋرالى اڭىز نە بىلەسىڭدەر؟
8. حح - عاسىر ادامزاتقا نەسىمەن قيىن بولدى؟
9. قازاقستاننىڭ جەر كولەمى قانشا؟
10. جەر كولەمىنىڭ سوناۋ ۇلان-عايىر بايتاق جەرىمىزدىڭ توپىراعىنىڭ تۇرلەرى قانداي؟
11. توپىراق ءتۇزىلىسىنىڭ فاكتورلارىن اتاپ بەرىڭدەر؟
ا/ باستاپقى انالىق جىنىستار؛
ب/ اۋا رايى؛
ۆ/ جەر بەدەرى؛
گ/ ۋاقىت؛
د/ وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار؛
ە/ ادامنىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتى.
12. سىزبانى تۇسىندىرىڭدەر:
13. ەلىمىزدىڭ سۋى جايىندا نە ايتۋعا بولادى؟
14. سۋ قاباتىن زەرتتەيتىن سالا؟ مال قورا، مونشالاردىڭ – اس سۋ كوزىنەن قانداي قاشىقتىقتا ورنالاسۋى قاجەت؟ نەلىكتەن؟
15. ديستيلدەنگەن سۋ نەگە زياندى؟
16. جەر ءۇستى جانە جەر استى سۋلارىن پايدالانۋ؟ قايسىسى سانيتارلىق جاعىنان تازا دەپ ويلايسىڭ؟
17. قۇرامىنداعى قانداي حيميالىق زاتتارعا بايلانىستى سۋدىڭ تۇرلەرىن اجىراتۋعا بولادى؟
18. پوپۋلياسيانىڭ دامۋىنا اسەر ەتەتىن فاكتورلار؟
19. بيوگەوسەنوز جايىندا العاش پىكىرلەر ۇسىنىپ، كەيىن جاڭالىقتى اشقان كىم؟
20. قورەكتىك تىزبەك قۇرۋ. تۇستەرىن ءارتۇرلى ەتىپ ورنالاستىرۋىمنىڭ ءمانى نەدە؟
21. وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار جايىندا نە بىلەمىز؟
22. دارىلىك وسىمدىكتەر سانى نەشەگە تەڭ؟
23. نەگە قازاقستاندى وداق ىشىندەگى «دارىلىك وسىمدىكتەر – وتانى» دەپ اتايدى؟ نەشىنشى ورىندا؟
24. قانداي دارىلىك وسىمدىكتەردى بىلەسىڭدەر؟ بارلىق مۇشەلەرىڭ قولدانا بەرۋگە بولا ما؟
25. جانۋارلاردىڭ قانداي ەمدىك قاسيەتتەرى بار؟
26. جانۋارلاردى قورعاۋدا \قازاقستاندا قانداي شارالار جۇرگىزىلۋدە؟
27. قورىق تۇرلەرى، قورىقشالار، ۇلتتىق پاركتەر؛
قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابى بەتتەرىنەن... اتتى ەكى سلايدتى وقۋشىلار دايىنداعان ەڭبەگىنەن قاراستىرىلادى.
28. وسى جاعدايلاردى تۋدىراتىن، بۇلدىرەتىن، ەسى شىعىپ «قالپىنا كەلتىرەمىن...» دەيتىندەر كىمدەر؟
وسى تابيعاتىمىزدى سان – قىرى جاعىنان تانىعىمىز كەلسە «ءبىلىم» دەگەن تەڭىز تۇنىعىنا تەرەڭدەي ءتۇسۋىمىز كەرەك. «ارتىمىزعا قارايىق!» پىكىر - تالاس وتكىزۋ. ويلارىن ءوز ەركىمەن ءارى اشىق ايتۋلارىنا جاعداي تۋعىزۋ.
سيتۋاسيالىق سۇراقتار:
بولاشاقتا ەلىمىزدىڭ قاي قالاسىندا ءبىلىم العىڭ كەلەدى؟ /تاقتادا تالدىقورعان، الماتى، استانا قالالارىنىڭ سۋرەتتەرى بەرىلدى، تاڭداعاندارىنا بايلانىستى استىلارىندا تاپسىرمالار جاسىرىلعان/.
• قورشاعان ورتا جانە ادام
• تۇرمىستىق قالدىق زاتتار
• ادامنىڭ تابيعاتقا ءىس – ارەكەتى قازىرگى ۋاقىتتا سانالى تۇردە جاقسارىپ كەلەدى.
تاپسىرمالارداعى تاقىرىپتى اشا وتىرىپ، تىيىم سوزدەر مەن ماقالدار كەم دەگەندە بەستەن ايتۋ.
قازاق حالقىنىڭ تابيعاتپەن ەتەنە بايلانىسىن ناقتىلاپ، قورىتۋ ءۇشىن اۋا رايىن بولجاۋ باياندالدى.
1. كوكتەمدە قۇستار ۇياسىن اعاشتاردىڭ كۇنگەي جاعىنا سالسا.... /جاز سالقىن بولادى/.
2. كەمپىرقوساقتىڭ جاسىل بوياۋى باسىم بولسا..... /جاۋىن ۇزاق جاۋادى./
3. كۇن ۇياسىنا قىزارىپ باتسا، ەرتەڭىنە..... / كۇن جىلى بولادى/.
4. ەگەر كۇزدە اعاشتاردىڭ جاپىراقتارى تەز ءارى بارلىعى ءتۇسىپ قالسا،..... /قىز ەرتە، سۋىق بولماق/.
5. جاۋىننىڭ تامشىلارى ءىرى بولسا،............. /جاۋىن ۇزاققا بارمايدى/.
ساباققا قاتىسقان ماماندارمەن تىلدەسۋ. وقۋشىلار ويىنان نە تۇيىندەۋگە بولاتىنىن تالداۋ.
ەكى توپتان كوزگە تۇسكەن، بىلىمدەرىن مىسالدارمەن تەرەڭدەتە تۇسكەن وقۋشىلار «ۇزدىك»، «جاقسى» دەگەن باعالارمەن باعالانادى.
ساباقتىڭ قورىتىندىسىن شىعارۋ جانە اباي قۇنانبايەۆتىڭ سوزىمەن ساباقتى اياقتاۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
قازىرگى زاماندا جاستارعا اقپاراتتىق تەحنولوگيامەن بايلانىستى الەمدىك ستاندارتقا ساي مۇددەلى جاڭا ءبىلىم بەرۋ وتە-موتە قاجەت. (ن. ءا. نازاربايەۆ)
