قازاقتاردىڭ ءداستۇرلى شارۋاشىلىعى
قازاقتاردىڭ ءداستۇرلى شارۋاشىلىعى
ماقساتى: 1. بىلىمدىلىك: حVIII عاسىردىڭ اياعى مەن ءحىح عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق اۋىلدارىنىڭ جاعدايى مەن قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى شارۋاشىلىق تۇرلەرىنە توقتالۋ، كۇندەلىكتى تۇرمىس - تىرشىلىكتەرىنە، كاسىپتەرى جايلى بايانداۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءوز ويلارىن، تۇجىرىمدامالارىن تولىق جانە مانەرلى جەتكىزە ءبىلۋ قاسيەتتەرىن دامىتۋ. شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن اشۋ
3. تاربيەلىك: ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن سالت - داستۇرلەردى قۇرمەتتەۋگە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ
ساباق ءتۇرى: مودۋلدىك تەحنولوگياسىنىڭ ەلەمەنتى: «اكۆاريۋم» ءتاسىلى
كورنەكىلىگى: تاقىرىپ جازىلعان پلاكات، اتاۋلار جاسىرىلعان ا4 ءپىشىندى قاعازدار، تەرميندەر جازۋلارى، كاسىپ تۇرلەرى جازىلعان پلاكات، ساراپشىلىر پاراعى، جەتوندار
ءادىسى: توپتىق جۇمىس
ءپانارالىق بايلانىستار: گەوگرافيا، قازاق ادەبيەتى، قازىرگى ومىرمەن بايلانىستىرۋ
ساباق بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
2. ءۇي تاپسىرماسىن «اكۆاريۋم» ءادىسى ارقىلى سۇراۋ
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
4. قورىتىندىلاۋ.
سىنىپ 4 توپقا ءبولىنىپ سوسىن شەڭبەر نەمەسە شارشى بويىنا ورنالاسادى. ءار توپ اراسىنان وزدەرىنىڭ ءقوزقاراسىن بىلدىرەتىن «وكىل» سايلايدى. «وكىلدەر» تاپسىرمالار الىپ، ءارقايسىسى ءوز توبىنىڭ نامىسىن قورعاپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. توپ مۇشەلەرى ءوز وكىلدەرىنە كومەكتەسىپ، نۇسقاۋلار بەرە الادى. اسا كۇردەلى جاعدايلاردا «وكىل» «تايم - اۋت» الىپ، ءوز توبىنا كەلىپ اقىلداسادى. «تايم - اۋتتار» سانى (1 - 3)
«وكىلدەردىڭ» جاۋاپتارىن دۇرىس - بۇرىستىعىن انىقتايتىن ارنايى سىنشى - ساراپشىلىر تاعايىندالادى.
توپ اتتارى: « العاداي»، «كەنەسارى»، «قابانباي»، «ماحامبەت»
« العاداي» توبىنىڭ تاپسىرماسى: «قازاق - جوڭعار سوعىسى، «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاماسى» (100 ۇپاي)
«كەنەسارى» توبىنىڭ تاپسىرماسى: «ءابىلقايىر حاننىڭ رەسەي بيلىگىن مويىنداۋى» (100 ۇپاي)
«قابانباي» توبىنىڭ تاپسىرماسى: «ابىلاي حان تۇسىنداعى قازاق حاندىعى» (100ۇپاي)
«ماحامبەت» توبىنىڭ تاپسىرماسى: «XVIII عاسىرداعى ساۋدانىڭ دامۋى» (100 ۇپاي)
«العاداي» توبىنىڭ وكىلىنە سۇراقتار:
1. تارحان، «قارا سۇيەك»، قۇن، زەكەت سوزدەرىنە انىقتاما بەر (30 ۇپاي)
2. عۇبايدوللا ءۋالي ۇلى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟ (50 ۇپاي)
3. كەنەسارىنىڭ تاشكەنتكە جورىعىنىڭ كەنەتتەن توقتاۋىنىڭ سەبەبى، كەنەسارى ساربازدارىنىڭ سانى قانشا بولدى؟(80 ۇپاي)
4. «تۇلعانى تاپ» بۇندا قويىلعان سۇراققا وقۋشى ءوزى 30، 40، 50، 60، 100 ۇپايلارىنىڭ بىرەۋىن بەلگىلەيدى، بەرگەن جاۋابى قاتە بولسا سول بەلگىلەنگەن ۇپاي «وكىلدەن» الىنادى.
بۇل تاريحي تۇلعا قازاقتان شىققان تۇنعىش گەنەرال - مايور، 1842 ج العاش قازاق دالاسىندا مەكتەپ اشتى، اعاشتى سىندىرعان ادامعا 50 رەت دۇرە سوعۋعا بۇيرىق بەردى.
«كەنەسارى» توبىنىڭ وكىلىنە سۇراقتار:
1. رەدۋتتەر مەن فورپوستار، امۋرلار، قوجا، قۇشىر، العاداي سوزدەرىنە انىقتاما بەر(30 ۇپاي)
2.«شوقىنعان قازاقتار» دەگەنىمىز كىمدەر جانە ولار بولاشاقتا قاي تاريحي وقيعاعا قاتىسادى جانە بايساقال تىلەك ۇلى دەگەن كىم؟ (50 ۇپاي)
3. قازاقستانداعى حاندىق بيلىكتىڭ جويىلۋىنا توقتال (80 ۇپاي)
4. بۇل تاريحي تۇلعانى 1785 جىلى تاقتان تايدىردى، ودان ءارى ونى 1790 جىلى ۋفاعا جەر اۋدارىپ، سوندا قايتىس بولادى
«قابانباي» توبىنىڭ وكىلىنە سۇراقتار:
1. «اق بازار»، «سال - سەرى»، لامايزم، قونتايشى سوزدەرىنە انىقتاما بەر (30 ۇپاي)
2. ا. س. پۋشكيننىڭ قازاقستاندا بولۋىنىڭ باستى ماقساتى. (50 ۇپاي)
3. 1842 جىلى يساتاي مەن ماحامبەتتىڭ كوتەرىلىسىن كىمدەر جالعاستىردى؟(80 ۇپاي)
4. ول 1802 جىلى كوكشەتاۋ جەرىندە دۇنيەگە كەلدى، 1841 قۇلاتىلعان «حاندىق كەڭەستى» قايتا قۇردى، 1838 ج اقمولا بەكىنىسىن ورتەپ جىبەرەدى
«ماحامبەت» توبىنىڭ وكىلىنە سۇراقتار:
1. ي. گ. رەنات، «قارلىعاش بي»، جۇت، تولەڭگىت، سوزدەرىنە انىقتاما بەر (30 ۇپاي)
2. كەنەسارى قاسىم ۇلىنىڭ كوتەرىلىسىنىڭ باستى ءتورت سەبەبى جانە باسقا كوتەرىلىستەردەن ەرەكشەلىگى نەدە؟ (50 ۇپاي)
3. رەسەيلىك عالىمدار كەنەسارى حاندى كىمگە تەڭەدى؟ (80 ۇپاي)
4. بۇل تاريحي تۇلعا «تورەدەن» شىققان، ايەل بولا تۇرسا دا اعاسى حان كەنەنىڭ ارنايى بارلاۋ جاساعىن باسقاردى، اعاسىمەن بىرگە يىق تىرەسىپ ورىس اسكەرلەرىمەن شايقاستى.
ويىن سوڭىندا ساراپشى ەڭ ۇزدىك «وكىلدى» جانە توپتى انىقتايدى، جيناعان ۇپاي ساندارىن بەلگىلەيدى
جاڭا ساباق
جوسپار
1. قازاق اۋىلى
2. قازاقتىڭ تۇرعىن ۇيلەرى
3. مال شارۋاشىلىعى
4. حالىقتىڭ مال ەمدەۋ ءتاسالى
5. ەگىنشىلىك كاسىبى
6. اڭشىلىق
7. بالىق اۋلاۋ
قازاقتار شاعىن ەلدى مەكەندەردە - اۋىلداردا تۇردى. قىرۋار كوپ مالدى باعۋ ءۇشىن ولار شاعىن اۋىل بولىپ تۇرۋعا ءماجبۇر ەدى. ءار اۋىلداعى شارۋاشىلىق 5 - 20 وتباسىنان اسپادى. ادەتتە اۋىل ەڭ جاقىن تۋىسقانداردان قۇرالدى. ءار وتباسىنداعى جان شامامەن - 5 - 7 ادامنان كەلدى. اۋىلدى جاسى ۇلكەن، بي نەمەسە قۇرمەتتى اقساقال باسقاردى.
ماقساتى: 1. بىلىمدىلىك: حVIII عاسىردىڭ اياعى مەن ءحىح عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق اۋىلدارىنىڭ جاعدايى مەن قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى شارۋاشىلىق تۇرلەرىنە توقتالۋ، كۇندەلىكتى تۇرمىس - تىرشىلىكتەرىنە، كاسىپتەرى جايلى بايانداۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءوز ويلارىن، تۇجىرىمدامالارىن تولىق جانە مانەرلى جەتكىزە ءبىلۋ قاسيەتتەرىن دامىتۋ. شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن اشۋ
3. تاربيەلىك: ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن سالت - داستۇرلەردى قۇرمەتتەۋگە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ
ساباق ءتۇرى: مودۋلدىك تەحنولوگياسىنىڭ ەلەمەنتى: «اكۆاريۋم» ءتاسىلى
كورنەكىلىگى: تاقىرىپ جازىلعان پلاكات، اتاۋلار جاسىرىلعان ا4 ءپىشىندى قاعازدار، تەرميندەر جازۋلارى، كاسىپ تۇرلەرى جازىلعان پلاكات، ساراپشىلىر پاراعى، جەتوندار
ءادىسى: توپتىق جۇمىس
ءپانارالىق بايلانىستار: گەوگرافيا، قازاق ادەبيەتى، قازىرگى ومىرمەن بايلانىستىرۋ
ساباق بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
2. ءۇي تاپسىرماسىن «اكۆاريۋم» ءادىسى ارقىلى سۇراۋ
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
4. قورىتىندىلاۋ.
سىنىپ 4 توپقا ءبولىنىپ سوسىن شەڭبەر نەمەسە شارشى بويىنا ورنالاسادى. ءار توپ اراسىنان وزدەرىنىڭ ءقوزقاراسىن بىلدىرەتىن «وكىل» سايلايدى. «وكىلدەر» تاپسىرمالار الىپ، ءارقايسىسى ءوز توبىنىڭ نامىسىن قورعاپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. توپ مۇشەلەرى ءوز وكىلدەرىنە كومەكتەسىپ، نۇسقاۋلار بەرە الادى. اسا كۇردەلى جاعدايلاردا «وكىل» «تايم - اۋت» الىپ، ءوز توبىنا كەلىپ اقىلداسادى. «تايم - اۋتتار» سانى (1 - 3)
«وكىلدەردىڭ» جاۋاپتارىن دۇرىس - بۇرىستىعىن انىقتايتىن ارنايى سىنشى - ساراپشىلىر تاعايىندالادى.
توپ اتتارى: « العاداي»، «كەنەسارى»، «قابانباي»، «ماحامبەت»
« العاداي» توبىنىڭ تاپسىرماسى: «قازاق - جوڭعار سوعىسى، «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاماسى» (100 ۇپاي)
«كەنەسارى» توبىنىڭ تاپسىرماسى: «ءابىلقايىر حاننىڭ رەسەي بيلىگىن مويىنداۋى» (100 ۇپاي)
«قابانباي» توبىنىڭ تاپسىرماسى: «ابىلاي حان تۇسىنداعى قازاق حاندىعى» (100ۇپاي)
«ماحامبەت» توبىنىڭ تاپسىرماسى: «XVIII عاسىرداعى ساۋدانىڭ دامۋى» (100 ۇپاي)
«العاداي» توبىنىڭ وكىلىنە سۇراقتار:
1. تارحان، «قارا سۇيەك»، قۇن، زەكەت سوزدەرىنە انىقتاما بەر (30 ۇپاي)
2. عۇبايدوللا ءۋالي ۇلى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟ (50 ۇپاي)
3. كەنەسارىنىڭ تاشكەنتكە جورىعىنىڭ كەنەتتەن توقتاۋىنىڭ سەبەبى، كەنەسارى ساربازدارىنىڭ سانى قانشا بولدى؟(80 ۇپاي)
4. «تۇلعانى تاپ» بۇندا قويىلعان سۇراققا وقۋشى ءوزى 30، 40، 50، 60، 100 ۇپايلارىنىڭ بىرەۋىن بەلگىلەيدى، بەرگەن جاۋابى قاتە بولسا سول بەلگىلەنگەن ۇپاي «وكىلدەن» الىنادى.
بۇل تاريحي تۇلعا قازاقتان شىققان تۇنعىش گەنەرال - مايور، 1842 ج العاش قازاق دالاسىندا مەكتەپ اشتى، اعاشتى سىندىرعان ادامعا 50 رەت دۇرە سوعۋعا بۇيرىق بەردى.
«كەنەسارى» توبىنىڭ وكىلىنە سۇراقتار:
1. رەدۋتتەر مەن فورپوستار، امۋرلار، قوجا، قۇشىر، العاداي سوزدەرىنە انىقتاما بەر(30 ۇپاي)
2.«شوقىنعان قازاقتار» دەگەنىمىز كىمدەر جانە ولار بولاشاقتا قاي تاريحي وقيعاعا قاتىسادى جانە بايساقال تىلەك ۇلى دەگەن كىم؟ (50 ۇپاي)
3. قازاقستانداعى حاندىق بيلىكتىڭ جويىلۋىنا توقتال (80 ۇپاي)
4. بۇل تاريحي تۇلعانى 1785 جىلى تاقتان تايدىردى، ودان ءارى ونى 1790 جىلى ۋفاعا جەر اۋدارىپ، سوندا قايتىس بولادى
«قابانباي» توبىنىڭ وكىلىنە سۇراقتار:
1. «اق بازار»، «سال - سەرى»، لامايزم، قونتايشى سوزدەرىنە انىقتاما بەر (30 ۇپاي)
2. ا. س. پۋشكيننىڭ قازاقستاندا بولۋىنىڭ باستى ماقساتى. (50 ۇپاي)
3. 1842 جىلى يساتاي مەن ماحامبەتتىڭ كوتەرىلىسىن كىمدەر جالعاستىردى؟(80 ۇپاي)
4. ول 1802 جىلى كوكشەتاۋ جەرىندە دۇنيەگە كەلدى، 1841 قۇلاتىلعان «حاندىق كەڭەستى» قايتا قۇردى، 1838 ج اقمولا بەكىنىسىن ورتەپ جىبەرەدى
«ماحامبەت» توبىنىڭ وكىلىنە سۇراقتار:
1. ي. گ. رەنات، «قارلىعاش بي»، جۇت، تولەڭگىت، سوزدەرىنە انىقتاما بەر (30 ۇپاي)
2. كەنەسارى قاسىم ۇلىنىڭ كوتەرىلىسىنىڭ باستى ءتورت سەبەبى جانە باسقا كوتەرىلىستەردەن ەرەكشەلىگى نەدە؟ (50 ۇپاي)
3. رەسەيلىك عالىمدار كەنەسارى حاندى كىمگە تەڭەدى؟ (80 ۇپاي)
4. بۇل تاريحي تۇلعا «تورەدەن» شىققان، ايەل بولا تۇرسا دا اعاسى حان كەنەنىڭ ارنايى بارلاۋ جاساعىن باسقاردى، اعاسىمەن بىرگە يىق تىرەسىپ ورىس اسكەرلەرىمەن شايقاستى.
ويىن سوڭىندا ساراپشى ەڭ ۇزدىك «وكىلدى» جانە توپتى انىقتايدى، جيناعان ۇپاي ساندارىن بەلگىلەيدى
جاڭا ساباق
جوسپار
1. قازاق اۋىلى
2. قازاقتىڭ تۇرعىن ۇيلەرى
3. مال شارۋاشىلىعى
4. حالىقتىڭ مال ەمدەۋ ءتاسالى
5. ەگىنشىلىك كاسىبى
6. اڭشىلىق
7. بالىق اۋلاۋ
قازاقتار شاعىن ەلدى مەكەندەردە - اۋىلداردا تۇردى. قىرۋار كوپ مالدى باعۋ ءۇشىن ولار شاعىن اۋىل بولىپ تۇرۋعا ءماجبۇر ەدى. ءار اۋىلداعى شارۋاشىلىق 5 - 20 وتباسىنان اسپادى. ادەتتە اۋىل ەڭ جاقىن تۋىسقانداردان قۇرالدى. ءار وتباسىنداعى جان شامامەن - 5 - 7 ادامنان كەلدى. اۋىلدى جاسى ۇلكەن، بي نەمەسە قۇرمەتتى اقساقال باسقاردى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
