قازاقتىڭ ۇلتتىق مەيرامى
«ماقتارال» مەكتەپ - گيمنازياسى كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسى
ءپان ءمۇعالىمى: باكيروۆا د.
5 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «قازاقتىڭ ۇلتتىق مەيرامى»
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: ناۋرىز جانە قازاق حالقىنىڭ باسقا دا ۇلتتىق مەرەكەلەرى تۋرالى جالپىلاما مالىمەت بەرە وتىرىپ، مەرەكەلەردىڭ ماڭىزىن ۇعىندىرۋ. قازاق حالقىنىڭ اىز ادەبيەتى مەن شەشەندىك ونەرى تۋرالى بايانداۋ.
دامىتۋشىلىعى: ۇلتتىق مەرەكەلەردىڭ قازاق حالقىنىڭ رۋحاني جانە ماتەريالدىق ومىرىندەگى الاتىن ورنىن انىقتاۋ، وقۋشىنىڭ وي ءورىسىن، ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، ءتىل مادەنيەتىن، سويلەۋ شەبەرلىگىن دامىتۋ.
تاربيەلىلىگى: ۇلتتىق مەرەكەلەردىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىندىرە وتىرىپ رۋحاني تاربيە بەرۋ، يماندىلىققا تاربيەلەۋ، ۇلتجاندىلىق سەزىمدەرىن وياتۋ، ۇلتتىق داستۇرلەرگە قۇرمەتپەن قاراۋعا ۇيرەتۋ. ەلىن، وتانىن قادىرلەي بىلۋگە ەڭبەك سۇيگىشتىككە باۋلۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، كەسپە قاعازدار، ءسوز جۇمباق.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىس – ءتاسىلى: سۇراق – جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، بايانداۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسىپ، تۇگەندەۋ
2. ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ
3. ساباققا نازارىن اۋدارۋ
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ؟
1. قازاق حالقىنىڭ شەشەندىك ءسوز ونەرى؟
ءبىزدىڭ اتا - بابالارىمىز جۇيەسىن تاۋىپ، ورىندى سويلەۋدى ۇلكەن ونەر دەپ ساناعان. شەشەندىك ءسوز ونەرى ەرەكشە ماڭىزعا يە.
2. رۋحاني مادەنيەتكە نەلەر جاتادى؟
(حالىقتىڭ ادەت - عۇرپى، سالت - ساناسى، اۋىز ادەبيەتى، اڭىز، قيال - عاجايىپ اڭگىمەلەرى، ءدىني نانىم - سەنىمدەرى)
3. اۋىزشا دەرەكتەر نەشەگە بولىنەدى؟
1. تاريحي اڭىزدارمەن شەجىرەلەر
2. ميفتىك اڭىز اڭگىمەلەر
3. ەرتەگىلەر
4. ماقال - ماتەلدەر
5. جۇمباقتار
6. شەشەندىك ءسوز ونەرى
4. قازاقستاندا مەكەندەگەن رۋ - تايپالاردىڭ ادەبي تۋىندىلارى اۋىزشا تارالدى، عىلىمي تىلمەن ايتقاندا نە دەپ اتايمىز؟
(فولكلور)
5. فولكلورعا نەلەر جاتادى؟
(ەل ىشىندە ايتىلىپ جۇرگەن ەرتەگىلەر، اڭىز اڭگىمەلەر، ماقال - ماتەلدەر، جۇمباقتار،
ەپوستىق جىرلار)
6. قاي عاسىرلاردا قازاق حالقىنىڭ وزىندىك مادەنيەتى قالىپتاستى؟
(ءحۇ – ءحۇىى عع)
7. ءحۇ – ءحۇىى ع قازاقتار قانداي جازۋدى قولدانعان؟
(اراب)
8. شەشەندىك ءسوز ونەرىندە بيلەردىڭ الاتىن ورنى؟
بيلەر قاشاندا ەل باسىنا قيىندىق تۇسكەن زاماندا وزدەرىنىڭ جۇيەلى سوزدەرىمەن جاۋىنىڭدا، دوسىنىڭ دا ءتىلىن تابا بىلگەن.
9. قازاق حالقىنىڭ شەشەندىك ءسوز ونەرى دامىعان ءداۋىر؟
حVIII عاسىر
10. قازىبەك ءبيدىڭ جوڭعاريا قونتايشىسىنا ايتقان ءسوزى؟
ءبىز قازاق دەگەن مال باققان ەلمىز،
ءبىراق ەشكىمگە سوقتىقپاي جاي جاتقان ەلمىز.
ەلىمىزدەن قۇت بەرەكە قاشپاسىن دەپ،
جەرىمىزدىڭ شەتىن جاۋ باسپاسىن دەپ
نايزاعا ۇكى تاققان ەلمىز
ەشبىر دۇشپان باسىنباعان ەلمىز
باسىمىزدان ءسوزدى اسىرماعان ەلمىز
ءدام تۇزىم اقتاي بىلگەن ەلمىز
اسقاقتاعان حان بولسا، حان ورداسىن تاپتاي بىلگەن ەلمىز.
اتادان ۇل تۋسا، قۇل بولامىن دەپ تۋمايدى.
انادان قىز تۋسا كۇڭ بولامىن دەپ تۋمايدى.
ۇل مەن قىزدى قاماتىپ وتىرا المايتىن ەلمىز.
ءسوز جۇمباق
ت
ا
ر
ي
ح
1. قازاق حاندىعى زامانىندا، شىعىس الەمىنە تانىمال بولعان قالا؟
2. 1740 جىلى 90 ءبيدى باستاپ جوڭعار حاندىعىنا بارىپ، ابىلايحاندى بوساتىپ اكەلگەن كىم؟
3. حالىقتىڭ شىعۋ تەگىن، تارالۋىن باياندايتىن تاريح عىلىمىنىڭ ءبىر تارماعى؟
4. تاريح اتاسى گەرودوت ساقتاردى نە دەپ اتادى؟
5. ادامزات قوعامىنىڭ وتكەنىن جان - جاقتى زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى؟
ءىىى جاڭا ساباق:
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
1. قازاقتىڭ ۇلتتىق مەيرامدارى.
2. ناۋرىز مەيرامى.
قازاقتىڭ ۇلتتىق مەيرامدارى. ءار حالىقتىڭ وزىنە ءتان ۇلتتىق سالت – داستۇرلەرى مەن ۇلتتىق مادەنيەتى بولادى. قازاق حالقىنىڭ دا ەرتەدەن قالىپتاسقان وزىندىك سالت – ءداستۇرى جانە ادەت – عۇرىپتارى با. ادەت – عۇرىپتار شارۋاشىلىق، دۇنيەتانىمدىق، وتباسىلىق، قوعامدىق سياقتى ءتۇرلى تارماقتارعا بولىنەدى.
سولاردىڭ ءبىرازى قازىرگە دەيىن ساقتالعان. قازاق حالقىنىڭ ەرتەدەن ەرتەدەن كەلە جاتقان داستۇرلەرىنىڭ ىشىندە قوناقجايلىلىق، اس بەرۋ، ءتۇرلى توي – دۋماندار وتكىزىلۋدىڭ ماڭىزى جوعارى بولعان. حالىق اراسىندا ءسابيدىڭ جاڭا تۋعان كەزىنەن باستاپ اتاپ وتەتىن ءتۇرلى مەرەكەلەر قالىپتاسقان. ولار: بەسىك توي، شىلدەحانا، تۇساۋكەسەر، سۇندەت توي ت. ب. ۇيلەنۋ توي – ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇر. جالپى قازاق حالقىندا ەرتەدە قىز بەن جىگىتتى بالا كەزىنەن اتاستىرعان. جىگىت جاعى قىزدىڭ اتا – اناسىنا قالىڭ مال تولەيدى. قىزدىڭ اۋىلىندا «قىز ۇزاتۋ»، ال كەلىن تۇسكەن ۇيدە «بەتاشار»، «جار - جار» سياقتى ءان – دۋماندار ورنەكتەلگەن توي وتەدى.
ناۋرىز مەيرامى. ناۋرىز - كونە يران ءسوزى، قازاقشا ماعىناسى «جاڭا كۇن» دەگەندى بىلدىرەدى. ناۋرىزدىڭ 22 - ءسى قازاقتار ءۇشىن جىل باسى – جاڭا جىل، كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلەتىن ۋاقىتى. سوندىقتان دا ناۋرىز تويىن – ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى دەپ اتاعان. «ۇلىس» دەگەن ءسوز مەملەكەت، ەل دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. جەر بەتى بۋسانىپ، قاردىڭ ەرىپ، كوكتىڭ شىعا باستايتىن بۇل ۋاقىتتى «جۋاننىڭ جىڭىشكەرىپ، جىڭىشكەنىڭ ۇزىلەر» شاعى دەپ تەككە ايتپاعان. مال تولدەپ، قىستان قينالىپ شىققان حالىقتىڭ اۋزى كوككە ءتيىپ، ءبىر جاساپ قالادى.
ناۋرىز كۇنى جۇرت بار جاقسىلارىن كيىپ، ۇلكەن قۋانىشپەن قارسى الادى. ءبىر – بىرىنە وكپەلى ادامدار بارلىق رەنىشتەرىن ۇمىتىپ، قۇشاقتاسىپ، ءتوس قاعىسىپ، كورىسەتىن بولعان. ءبىر – بىرىنە جاقسى، يگى تىلەكتەر ايتىپ، اق نيەتپەن باتا بەرىسكەن. ءتىپتى، وسى ناۋرىز كۇنى ورتا ازيا بيلەۋشىلەرى زىندانداعى تۇتقىندارىنا دا بوستاندىق بەرگەن دەسەدى. «سامارقاننىڭ كوك تاسى دا ءجىبيدى» دەگەن ءسوز سودان قالسا كەرەك.
ناۋرىز كۇنى جەتى ءتۇرلى تاعام قوسىلعان ناۋرىز كوجە دايىندالادى. ءار ءۇيدىڭ داستارقانى بۇل كۇنى ناۋرىز كوجەمەن بىرگە ۇلتتىق تاعامدارعا تولادى. ويىن – ساۋىق ۇيىمداستىرىلىپ، ءتۇرلى مەرەكەلىك شارالار وتكىزىلەدى.
قازاقستان كسرو قۇرامىندا بولعان كەزدە ناۋرىز مەيرامىن تويلاۋعا تىيىم سالىنعان. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان سوڭ عانا بۇل مەرەكەنى تويلاۋعا قول جەتكىزدىك.
قازاق حالقىندا توي ۇلتتىق ويىنسىز، سايىستارسىز وتپەيدى. بايگە، كۇرەس، كوكپار، قىز قۋۋ، ايتىس، جامبى اتۋ سياقتى ۇلتتىق سايىستار وتكىزىلەدى.
ناۋرىز قازاقتىڭ شىن ماعىناسىنداعى ۇلتتىق مەيرامى، ناۋرىزدىڭ 22 – ىندە كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەدى، قىس ءوتىپ كوكتەم كەلەدى. تىرشىلىك باستالادى. ول تىرشىلىك ارقاۋى – تاماق. مالىنىڭ قىستان امان شىعۋى. ونىڭ ءوسىپ - ءونىپ تولدەۋى. قازاق حالقى ءۇشىن ۇلكەن مەيرام – جاڭا جىل بولىپ سانالعان. جىل باسى – ناۋرىز، بابا حالقىمىزدىڭ سالتىندا، ويىن – كۇلكىنىڭ كوركىمەن ءسانى جيرەنشە، قوجاناسىر، الداركوسە، تازشا بالا بولعان.
ۇلىس كۇنى قازان تولسا،
ول جىلى اق مول بولار.
ۇلى كىسىدەن باتا السا،
سوندا ول جىلى جول بولار.
ۇلكەننەن ۇلاعات، كىشىگە امانات.
تاليپوۆ ورىنباسار: باتا
اۋەلى، قۇداي وڭداي كور،
وڭ جولىنا باستاي كور،
اداسسا جولعا سالا كور،
سۇيسىنسە قولدان الا كور!
كەزدەسسە شايتان قاعا كور!
جۇلدىزدارمەن جالعاستىر،
جاقسىلارمەن جاناستىر،
جامانداردان اداستىر!
ءىۇ قورىتىندىلاۋ:
ءۇ ساباقتى بەكىتۋ:
1. قازاق حالىق حالقىنىڭ ۇلتتىق سالت – داستۇرلەرىن اتا.
2. “ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى” دەپ قانداي كۇندى ايتادى؟
3. ناۋرىز مەيرامى قالاي تويلانادى؟
4. ناۋرىزعا قاتىستى قازاقتا قانداي باتا تىلەكتەر بار؟
5. قازاقتىڭ قانداي داستۇرلەرى ۇلتتىق ويىندارىن بىلەسىڭدەر؟
6. ناۋرىز كوجە قانشا تاعامنان جاسالادى؟
7. ناۋرىز كۇنى قاي كۇنى تويلانا
قوعامدىق ءومىر ورىستەپ
سان عاسىر زۋلاپ وتسەدە
ناۋرىز تويىن تەرىس دەپ
ايتپاعان ەشكىم ايتسە دە
ويتكەنى ونىڭ بويىندا
ەڭبەك بىرلىك دوستىك
ءۇى وقۋشىلاردى باعالاۋ:
ءۇىى ۇيگە تاپسىرما: §39، 40 وقۋ
“ناۋرىز مەيرامى” تاقىرىبىنا رەفەرات، بۋكلەت ورىنداۋ
ءپان ءمۇعالىمى: باكيروۆا د.
5 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «قازاقتىڭ ۇلتتىق مەيرامى»
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: ناۋرىز جانە قازاق حالقىنىڭ باسقا دا ۇلتتىق مەرەكەلەرى تۋرالى جالپىلاما مالىمەت بەرە وتىرىپ، مەرەكەلەردىڭ ماڭىزىن ۇعىندىرۋ. قازاق حالقىنىڭ اىز ادەبيەتى مەن شەشەندىك ونەرى تۋرالى بايانداۋ.
دامىتۋشىلىعى: ۇلتتىق مەرەكەلەردىڭ قازاق حالقىنىڭ رۋحاني جانە ماتەريالدىق ومىرىندەگى الاتىن ورنىن انىقتاۋ، وقۋشىنىڭ وي ءورىسىن، ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، ءتىل مادەنيەتىن، سويلەۋ شەبەرلىگىن دامىتۋ.
تاربيەلىلىگى: ۇلتتىق مەرەكەلەردىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىندىرە وتىرىپ رۋحاني تاربيە بەرۋ، يماندىلىققا تاربيەلەۋ، ۇلتجاندىلىق سەزىمدەرىن وياتۋ، ۇلتتىق داستۇرلەرگە قۇرمەتپەن قاراۋعا ۇيرەتۋ. ەلىن، وتانىن قادىرلەي بىلۋگە ەڭبەك سۇيگىشتىككە باۋلۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، كەسپە قاعازدار، ءسوز جۇمباق.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىس – ءتاسىلى: سۇراق – جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، بايانداۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسىپ، تۇگەندەۋ
2. ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ
3. ساباققا نازارىن اۋدارۋ
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ؟
1. قازاق حالقىنىڭ شەشەندىك ءسوز ونەرى؟
ءبىزدىڭ اتا - بابالارىمىز جۇيەسىن تاۋىپ، ورىندى سويلەۋدى ۇلكەن ونەر دەپ ساناعان. شەشەندىك ءسوز ونەرى ەرەكشە ماڭىزعا يە.
2. رۋحاني مادەنيەتكە نەلەر جاتادى؟
(حالىقتىڭ ادەت - عۇرپى، سالت - ساناسى، اۋىز ادەبيەتى، اڭىز، قيال - عاجايىپ اڭگىمەلەرى، ءدىني نانىم - سەنىمدەرى)
3. اۋىزشا دەرەكتەر نەشەگە بولىنەدى؟
1. تاريحي اڭىزدارمەن شەجىرەلەر
2. ميفتىك اڭىز اڭگىمەلەر
3. ەرتەگىلەر
4. ماقال - ماتەلدەر
5. جۇمباقتار
6. شەشەندىك ءسوز ونەرى
4. قازاقستاندا مەكەندەگەن رۋ - تايپالاردىڭ ادەبي تۋىندىلارى اۋىزشا تارالدى، عىلىمي تىلمەن ايتقاندا نە دەپ اتايمىز؟
(فولكلور)
5. فولكلورعا نەلەر جاتادى؟
(ەل ىشىندە ايتىلىپ جۇرگەن ەرتەگىلەر، اڭىز اڭگىمەلەر، ماقال - ماتەلدەر، جۇمباقتار،
ەپوستىق جىرلار)
6. قاي عاسىرلاردا قازاق حالقىنىڭ وزىندىك مادەنيەتى قالىپتاستى؟
(ءحۇ – ءحۇىى عع)
7. ءحۇ – ءحۇىى ع قازاقتار قانداي جازۋدى قولدانعان؟
(اراب)
8. شەشەندىك ءسوز ونەرىندە بيلەردىڭ الاتىن ورنى؟
بيلەر قاشاندا ەل باسىنا قيىندىق تۇسكەن زاماندا وزدەرىنىڭ جۇيەلى سوزدەرىمەن جاۋىنىڭدا، دوسىنىڭ دا ءتىلىن تابا بىلگەن.
9. قازاق حالقىنىڭ شەشەندىك ءسوز ونەرى دامىعان ءداۋىر؟
حVIII عاسىر
10. قازىبەك ءبيدىڭ جوڭعاريا قونتايشىسىنا ايتقان ءسوزى؟
ءبىز قازاق دەگەن مال باققان ەلمىز،
ءبىراق ەشكىمگە سوقتىقپاي جاي جاتقان ەلمىز.
ەلىمىزدەن قۇت بەرەكە قاشپاسىن دەپ،
جەرىمىزدىڭ شەتىن جاۋ باسپاسىن دەپ
نايزاعا ۇكى تاققان ەلمىز
ەشبىر دۇشپان باسىنباعان ەلمىز
باسىمىزدان ءسوزدى اسىرماعان ەلمىز
ءدام تۇزىم اقتاي بىلگەن ەلمىز
اسقاقتاعان حان بولسا، حان ورداسىن تاپتاي بىلگەن ەلمىز.
اتادان ۇل تۋسا، قۇل بولامىن دەپ تۋمايدى.
انادان قىز تۋسا كۇڭ بولامىن دەپ تۋمايدى.
ۇل مەن قىزدى قاماتىپ وتىرا المايتىن ەلمىز.
ءسوز جۇمباق
ت
ا
ر
ي
ح
1. قازاق حاندىعى زامانىندا، شىعىس الەمىنە تانىمال بولعان قالا؟
2. 1740 جىلى 90 ءبيدى باستاپ جوڭعار حاندىعىنا بارىپ، ابىلايحاندى بوساتىپ اكەلگەن كىم؟
3. حالىقتىڭ شىعۋ تەگىن، تارالۋىن باياندايتىن تاريح عىلىمىنىڭ ءبىر تارماعى؟
4. تاريح اتاسى گەرودوت ساقتاردى نە دەپ اتادى؟
5. ادامزات قوعامىنىڭ وتكەنىن جان - جاقتى زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى؟
ءىىى جاڭا ساباق:
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
1. قازاقتىڭ ۇلتتىق مەيرامدارى.
2. ناۋرىز مەيرامى.
قازاقتىڭ ۇلتتىق مەيرامدارى. ءار حالىقتىڭ وزىنە ءتان ۇلتتىق سالت – داستۇرلەرى مەن ۇلتتىق مادەنيەتى بولادى. قازاق حالقىنىڭ دا ەرتەدەن قالىپتاسقان وزىندىك سالت – ءداستۇرى جانە ادەت – عۇرىپتارى با. ادەت – عۇرىپتار شارۋاشىلىق، دۇنيەتانىمدىق، وتباسىلىق، قوعامدىق سياقتى ءتۇرلى تارماقتارعا بولىنەدى.
سولاردىڭ ءبىرازى قازىرگە دەيىن ساقتالعان. قازاق حالقىنىڭ ەرتەدەن ەرتەدەن كەلە جاتقان داستۇرلەرىنىڭ ىشىندە قوناقجايلىلىق، اس بەرۋ، ءتۇرلى توي – دۋماندار وتكىزىلۋدىڭ ماڭىزى جوعارى بولعان. حالىق اراسىندا ءسابيدىڭ جاڭا تۋعان كەزىنەن باستاپ اتاپ وتەتىن ءتۇرلى مەرەكەلەر قالىپتاسقان. ولار: بەسىك توي، شىلدەحانا، تۇساۋكەسەر، سۇندەت توي ت. ب. ۇيلەنۋ توي – ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇر. جالپى قازاق حالقىندا ەرتەدە قىز بەن جىگىتتى بالا كەزىنەن اتاستىرعان. جىگىت جاعى قىزدىڭ اتا – اناسىنا قالىڭ مال تولەيدى. قىزدىڭ اۋىلىندا «قىز ۇزاتۋ»، ال كەلىن تۇسكەن ۇيدە «بەتاشار»، «جار - جار» سياقتى ءان – دۋماندار ورنەكتەلگەن توي وتەدى.
ناۋرىز مەيرامى. ناۋرىز - كونە يران ءسوزى، قازاقشا ماعىناسى «جاڭا كۇن» دەگەندى بىلدىرەدى. ناۋرىزدىڭ 22 - ءسى قازاقتار ءۇشىن جىل باسى – جاڭا جىل، كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلەتىن ۋاقىتى. سوندىقتان دا ناۋرىز تويىن – ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى دەپ اتاعان. «ۇلىس» دەگەن ءسوز مەملەكەت، ەل دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. جەر بەتى بۋسانىپ، قاردىڭ ەرىپ، كوكتىڭ شىعا باستايتىن بۇل ۋاقىتتى «جۋاننىڭ جىڭىشكەرىپ، جىڭىشكەنىڭ ۇزىلەر» شاعى دەپ تەككە ايتپاعان. مال تولدەپ، قىستان قينالىپ شىققان حالىقتىڭ اۋزى كوككە ءتيىپ، ءبىر جاساپ قالادى.
ناۋرىز كۇنى جۇرت بار جاقسىلارىن كيىپ، ۇلكەن قۋانىشپەن قارسى الادى. ءبىر – بىرىنە وكپەلى ادامدار بارلىق رەنىشتەرىن ۇمىتىپ، قۇشاقتاسىپ، ءتوس قاعىسىپ، كورىسەتىن بولعان. ءبىر – بىرىنە جاقسى، يگى تىلەكتەر ايتىپ، اق نيەتپەن باتا بەرىسكەن. ءتىپتى، وسى ناۋرىز كۇنى ورتا ازيا بيلەۋشىلەرى زىندانداعى تۇتقىندارىنا دا بوستاندىق بەرگەن دەسەدى. «سامارقاننىڭ كوك تاسى دا ءجىبيدى» دەگەن ءسوز سودان قالسا كەرەك.
ناۋرىز كۇنى جەتى ءتۇرلى تاعام قوسىلعان ناۋرىز كوجە دايىندالادى. ءار ءۇيدىڭ داستارقانى بۇل كۇنى ناۋرىز كوجەمەن بىرگە ۇلتتىق تاعامدارعا تولادى. ويىن – ساۋىق ۇيىمداستىرىلىپ، ءتۇرلى مەرەكەلىك شارالار وتكىزىلەدى.
قازاقستان كسرو قۇرامىندا بولعان كەزدە ناۋرىز مەيرامىن تويلاۋعا تىيىم سالىنعان. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان سوڭ عانا بۇل مەرەكەنى تويلاۋعا قول جەتكىزدىك.
قازاق حالقىندا توي ۇلتتىق ويىنسىز، سايىستارسىز وتپەيدى. بايگە، كۇرەس، كوكپار، قىز قۋۋ، ايتىس، جامبى اتۋ سياقتى ۇلتتىق سايىستار وتكىزىلەدى.
ناۋرىز قازاقتىڭ شىن ماعىناسىنداعى ۇلتتىق مەيرامى، ناۋرىزدىڭ 22 – ىندە كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەدى، قىس ءوتىپ كوكتەم كەلەدى. تىرشىلىك باستالادى. ول تىرشىلىك ارقاۋى – تاماق. مالىنىڭ قىستان امان شىعۋى. ونىڭ ءوسىپ - ءونىپ تولدەۋى. قازاق حالقى ءۇشىن ۇلكەن مەيرام – جاڭا جىل بولىپ سانالعان. جىل باسى – ناۋرىز، بابا حالقىمىزدىڭ سالتىندا، ويىن – كۇلكىنىڭ كوركىمەن ءسانى جيرەنشە، قوجاناسىر، الداركوسە، تازشا بالا بولعان.
ۇلىس كۇنى قازان تولسا،
ول جىلى اق مول بولار.
ۇلى كىسىدەن باتا السا،
سوندا ول جىلى جول بولار.
ۇلكەننەن ۇلاعات، كىشىگە امانات.
تاليپوۆ ورىنباسار: باتا
اۋەلى، قۇداي وڭداي كور،
وڭ جولىنا باستاي كور،
اداسسا جولعا سالا كور،
سۇيسىنسە قولدان الا كور!
كەزدەسسە شايتان قاعا كور!
جۇلدىزدارمەن جالعاستىر،
جاقسىلارمەن جاناستىر،
جامانداردان اداستىر!
ءىۇ قورىتىندىلاۋ:
ءۇ ساباقتى بەكىتۋ:
1. قازاق حالىق حالقىنىڭ ۇلتتىق سالت – داستۇرلەرىن اتا.
2. “ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى” دەپ قانداي كۇندى ايتادى؟
3. ناۋرىز مەيرامى قالاي تويلانادى؟
4. ناۋرىزعا قاتىستى قازاقتا قانداي باتا تىلەكتەر بار؟
5. قازاقتىڭ قانداي داستۇرلەرى ۇلتتىق ويىندارىن بىلەسىڭدەر؟
6. ناۋرىز كوجە قانشا تاعامنان جاسالادى؟
7. ناۋرىز كۇنى قاي كۇنى تويلانا
قوعامدىق ءومىر ورىستەپ
سان عاسىر زۋلاپ وتسەدە
ناۋرىز تويىن تەرىس دەپ
ايتپاعان ەشكىم ايتسە دە
ويتكەنى ونىڭ بويىندا
ەڭبەك بىرلىك دوستىك
ءۇى وقۋشىلاردى باعالاۋ:
ءۇىى ۇيگە تاپسىرما: §39، 40 وقۋ
“ناۋرىز مەيرامى” تاقىرىبىنا رەفەرات، بۋكلەت ورىنداۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
قارعالى قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ
