اريفمەتيكالىق جانە گەومەتريالىق پروگرەسسياعا ەسەپتەر شىعارۋ
م. ارىن اتىنداعى
قارعالى قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ
ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
شامىشيەۆا نازگۇل قارشىعا قىزى
الگەبرا 9 - كلاسس
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اريفمەتيكالىق جانە گەومەتريالىق پروگرەسسياعا ەسەپتەر شىعارۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: اريفمەتيكالىق جانە گەومەتريالىق پروگرەسسيانى قايتالاۋ.
1. اريفمەتيكالىق، گەومەتريالىق پروگرەسسيانىڭ انىقتاماسىن، n - ءشى مۇشەسىنىڭ، العاشقى n مۇشەسىنىڭ قوسىندىسىنىڭ فورمۋلاسىن ەسكە ءتۇسىرۋ، قايتالاۋعا ەسەپتەر شىعارۋ؛
2. تەوريالىق ءبىلىمىن پراكتيكادا ۇشتاستىرا وتىرىپ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن، تانىمىن، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ؛
3. وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، ۇمىتۋدى بولدىرماۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قورىتىندىلاۋ، قايتالاۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتيپى: داستۇردەن تىس
ساباقتىڭ ءادىسى: وي - قوزعاۋ، سۇراق - جاۋاپ، تۇسىندىرمەلى، پراكتيكالىق، دەڭگەيلەپ وقىتۋ تەحنولوگياسى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، ۆەنن دياگرامماسى، كارتوچكالار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ. وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، ەكى توپقا ءبولۋ، قۇرال جابدىقتارىنىڭ دايىندىعىن تەكسەرۋ. «سىرلى الەم كىتابى» اتتى كىتاپپەن وقىپ تانىساتىندىقتارىن ايتۋ. (كىتاپ سەگىز بەتتەن تۇرادى، ساباقتىڭ تاقىرىبى ايتىلمايدى ازىرشە جۇمباق، كەيىننەن تاقىرىپتى وقۋشىلاردىڭ وزدەرى اشادى.)
1 - بەت. «جۇمباق» تاراۋعا نازار اۋدارتۋ.
2 - بەت. «سەن بىلەسىڭ بە؟» سۇراققا - جاۋاپ.
3 - بەت. «ناقتى جاۋاپ، ساپالى شەشىم». تاقىرىپ بويىنشا تاڭداعان دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى ورىنداۋ.
4 - بەت. «زەيىنى وتە جاقسى». دەڭگەيلىك تاپسىرمالار بويىنشا تەست الۋ.
5 - بەت. «ءوزىڭدى تانى». باعالاۋ.
6 - بەت. «سىر ساندىق». قورىتىندىلاۋ.
7 - بەت. «ۇشتاپ ويدى تاعى ءبىر،
تەرەڭىنەن ويلاي ءبىل!» ۇيگە تاپسىرما.
- وقۋشىلار بۇگىن بىزدەر «سىرلى الەم كىتابى» دەپ اتالاتىن كىتاپپەن وقىپ تانىسامىز. ەندەشە كىتابىمىزدىڭ ءبىرىنشى بەتىن اشايىق.
1 - بەت. «جۇمباق».
1. ەكىنشى مۇشەسىنەن باستاپ كەز - كەلگەن مۇشەسى الدىڭعى مۇشەسىنە تۇراقتى ساندى قوسقاننان شىعاتىن تىزبەك نە دەپ اتالادى؟ (اريفمەتيكالىق پروگرەسسيا)
2. ەكىنشى مۇشەسىنەن باستاپ كەز - كەلگەن مۇشەسى الدىڭعى مۇشەسىنە تۇراقتى ساندى كوبەيتكەننەن شىعاتىن تىزبەك نە دەپ اتالادى؟ (گەومەتريالىق پروگرەسسيا)
ياعني، بىزدەر بۇگىنگى ساباعىمىزدا «اريفمەتيكالىق جانە گەومەتريالىق پروگرەسسيا» تاقىرىبىن قايتالايمىز. ەندەشە «اريفمەتيكالىق جانە گەومەتريالىق پروگرەسسيا» تۋرالى نە بىلەمىز، سونى تەكسەرەيىك.
ءار توپتان ەكى وقۋشى شىعىپ، توپ اتتارىن تاڭدايدى. ءى توپ «اريفمەتيكالىق پروگرەسسيا»، ءىى توپ «گەومەتريالىق پروگرەسسيا».
2 - بەت. «سەن بىلەسىڭ بە؟» وتكەنگە شولۋ. ءار توپتان كەزەك - كەزەك وقۋشىلار شىعىپ، ۆەنن دياگرامماسىن تولتىرادى.
«اريفمەتيكالىق پروگرەسسيا»
ورتاق
«گەومەتريالىق پروگرەسسيا».
3 - بەت. «ناقتى جاۋاپ، ساپالى شەشىم»
4 - بەت. «زەيىنى وتە جاقسى» دەڭگەيلىك تاپسىرمالار بويىنشا تەست الۋ.
- ءبىر - بىرلەرىڭمەن داپتەرلەرىڭدى اۋىستىرىپ، تەكسەرىڭدەر دۇرىس جاۋابى تاقتادا بەرىلەدى.
دۇرىس جاۋابى: 1 - ۆ، 2 - ا، 3 - س.
5 - بەت. «سىر ساندىق» قورىتىندىلاۋ.
ەگەر اريفمەتيكالىق پروگرەسسيا تۋرالى ايتساق، نەمىس ماتەماتيگى ك. گاۋسس (1777 - 1855) باستاۋىش كلاسس وقىپ جۇرگەنىندە ءمۇعالىم وزگە سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ جۇمىستارىن تەكسەرۋ ماقساتىندا الدىنداعى وقۋشىلارىنا 1 - دەن 100 - گە دەيىنگى سانداردىڭ قوسىندىسىن تابۋدى تاپسىرادى. بۇل ەسەپتى 9 جاسار گاۋسس ءبىر مينۋتتا شىعارىپ، 5050 دەپ جاۋابىن ايتقان.
گەومەتريالىق پروگرەسسيانىڭ ەرتەدەگى ەسەبىنىڭ ءبىرى «ەجەلگى ءۇندى پاتشاسى شەرام شاحمات ويىنىنىن ويلاپ تاپقان ونەرتاپقىشتى (ونىڭ اتى سەتا) ماراپاتتاۋ ماقساتىندا وعان قالاعانىن الۋدى ۇسىنادى. سوندا سەتا شاحمات تاقتاسىنداسىنداعى 64 شارشىنىڭ بىرىنشىسىنە - 1 ءدان، ەكىنشىسىنە - 2 ءدان، ۇشىنشىسىنە – 4 ءدان، تورتىنشىسىنە – 8 ءدان جانە ت، س، س.، ياعني ءاربىر شارشىعا الدىڭعىسىنان 2 ەسە كوپ ءدان بەرۋدى وتىنەدى. العاشىندا پاتشا ونەرتاپقىشتىڭ بۇل <<تىم بولماشى>> تىلەگىنە تاڭ قالىپ، ونى ورىنداۋعا بۇيرىق بەرگەنىمەن، ارتىنشا بۇل تىلەكتىڭ ورىنداۋعا ءوز قازىناسىنىڭ قاۋقارسىز ەكەنىنە كوزى جەتەدى. شىنىندا دا، ونەرتاپقىش سۇراعان داندەر سانى 1+2+22... 263 قوسىندىسىنا تەڭ، ال بۇل قوسىندى 18 446 744 073 709 551 615 سانىنا تەڭ. ەگەر ءبىر پۇت استىقتا 40000 ءدان بار دەسەك، وندا بۇل تىلەكتى ورىنداۋ ءۇشىن 230 584 300 921 369 پۇت استىق قاجەت ەكەن. قازاقستاندا ءبىر جىلدا جينالعان استىق مولشەرى ورتا ەسەپپەن 1 000 000 000 پۇتقا تەڭ دەسەك، وندا بۇل تىلەكتى ورىنداۋ ءۇشىن ەلىمىز ىشپەي - جەمەي 230 584 جىل ەڭبەك ەتۋى قاجەت.»
پروگرەسسيالار مەن تىزبەكتەر جونىندەگى ءىلىمنىڭ العاشقى نىساندارى مىسىرلىقتار مەن ۆاۆيلوندىقتاردان باستالادى. ولار بۇگىنگى ساباعىمىزداعى قولدانعان فورمۋلالاردى پايدالانىپ ەسەپتەر شىعارعان دەپ قورىتىندىلاعىمىز كەلەدى.
6 - بەت. «ءوزىڭدى تانى». باعالاۋ. باعالاۋ كارتاسى بويىنشا جۇزەگە اسادى.
سۇراققا جاۋاپ بەرگەن، ەسەپ شىعارعان وقۋشىلارعا «+» قويىلىپ وتىرادى.
3+ «5»، 2+ «4»، 1+ «3»
7 - بەت. ۇيگە تاپسىرما.
شىعارماشىلىق جۇمىس.
گاۋسس ادىسىمەن ەسەپتەڭدەر.
|- 5|+|7|+|- 9|+|11|+|- 13|+|15|+|- 17|+|19|
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
قارعالى قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ
ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
شامىشيەۆا نازگۇل قارشىعا قىزى
الگەبرا 9 - كلاسس
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اريفمەتيكالىق جانە گەومەتريالىق پروگرەسسياعا ەسەپتەر شىعارۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: اريفمەتيكالىق جانە گەومەتريالىق پروگرەسسيانى قايتالاۋ.
1. اريفمەتيكالىق، گەومەتريالىق پروگرەسسيانىڭ انىقتاماسىن، n - ءشى مۇشەسىنىڭ، العاشقى n مۇشەسىنىڭ قوسىندىسىنىڭ فورمۋلاسىن ەسكە ءتۇسىرۋ، قايتالاۋعا ەسەپتەر شىعارۋ؛
2. تەوريالىق ءبىلىمىن پراكتيكادا ۇشتاستىرا وتىرىپ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن، تانىمىن، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ؛
3. وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، ۇمىتۋدى بولدىرماۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قورىتىندىلاۋ، قايتالاۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتيپى: داستۇردەن تىس
ساباقتىڭ ءادىسى: وي - قوزعاۋ، سۇراق - جاۋاپ، تۇسىندىرمەلى، پراكتيكالىق، دەڭگەيلەپ وقىتۋ تەحنولوگياسى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، ۆەنن دياگرامماسى، كارتوچكالار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ. وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، ەكى توپقا ءبولۋ، قۇرال جابدىقتارىنىڭ دايىندىعىن تەكسەرۋ. «سىرلى الەم كىتابى» اتتى كىتاپپەن وقىپ تانىساتىندىقتارىن ايتۋ. (كىتاپ سەگىز بەتتەن تۇرادى، ساباقتىڭ تاقىرىبى ايتىلمايدى ازىرشە جۇمباق، كەيىننەن تاقىرىپتى وقۋشىلاردىڭ وزدەرى اشادى.)
1 - بەت. «جۇمباق» تاراۋعا نازار اۋدارتۋ.
2 - بەت. «سەن بىلەسىڭ بە؟» سۇراققا - جاۋاپ.
3 - بەت. «ناقتى جاۋاپ، ساپالى شەشىم». تاقىرىپ بويىنشا تاڭداعان دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى ورىنداۋ.
4 - بەت. «زەيىنى وتە جاقسى». دەڭگەيلىك تاپسىرمالار بويىنشا تەست الۋ.
5 - بەت. «ءوزىڭدى تانى». باعالاۋ.
6 - بەت. «سىر ساندىق». قورىتىندىلاۋ.
7 - بەت. «ۇشتاپ ويدى تاعى ءبىر،
تەرەڭىنەن ويلاي ءبىل!» ۇيگە تاپسىرما.
- وقۋشىلار بۇگىن بىزدەر «سىرلى الەم كىتابى» دەپ اتالاتىن كىتاپپەن وقىپ تانىسامىز. ەندەشە كىتابىمىزدىڭ ءبىرىنشى بەتىن اشايىق.
1 - بەت. «جۇمباق».
1. ەكىنشى مۇشەسىنەن باستاپ كەز - كەلگەن مۇشەسى الدىڭعى مۇشەسىنە تۇراقتى ساندى قوسقاننان شىعاتىن تىزبەك نە دەپ اتالادى؟ (اريفمەتيكالىق پروگرەسسيا)
2. ەكىنشى مۇشەسىنەن باستاپ كەز - كەلگەن مۇشەسى الدىڭعى مۇشەسىنە تۇراقتى ساندى كوبەيتكەننەن شىعاتىن تىزبەك نە دەپ اتالادى؟ (گەومەتريالىق پروگرەسسيا)
ياعني، بىزدەر بۇگىنگى ساباعىمىزدا «اريفمەتيكالىق جانە گەومەتريالىق پروگرەسسيا» تاقىرىبىن قايتالايمىز. ەندەشە «اريفمەتيكالىق جانە گەومەتريالىق پروگرەسسيا» تۋرالى نە بىلەمىز، سونى تەكسەرەيىك.
ءار توپتان ەكى وقۋشى شىعىپ، توپ اتتارىن تاڭدايدى. ءى توپ «اريفمەتيكالىق پروگرەسسيا»، ءىى توپ «گەومەتريالىق پروگرەسسيا».
2 - بەت. «سەن بىلەسىڭ بە؟» وتكەنگە شولۋ. ءار توپتان كەزەك - كەزەك وقۋشىلار شىعىپ، ۆەنن دياگرامماسىن تولتىرادى.
«اريفمەتيكالىق پروگرەسسيا»
ورتاق
«گەومەتريالىق پروگرەسسيا».
3 - بەت. «ناقتى جاۋاپ، ساپالى شەشىم»
4 - بەت. «زەيىنى وتە جاقسى» دەڭگەيلىك تاپسىرمالار بويىنشا تەست الۋ.
- ءبىر - بىرلەرىڭمەن داپتەرلەرىڭدى اۋىستىرىپ، تەكسەرىڭدەر دۇرىس جاۋابى تاقتادا بەرىلەدى.
دۇرىس جاۋابى: 1 - ۆ، 2 - ا، 3 - س.
5 - بەت. «سىر ساندىق» قورىتىندىلاۋ.
ەگەر اريفمەتيكالىق پروگرەسسيا تۋرالى ايتساق، نەمىس ماتەماتيگى ك. گاۋسس (1777 - 1855) باستاۋىش كلاسس وقىپ جۇرگەنىندە ءمۇعالىم وزگە سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ جۇمىستارىن تەكسەرۋ ماقساتىندا الدىنداعى وقۋشىلارىنا 1 - دەن 100 - گە دەيىنگى سانداردىڭ قوسىندىسىن تابۋدى تاپسىرادى. بۇل ەسەپتى 9 جاسار گاۋسس ءبىر مينۋتتا شىعارىپ، 5050 دەپ جاۋابىن ايتقان.
گەومەتريالىق پروگرەسسيانىڭ ەرتەدەگى ەسەبىنىڭ ءبىرى «ەجەلگى ءۇندى پاتشاسى شەرام شاحمات ويىنىنىن ويلاپ تاپقان ونەرتاپقىشتى (ونىڭ اتى سەتا) ماراپاتتاۋ ماقساتىندا وعان قالاعانىن الۋدى ۇسىنادى. سوندا سەتا شاحمات تاقتاسىنداسىنداعى 64 شارشىنىڭ بىرىنشىسىنە - 1 ءدان، ەكىنشىسىنە - 2 ءدان، ۇشىنشىسىنە – 4 ءدان، تورتىنشىسىنە – 8 ءدان جانە ت، س، س.، ياعني ءاربىر شارشىعا الدىڭعىسىنان 2 ەسە كوپ ءدان بەرۋدى وتىنەدى. العاشىندا پاتشا ونەرتاپقىشتىڭ بۇل <<تىم بولماشى>> تىلەگىنە تاڭ قالىپ، ونى ورىنداۋعا بۇيرىق بەرگەنىمەن، ارتىنشا بۇل تىلەكتىڭ ورىنداۋعا ءوز قازىناسىنىڭ قاۋقارسىز ەكەنىنە كوزى جەتەدى. شىنىندا دا، ونەرتاپقىش سۇراعان داندەر سانى 1+2+22... 263 قوسىندىسىنا تەڭ، ال بۇل قوسىندى 18 446 744 073 709 551 615 سانىنا تەڭ. ەگەر ءبىر پۇت استىقتا 40000 ءدان بار دەسەك، وندا بۇل تىلەكتى ورىنداۋ ءۇشىن 230 584 300 921 369 پۇت استىق قاجەت ەكەن. قازاقستاندا ءبىر جىلدا جينالعان استىق مولشەرى ورتا ەسەپپەن 1 000 000 000 پۇتقا تەڭ دەسەك، وندا بۇل تىلەكتى ورىنداۋ ءۇشىن ەلىمىز ىشپەي - جەمەي 230 584 جىل ەڭبەك ەتۋى قاجەت.»
پروگرەسسيالار مەن تىزبەكتەر جونىندەگى ءىلىمنىڭ العاشقى نىساندارى مىسىرلىقتار مەن ۆاۆيلوندىقتاردان باستالادى. ولار بۇگىنگى ساباعىمىزداعى قولدانعان فورمۋلالاردى پايدالانىپ ەسەپتەر شىعارعان دەپ قورىتىندىلاعىمىز كەلەدى.
6 - بەت. «ءوزىڭدى تانى». باعالاۋ. باعالاۋ كارتاسى بويىنشا جۇزەگە اسادى.
سۇراققا جاۋاپ بەرگەن، ەسەپ شىعارعان وقۋشىلارعا «+» قويىلىپ وتىرادى.
3+ «5»، 2+ «4»، 1+ «3»
7 - بەت. ۇيگە تاپسىرما.
شىعارماشىلىق جۇمىس.
گاۋسس ادىسىمەن ەسەپتەڭدەر.
|- 5|+|7|+|- 9|+|11|+|- 13|+|15|+|- 17|+|19|
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
اقتوبە وبلىسى، قارعالى اۋدانى، ش. قالداياقوۆ اۋىلى
-
«ماقتارال» مەكتەپ - گيمنازياسى كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسى
