قوسمەكەندىلەردىڭ كوپتۇرلىلىگى. قۇيرىقتى جانە قۇيرىقسىز قوسمەكەندىلەر
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قوسمەكەندىلەردىڭ كوپتۇرلىلىگى. قۇيرىقتى جانە قۇيرىقسىز قوسمەكەندىلەر.
ماقساتى: ا) وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاساۋىنا، سويلەۋ داعدىسىنىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال جاساۋ. وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق تاپسىرمالاردى ورىنداۋىن جۇزەگە اسىرۋ.
ب) وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساۋ قابىلەتىن ارتىرۋ.
ۆ) وقۋشىلارعا بيولوگيا ءپانىن وقىتا وتىرىپ تابيعاتتى سۇيۋگە، ايالاۋعا، قامقور بولۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، پىكىر ايتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، باقالار سۋرەتى.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
3. جاڭا ساباق
4. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
5. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ
6. باعالاۋ
ءۇي تاپسىرماسىنا شولۋ
1. «مەنەن - سۇراق، سىزدەن - جىلدام جاۋاپ».
1. قوسمەكەندىلەردى زەرتتەيتىن عىلىم:
2. قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا ەنگەن قوسمەكەندىلەردىڭ تۇرلەرىن اتاڭدار:
3. مويىن ومىرتقاسىنىڭ سانى:
4. جۇرەگى نەشە قۋىستى؟
5. قوسمەكەندىلەردە العاش رەت پايدا بولعان قان اينالىم شەڭبەرى:
6. قوسمەكەندىلەردە العاش پايدا بولعان قۇلاق قۋىسى:
7. دەرناسىلىنىڭ اتاۋى:
8. ميىنىڭ قاي بولىگى جاقسى دامىعان؟
9. ارتقى اياقتارىنداعى ساۋساق سانى:
10. قاجەتسىز زاتتاردى شىعارۋعا نە قاتىسادى؟
جاڭا ساباق
تاقىرىبى: قوسمەكەندىلەردىڭ كوپتۇرلىلىگى. قۇيرىقتى (تريتون، سالاماندرا) جانە قۇيرىقسىز (كولباقا، قۇرباقا، شۇبار باقا) قوسمەكەندىلەر. قوسمەكەندىلەردىڭ تابيعاتتاعى جانە ادام ومىرىندەگى ماڭىزى. قوسمەكەندىلەردى قورعاۋ.
قوسمەكەندىلەر ءومىرىن سۋدا باستايدى، كەيىننەن قۇرلىققا شىعىپ، سوندا مەكەن ەتەدى. قوسمەكەندىلەر - جەردە مەكەن ەتەتىن العاشقى ومىرتقالى جانۋارلار. قوسمەكەندىلەر قۇرىلىسىنا، تىرشىلىك ارەكەتتەرىنە بايلانىستى 3 وتريادقا بولىنەدى. ولار؛ اياقسىز. قۇيرىقتى، قۇيرىقسىز قوسمەكەندىلەر.
قۇيرىقتى قوسمەكەندىلەر 400 - دەي ءتۇرى بار. وعان تريتوندار مەن سالاماندرالار جاتادى. دەنە ءپىشىنى سوزىلىڭقى ءارى قۇيرىعى ايقىن بايقالادى. قۇيرىقتىلار وتريادىنا جاتاتىن قوسمەكەندىنىڭ ءبىرى - جەتىسۋلىق ءباقاتىس. ونى جەرگىلىكتى تۇرعىندار «اياقتى بالىق» دەپ تە اتايدى. دەنە تۇرقى 20 - 25 سم. ونىڭ جارتىسى قۇيرىعىنىڭ ۇلەسىنە سايكەس كەلەدى. قۇيرىعىنىڭ ۇستىندە جال ءتارىزدى تەرى قاتپارى بولادى. باسى - جالپاق، تۇمسىعى - دوعال. الدىڭعى اياقتارىندا - ءتورت، ارتقى اياقتارىندا 5 ساۋساعى بولادى. تۇندە بەلسەندى تىرشىلىك ەتەدى، سىرتتاي ۇرىقتانادى. دەرناسىل كەزەڭىندە قىستاپ شىعىپ، كەلەسى جىلى ەرەسەك تۇرىنە اينالادى. قازاقستاندا مەكەندەيتىن ءباقاتىس وتە سيرەك كەزدەسەدى. ول جەتىسۋداعى جوڭعار الاتاۋى مەن وعان شەكارالاس قىتايدىڭ بيىك تاۋلى وزەندەرىندە كەزدەسەدى. جەتىسۋلىق ءباقاتىس شاعىن ايماقتا تارالعاندىقتان، قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا 2010 جىلى تىركەلگەن. قۇيرىقتى قوسمەكەندىلەر دىبىس شىعارا المايدى جانە كوبىنە قوڭىرجاي كليماتتا ءومىر سۇرەدى. ولاردىڭ اياقتارى جەمتىگىن اۋلاۋعا نەمەسە جەردە جورعالاپ جۇرۋگە يكەمدى.
سالاماندرانىڭ دەنەسى كەسىرتكەگە ۇقسايدى. تىرشىلىگى سۋمەن ونشا بايلانىستى ەمەس. سولتۇستىك امەريكادا تىرشىلىك ەتەتىن سالاماندرادا وكپە بولمايدى. ولار تەرىسى جانە اۋىز قۋىسىنىڭ سىلەكەي قاباتى ارقىلى تىنىس الادى. قورەگى – ماسالاردىڭ دەرناسىلدەرى، مايدا شايانتارىزدىلەر، قۇرتتار، ناسەكومدار. سولتۇستىك امەريكانى مەكەندەيتىن امفيۋمدار تۇقىمداسى - ەڭ ءىرى قوسمەكەندىلەردىڭ ءبىرى. كەيبىرەۋلەرىنىڭ دەنەسىنىڭ ۇزىندىعى ءبىر مەترگە جەتەدى. جەلبەزەكتەر جانە وكپەسى ارقىلى تىنىس الادى. قورەگى - مولليۋسكالار، قۇرتتار، ناسەكومدار، سيرەك بالىقتار. سيرەندەردىڭ ارتقى اياقتارى بولمايدى، الدىڭعى اياقتارى ناشار دامىعان. دەنەلەرى جىلانبالىققا ۇقسايدى، سىرتتاي ۇرىقتانادى.
قۇيرىقسىز قوسمەكەندىلەر. بۇلاردىڭ 4000 - داي ءتۇرى بار. ولاردىڭ ەرەسەكتەرىندە قۇيرىق بولمايدى. ارتقى اياقتارى الدىڭعى اياقتارىنان ۇزىن ءارى جاقسى دامىعان. سەكەندەپ قوزعالادى. ارتقى ساۋساقتارىنىڭ اراسىنداعى تەرىلى جارعاقتار جۇزۋگە كومەكتەسەدى. وزىمىزگە تانىس كول باقا، توعان باقاسى، قۇرباقالار وسى وتريادقا جاتادى. قۇرباقالار تۇقىمداسىنان جاسىل قۇرباقا، كادىمگى قۇرباقا داناتا قۇرباقاسى قازاقستاندا مەكەندەيدى. جاسىل قۇرباقا كەڭىڭەن تارالعان. قۇرباقالاردىڭ ءتۇسى قوڭىرقاي، تەرى بۇدىرلارى ايقىن بايقالادى. ولار قۇرعاق دالالى، كەيدە شولەيتتى جەرلەردە دە كەزدەسەدى. كوبىنە ەرتەڭگىلىك، كەشكىلىك ۋاقىتتاردا، تۇندە بەلسەندى تىرشىلىك ەتەدى. زياندى بۋناقدەنەلىلەرمەن قورەكتەنىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنا كوپ پايداسىن كەلتىرەدى. داناتا قۇرباقاسى قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا 2010 جىلى تىركەلگەن. ول زايسان، بالقاش، الاكول ونىرىندە تارالعان، ءبىراق سانى بارلىق جەردە از.
ماقساتى: ا) وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاساۋىنا، سويلەۋ داعدىسىنىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال جاساۋ. وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق تاپسىرمالاردى ورىنداۋىن جۇزەگە اسىرۋ.
ب) وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساۋ قابىلەتىن ارتىرۋ.
ۆ) وقۋشىلارعا بيولوگيا ءپانىن وقىتا وتىرىپ تابيعاتتى سۇيۋگە، ايالاۋعا، قامقور بولۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، پىكىر ايتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، باقالار سۋرەتى.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
3. جاڭا ساباق
4. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
5. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ
6. باعالاۋ
ءۇي تاپسىرماسىنا شولۋ
1. «مەنەن - سۇراق، سىزدەن - جىلدام جاۋاپ».
1. قوسمەكەندىلەردى زەرتتەيتىن عىلىم:
2. قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا ەنگەن قوسمەكەندىلەردىڭ تۇرلەرىن اتاڭدار:
3. مويىن ومىرتقاسىنىڭ سانى:
4. جۇرەگى نەشە قۋىستى؟
5. قوسمەكەندىلەردە العاش رەت پايدا بولعان قان اينالىم شەڭبەرى:
6. قوسمەكەندىلەردە العاش پايدا بولعان قۇلاق قۋىسى:
7. دەرناسىلىنىڭ اتاۋى:
8. ميىنىڭ قاي بولىگى جاقسى دامىعان؟
9. ارتقى اياقتارىنداعى ساۋساق سانى:
10. قاجەتسىز زاتتاردى شىعارۋعا نە قاتىسادى؟
جاڭا ساباق
تاقىرىبى: قوسمەكەندىلەردىڭ كوپتۇرلىلىگى. قۇيرىقتى (تريتون، سالاماندرا) جانە قۇيرىقسىز (كولباقا، قۇرباقا، شۇبار باقا) قوسمەكەندىلەر. قوسمەكەندىلەردىڭ تابيعاتتاعى جانە ادام ومىرىندەگى ماڭىزى. قوسمەكەندىلەردى قورعاۋ.
قوسمەكەندىلەر ءومىرىن سۋدا باستايدى، كەيىننەن قۇرلىققا شىعىپ، سوندا مەكەن ەتەدى. قوسمەكەندىلەر - جەردە مەكەن ەتەتىن العاشقى ومىرتقالى جانۋارلار. قوسمەكەندىلەر قۇرىلىسىنا، تىرشىلىك ارەكەتتەرىنە بايلانىستى 3 وتريادقا بولىنەدى. ولار؛ اياقسىز. قۇيرىقتى، قۇيرىقسىز قوسمەكەندىلەر.
قۇيرىقتى قوسمەكەندىلەر 400 - دەي ءتۇرى بار. وعان تريتوندار مەن سالاماندرالار جاتادى. دەنە ءپىشىنى سوزىلىڭقى ءارى قۇيرىعى ايقىن بايقالادى. قۇيرىقتىلار وتريادىنا جاتاتىن قوسمەكەندىنىڭ ءبىرى - جەتىسۋلىق ءباقاتىس. ونى جەرگىلىكتى تۇرعىندار «اياقتى بالىق» دەپ تە اتايدى. دەنە تۇرقى 20 - 25 سم. ونىڭ جارتىسى قۇيرىعىنىڭ ۇلەسىنە سايكەس كەلەدى. قۇيرىعىنىڭ ۇستىندە جال ءتارىزدى تەرى قاتپارى بولادى. باسى - جالپاق، تۇمسىعى - دوعال. الدىڭعى اياقتارىندا - ءتورت، ارتقى اياقتارىندا 5 ساۋساعى بولادى. تۇندە بەلسەندى تىرشىلىك ەتەدى، سىرتتاي ۇرىقتانادى. دەرناسىل كەزەڭىندە قىستاپ شىعىپ، كەلەسى جىلى ەرەسەك تۇرىنە اينالادى. قازاقستاندا مەكەندەيتىن ءباقاتىس وتە سيرەك كەزدەسەدى. ول جەتىسۋداعى جوڭعار الاتاۋى مەن وعان شەكارالاس قىتايدىڭ بيىك تاۋلى وزەندەرىندە كەزدەسەدى. جەتىسۋلىق ءباقاتىس شاعىن ايماقتا تارالعاندىقتان، قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا 2010 جىلى تىركەلگەن. قۇيرىقتى قوسمەكەندىلەر دىبىس شىعارا المايدى جانە كوبىنە قوڭىرجاي كليماتتا ءومىر سۇرەدى. ولاردىڭ اياقتارى جەمتىگىن اۋلاۋعا نەمەسە جەردە جورعالاپ جۇرۋگە يكەمدى.
سالاماندرانىڭ دەنەسى كەسىرتكەگە ۇقسايدى. تىرشىلىگى سۋمەن ونشا بايلانىستى ەمەس. سولتۇستىك امەريكادا تىرشىلىك ەتەتىن سالاماندرادا وكپە بولمايدى. ولار تەرىسى جانە اۋىز قۋىسىنىڭ سىلەكەي قاباتى ارقىلى تىنىس الادى. قورەگى – ماسالاردىڭ دەرناسىلدەرى، مايدا شايانتارىزدىلەر، قۇرتتار، ناسەكومدار. سولتۇستىك امەريكانى مەكەندەيتىن امفيۋمدار تۇقىمداسى - ەڭ ءىرى قوسمەكەندىلەردىڭ ءبىرى. كەيبىرەۋلەرىنىڭ دەنەسىنىڭ ۇزىندىعى ءبىر مەترگە جەتەدى. جەلبەزەكتەر جانە وكپەسى ارقىلى تىنىس الادى. قورەگى - مولليۋسكالار، قۇرتتار، ناسەكومدار، سيرەك بالىقتار. سيرەندەردىڭ ارتقى اياقتارى بولمايدى، الدىڭعى اياقتارى ناشار دامىعان. دەنەلەرى جىلانبالىققا ۇقسايدى، سىرتتاي ۇرىقتانادى.
قۇيرىقسىز قوسمەكەندىلەر. بۇلاردىڭ 4000 - داي ءتۇرى بار. ولاردىڭ ەرەسەكتەرىندە قۇيرىق بولمايدى. ارتقى اياقتارى الدىڭعى اياقتارىنان ۇزىن ءارى جاقسى دامىعان. سەكەندەپ قوزعالادى. ارتقى ساۋساقتارىنىڭ اراسىنداعى تەرىلى جارعاقتار جۇزۋگە كومەكتەسەدى. وزىمىزگە تانىس كول باقا، توعان باقاسى، قۇرباقالار وسى وتريادقا جاتادى. قۇرباقالار تۇقىمداسىنان جاسىل قۇرباقا، كادىمگى قۇرباقا داناتا قۇرباقاسى قازاقستاندا مەكەندەيدى. جاسىل قۇرباقا كەڭىڭەن تارالعان. قۇرباقالاردىڭ ءتۇسى قوڭىرقاي، تەرى بۇدىرلارى ايقىن بايقالادى. ولار قۇرعاق دالالى، كەيدە شولەيتتى جەرلەردە دە كەزدەسەدى. كوبىنە ەرتەڭگىلىك، كەشكىلىك ۋاقىتتاردا، تۇندە بەلسەندى تىرشىلىك ەتەدى. زياندى بۋناقدەنەلىلەرمەن قورەكتەنىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنا كوپ پايداسىن كەلتىرەدى. داناتا قۇرباقاسى قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا 2010 جىلى تىركەلگەن. ول زايسان، بالقاش، الاكول ونىرىندە تارالعان، ءبىراق سانى بارلىق جەردە از.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
مەتالدار مەن ەرىتىندىلەردىڭ ەلەكتروتكىزگىشتىگى. (سلايد №1)
