رەنتگەندىك ساۋلەلەر
قىزىلوردا قالاسى، ي. ابدىكاراموۆ اتىنداعى
قىزىلوردا اگرارلىق تەحنيكالىق كوللەدجىنىڭ
فيزيكا ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى
بۋرامبايەۆا اينۋر شامشادين قىزى
فيزيكا جانە استرونوميا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: رەنتگەندىك ساۋلەلەر
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق، وتىلگەن تاقىرىپتى قايتالاي وتىرىپ، جاڭا ساباقتى ءوز بەتىمەن جەتىلدىرۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا رەنتگەن ساۋلەسىنىڭ اشىلۋىن، قاسيەتتەرىن جانە ومىردە قولدانىسىن ءتۇسىندىرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ ناقتى جانە جۇيەلەي ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، ساباققا دەگەن ىنتاسىن ارتتىرۋ.
ب) تاربيەلىلىگى: وقۋشىلاردىڭ ماقساتقا جەتۋ بارىسىندا جاۋاپكەرشىلىكتەرىن جەتىلدىرۋ، تازالىققا، مادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، اڭگىمەلەسۋ.
كورنەكى قۇرالدار: پلاكاتتار، ۆيدەوپروەكتور، پرەزەنتاسيالار، وقۋلىقتار.
ءپان ارالىق بايلانىس: بيولوگيا، حيميا.
ساباقتىڭ جوسپارى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى (3 - 5 مينۋت)
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ (10 - 15 مينۋت)
3. وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم بىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ. (5 - 6مينۋت)
4. جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن تانىستىرۋ، ماقساتى مەن مىندەتىن انىقتاۋ(3 - 4 مين)
5. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ. (35 - 40 مين)
6. وتىلگەن تاقىرىپتى قورىتىندىلاۋ(5 مين)
7. وقۋشىلاردى باعالاۋ جانە ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ (5 - مين).
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءمۇعالىم سالەمدەسىپ بولعاننان كەيىن وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن قاداعالاپ، ساباقتا جوق وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
«ەسكە ءتۇسىرۋ» سايىسى بولىپ تابىلادى. بۇل جەردە توپتار اراسىندا شاپشاڭدىق قاجەت.
1. 1888 جىلى ەلەكتروماگنيتتىك تولقىندار ارقىلى الىس قاشىقتىقتارعا سيگنال جەتكىزۋدىڭ عىلىمي بولجامىن ۇسىنعان عالىم؟ (ورىس عالىمى الەكساندر ستەپانوۆيچ پوپوۆ)
2. ينتەرفەرەنسيا دەگەنىمىز نە؟ (كەڭىستىكتىڭ ءار ءتۇرلى نۇكتەلەرىندە قورىتقى تەربەلىستەر امپليتۋدالارىنىڭ ۋاقىت جونىنەن تۇراقتى تارالۋ ءتارتىبى ورنايتىنداي بولىپ ءبىر نەمەسە بىرنەشە تولقىننىڭ قوسىلۋى)
3. ەلەكتروماگنيتتىك تولقىن دەگەنىمىز نە؟ (ۆاكۋۋمدا نەمەسە كەز كەلگەن ورتادا ەلەكتروماگنيتتىك ءورىستىڭ تارالۋى)
4. جارىق كۇشى نەمەن ولشەنەدى؟ (كاندەللا)
5. 1900 جىلى جىلۋلىق ساۋلەلەردىڭ ەكسپەريمەنتتىك ناتيجەسىن تۇسىندىرۋدە تىعىرىقتان شىعۋ جولىن تاپقان عالىم؟ (نەمىس استرونومى يوگان كەپلەر)
6. وتە مايدا زاتتاردى زەرتتەۋگە ارنالعان قۇرال؟ (لۋپا، لينزا)
7. دىبىس جىلدامدىعى نەشەگە تەڭ؟ (300م/س)
8. ديفراكسيا دەگەنىمىز نە؟ (تولقىنداردىڭ بوگەتتەردى وراعىتىپ ءوتۋى)
9. جارىق دەگەنىمىز نە نەشە ءتۇرى بار؟ (2 ءتۇرى بار، تابيعي جانە جاساندى)
10. تەربەلىس دەگەنىمىز نە، تەربەلىستى سيپاتتايتىن شامالار بار؟ (بەلگىلى ءبىر ۋاقىت وتكەندە قايتالانىپ وتىراتىن پروسەسس. تەربەلىستى سيپاتتايتىن شامالار: پەريود، جيىلىك، امپليتۋدا، فازا ت. ب)
11. تەربەلىس امپليتۋداسى دەگەنىمىز نە؟ (تەربەلىس كەزىندەگى ەڭ ۇلكەن اۋىتقۋ)
12. جارىق جىلدامدىعى نەشەگە تەڭ؟ (300 000م/س)
13. راديونى ەڭ العاشقى ويلاپ تاپقان كىم؟ (ا. س. پوپوۆ)
14. 1831 جىلى ەلەكتروماگنيتتىك يندۋكسيا قۇبىلىسىن اشقان عالىم؟ (اعىلشىن فيزيگى مايكل فارادەي(1791 - 1867)
15. وپتيكالىق اسپاپتارعا نەلەر جاتادى، نەلىكتەن؟ (لۋپا، لينزا، ميكروسكوپ، تەلەسكوپ ت. ب. )
16. Cپەكتر دەگەنىمىز نە جانە ونىڭ تۇرلەرى؟ (لاتىن تىلىنەن «ەلەس، كورىنىس»، بىرنەشە تۇرلەرى بار: جولاق، سىزىقتىق، ءۇزىلىسسىز ت. ب. )
17. تولقىن ۇزىندىعىنىڭ فورمۋلاسىن جاز:
18. تەربەلىس پەريودىنىڭ فورمۋلاسى:
19. لينزانىڭ وپتيكالىق كۇشىنىڭ فورمۋلاسى:
20. تەربەلىس جيىلىگىنىڭ فورمۋلاسى:
جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ:
سلايد ارقىلى ساباق تۇسىندىرىلەدى.
رەنتگەن ساۋلەلەردىڭ جۇتىلۋ دارەجەسى زاتتىڭ تىعىزدىعىنا پروپورسيونال. سوندىقتان رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ جاردەمىمەن ادامنىڭ ىشكى اعزالارىنىڭ فوتوگرافياسىن الۋعا بولادى. بۇل فوتوگرافيالاردا قاڭقا سۇيەكتەرىن جانە جۇمساق تكاندەردىڭ ءار ءتۇرلى وزگەرىستەرىن وڭاي اجىراتۋعا بولادى.
ءقازىر ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى بارلىق ازاماتتار جىلىنا ءبىر رەت فليۋوروگرافيا وتۋگە ءتيىس. رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ جاردەمىمەن ادام اۋىرعانىن سەزە باستاۋدان بۇرىن، اۋرۋدى الدىن الا انىقتاپ ءبىلۋ ءۇشىن، كەۋدە كلەتكالارىنىڭ سۋرەتى تۇسىرىلەدى.
رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ اشىلۋى. بۇل ساۋلەلەر 1895 جىلى نەمىس فيزيگى ۆيلگەلم رەنتگەن اشقان. رەنتگەن وزىنە دەيىنگى كوپتەگەن عالىمداردىڭ ءمان بەرمەگەن جانە اڭعارا الماعاندارىن بايقاي قويدى، وسى ەرەكشە قابىلەتى ونىڭ تاماشا جاڭالىق اشۋىنا جاردەمدەستى.
بۇل كەزدە گاز - رازريادتىق تۇتىكتەردە وتە شاپشاڭ ەلەكترونداردىڭ اعىنى تۋعىزىلعان جانە سول ۋاقىتتا ولاردى كاتود ساۋلەلەرى دەپ اتاعان. بۇل ساۋلەلەردىڭ تابيعاتى سول كەزدە سەنىمدى تۇردە تياناقتالا قويماعان ەدى، تەك بۇل ساۋلەلەردىڭ شىعاتىن باسى تۇتىكتىڭ كاتودىندا ەكەنى عانا ءمالىم بولعان.
كاتود ساۋلەلەرىن زەرتتەۋمەن شۇعىلدانعان رەنتگەن، فوتوپلاستينا قارا قاعازعا وراۋلى تۇرعانىنا قاراماستان، رازريادتىق تۇتىكشەنىڭ ماڭىندا اعارىپ قالعان. وسىدان كەيىن ول تاعى ءبىر تاڭقالارلىق قۇبىلىستى بايقادى. ءبارييدىڭ پلاتينا ەرىتىندىسىنە باتىرىلعان قاعاز ەكرانعا رازريادتىق تۇتىكشەنى وراعاندا، ەكران اعارا باستايتىنى بايقالدى ونىڭ ۇستىنە رەنتگەن تۇتىكشە مەن ەكراننىڭ اراسىنا قولىن ۇستاعاندا ەكراندا قولدىڭ نوبايىنىڭ قىلاڭ رەڭكىندە سۇيەكتەردىڭ قارا كولەڭكەلەرى كورىنەدى.
عالىم رازريادتىق تۇتىكشەمەن جۇمىس ىستەگەندە بۇرىن بەلگىسىز كۇشتى، ءوتىمدى ساۋلە پايدا بولاتىنىن ءتۇسىندى. ول ونى ح - ساۋلەلەر دەپ اتادى. سوڭىنان بۇل ساۋلەلەرگە «رەنتگەن ساۋلەلەر» دەگەن تەرمين بەرىك قالىپتاستى.
رەنتگەن جاڭا ساۋلە كاتود ساۋلەلەرىنىڭ (شاپشاڭ ەلەكتروندار اعىنى) شىنى تۇتىكتىڭ قابىرعالارىنا سوقتىعىسقان ورىندارىندا پايدا بولاتىنى بايقالعان. بۇل ورىندا شىنى جاساۋدان جارىق شىعارعان. ح - ساۋلەلەر شاپشاڭ ەلەكترونداردى كەز كەلگەن كەدەرگىمەن اتاپ ايتقاندا مەتالل ەلەكتروندارمەن تەجەگەندە پايدا بولاتىنىن كەيىنگى تاجىريبەلەر كورسەتتى.
رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ قاسيەتتەرى. رەنتگەن اشقان ساۋلەلەر فوتوپلاستيناعا اسەر ەتەدى، اۋانىڭ يوندالۋىن تۋعىزادى ءبىراق كەز كەلگەن ءبىر زاتتاردان ايتارلىقتاي شاعىلمايدى جانە سىنبايدى. ەلەكتروماگنيتتىك ءورىس ولاردىڭ تارالۋ باعىتىنا ەشقانداي اسەرىن تيگىزبەيدى.
وسىدان كەيىن بىردەن رەنتگەن ساۋلەلەرى ەلەكترونداردىڭ كەنەت تەجەلۋىنەن شىعاتىن ەلەكتروماگنيتتىك تولقىندار دەگەن بولجام جاسالدى. وتىمدىلىگى جانە باسقا ەرەكشەلىكتەرى ءدال وسى تولقىن ۇزىندىعىنىڭ شاعىن بولۋىمەن بايلانىستىرىلادى. ءبىراق بۇل گيپوتەزا دالەلدەۋدى قاجەت ەتەدى. جانە ونداي دالەلدەۋلەر رەنتگەن اشقاننان كەيىن 15 جىلدان سوڭ جاسالدى.
رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ ديفراكسياسى. ەگەر رەنتگەن ساۋلەلەرى ەلەكتروماگنيتتىك سپەكتردى كورىنەتىن بولىگىنىڭ جارىق ساۋلەلەرى مەن ۋلتراكۇلگىن ساۋلەلەرىنەن وزگەشە رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ تولقىن ۇزىندىقتارى ءبىرشاما كىشى بولادى. كەدەرگىگە سوقتىعىساتىن ەلەكترونداردىڭ ەنەرگياسى نەعۇرلىم كوپ بولسا، ولاردىڭ تولقىن ۇزىندىعى سوعۇرلىم كىشى بولادى. رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ جوعارى تولقىندار بولسا، وندا تولقىننىڭ بارلىق تۇرىنە ءتان قۇبىلىس – ديفراكسيا بايقالۋى ءتيىس. العاش رەنتگەن ساۋلەلەرىن قورعاسىن پلاستينالاردىڭ وتە جىڭىشكە ساڭىراۋ ارقىلى جىبەرگەن، ءبىراق ديفراكسياعا ۇقساس ەشنارسە بايقالماعان. نەمىس فيزيگى ماكس لاۋە جاساندى بوگەتتەردەن سول تولقىنداردىڭ ديفراكسياسىن بايقاۋ ءۇشىن رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ تولقىن ۇزىندىعى تىم كىشكەنە بولار دەپ جورىدى. شىندىعىندا، اتومنىڭ ولشەمدەرىمەن بىردەي، ولشەمدەرى 10سم بولاتىن ساڭىلاۋ جاساۋ مۇمكىن ەمەس. وندا قالاتىن ءبىر عانا مۇمكىندىك – كريستالداردى پايدالانۋ. ولاردىڭ رەتتەلگەن قۇرىلىمى بار، ولارداعى جەكە اتومداردىڭ ارا قاشىقتىعى شاماسىنىڭ رەتى جونىنەن اتومداردىڭ ارا قاشىقتىعى شاماسىنىڭ رەتى جونىنەن اتومداردىڭ وزدەرىنىڭ ولشەمدەرىنە، ياعني 10سم تەڭ.
پەريودتى قۇرىلىمى بار كريستالل، ۇزىندىقتارى اتوم ولشەمدەرىمەن شامالاس كەلەتىن تولقىنداردىڭ ديفراكسياسىن تۋعىزاتىن، تابيعي قۇرىلعى بولىپ تابىلادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
قىزىلوردا اگرارلىق تەحنيكالىق كوللەدجىنىڭ
فيزيكا ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى
بۋرامبايەۆا اينۋر شامشادين قىزى
فيزيكا جانە استرونوميا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: رەنتگەندىك ساۋلەلەر
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق، وتىلگەن تاقىرىپتى قايتالاي وتىرىپ، جاڭا ساباقتى ءوز بەتىمەن جەتىلدىرۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا رەنتگەن ساۋلەسىنىڭ اشىلۋىن، قاسيەتتەرىن جانە ومىردە قولدانىسىن ءتۇسىندىرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ ناقتى جانە جۇيەلەي ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، ساباققا دەگەن ىنتاسىن ارتتىرۋ.
ب) تاربيەلىلىگى: وقۋشىلاردىڭ ماقساتقا جەتۋ بارىسىندا جاۋاپكەرشىلىكتەرىن جەتىلدىرۋ، تازالىققا، مادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، اڭگىمەلەسۋ.
كورنەكى قۇرالدار: پلاكاتتار، ۆيدەوپروەكتور، پرەزەنتاسيالار، وقۋلىقتار.
ءپان ارالىق بايلانىس: بيولوگيا، حيميا.
ساباقتىڭ جوسپارى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى (3 - 5 مينۋت)
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ (10 - 15 مينۋت)
3. وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم بىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ. (5 - 6مينۋت)
4. جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن تانىستىرۋ، ماقساتى مەن مىندەتىن انىقتاۋ(3 - 4 مين)
5. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ. (35 - 40 مين)
6. وتىلگەن تاقىرىپتى قورىتىندىلاۋ(5 مين)
7. وقۋشىلاردى باعالاۋ جانە ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ (5 - مين).
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءمۇعالىم سالەمدەسىپ بولعاننان كەيىن وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن قاداعالاپ، ساباقتا جوق وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
«ەسكە ءتۇسىرۋ» سايىسى بولىپ تابىلادى. بۇل جەردە توپتار اراسىندا شاپشاڭدىق قاجەت.
1. 1888 جىلى ەلەكتروماگنيتتىك تولقىندار ارقىلى الىس قاشىقتىقتارعا سيگنال جەتكىزۋدىڭ عىلىمي بولجامىن ۇسىنعان عالىم؟ (ورىس عالىمى الەكساندر ستەپانوۆيچ پوپوۆ)
2. ينتەرفەرەنسيا دەگەنىمىز نە؟ (كەڭىستىكتىڭ ءار ءتۇرلى نۇكتەلەرىندە قورىتقى تەربەلىستەر امپليتۋدالارىنىڭ ۋاقىت جونىنەن تۇراقتى تارالۋ ءتارتىبى ورنايتىنداي بولىپ ءبىر نەمەسە بىرنەشە تولقىننىڭ قوسىلۋى)
3. ەلەكتروماگنيتتىك تولقىن دەگەنىمىز نە؟ (ۆاكۋۋمدا نەمەسە كەز كەلگەن ورتادا ەلەكتروماگنيتتىك ءورىستىڭ تارالۋى)
4. جارىق كۇشى نەمەن ولشەنەدى؟ (كاندەللا)
5. 1900 جىلى جىلۋلىق ساۋلەلەردىڭ ەكسپەريمەنتتىك ناتيجەسىن تۇسىندىرۋدە تىعىرىقتان شىعۋ جولىن تاپقان عالىم؟ (نەمىس استرونومى يوگان كەپلەر)
6. وتە مايدا زاتتاردى زەرتتەۋگە ارنالعان قۇرال؟ (لۋپا، لينزا)
7. دىبىس جىلدامدىعى نەشەگە تەڭ؟ (300م/س)
8. ديفراكسيا دەگەنىمىز نە؟ (تولقىنداردىڭ بوگەتتەردى وراعىتىپ ءوتۋى)
9. جارىق دەگەنىمىز نە نەشە ءتۇرى بار؟ (2 ءتۇرى بار، تابيعي جانە جاساندى)
10. تەربەلىس دەگەنىمىز نە، تەربەلىستى سيپاتتايتىن شامالار بار؟ (بەلگىلى ءبىر ۋاقىت وتكەندە قايتالانىپ وتىراتىن پروسەسس. تەربەلىستى سيپاتتايتىن شامالار: پەريود، جيىلىك، امپليتۋدا، فازا ت. ب)
11. تەربەلىس امپليتۋداسى دەگەنىمىز نە؟ (تەربەلىس كەزىندەگى ەڭ ۇلكەن اۋىتقۋ)
12. جارىق جىلدامدىعى نەشەگە تەڭ؟ (300 000م/س)
13. راديونى ەڭ العاشقى ويلاپ تاپقان كىم؟ (ا. س. پوپوۆ)
14. 1831 جىلى ەلەكتروماگنيتتىك يندۋكسيا قۇبىلىسىن اشقان عالىم؟ (اعىلشىن فيزيگى مايكل فارادەي(1791 - 1867)
15. وپتيكالىق اسپاپتارعا نەلەر جاتادى، نەلىكتەن؟ (لۋپا، لينزا، ميكروسكوپ، تەلەسكوپ ت. ب. )
16. Cپەكتر دەگەنىمىز نە جانە ونىڭ تۇرلەرى؟ (لاتىن تىلىنەن «ەلەس، كورىنىس»، بىرنەشە تۇرلەرى بار: جولاق، سىزىقتىق، ءۇزىلىسسىز ت. ب. )
17. تولقىن ۇزىندىعىنىڭ فورمۋلاسىن جاز:
18. تەربەلىس پەريودىنىڭ فورمۋلاسى:
19. لينزانىڭ وپتيكالىق كۇشىنىڭ فورمۋلاسى:
20. تەربەلىس جيىلىگىنىڭ فورمۋلاسى:
جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ:
سلايد ارقىلى ساباق تۇسىندىرىلەدى.
رەنتگەن ساۋلەلەردىڭ جۇتىلۋ دارەجەسى زاتتىڭ تىعىزدىعىنا پروپورسيونال. سوندىقتان رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ جاردەمىمەن ادامنىڭ ىشكى اعزالارىنىڭ فوتوگرافياسىن الۋعا بولادى. بۇل فوتوگرافيالاردا قاڭقا سۇيەكتەرىن جانە جۇمساق تكاندەردىڭ ءار ءتۇرلى وزگەرىستەرىن وڭاي اجىراتۋعا بولادى.
ءقازىر ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى بارلىق ازاماتتار جىلىنا ءبىر رەت فليۋوروگرافيا وتۋگە ءتيىس. رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ جاردەمىمەن ادام اۋىرعانىن سەزە باستاۋدان بۇرىن، اۋرۋدى الدىن الا انىقتاپ ءبىلۋ ءۇشىن، كەۋدە كلەتكالارىنىڭ سۋرەتى تۇسىرىلەدى.
رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ اشىلۋى. بۇل ساۋلەلەر 1895 جىلى نەمىس فيزيگى ۆيلگەلم رەنتگەن اشقان. رەنتگەن وزىنە دەيىنگى كوپتەگەن عالىمداردىڭ ءمان بەرمەگەن جانە اڭعارا الماعاندارىن بايقاي قويدى، وسى ەرەكشە قابىلەتى ونىڭ تاماشا جاڭالىق اشۋىنا جاردەمدەستى.
بۇل كەزدە گاز - رازريادتىق تۇتىكتەردە وتە شاپشاڭ ەلەكترونداردىڭ اعىنى تۋعىزىلعان جانە سول ۋاقىتتا ولاردى كاتود ساۋلەلەرى دەپ اتاعان. بۇل ساۋلەلەردىڭ تابيعاتى سول كەزدە سەنىمدى تۇردە تياناقتالا قويماعان ەدى، تەك بۇل ساۋلەلەردىڭ شىعاتىن باسى تۇتىكتىڭ كاتودىندا ەكەنى عانا ءمالىم بولعان.
كاتود ساۋلەلەرىن زەرتتەۋمەن شۇعىلدانعان رەنتگەن، فوتوپلاستينا قارا قاعازعا وراۋلى تۇرعانىنا قاراماستان، رازريادتىق تۇتىكشەنىڭ ماڭىندا اعارىپ قالعان. وسىدان كەيىن ول تاعى ءبىر تاڭقالارلىق قۇبىلىستى بايقادى. ءبارييدىڭ پلاتينا ەرىتىندىسىنە باتىرىلعان قاعاز ەكرانعا رازريادتىق تۇتىكشەنى وراعاندا، ەكران اعارا باستايتىنى بايقالدى ونىڭ ۇستىنە رەنتگەن تۇتىكشە مەن ەكراننىڭ اراسىنا قولىن ۇستاعاندا ەكراندا قولدىڭ نوبايىنىڭ قىلاڭ رەڭكىندە سۇيەكتەردىڭ قارا كولەڭكەلەرى كورىنەدى.
عالىم رازريادتىق تۇتىكشەمەن جۇمىس ىستەگەندە بۇرىن بەلگىسىز كۇشتى، ءوتىمدى ساۋلە پايدا بولاتىنىن ءتۇسىندى. ول ونى ح - ساۋلەلەر دەپ اتادى. سوڭىنان بۇل ساۋلەلەرگە «رەنتگەن ساۋلەلەر» دەگەن تەرمين بەرىك قالىپتاستى.
رەنتگەن جاڭا ساۋلە كاتود ساۋلەلەرىنىڭ (شاپشاڭ ەلەكتروندار اعىنى) شىنى تۇتىكتىڭ قابىرعالارىنا سوقتىعىسقان ورىندارىندا پايدا بولاتىنى بايقالعان. بۇل ورىندا شىنى جاساۋدان جارىق شىعارعان. ح - ساۋلەلەر شاپشاڭ ەلەكترونداردى كەز كەلگەن كەدەرگىمەن اتاپ ايتقاندا مەتالل ەلەكتروندارمەن تەجەگەندە پايدا بولاتىنىن كەيىنگى تاجىريبەلەر كورسەتتى.
رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ قاسيەتتەرى. رەنتگەن اشقان ساۋلەلەر فوتوپلاستيناعا اسەر ەتەدى، اۋانىڭ يوندالۋىن تۋعىزادى ءبىراق كەز كەلگەن ءبىر زاتتاردان ايتارلىقتاي شاعىلمايدى جانە سىنبايدى. ەلەكتروماگنيتتىك ءورىس ولاردىڭ تارالۋ باعىتىنا ەشقانداي اسەرىن تيگىزبەيدى.
وسىدان كەيىن بىردەن رەنتگەن ساۋلەلەرى ەلەكترونداردىڭ كەنەت تەجەلۋىنەن شىعاتىن ەلەكتروماگنيتتىك تولقىندار دەگەن بولجام جاسالدى. وتىمدىلىگى جانە باسقا ەرەكشەلىكتەرى ءدال وسى تولقىن ۇزىندىعىنىڭ شاعىن بولۋىمەن بايلانىستىرىلادى. ءبىراق بۇل گيپوتەزا دالەلدەۋدى قاجەت ەتەدى. جانە ونداي دالەلدەۋلەر رەنتگەن اشقاننان كەيىن 15 جىلدان سوڭ جاسالدى.
رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ ديفراكسياسى. ەگەر رەنتگەن ساۋلەلەرى ەلەكتروماگنيتتىك سپەكتردى كورىنەتىن بولىگىنىڭ جارىق ساۋلەلەرى مەن ۋلتراكۇلگىن ساۋلەلەرىنەن وزگەشە رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ تولقىن ۇزىندىقتارى ءبىرشاما كىشى بولادى. كەدەرگىگە سوقتىعىساتىن ەلەكترونداردىڭ ەنەرگياسى نەعۇرلىم كوپ بولسا، ولاردىڭ تولقىن ۇزىندىعى سوعۇرلىم كىشى بولادى. رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ جوعارى تولقىندار بولسا، وندا تولقىننىڭ بارلىق تۇرىنە ءتان قۇبىلىس – ديفراكسيا بايقالۋى ءتيىس. العاش رەنتگەن ساۋلەلەرىن قورعاسىن پلاستينالاردىڭ وتە جىڭىشكە ساڭىراۋ ارقىلى جىبەرگەن، ءبىراق ديفراكسياعا ۇقساس ەشنارسە بايقالماعان. نەمىس فيزيگى ماكس لاۋە جاساندى بوگەتتەردەن سول تولقىنداردىڭ ديفراكسياسىن بايقاۋ ءۇشىن رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ تولقىن ۇزىندىعى تىم كىشكەنە بولار دەپ جورىدى. شىندىعىندا، اتومنىڭ ولشەمدەرىمەن بىردەي، ولشەمدەرى 10سم بولاتىن ساڭىلاۋ جاساۋ مۇمكىن ەمەس. وندا قالاتىن ءبىر عانا مۇمكىندىك – كريستالداردى پايدالانۋ. ولاردىڭ رەتتەلگەن قۇرىلىمى بار، ولارداعى جەكە اتومداردىڭ ارا قاشىقتىعى شاماسىنىڭ رەتى جونىنەن اتومداردىڭ ارا قاشىقتىعى شاماسىنىڭ رەتى جونىنەن اتومداردىڭ وزدەرىنىڭ ولشەمدەرىنە، ياعني 10سم تەڭ.
پەريودتى قۇرىلىمى بار كريستالل، ۇزىندىقتارى اتوم ولشەمدەرىمەن شامالاس كەلەتىن تولقىنداردىڭ ديفراكسياسىن تۋعىزاتىن، تابيعي قۇرىلعى بولىپ تابىلادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
